MINBIZIAeta agente kantzerosoak

EDUKIAK

• Zer da minbizia? Nola eratzen da?• Nolakoak dira zelula kantzerosoak?• Zeintzuk dira agente

kartzinogenoak?• Eta haien eraginak?• Nola prebenitu eta tratatu?

MINBIZIA

Zelulak, eraldaketak jasan eta gero, kontrolik gabe ugaltzen hasten dira, tumorea eratuz. Metastasia gertatzean, hau da, zelula kantzerosoak beste ehun batzuk inbaditzean, tumorea gaiztoa da. Osasun-arazo larria da, gizakion hilkortasun-kausetatik bigarrena.

Garunean -Buruko mina -Konbultzioak -Bertigoa

Arnasean -Eztula -Hemoptisia -Arnasestua (disnea)

Gongoil linfatikoan -Linfadenopatia (handipena)

Gibelean -Hepatomegalia (handipena) -Ikterizia edo min horia (bilirrubina igo)

Hezurretan -Mina -Apurketak -Bizkarrezur-muinaren konpresioa

ZELULA KANTZEROSOAK

AGENTE KARTZINOGENOAK• Tumore gaiztoen %20 joera edo kausa

familiarrek eragindakoa da. • %80 kanpo-agenteen eraginez sortzen da: -Tabakoa -Koipe ugariko eta fruta/bazkari urriko dietak. -Eguzkiaren erradiazio ultramorea. -Birus onkogenikoak eragindako infekzioak. -Substantzia kimiko batzuk.

-TABAKOA

• Biriketako minbizian agenterik kartzinogenoena, baina beste minbizi batzuekin ere erlazioa du.

• Alkohol-kontsumoarekin kalte gehiago.• Eragin kartzinogenoa zigarro-kopurua, erretzaile

gisa emandako denbora eta erretzen hasitako adinaren arabera da.

• Errekuntzan sortutako alkitran izeneko substantziek zelulen ADNaren egitura aldatu eta haien egoera normalean kalteak sortzen dituzte.

-DIETAK

• Koipe ugari eta fruta/barazki urriko dietak kolon-ondesteko minbizian eragina.

• Hesteetan gantzak degradatzean, bertako bakterioek kantzerigenoak izan litezkeen substantziak eratzen dituzte.

• Fruta edo barazki urriko dieten zuntz-edukiari esker, erraztu egiten da hestearen hustutzea. Gainera, substantzia arriskutsu horien eta hesteetako paretaren arteko kontaktua ekiditu egiten du, hain luzea izan ez dadin.

-EGUZKIAREN ERRADIAZIOULTRAMOREA

• Erradiazio horiek azaleko minbizia izateko arriskua areagotzen dute.

• Zelulen ADNaren base nitrogenatuak aldatzen dituzte; gehienetan, elkarren segidan dauden bi timina batzen dira.

• Ondorioz, ADNaren ARNm-rako transkripzioa eta proteinen sintesia aldatu egiten da.

-BIRUS ONKOGENIKOAK

• Birus hauek eratutako infekzioek tumorea garatzen dute. Adibidez: B eta C hepatitisaren birusa minbizi hepatikoan, papilomabirusak umetokiko minbizian etab.

• Zelulen genoman tartekatzea lortzen dutelako gertatzen da hori. Aldaketak eragin ditzake geneen sekuentzian, zelularen aktibitatea kontrolatzen dutenak, batik bat. Gainera, gene horiek ez dute haien funtzioa gehiago beteko.

-SUBSTANTZIA KIMIKOAK

• Industriarekin erlazionatutako lan-ingurune jakin batzuetako substantzietan gertatzen da, hauek eragin kantzerigenoa izanez. Adibidez: asbestoak eta plagizidek biriketako minbizian eta bentzenoak leuzemian duten eragina.

• Substantzia horiek zelulen ADNari elkartu eta, horren ondorioz, aldakuntza larriak sortzen dizkiote haren aktibitateari.

AGENTE KARTZINOGENOENERAGINAK

Ikusi dugunez, agente kartzinogenoek zelulen ADNan jarduten dute; baina prozesu kantzeroso bat abian jartzeko hainbat mutazio gertatu behar dira. Mutaziorik izanez gero, tumorearen agerpenean hiru gene-talde daukate eragin handiena:

• Protoonkogeneak.• Antionkogeneak edo gene tumore-ezabatzaileak.• Gene modulatzaileak.

-PROTOONKOGENEAK

• Hazkuntza-faktoreen sintesian eta ugalketa zelularrean parte hartzen dute.

• Mutazioa jasatean, onkogene bihurtu eta hazkuntza-faktore hiperaktiboak sortzen dituzte.

• Ondorioz, ugalketa zelularra inkontrolatu egiten da.

-ANTIONKOGENEAK

• Gene hauek ugalketa zelularra inhibitzen duten eta apoptosira daramaten proteinak sortzen dituzte.

• Mutazioa gertatzean, neurriz kanpoko ugalketa eragiten dute, haien funtzioak inaktibatzean.

• Gizakiaren kasuan, p53 proteina da sintetizatzen dena, adibidez.

-GENE MODULATZAILEAK

• Seinale kimiko desberdinen lanketan parte hartzen dute. Seinale horiek zelulak beren bizi-espazio normalean mantentzen dituzte, modu honetara beste ehun batzuk inbaditu ez dezaten.

• Mutazioa gertatzean, haien funtzioak bukatu eta zelulen espazioa ez dute mugatzen. Gainera, honek metastasia hainbat lekutan gertatzea ahalbidetzen du.

PREBENTZIOA ETA TRATAMENDUA

• Prebentzio primarioa. Arriskua murriztea. Honetarako, agente

kartzinogenoak kontuan hartutako bizitza eraman behar da.

• Prebentzio sekundarioa. Tumoreak detektatzea.

Honetarako, aldizkako azterketa edo txekeoa egin behar dira. Ezagunenetakoa Papanicolau-ren proba da, umetokiko lepoko zelulen azterketa.

• Kirurgia Tumorea kirurgikoki

erauzten da.Erradioterapia Tumore-zelulak suntsituko

dituen erradiazioak jasaten ditu pazienteak.

Kimioterapia Tumore-zelulentzat toxikoak

diren sendagaiak hartzen dira.

Eragin kaltegarriak zelula osasuntsuetan.

MINBIZIENARGAZKIAK

BIRIKETAKO MINBIZIA

KOLON-ONDESTEKO MINBIZIA AZALEKO MINBIZIA

UMETOKIKO MINBIZIA

GALDERARIK!?JON LAPRESA SERRANO