3L A I D A P I L O T A

AITZIN SOLASABa ote da kirolarik pilotak bezainbat jokamolde ezberdinduenik ? Askatasuna eta burujabetza bizitzarenezinbesteko baldintzetarik premiatsuenak dauzkanherriaren baitan sortua izanki, nola onetsiko zuenjokamolde bakar baten lege zorrotz eta aldaezinenmenpe gelditzea ? Herriko plaza bakoitzak luzazezagutu ditu bere ohidura bereziak : lurzolak dituenberezitasunengatik edo berdin oztopo natural alaartifizial ezberdinengati. Pilota plazak ez zirelarikoraikoak bezain leunak, plekariek zernahi bihurrikeriaeta zimardika asmatzen zuten, beren trebeziarenfrogatzeko baldintza bereziei egokitzeko zutengaitasuna agerian utziz. “ Horrela, pilotariak zoraldi arraihura bete-betean gozatzen du, pilota trufariaren ondotiklasterka, hegalka. Batzutan, paretari kontra apur batbermatzen da berehala arrapunpatzeko, lehentxagobaino lerdenago eta biziago. Badaki jokalariek zerduten atsegin eta zerk sortzen dien errabia, abilkijokatzearen gozamena eta etsipena edo kolerakontrakoak abilago ala azkarrago iduri duelarik ». Laida pilotaria

Eskas edo sobera,falta edo pasa,punparen klaska ohi dapiloten solasa. Gozamen zinezkoa, merkea, erraza, edozein horma okerda pilota-plaza.

Arestian xuri-beltz,gaur mila kolore...iraganeko kirolmoderno, dotore...izotzetan ihartu ez den bitxilore...zutik eutsiz egingo diagu ohore.

Xavier Euzkitze

Un plaisir simple et peu coûteuxUn mur et le jeu peut commencerRécemment en noir et blancTu brilles aujourd’hui de mille couleursTon jeu est ancien et si moderneTa fleur n’a jamais souffert de la geléeUn placer muy grande sencillo y poco costosoUna pared y el juego puede empezar Ultimamente en negro y blancoLuces ahora de miles coloresTu juego es antiguo y tan modernoTu flor nunca ha padecido del hielo

Aner Euzkitze

4 L A I D A P I L O T A

Prólogo ¿ Existe un deporte que presente tan grandes variedades comola pelota ? Nacida en un país en el que la libertad y laindependencia se consideran como parte integrante de la vida,ese deporte no podía someterse a leyes rígidas e imuables. Cadaplaza del pueblo tuvo durante mucho tiempo –y hoy también losconservaunas reglas especiales que proceden de la implantacióndel suelo, de obstáculos naturales o artificiales como lo son losárboles, las paredes o las techumbres. Esos obstáculos influyenen el juego y son determinantes a la hora de decir si se cuenta elpunto o no. Cuando la plaza del frontón no era tan pulida comohoy, los jugadores buscaban la dificultad y la argucia que lespermitía hacer alarde de su sutileza y de su capacidad deadaptación. « Así, el pelotari saborea plenamente la embriaguez,corriendo, volando tras la pelota burlona. A veces, se apoya unrato contra la pared para saltar al instante cada vez más ágil yrápido. Conoce los deleites y las rabias de los jugadores, lasatisfacción de engañar al adversario y también la decepción ola cólera cuando el otro se muestra más hábil y talentoso. »

Avant-proposQuel sport présente une aussi grande variété de formes que la pelote ?Née dans un pays où liberté et indépendance sont considérées commeles conditions indispensables de la vie, elle ne pouvait se soumettre auxdisciplines de lois rigides et immuables. Chaque place de village a eupendant longtemps et conserve encore ces usages spéciaux quiproviennent de la conformation du sol, d’obstacles naturels ou artificielscomme arbres, murs ou toitures, considérés suivant la tradition comme‘bons’ ou ‘faux’. Quand les frontons n’étaient pas aussi réguliersqu’aujourd’hui, les joueurs cherchaient la difficulté et la chicane qui leurpermettaient de montrer leur adresse et leur capacité d’adaptation. «Ainsile pelotari goûte dans sa plénitude la radieuse ivresse courant volantaprès la balle moqueuse. Parfois il s’appuie contre le mur pour bondirl’instant après plus leste et plus vif encore. Il connaît toutes les voluptés etles rages des joueurs, la satisfaction d ‘avoir rusé et la déception ou lacolère quand l’adversaire semble plus habile et plus fort »

5L A I D A P I L O T A

HariaScènes / Escenas

1 23574

Iratiko artzainakLes bergers d’Iraty/Pastores de Irati

Pilota / La pelote / La pelota

Peioren eskuakLes mains de Peio / Las manos de Peio

TxapeldunerAux champions / A los campeones

AgurrakSalut / Saludos

Deia eta Mutrikuko jentilakGéants de Mutriku / Gigantes de Mutriku

Pier Paul Berzaitz

Joan direneiAux anciens / A los ancianos6

6 L A I D A P I L O T A

1Deia : Aitorren alboka (Haritz)Aitzbiribil dantza (Xateletarrak - Musika Joxan)Albokati Txistura : musikala (Haritz eta Joxan)

Joxan Goikoetxea

Annie Onchalo (dantzarien maskak)

7L A I D A P I L O T A

MUTRIKUKO JENTILAK Pilota jokoak aspaldikoenak eta zabalduenak dira munduan. Menderen mendetakoa omen daEuskaldunen pilotan aritzeko moldea. Ohidurak eta usaiak ahoz-aho baizik ez baitzirenzabaltzen, ez dugu idatzirik Euskal herrian pilotan nola jostatzen ziren deskribitzen duenik.Horregatik, XIX. mendea baino lehenagoko pilota jokoen arauak eta baldintzak ezezagunakzaizkigu. Euskal mitologian, Jentilak deitu gizahandiak harrizko pilotekin ari ziren, gaitzekoindarra eskatzen zuten joko harrigarrietan. Leienda baten arabera, Mutrikun, Mendibeltzuburumendi kaskoan, ba omen da hiru metroko harri borobildu bat Aitzbiribil izenekoa, eta Jentilakharekin ari omen ziren zoingehiagoka.

Los gigantes delbosque Los juegos de pelota se cuentan como losmás antiguos y los más comunes en todoel mundo. Parece que la pelota, tal como lapractican los Vascos tiene un origen tanantiguo como la propia humanidad. Detransmitirse oralmente las costumbres ytradiciones vascas, no quedan textos quedescriban y expliquen las reglas de juego.No se sabe exactamente cómo sepracticaba antes del siglo XIX ; pero hastaen la mitología vasca se alude a gigantes,con una fuerza hercúlea que jugaban ajuegos fantásticos con pelotas hechas depiedra. Según dice la leyenda, existe enMutriku, en lo alto del monteMendibeltzuburu, una pierda redonda quemide más de tres metros de diámetro y conla que solían desafiarse los jentilak. Iratikoartzainak Iduriz mende luzeetan zehar, «longue paume » jokoan kanpoan aritzenziren ; jokalariak herritar xume

Les géantsde la forêt Les jeux de balle sont parmi les plus ancienset les plus répandus au monde. Il sembleraitque la pelote pratiquée par les Basques ait uneorigine qui se perd dans le temps. Lescoutumes et traditions basques s'étanttransmises oralement, il n'y a pas d'écritsdécrivant les jeux de pelote pratiqués au Paysbasque. Aussi, les conditions de jeu avant leXIXe siècle ne sont pas précisément connues.Dans la mythologie basque, les géants jouaientavec des pelotes de pierre à des jeuxfantastiques en déployant une forceherculéenne. Selon une légende, à Mutriku, surla montagne appelée Mendibeltzuburu, il y aune grande pierre arrondie de trois mètresappelée Aitzbiribil avec laquelle s’affrontaientles jentilak.

Haritz Ezeiza (Txistua et’alboka)

8 L A I D A P I L O T A

2 Iratiko artzainek kanta Bas’oilarra (Landarbaso)Artzainak bota luzean dantza(Xateletarrak-Kondaira Koldo)Ezkutari dantza (Oinkari )Amerri laztana kanta (Landarbaso)

Bas’oilarra / Chant du grand tétras / Canción del urogalloBas’oilarrak kantatzen dizu Iratiko soroanNihurk ez lezakezu pentsa nik zer dudan gogoanGauak oro igaraiten ditit maitiaren ondoanIratiko artzain gazteak laket dira luzean Han galtzen dutie indarrak beharrago laneanAstelehenez artaldiak ez du haien axolik

Amerri laztana /A notre mère la terre /A nuestra madre la tierraEuskal aberri kuttunaAmerria dut egiazkiAitaren etxea naskiAma lurrean ereinaAma hizkuntzan eginaEkaiak ber iturritikEt’izanak euskaratikToki ainitzetan ereBer hizkuntzan ari direAgur agur amerri laztana

Iñaki Tolaretxipi J.L. Davant - J. Mérah - P.P. Berzaitz

Landarbaso abesbatza

9L A I D A P I L O T A

IRATIKO ARTZAINAKIratiko artzainak Iduriz mende luzeetan zehar, « longue paume » jokoan kanpoan aritzen ziren ;jokalariak herritar xumeak ziren gehienak eta esku huska ari ziren (Bota Luzea-n) ala larruzkoeskularruekin (Mahai jokoa-n, Laxua-n). Josta zelai ainitz bada oraino mendi guneetan bereziki :udan, bortu alagietako lan dorpeen ondotik, artzainak joko horretan abusatzen bide ziren. Iratikoartzainak hautatu ditugu oihan zabal eta misteriotsu horren bazter zoragarriengatik, bai etahurbiltasunarengatik ere.

Los pastores de Irati Desde hace siglos, la especialidad llamada «longue paume » solía practicarse fuera, por lagente del pueblo. Se podía jugar con lasmanos únicamente, en este caso se llamaba «bota luze », o con guantes de cuero, en aquélcaso, se llamaba « Mahai jokua, Laxua ». Secuentan todavía numerosos espaciosdedicados a ese juego en los montes, comotestimonios de los momentos de ocio que lospastores se otorgaban después de un largodía de trabajo con el ganado. Recordamosbien a los pastores de Irati por su proximidadcon esa selva misteriosa, inmensa y por loslugares estupendos.

Les bergers d’Iraty Depuis des siècles probablement, la longuepaume se jouait à l’extérieur surtout par lesgens du peuple probablement à la Main Nue(Bota Luzea) et avec des gants de cuir(Mahai jokoa, Laxua). De nombreuses airesde jeux subsistent notamment dans des sitespastoraux où les bergers devaient sedétendre avec ce jeu après les longs et durstravaux des estives. Nous retenons lesbergers d’Iraty pour une proximité avec cette

forêt mystérieuse, immenseet ces lieux magnifiques.

Ramon Garcia(Jantziak)

XateletarrakJohañe Etchebest(koreografia)

La pelota Coged una hermosa bolita de boj. Rodeadlacon una fina banda de látex que habrá queestirar sólidamente entre el pulgar y el dedoíndice. ¡Cuidado con no soltarla, si no, habráque volver a empezarlo todo ! Volved aempezar dicha operación tantas veces comolo requieren las distintas pelotas, en funciónde las especialidades. Coged luego entre250 y 300 metros de hilo de lana quetendréis que enrollar cuidadosamente con latensión elegida sin que se superpongajamás el hilo… De no hacerlo así, ¡nuncaserá redonda la pelota ! Ponedla en unmolde adecuado según el tipo de pelotadeseado con tal de anudar lasextremidades. La operación es delicada : deno ser redonda la pelota desde el principio,saldrá deformada del molde. Coged luegouna piel de cabra bien curtida, muy fina o sincurtir (depende del tipo de pelota deseado)y cortad la forma deseada. Fijad la forma conalfileres. La primera piel ya se puede coser.Una vez terminada la operación, coged unasegunda forma y cosedla sólidamente. ¡ Yaestá ! Ya tiene su pelota. Cabe recordar queel peso de una pelota puede variar entre 52y 250 g como máximo para las pelotas depasaka… Venga, ¡el partido puedeempezar !

La pelote Prenez une jolie bille de buis que vousentourez d'une fine bande de latex bien étiréeet que vous serrez très fort entre pouce etindex. Attention à ne pas lâcher prise, il vousfaudrait tout recommencer ! Renouvelezl'opération autant de fois que nécessaire selonle type de pelote (chistera, main-nue, jokogarbi). Prenez ensuite 250 à 300 mètres de filde laine à enrouler méticuleusement avec latension de votre choix sans jamais repasserau même endroit, sinon votre pelote ne serajamais ronde. Passez-la ensuite dans unmoule adéquat selon le type de pelote afind'écraser les bords. Sachez que si votrepelote n'était pas ronde avant, rien n'y fera,elle ressortira déformée du moule ! Prenezensuite une belle peau de chèvre bien tannée,très fine, moyenne ou parcheminée selon letype de pelote et découpez suivant le patronde fer plat qui détermine la taille de la pelote.Fixez la forme avec des épingles sur la pelote.La première peau est prête à être cousue bordà bord. Quand l'opération est terminée,prenez la deuxième forme et cousez-lasolidement. Voilà, votre pelote est prête ! Lepoids minimum d'une pelote est de 52g etmaxi 250g pour les pelotes de pasaka. Allez :la partie peut commencer !

10 L A I D A P I L O T A

11L A I D A P I L O T A

3PILOTAEzpelezko kanika pollit bat hartu eta erhi pototxaren eta erakuslearen artean sendo tinkatuz doibat luzatuko duzun latex xafla batez inguratuko duzu. Kasu askatu gabe , dena berriz hastebaitzenuke ! Jestu ber-bera egizu behar bezainbeste aldiz, lortu nahi duzun pilotaren arabera(joko bakoitzak baitu bere pilota berezia) . Ondotik, 250 300 bat metro artile-hariz inguratukoduzu, nahi duzun tentsioa erabiliz, baina sekulan ber tokitik pasatu gabe, bestela zure pilota ezbaita nehondik ere borobila izanen. Hortan da gakoa ! Gero, pilota mota bakoitzari doakionmolda-ontzi egokian sar ezazu , inguruen tinkatzeko. Halere jakin behar duzu zure pilotahatsarrean ez baldin bazen borobila, hau egin ala hura egin, ez zaizula moldetik borobila aterako! Hori egin eta, ahuntza larru eder eta ongi apaindu bat hauta ezazu : guziz fina, ertaina alapergaminatua izan beharko du lortu nahi duzun pilotaren arabera. Ondotik mozteko patroitzaterabiltzen den burdin xafla erabiliz, pilotaren heineko bi larru zati ebakiko dituzu. Lehena pilotarieskilimaz lotuko diozu eta orai bazterrez bazter jos dezakezu. Hau egin duzunean, bigarrenagainetik josiko duzu, pundu sendoak eginez.Hara zure pilota egina duzu ! Pasakan aritzekopilotak adibidez, gutienez 52 g eta gorenaz 250g behar ditu. Goazen, partida jokatzen hasgaitezen !

Koldoren KondairaOsaba pilota egiten

Ellande Alfaro - Eskutik

Dominque Hastoy - Pilota egilea

12 L A I D A P I L O T A

4Peioren eskuak : kantaEz dira erregerenak patriarkenakOkinaren erhi xuriak amaren eztiakAingeru baten hegalak graziaz beteakPeioren eskuak Peioren eskuak Zonbaitek dakite idazten edo margotzenBertze zonbaitek aldiz bizia kondatzenAingeru baten hegalak graziaz beteakPeioren eskuak Peioren eskuak Zizelkaria zure marmola bizian Gorde etzatzu beraz eternitateanAingeru baten hegalak graziaz beteakPeioren eskuak Peioren eskuak Pilotari gaztea bertutez jantzia Zeruetan dabil gora zure izarra Aingeru baten hegalak graziaz beteakPeioren eskuak Peioren eskuak

Peio Larralde

Magali Zubillaga

Iosune Marin

P.P. Berzaitz

Les mains de PeioNon ce ne sont pas des mains de roiNi les douces mains d’une mèreMais ce sont des mains d’un ange Les mains de Peio les mains de PeioJeune pilotari noble et vertueuxTon étoile est haute dans les cieuxTes mains sont celles d’un angeTes mains Peio tes mains Peio

Las manos de Peio No son manos de reyNi las manos tiernas de una madreSino las manos de un ángelJoven pilotari noble y con talentoTu estrella brilla desde lo alto del cieloTus manos son las de un ángelTus manos Peio

13L A I D A P I L O T A

PEIOREN ESKUAKBurdinezko esku bipilak, jestu jarraikiaren bortxaz, biziari bere forma berezia ematea eta burdinaplegaraztea lortzen utenak. Hazia ereiten eta uzta biltzen duten lurrezko esku katxadunak etagrisak, ama-larruz estaliak. Eta Peioren eskuak … Oihan betean egurra segatu, zizelkatu etalehen izakien arte lehena goresten duten eskuak. Hotzik jasan gabe erregeak bezain apaindabiltzan gizon dotoreentzat ehunkiak nahiz apaingarriak ehuntzen josten eta brodatzen dituztenharizko eskuak. Eta Peioren eskuak … Errimatzen ala errepikatzen ari diren heroien nahizperfekziora heltzear diren gizakien tristurak eta atseginak aipagai dituzten liburuetan, hitzak etaminak etengabe lerrokatzen dituzten tintazko eskuak. Liluraz beterik dauden bihotz-begientzatpintura apaintzen duten kolore guzietako ziliportez estali eskuak. Eta bestalde, Peioren eskuak… Balusezko eskuak, eztitasunez beteak, perekatzen eta balakatzen dutenak, maitasunareneta soleitzearen eskuak. Begiak hesten badakiten eskuak eta, zauriak erreketaraino erakarriz,oinazeak jabaltzen dituzten dituzten eskuak . Eta bestalde, Peioren eskuak …

Las manos de Peio Manos de hierro que forjan con ademanesexpertos : la vida brota al desvanecerse elhierro. Manos de la Tierra –Madre, llenas decallos, hechas grises de tanto sembrar ycosechar. Y las manos de Peio… Manos demadera que segan en el corazón de la selva,que cortan, serran e rinden homenaje al arteel más primitivo. Manos de hilo que tejen,cosen y bordan las telas las más elegantespara los hombres que ya no tienen frío yvisten como reyes. Y las manos de Peio…Manos manchadas de tinta que unen el dolora las palabras para llenar los cuadernos dela tristeza y de la alegría de unos hombresimperfectos y de héroes que componenrimas y las recitan sin parar. Manos llenas decolores con cuyas manchas se embellece lapintura para el que la mira con el corazón. Ydespués, las manos de Peio… Manos deterciopelo muy suaves, que saben acariciar,seducir, confortar y amar. Manos que cierranlos párpados, suavizan el sufrimiento y alivianel dolor. Y después, las manos de Peio…

Les mains de PeioMains de fer qui forgent d’un geste régulier lavie qui prend sa forme et le fer qui cède.Mains de terre calleuses et grises couvertesde la chair-mère qui sèment et moissonnent.Et les mains de Peio… Mains de bois quicoupent dans le vif de la forêt, cisellentdécoupent l’art premier des êtres premiers.Les mains de fil qui tissent, cousent etbrodent étoffes et décors d’hommes élégantsqui n’ont plus froid et sont parés comme desrois. Et les mains de Peio… Mains d’encre quicouchent les mots et les maux sur les cahiersde tristesses et de joies d’hommes imparfaitset héros rimant ou récitant inlassablement.Mains de toutes les couleurs de toutes leséclaboussures qui arrangent la peinture pourdes yeux du cœur qui s’émerveillent. Et puisil y a les mains de Peio… Mains de velours etde douceur qui caressent enjôlent et donnentamour et réconfort. Mains qui ferment lesyeux, réparent les souffrances et aspirent lesmaux au sein des ruisseaux. Et puis, il y a lesmains de Peio…

14 L A I D A P I L O T A

5A tous les championsDe grands noms illustrent à jamais l’histoire de la pelote. Qui ne voudrait voir s’opposeraujourd’hui à mains nues les fameux Perkain, Atano III, Mondragones, Gaskoina, Dongaitz, Arcé,Haran, Laduche ou Harambillet. Revoir la partie de grand gant au fronton de Paris en 1946 entrel’immense Chiquito de Cambo viellissant affrontant le jeune et sémillant Jean Urruty… ou bienencore la finale de Joko garbi de 1963 entre Atharraztarrak et Kapito Harri à laqelle EtxahunIruri a dédié son magnifique chant. Pourquoi ne pas prendre un vol vers Miami où la mode duJaï Alaï a débuté aux USA en 1904 quand un mur est érigé afin de faire découvrir ce sport durantla foire internationale de Saint-Louis. (Il faudra attendre 20 ans pour que la Floride construiseensuite son premier fronton en 1924 au Hialeah Race Course de Miami) Tous ces héros du beaujeu ont effectué leurs premiers pas sur les frontons de village. Les plus doués iront peut êtrejouer au Trinquet moderne Jean-Marie Mailharro de Bayonne ou à Ascain ou Urrugne. D’autresenfin-plus rares-seront attendus à Donosti, Eibar, Iruna ou Bilbao…

Txapeldunen bertsuak (Xabier)Laida Pilotaria kanta (Landarbaso & Pier Paul)Xikito eta Urruty : Gipuzkoako zortzikoa (OINKARI ) Atharraztarrak txapeldun (Landarbaso)‘La Gabota’ dantza (Xateletarrak)Emakumeak pilotan bertsuak (Xabier)Puntistaren ametsa (Landarbaso & OINKARI )Frontball bertsu (Xabier)

15L A I D A P I L O T A

TXAPELDUNERJokoaren heroieak eta jokalekuen magia Pilotari izen batzu pilotarenhistorian zizelkatuak dira betirako. Gaurregun, nork ez luke atseginikustea eskuhuska elgarri desafioka gure Perkain, Atano III,Mondragones, Gaskoina, Dongaitz, Arze, Haran, Panpi Laducheedo Xala famatuak? Nork ez luke plazerrekin ikusiko 1946 anParisen xahartzen hasia zen Kanboko Txikito erraldoiak etaJean Urruty gazte kementsuak elkarren kontra jokatu zutenpartida gaitza ? Edota Etxahun Irurik kantu zoragarriaeskaini zion 1963 ko Atharraztarrak eta Kapito Harri

batasunen arteko Joko garbi partida bikain hura ? Etazergatik ez hegaldi batez joan Miami hiriraino ? Amerikako EstatuBatuetan «Jai -Alai» pilotalekuen moda 1904-an abiatu zen, urtehartan Saint-Louis hiriko nazioarteko feira kari, kirola horrenezagutarazteko pareta bat eraiki baitzuten (20 urteren buruan baizikez zuten eraiki Floridan lehen pilota lekua, Miami hiriko HialeahRace Course tokian, 1924 an). Heroie guzi horietarik gehieneklehen urratsak beren herriko plazan eman dituzte. Denakezberdinak, baina denak joko beraren zerbitzari. DohatsuenakBaionako « Trinquet moderne Jean-Marie Mailharro »-ra agertukodira, edo Azkainen, nahiz Urruñan. Beste bakan batzu, Donostian,Irunan, Bilbon ala Hernanin berantetsiko dituzte.

A los campeonesVarios apellidos famosos ilustran la historia de la pelota. Ojalá pudiéramos ver otra vezenfrentarse a Perkain, Atano III, Mondragones, Gaskoina, dongaitz, Arcé, Haran, PanpiLaduche o Xala. Ver de nuevo el partido tremendo que opuso el famoso Chiquito de Cambo,en su madurez al joven y audaz Jean Urruty en el frontón de París en 1946. O también lasfinales de Yoko Garbi de 1963 entre Atharraztarrak y Kapito Harri, partido famoso al que elbertsulari Etxahun dedicó su magnífico canto. Y ¿ Porqué no cogemos un vuelo con rumbo aMiami ? La moda del Jai Alai empezó allá en 1904 donde edificaron una pared a la manerade un frontón para dar a conocer ese deporte durante la feria internacional de Saint-Louis.Luego, habrá que esperar unos veinte años para que Florida construya su primer frontón en1924, en el Hialeah Race Course de Miami. No olvidemos que todos esos héroes dieron sus

primeros pasos en el frontón de la plaza del pueblo. Quizás losmás talentosos vayan a jugar al Trinquete Moderno ‘Jean-Marie Mailharro’ de Bayona, Ascain o Urrugne. Otros,

aunque sean los menos numerosos irán aDonostia, o a Hernani.

16 L A I D A P I L O T A

Txapeldunak

JOAN DIRENEI / Aux anciens / A los ancianosGizon gaztentako beharra Ta zaharren indarra Gora kanta obra ederra Pilotarien Biltzarra

Un désir pour les jeunes et une force pour les anciensChantons bien fort le rassemblement des pilotariUn deseo para los jóvenes y una fuerza para los mayoresYa vamos a cantar la reunion de los pilotari

Airez aire 1 2 3 4 (Koldo)Ukutula in memoriam (Landarbaso)Pilotarien biltzarra (Pilotariak)

Agur, agur, jente güzik agur bihotzetik Zaharrak eta gaztiak bildürik hürrüntik Eskualdün joko jaunari bere lür harrotik Lili eder bat da egün zabaltzen itzaletikGure Jinko Jaunak deizkü ezarri mündian Txoriak kantüz oihanian et'ardik mendian Untzietan marinelak itxaso-erdian Eta pelota maitia Eskual-Herri aldianArbolarik ederrena oihanian haritxa Aize handirenak dio eztela ez tatxa Eskualdün pilota horri ez besoak kütxa Beti nausi izan dadin denek dezagün altxa

Attuli Barkoxe

Maurice Ravel eta Txapeldunak

6

17L A I D A P I L O T A

Airez-aire eta zuzenago doa eskuz egin pilota !

Bat, bi, hiru, lau soineko berezikin, zurezko kanika estaltzen hasi daIloba gure lagun gaztea. Tinki tinkia dena biribilduz, gomazko zintaztroxatu, artilez inguratu, kotoi hariz beztitu eta ahuntz larruz jantzirik,bolatxo berri eta eder honi “pilota” izena eman dio !...

Bat, bi, hiru, lau danga, elizako ezkilak bota orduko, jokolariakpilotalekuan daudela, batek “jo !” hitzarekin batera esku-hutsez jodu pilota, eta partida hasi dute. Gazteak zoraturik, pilotaren ondotiklasterka... Hau aldiz, beti klaskaka, intziri eta auhenka.

Bat, bi, hiru, lau pausaldi utzi dizkiote. Jokoa bukatzean, berdin :jokolari baten zakuan, supazter txokoan, leiho ondoan lotan, bidaiazdoazela ametsetan. Nekealdiak gogoratzen ditu ere : auto batean,gau osoan hotzez hormaturik, egunaz labean bezala kiskaldurik...

Bat, bi, hiru, lau neska esku-huskari jokolariei aurkeztua izan zaie,behin. Pozik dago gure pilota, hauekin bederen ez duelakoanbortizkeriarik jasanen ! Baina sententzia erori denean... Lodiegia,pisuegia, bigunegia zaiela eta, hortxe “klosk”, bota dute kutxara !

Bat, bi, hiru, lau... plaza laxoko paretan hasi, ezker-paretako bi murrueta izkin aldera segi ; trinkete eta jai-alai kantxetako hiruzpalauparetartean, denetan dabil suharki... Pilotarien jokoa arinago, betieta lasterrago doalarik... Pilotak behar du, martxa segi !

Bat, bi, hiru, lau tresna aipatzen entzun du, behin. Pilota eta jokolarieriindarra, abiada, hedadura, lerdentasuna emanen dietela, bestalde...Eta holako batez, esku-tresnak beso puntan sartu dira jokoan. Laster,pilotalekuak zabaldu dituzte, pilotak ere aldatu, eta...

Bat, bi, hiru, lau gogoeta egin ditu gure pilotak... Hainbeste murruenartetik, jokolarien dantza erditik, beste norabait jo lezake gogotik.Txori batek ustekabetarik gela batean sartuz geroztik, leiho etaberinetan kiski eta kaska arizanik, ihes egin nahi duen bezala...

Bat, bi, hiru, lau haizetara, airatuko da gure pilota-txoria... Jokolariakigorriko duelarik besagainka, pareta eta sare gainetik... EuskalHerriko eskola eta auzoetan gaindi, arrabote batetik, herriko plazara ;frontoi batetik, Olinpiko Jokoen pilotalekuraino... Zergatik ez ?

Botatzen den harria baino, urrunago doa libratzen den txoria !

1, 2, 3, 4 longueurs de filset des bouts de cuir pourla confectionner,

1, 2, 3, 4 garçons pilotari,et des filles aussi, pour sedéfier entre eux,

1, 2, 3, 4 mains-nueset autant d’instrumentspour jouer autrement,

1, 2, 3, 4 murs et chacunson aire de jeu pourdes pratiques différentes,et

1, 2, 3, 4 pistes d’envolpour aller aux quatrevents réinventer sadestinée…

1, 2, 3, 4 medidas de hiloy pedazos de cuero paraconfeccionarla

1, 2, 3, 4 chicos pilotari ychicas también paradesafiarse

1, 2, 3, 4 manos y otrostantos instrumentos parajugar de manera distinta

1, 2, 3, 4 paredes y cadauna con su espaciopropio para las diferentesespecialidades y

1, 2, 3, 4 pistas de vuelopara irse a reinventarsesu destino…

Koldo Amestoy

18 L A I D A P I L O T A

7Bertsuak (Xabier)Agurra dantza (OINKARI - musika Joxan)Laida pilota Kanta (Landarbaso)

AGURRAK / Saluts / SaludosAgurtuz goretsi nai zutut zu pilota Gai pollitagorik ezin nuen hautaEskuz ereman edo xisteraz bota Nahiz ezartzen gaituzun batzu besten kontra. Denak xoratzen ditu pilota jokoak Manuel SEIN ‘Xanpun’ bertsolaria

Elixabet Jauregi(Taulada zuzendaritza)

Imanol Arabaolasa(Taulada zuzendaritza)

Iker Gonzalez(Kantoreen moldaketak)

OINKARI dantza taldea

Agurra

19L A I D A P I L O T A

Regarde cette belle étoileAu-dessus de la montagneC’est l’étoile de la peloteQui brille dans le firmamentSalut et honneur à tous les pilotariA tous ces merveilleux championsQui nous font rêver et inspirent les poètesBeau jeu montre toi au monde

Mira aquella hermosa estrellaEncima de la montañaEs la estrella de la pelotaQue brilla en el firmamento.Saludos y honor a todos los pelotariA todos esos campeones con talentoQue nos hacen soñar y que inspiran a los poetas ¡Que el mundo conozca ese juego tan hermoso !

Laida pilota Izar eder bat ikusten duzu Mendi tontorretikan jeikitzen Euskal pilotaren izar hura Munduan zehar argitzenEuskal joko maitagarria Agert zaite munduraKirol bat beno askoz gehiagoElegantzia errespetuaArbasoak dire guri mintzo Ez dezagun utz galtzeraEuskal joko maitagarria Agert zaite munduraAgur ohore pilotarierPlazetako txapeldun ederrerArgi duzue gure ametserKoblakarien bertsoerEuskal joko maitagarria Agert zaite munduraKliska klaska pumpa eta Jo pilota Laida pilota Joko ederra

Ximun Haran

Jean Urruty

P. P. Berzaitz

Xikito de Cambo

Atano III

20 L A I D A P I L O T A

Pier Paul Berzaitz eta Albert Hastoy-ek galdegin diotelarik LAIDA PILOTA sorkuntza berriarenbabesa, Pilotarien Biltzarra elkartea ohoratua izan da. Denek onartu dugu eta plazereki eziPilotarien Biltzarrak elgartzen dituelakoz ohizko txapeldun eta pilotazaile guziak edozoindiziplinakoak. Espero dugu merezi duen arrakasta ukanen duela ikuskizun honek.

Cuando Pier Paul Berzaitz y Albert Hastoy sepusieron en contacto con Pilotarien Biltzarra, afin de patrocinar el espectáculo LAIDA PILOTA,fuimos muy honorados. De manera unánime, elconsejo de administración aceptó estasolicitación. Efectivamente, PILOTARIENBILTZARRA agrupa antiguos pelotaris,dirigentes y pelotazales. Nuestra asociaciónabarca todas las especialidades de pelota. Estacolaboración pega perfectamente con el espíritude PILOTARIEN BILTZARRA. Le deseamos alespectáculo el mejor éxito posible !

Quand PILOTARIEN BILTZARRA a étécontacté par Pier Paul Berzaitz et AlbertHastoy, afin de parrainer le spectacle LAIDAPILOTA, nous avons été très honorés. LeConseil d’Administration a accepté ceparrainage à l’unanimité. En effet,PLIOTARIEN BILTZARRA regrouped’anciens champions, dirigeants etpelotazale. Toutes les spécialités de pelotesont représentées dans notre association.Ce partenariat à LAIDA PILOTA colleparfaitement à l’esprit de Pilotarien Biltzarra.Nous souhaitons à ce spectacle un beausuccès mérité.

Zeluko Jinko Jauna Gutaz orit zitePilotarien biltzarraren Zu jar zite jabeGazte horiek ondotik Har dezaten parteZer lizateke Euskal Herria Pilotari gabeEtxahun Iruri

Dieu du Ciel souviens Toi de nousProtège cette assemblée de pilotari Que tous ces jeunes y prennent aussi partQue serait le Pays basque sans la pelote

Señor Dios, acuérdese de nosotrosProtege a esa asamblea de PilotariQue se junten los jóvenes también¿Qué sería el País vasco sin pelota o sin pelotari ?

Pierre LISSARPrésident de PILOTARIENBILTZARRA

21L A I D A P I L O T A

Betiko gogoan duket 1964-ko agorrilako 15-a. Alabaina, egun hortan ATHARRAZTARRAKelkarteak ospatzen zuen bere Frantziako txapeldun titulua urte bat lehenago irabazirikDonapaleun Uztaritzeko Kapito Harri-ren kontra. Egun hartan Zuberoko dantzak, pilota partidatxapelduneki eta Etxahun Iruri-ren ATHARRAZTARRK kanta berak honturik eta abesturikAtharratzeko plazan. Ze lekukotasun ederra gure kulturari ! Ber ildoti doa Pier Paul BerzaitzLAIDA PILOTA ikuskizunean, LILIA elkarteak eramanik, Pilotarien Biltzarraren babesean. Horrenbidez ohit arazten ditugu bereziki gazteer Pilotaren balorreak eta plaza gizonaren izpiritua.

La fecha del 15 de agosto 1964, se quedagrabada en mi memoria. Aquel día, laSociedad de pelota ATHARRAZTARRAK deTardets celebraba el título de Campeón deFrancia de Joko Garbi Senior, obtenido el añoanterior, el 09 de agosto del 1963, en la canchade Saint Palais, frente al KAPITO HARRI deUstaritz. En el programa del día : danzas deXiberoa, el partido de pelota con loscampeones, y el canto con Pierre Bordaçarre«Etxahun Iruri», quien compuso expresamente«Atharraztarrak», y la interpretó, sólo, frente alpúblico, en el medio de la cancha deAtharratze. Vaya testimonio más bonito denuestra cultura : el encuentro del dantzari,del pelotari, del poeta ! Son estos mismosingredientes que Pier Paul Berzaitz ha juntadopara su espectáculo «LAIDA PILOTA», llevadopor la asociación LILIA. El apoyo dePILOTARIEN BILTZARRA a esta creaciónrecuerda, con el ejemplo de los ancianos hacialos más jóvenes, los valores de determinacióny de respeto que conlleva la pelota vasca, losvalores del «plaza gizon».

La date du 15 août 1964, reste gravée dans mamémoire. Ce jour-là, la Sté de peloteATHARRAZTARRAK de Tardets fêtait le titre deChampion de France de Joko Garbi Seniorsobtenu l’année précédente, le 09 août 1963,sur le fronton de Saint Palais, face au KAPITOHARRI d’Ustaritz. Au programme de lajournée : les danses souletines, la partie depelote avec les champions, et le chant avecPierre Bordaçarre « Etxahun Iruri », quicomposa pour cette occasion«Atharraztarrak», et l’interpréta, seul, face aupublic, au centre de la cancha tardetsienne.Quel beau témoignage de notre culture: larencontre du danseur, du pelotari, du poète !Ce sont ces mêmes ingrédients que Pier PaulBerzaitz a réunis pour son spectacle « LAIDAPILOTA », porté par l’association LILIA. Lesoutien de PILOTARIEN BILTZARRA à cettecréation rappelle, par l’exemple des anciens àdestination des plus jeunes, les valeurs dedétermination et de respect que porte la PeloteBasque, les valeurs du Plaza Gizon ! LaidaPilota ! Gora Pilota !

A zer alegrantzia Atharratzen egünZeren herri hontako hiru gazte lagünPelotan elki dira Frantziako txapeldün

Bihotzaren erditik uhura ditzagünZeren bekan beitira holako plazerak

Kostümatürik ginen erresinatzeraOldar gaitzean dira AtharraztarrakUhure Atharratze herri xarmantari

Zuretzat egina düt azken berset horiSegi dezagün beti gazteri eder hori

Aitzina izan dadin hanitx pilotariLagünt ezatzü haurrak gogotik plazarat

Edüki dezen gora lehoinen banderaEne partetik diot ‘Biba Atharraztarrak’.

LILIAELKARTEA

ASSOCIATION

Albert HASTOYPrésident de LILIAEtxahun Iruri

22 L A I D A P I L O T A

GURE TALDEA / NOTRE ÉQUIPE / NUESTRO GRUPO

Albert HASTOY/ LILIA Elkartea Pier Paul BERZAITZ / AutoreaInaki TOLARETXIPI / Abesbatzaren zuzendaria eta kudeantza Joxan GOIKOETXEA / Musika eta kudeantzaJohane ETCHEBEST / Xateletarren koreografiak Koldo AMESTOY / KondalariaXabier eta Aner EUZKITZE / BertsulariaKMagali ZUBILLAGA / Kantaria Haritz EZEIZA / Alboka eta TxistuaIosune MARIN / KitarraIker GONZALEZ / Kantoreen moldaketakPeio LARRALDE / PilotariaDominique HASTOY / Pilota egilea Elixabet JAUREGI / Tauladako zuzendaritza Imanol ARABAOLASA / Tauladako zuzendaritzaErramun GARCIA / JantziakAnnie ONCHALO / Dantzarien maskak Joël MERAH / “Amerri Laztana” kantaren moldaketaJosean EZEIZA / SonoaSendoa LUZARRETA / Argiak eta IrudiakEllande ALFARO EskutikBenat LABORDE / ArgazkilariaElena PHAGABURU / Euskal itzulpenakSandra CHRISTY / Espainul itzulpenakLiliane VANDENINDE / Liburuxka

Eta :LANDARBASO ABESBATZA OINKARI DANTZA TALDEAXATELETARRAK / ZUBEROTAR DANTZARIAK

PILOTARIAK : Dominique HASTOY,Benat VERGEZ, Albert HASTOY,Jean-Marie CHALLA, Dominique EPPHERRE,Pierre LISSAR, Jean-Baptiste ACHERITOGARAY,Robert DUFOURCQ, Louis DUNAT,Jean-Pierre MIURA, Michel ETCHEVERRY.

Josean Ezeiza(Sonoa)

Sendoa Luzarreta(Argiak-Irudiak)

Eskerrak / Merci / Gracias