MManual de Seguridade e Saúde enanual de Seguridade e ... · Principios xerais de seguridade e saúde nos laboratorios Principios xerais de seguridade e saúde nos laboratorios †

Manual de Seguridade e Saúde en Manual de Seguridade e Saúde en

LABORATORIOS LABORATORIOS

2

Coa colaboración de:

Antonio Serrano Ruiz-CalderónLicenciado en DereitoTécnico Superior en Prevención de Riscos Laborais

Miguel Angel Hernández OlmosLicenciado en Ciencias QuímicasTécnico Superior en Prevención de Riscos Laborais

3

Índice

Páxina

• Principios xerais de Seguridade e Saúde nos Laboratorios. . . . . . . . . . . . . . . 6

• Manipulación de substancias químicas:

- Produtos químicos como factores de risco. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

- Identificación de substancias e preparados perigosos. . . . . . . . . . . . . . . . . 8

- Recomendacións de carácter xeral. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

• Almacenamento de produtos químicos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

• Manipulación de microorganismos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

• Manipulación de material de vidro. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

• Manipulación de equipos eléctricos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

• Frigoríficos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

• Aparellos con lapa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

• Dispositivos de calefacción. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

- Baños quentes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

- Estufas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

• Instalacións de gases. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

• Centrífugas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

• Autoclaves. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

• Instrumental analítico:

- Cromatógrafo de gases. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

- Cromatógrafo de líquidos de alta resolución. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

- Espectrofotómetro de absorción atómica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

- Espectrofotómetro de UV-VISIBLE e Infravermellos, fluorímetro, etc. . . . 17

- Instalación de raios LÁSER. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

- Instalacións de radiacións ionizantes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

4

Páxina

• Normas de actuación en caso de emerxencias:

- Incendios. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

- Queimaduras térmicas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

- Salpicaduras. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

- Inxestión. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

- Verteduras. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

- Fugas de gases. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

- Electrocución. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

- Mareos ou perda de coñecemento debidosa unha fuga tóxica persistente. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

• Eliminación e recuperación de residuos por grupos de sub stancias. . . . . . . . 21

• Obrigas dos Traballadores en Prevención de Riscos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

- Bibliografía. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

5

RISCOS XERAIS

�

�

6

Principios xerais de seguridade e saúdenos laboratorios

Principios xerais de seguridade e saúdenos laboratorios

�

• O Deseño do Laboratorio (distribución, insta-lacións, procedementos de traballo, etc.)deben ser o axeitados para o mantemento dunbo nivel preventivo.

• Débese dispor das instalacións de emerxenciaou elementos de actuación como duchas,lavaollos, extintores, etc. ademais dos equiposde protección individual (tamén denominadosEPIs).

• O laboratorio, incluídas as zonas de paso, saí-das, vías de circulación, equipos e instalaciónsdeben estar en perfecto estado de orde e lim-peza, establecendo para isto un mantemento periódico das mesmas.

• Os desperdicios, manchas e residuos de substancias perigosas eliminaranse con rapidez.

• Está prohibido realizar traballos diferentes aos autorizados polos responsables directos, así comoempregar aparellos e instalacións sen coñecer previamente o seu funcionamento.

• O persoal debe lavar as mans antes e despois da súa entrada no laboratorio.

• A roupa de traballo debe estar abrochadaen todo momento, evitando vestir mangasanchas ou colgantes, e levar os cabelosrecollidos.

• Estará prohibido comer, beber e fumar nolaboratorio.

• Cando se leven lentes de contacto seráobrigatorio o uso de lentes de seguridade.

• O bo estado dos produtos e materiais así como o seu etiquetado debe comprobarse antes da súautilización.

• Todos os preparados deben estar etiquetados adecuadamente, estando prohibida a reutilizacióndos envases baleiros sen a retirada da etiqueta orixinal.

• Para o acendido dos chisqueiros Bunsen recoméndase a utilización de acendedores piezoeléctricos,intentando reducir ao máximo o uso de lapas vivas unha vez acendidos.

• Deberase traballar, sempre que sexa posible e operativo, nas vitrinas.

• Unha vez finalizada a operación ou a tarefa no laboratorio, deberanse gardar os materiais e reacti-vos, limpar o lugar de traballo, e asegurarse a desconexión de aparellos, condutos de auga e gas, etc.

�

7

Manipulación de substancias químicas

Produtos químicos como factores de risco

As substancias químicas perigosas son aqueles elementos químicos ou os seus compostos, tal e comose presentan no seu estado natural ou como se producen pola industria, que poden danar directa ouindirectamente a persoas, bens e/ou ambiente.

Estas substancias químicas, en función da súa perigosidade, clasifícanse como:

a) Explosivas. – Substancias e preparados que poden explotar polo efecto dunha lapa ou da calor,ou que sexan moi sensibles aos choques e aos roces.

b) Comburentes. – Substancias e preparados, que en contacto con outros, particularmente cosinflamables, orixinan unha reacción fortemente exotérmica.

c) Inflamables. – Substancias e preparados que teñen un punto de ignición baixo. En función dasúa maior ou menor inflamabilidade distínguense tres grupos:

• Extremadamente inflamables.

• Facilmente inflamables.

• Inflamables.

d) Tóxicas. – Substancias e preparados que por inhalación, inxestión ou penetración cutáneapoden alterar a saúde dun individuo.

O grao de toxicidade establécese en tres categorías:

• Moi tóxicas.

• Tóxicas.

• Nocivas.

e) Corrosivas. – Substancias e preparados que en contacto co tecido vivo poden exercer unhaacción destrutiva do mesmo.

f) Irritantes. – Substancias e preparados que, en caso de contacto co ambiente, poden supor unperigo inmediato ou futuro para un ou máis compoñentes do mesmo.

h) Canceríxenas. – Substancias e preparados que, por inhalación ou penetración cutánea, podenproducir cancro ou aumentar a súa frecuencia.

i) Teratoxénicas. –Substancias e preparados que, por inhalación, inxestión ou penetración cutá-nea, poden producir defectos xenéticos hereditarios ou aumentar a súa frecuencia.

k) Alerxénicas. –Substancias e preparados que, por inhalación, inxestión ou penetración cutánea,poden ocasionar unha reacción no sistema inmunitario, de forma que a exposición posterior aesa substancia ou preparado dea lugar a unha serie de efectos negativos característicos.

8

(Figura 1)

Manipulación de substancias químicas�Identificación de substancias e preparados perigosos:

Calquera produto químico presente no lugar de traballo debe conter información sobre o risco inhe-rente da substancia ou preparado.

EtiquetaÉ a primeira información que permite identificar o produto no momento da súa utilización. Esta eti-queta debe ser ben visible e debe estar redactada no idioma oficial do Estado. O seu contido é o se -guinte:

• Nome da substancia ou do preparado.

• Nome, enderezo e teléfono do fabricante ou importador.

NOME E ENDEREZO DO FABRICANTE E DISTRIBUIDOR

NOME DA SUBSTANCIAN.º CAS

%

FRASES R(Riscos específicos)

FRASES S(Consellos de prudencia)

PICTOGRAMAS

• Símbolos, pictogramas e indicacións de perigo para salientar os riscos principais (Figura 1).

• Frases R que permiten complementar e identificar determinados riscos mediante a súa descrición.

• Frases S que a través de consellos de prudencia establecen medidas preventivas para a manipulacióne utilización.

Ficha de datos de seguridadeEsta ficha debe facilitarse obrigatoriamente coa primeira entrega dun produto químico e componse de16 apartados que inclúen a seguinte información:

1. Identificación da substancia ou preparado eda sociedade ou empresa.

2. Composición / información sobre oscompoñentes.

3. Identificación dos perigos.4. Primeiros auxilios.5. Medidas de loita contra incendios.6. Medidas que se deben tomar en caso de

vertido accidental.7. Manipulación e almacenamento.

8. Control de exposición/protección individual.9. Propiedades físicas e químicas.

10. Estabilidade e reactividade.11. Informacións toxicolóxicas.12. Informacións ecolóxicas.13. Consideracións relativas á eliminación.14. Informacións relativas ao

transporte.15. Informacións regulamentarias.16. Outras informacións.

CORROSIVOS EXPLOSIVOS PERIGOSOS PARAO AMBIENTE

NOCIVOSCOMBURENTES INFLAMABLES TÓXICOS

9

Manipulación de substancias químicas�Recomendacións de carácter xeral

• Débese coñecer a reactividade dos produtos ou areacción.

• Sempre se debe empregar unha cantidade mínimade reactivos.

• A apertura dos frascos que conteñen substanciasquímicas debe realizarse lenta e coidadosamente.

• Cando un líquido se verte desde o frasco ao vasodebe facerse de maneira coidadosa, evitando as sal-picaduras.

• Na manipulación de substancias tóxicas ou nocivas,deberase evitar o contacto coa pel, a inhalación dosposibles vapores e a inxestión.

- Para coller as substancias sólidas empregaranseculleres ou espátulas.

- Para coller líquidos empregaranse pipetas de segu-ridade.

• Os transvases deben realizarse da seguinte forma:

- En pequenas cantidades ou en zonas específicas.

- As substancias inflamables transvasaranse lonxedun foco de calor.

- Empregar equipo de protección individual axeita-do á substancia que se manipula, especialmentecon substancias tóxicas, irritantes e corrosivas.

- Empregar a axuda de funís, dosificadores ou sifóns.

• A eliminación dos residuos debe realizarseseguindo as seguintes recomendacións:

- As solucións deben ser neutralizadas antesdo seu vertido polo desaugadoiro.

- Non se deben gardar botellas baleiras des-tapadas.

- As teas ou papeis impregnados con subs-tancias ou preparados químicos non sepoden tirar nas papeleiras.

- Deberase ter contratado un xestor para aretirada dos residuos perigosos, como osinflamables, metais pesados, etc.

10

• Todo lugar de traballo onde se manipulen produtos químicos debe dispor dun almacén, preferible-mente externo, que estea perfectamente sinalizado.

• Todos os produtos deben estar axeitadamente etiquetados e rexistrados.

• Calquera produto que non teña etiqueta debe ser analizado axeitadamente para poder identificalo edeterminar as súas características, ou no seu defecto destruílo.

• Os produtos químicos que teñen similares características deben estar agrupados, separando os incom-patibles e illando ou confinando os de características especiais (moi tóxicos, canceríxenos, explosi-vos, pestilentes, etc.).

• Dentro dos laboratorios pódesedispor de armarios de seguridadecunha resistencia ao lume RF-15como mínimo, de forma que sepoden almacenar un maiornúmero de produtos inflamables.

Manipulación de substancias químicas�

Almacenamento de produtos químicos�

• Sempre que se traballa nun laboratoriodébese dispor dun axeitado equipo de pro-tección individual (lentes de seguridade,guantes, equipos respiratorios, etc.), asícomo garantir o seu perfecto estado demantemento.

• Todo o persoal debe coñecer o funciona-mento dos equipos extintores, aplicaciónde primeiros auxilios e os mecanismospara recibir axudas exteriores.

Almacenamento de produtos químicos�

Manipulación de microorganismos�

• Os produtos agresivos deben almacenarse enarmarios específicos, e nunca a unha alturasuperior a 165 centímetros de altura.

• Os frigoríficos deben ser antideflagrantes ou deseguridade aumentada para gardar produtosinflamables moi volátiles.

• Os produtos químicos deben conservarse endistintos materiais en función das súas caracte-rísticas:

- Substancias que atacan ao vidro: recipientesde materiais sintéticos ou metálicos.

- Substancias que se descompoñen á luz: reci-pientes de vidro opaco ou vidro escuro.

- Metais alcalinos: con capa protectora de sol-vente de elevado punto de ebulición.

- Fósforo branco: baixo unha capa de auga.

- Cantidades de mercurio superiores a 3 kg: recipientes de aceiro con peche de rosca.

Para poder definir normas básicas de seguridade e saúde referentes á manipulación de microorganis-mos, é necesario definir os seguintes conceptos.

- Microorganismo.- Toda entidade microbiolóxica, celular ou non, capaz de reproducirse ou detransferir material xenético.

- Cultivo celular.- É o resultado do crecemento “in Vitro” de células obtidas de organismos multice-lulares.

- Axentes biolóxicos.- Microorganismos, con inclusión dos xeneticamente modificados, cultivoscelulares e endoparasitos humanos, susceptibles de orixinar calquera tipo de infección, alerxia outoxicidade.

Dentro dos axentes biolóxicos distínguense os seguintes tipos:

- Bacterias.- Organismos unicelulares simples que se multiplican por división simple. Exemplos: bru-cella, serotipos de salmonella, etc.

- Virus.- Axentes non celulares, inferiores ás bacterias, incapaces de crecer ou multiplicarse fóradunha célula viva. Exemplos: hepatite B,SIDA, rabia, etc.

- Fungos.- Teñen unha estrutura vexetativa, denominada micelio. Exemplos: aspergillus fumigatus,cryptococcus neoformans, etc.

11

12

Manipulación de microorganismos�- Parasitos.- Organismos superiores asociados a plantas e animais. Exemplos: leishmania, echinococ-

cus granulosus, etc.

- Rickettsias.- Microorganismos de forma cocoide ou bacilar. O seu tamaño é inferior ao das bacte-rias. Dependen doutros organismos e están asociados con artrópodos vectores.

Sempre que se manipulen mostras biolóxicas, aínda que non sexan infecciosas ou tóxicas, e sobre todocando son descoñecidas, hai que ter en conta as seguintes medidas de seguridade e hixiene:

• O primeiro que se debe ter en conta é o deseño dos laboratorios dedicados a tal fin. As súas paredes,chans, teitos e incluso as superficies de traballo deben cumprir as seguintes características:

- Ser lisos.

- Fáciles de limpar.

- Impermeables á auga.

- Resistentes a calquera ácido, álcalis, disolvente e desinfectante.

• Debe estar restrinxido o acceso ás instalacións cando nelas se estea a desenvolver algún tipo de acti-vidade.

• Todo o equipamento do laboratorio debe estar en perfecto estado de orde e limpeza.

• Está prohibido comer, beber ou fumar no laboratorio.

• Todo o persoal debe empregar prendas axeitadas (batas, uniformes, etc.), lentes de seguridade eguantes de forma rutineira. En caso de manipular axentes infecciosos, ademais, empregarase equipode protección respiratoria.

• Cada individuo debe ser responsable da súa hixiene persoal, lavándose antes e despois da súa estan-cia no laboratorio con abundante auga e xabón.

13

Manipulación de microorganismos�

Manipulación de material de vidro�

• Sempre que sexa posible, empregaranse Cabinas de segurida-de biolóxica, clase I, II e III.

• Os equipos do laboratorio debe ser manipulados tendo enconta as seguintes recomendacións:

- As pipetas débense manipular con dispositivos de aspira-ción mecánica. NUNCA coa boca.

- Os materiais infecciosos deben ser introducidos na centrífu-ga de forma coidadosa, en recipientes (envases ou tubaxes)pechados.

- En caso de rotura dun destes recipientes no interior da cen-trífuga, deixar repousar uns 30 minutos despois da parada.

- A retirada de vidro roto infectado, deberá realizarse con guantes resistentes ao corte.

• Todo o material empregado debe ser desinfectado ou esterilizado correctamente, seguindo procede-mentos específicos.

• Débese dispor dun almacén de seguridade para axentes biolóxicos.

• Todos os produtos deben etiquetarse e gardarse en lugar seguro unha vez finalizado o traballo nolaboratorio.

• Antes de empregar calquera material de vidro hai que verificar o seu bo estado, e en caso negativo,desbotalo.

• Cando o material empregado sofre algún golpe violento, hai que desbotalo, aínda que non se detecteningunha anomalía de consideración.

• O vidro debe ser quentado interpoñendo unhamalla metálica entre a lapa e o material.

• Cando se realizan montaxes de vidro débenseseguir as seguintes recomendacións:

- Evitar que os materiais empregados queden ten-sionados.

- Empregar soportes e abrazadeiras.

- Usar graxa de silicona en todas as fixacións etapóns de plástico (sempre que sexa posible) paraevitar atascos.

14

Manipulación de material de vidro�

Manipulación de equipos eléctricos�

• Os balóns de vidro deben introducirse nos baños deforma lenta e progresiva e o seu secado debe sermediante ar comprimido a baixas presións.

• Para desatascar o material de vidro débese empregarun equipo de protección individual axeitado, reali-zándose esta operación baixo unha campá con pan-talla protectora.

• A manipulación das varas de vidro implica unhaserie de consellos que se detallan a continuación:- Hai que cortalas suxeitándoas cun trapo preto do

sinal por onde se vai realizar o corte.

- Unha vez cortadas moldéanse as puntas mediantequentamento.

- Cando se introducen polo orificio dun tapón, haique mollar este con auga para lubricar.

• Manipulación de pipetas:- Está terminantemente prohibido pipetar coa boca.

- Facer uso, para a aspiración de fluídos pola pipeta, das denominadas “peras” de caucho.

- Usar equipo de protección individual como guantes resistentes á substancia empregada e lentes deseguridade, sempre que sexa posible.

• Débese dispor dun cadro xeral en cada laboratorio, queteña os seguintes compoñentes e características:

- Diferencial axeitado.

- Toma de terra eficaz.

- Interruptor de tensión ou magneto térmico.

- Distribución con protección en cabeza de derivación.

• Non facer un uso continuado de alargadeiras e multi-conectores.

• Todos os equipos empregados para traballar con subs-tancias inflamables deben ser ignífugos.

• Nos laboratorios de prácticas ou os que teñan unhahumidade elevada débese traballar con baixa voltaxe, (recoméndanse 24 V) e con enchufes estan-cos, con tapas, etc.

15

Frigoríficos�

�

Dispositivos de calefacción�

Os frigoríficos que se empregan nos laboratorios deben cumprir as seguintes características:

• Non dispor de instalación eléctrica interior.

• Os destinados a gardar substancias inflamables deben estar homologados para tal fin.

• Non se deben gardar recipientes abertos ou mal tapados.

• Controlar a temperatura interior periodicamente.

• Os equipos de lapa deben dispor dun sistema de seguridade quepermita o corte da subministración de gas en caso de emerxen-cia.

• Os líquidos inflamables deben quentarse a temperaturas inferio-res ás de auto ignición.

• Débese traballar sempre baixo unha campá de extracción

Aparellos con lapa

Baños quentes:• Os baños non se deben encher ata o bordo.

• Empregar soportes para asegurar a estabilidade do baño.

• O vidro que se empregue ten que ser específico para aguantaraltas temperaturas.

• En caso de empregar dispositivos illantes, non deben conteramianto.

• Sempre que sexa posible, deberase traballar baixo un sistemade extracción localizada.

• Empregar en todo momento un sistema de control de temperaturas.

Estufas:• Sempre que se traballe con vapores inflamables, débense empregar estufas de seguridade aumentada

ou instalación antideflagrante.

• O quentamento de substancias volátiles implica o uso dun sistema de extracción localizada e filtrosou un sistema de condensación para a retención dos mesmos.

• Empregar un sistema de control de temperaturas.

16

Instalación de gases�

�

Autoclaves�

• As bombonas de gases deben estar fixadas aun soporte mediante unha cadea.

• Empregar lentes de seguridade.

• Dentro do plan de emerxencias quedaránreflectidas as pautas de actuación para casosde fugas e incendio na boca da botella.

• A carga debe ser repartida simetricamente.

• O equipo debe dispor dun sistema de seguri-dade, de forma que non permita o seuaccionamento coa tapa aberta ou malpechada.

• O sistema de seguridade tamén debe impe-dir a apertura da tapa sempre que estea enmovemento.

• O aparello debe dispor dun manómetro.

• O aumento de presión e a descompresión deben realizarse de forma progresiva.

Centrífugas

17

Instrumental analítico�Cromatógrafo de gases:• Todo equipo, cuxo funcionamento implique a emisión un

foco de calor, debe estar situado nun lugar cunha axeitadaventilación.

• O circuíto debe ser pechado, conectando a saída do divisor defluxo do inxector de capilares e dos detectores non destrutivosao exterior.

• Uso de equipo de protección individual cando sexa necesario.

Cromatógrafo de líquidos de alta resolución• As operacións de transvase de líquidos deben realizarse con

guantes axeitados.

• O material de vidro empregado nas operacións ao baleiro debe ser suficientemente resistente.

Espectrofotómetro de absorción atómica:• Usar un equipo de extracción localizada sobre a lapa e ventila-ción xeral da nave.

• As dixestións ácidas deben realizarse baixo vitrina.

• Usar equipo de protección individual axeitado (guantes, lentes,etc.).

• A manipulación de gases como acetileno (entre outros), debefacerse seguindo as recomendacións que aparecen no apartadoinstalación de gases.

• Evitar o contacto visual coa lapa ou as lámpadas empregadas.

Escpectrofotómetro UV-Visible e infravermellos, fluorímetro, etc.:• Empregar lentes de seguridade fronte a radiacións UV e infravermellas.

• Evitar o contacto das radiacións coa pel.

• En caso de formación de ozono (gas tóxico detectable polo olfacto), empregar un equipo de protec-ción respiratorio axeitado (con filtro de carbón activo) e avisar o responsable do laboratorio.

Instalacións de raios LÁSER:• A zona debe estar perfectamente sinalizada.

• Establecer normas de traballo seguras.

Instalacións de radiacións ionizantes:• A área afectada debe estar debidamente sinalizada e con control de acceso.

• Uso de dosimetría individual e ambiental.

• Seguimento dos límites anuais de doses.

• Vixilancia médica.

• Utilización de equipos de protección axeitados.

18

Normas de Actuación en caso de emerxencias�Incendios

• Dar a alarma inmediatamente.

• O laboratorio debe estar dotado de extintores portátiles, axeitados a todos os posibles lumes que sepoidan xerar, accesibles facilmente.

• Todo o persoal presente no laboratorio debe coñecer o funcionamento destes equipos e practicar deforma periódica con eles.

• En caso de pequenos incendios, empregar mantas (nunca auga), e se é a roupa a que se prendeempregar ademais a ducha de seguridade.

• Cando se teña que evacuar o laboratorio, facelo tranquilamente e pechando todas as portas.

• Hai que prestar especial atención a todos os compostos altamente inflamables, dentro dos cales seespecifican a continuación os máis destacados:

• Acetaldehido• Acetona• Acetonitrilo• Acetato de amilo• Benceno• Disulfuro de carbono• Clorobenceno• Ciclohexano• Ciclohexeno• Dioxano• Etanol• Éter• Acetato de etilo• Peróxidos

• Hexano• Metanol• Metil-etil-cetona• Pentano• Éter de petróleo• Propanol• Óxido de propileno• Piridina• Tolueno• Acetato de vinilo• Xilano• Hidruros metálicos• Metais alcalinos• Fósforo amarelo

Queimaduras térmicas:• Primeira intervención:

- Lavar a zona afectada con abundante auga para arrefriala.- Non quitar a roupa que se atope pegada á pel.- Non romper as ampolas.- Tapar a parte queimada con roupa limpa.

• Non aplicar ningunha pomada, graxa ou desinfectante nazona afectada pola queimadura.

• Non lle subministrar bebidas nin alimentos.

• Permanecer como mínimo unha persoa xunto ao accidentado.

• Acudir sempre ao médico, independentemente do grao da queimadura.

19

Normas de Actuación en caso de emerxencias�Salpicaduras

• Lavar con abundante auga durante 10 ou 15 minutos empregan-do sempre que sexa necesario a ducha de seguridade.

• Se a salpicadura se produciu nos ollos, lavalos nun lavaollosdurante 15 ou 20 minutos.

• Quitar a roupa afectada polo produto.

• Non intentar neutralizar o produto.

• Acudir ao médico coa etiqueta ou a ficha de seguridade do pro-duto.

Inxestión:

• Recadar información (etiqueta ou ficha de seguridade) sobre o produto inxerido e acudir con elarapidamente ao médico.

• Neutralizar ou evitar a absorción do tóxico polo organismo en función da natureza da substancia:

- Ácido: beber solución de bicarbonato.

- Base: tomar bebidas ácidas (refresco de cola).

• Non provocar o vómito, agás indicación exposta.

• En caso de dúbida consultar ao servizo de información toxicolóxica.

Vertidos:

• Abrir as ventás.

• Pór en marcha as vitrinas coas pantallas totalmente abertas.

• Pechar todos os aparellos con lapa.

• Se o vertido é importante, evacuar o laboratorio, avisando o equipo de intervención provisto dematerial de protección axeitado.

• Non permitir a entrada ao recinto evacuado ata asegurarse de que a concentración ambiental docontaminante non presenta risco ningún (pódense empregar medidores directos con sensores ou noseu defecto tubos calorimétricos específicos).

• Os vertidos deberanse absorber ou eliminar en función da natureza do mesmo:

- Mercurio: absorber con polisulfuro cálcico, xofre ou amalgamantes, comercializados ou non. Encaso de depositarse nas fendas, selar con laca fixadora ou aspirar mediante unha pipeta Pasteur.

- Líquidos inflamables: absorber con carbón activo ou outros absorbentes comercializados. Nonempregar serraduras.

- Ácidos: neutralizar con produtos comercializados para a absorción e neutralización. No seu defectoempregar bicarbonato sódico.

- Bases: Neutralizar con produtos comercializados para a absorción e neutralización. No seu defectoempregar auga de pH lixeiramente ácido e lavar posteriormente a zona afectada con auga e deter-xente.

- Outros líquidos non corrosivos, nin tóxicos, nin inflamables: absorber con serraduras.

20

Normas de Actuación en caso de emerxencias�Fugas de gases:

• Cando a fuga de gas se produciu nunha instalación fixa, pechar as billas das botellas conectadas ámesma e comunicarlle a fuga ao responsable do laboratorio para que poña en marcha as actuaciónsde emerxencias axeitadas (evacuación, aviso aos bombeiros, illamento da área, etc.).

• Se a fuga de gas se produce nunha botella e o gas non está acendido, seguir as seguintes normas deactuación:

- Achegarse á botella afectada sempre co vento a favor.

- Pechar a billa se é posible.

- Se a fuga é dun gas non inerte ou distinto ao osíxeno, avisar inmediatamente os bombeiros.

- Empregar un equipo de protección axeitado para trasladar a botella a un espazo aberto, fóra doalcance de persoas e instalacións, sinalizando as zonas afectas e impedindo o acceso á mesma.

- Unha vez no exterior, controlar a botella ata que se baleire totalmente.

- Avisar ao fornecedor da botella unha vez pasado o perigo.

• Se a fuga de gas se produce nunha botella e o gas está acendido, seguir as seguintes normas de actua-ción:

- Pechar a billa sempre que sexa posible.

- Empregar para a extinción da mesma un extintor, preferiblemente de po.

- Unha vez apagada a lapa hai que ter en conta a fuga de gas no recinto (sobre todo se este é pecha-do), e actuar segundo as indicacións que se describen no punto anterior.

- Se debido á perigosidade do gas se decide non apagar a lapa, avisar inmediatamente os bombeiros.

Electrocución:

• Cortar inmediatamente a alimentación eléctrica do aparello causante da electrocución. Non seachegar antes á vítima.

• Retirar o accidentado unha vez que esteamos seguros de que se cortou a subministración eléctrica.

• Se fose necesario, practicar a reanimación cardiorrespiratoria (sempre por persoal cualificado).

• Para activar a respiración Non subministre produtos, alimentos ou bebidas.

21

Normas de Actuación en caso de emerxencias�

Eliminación e recuperaciónde residuos por grupos de substancias

�

Mareos ou perda de coñecemento debidos a unha fuga tóxica persistente:

• Antes de achegarse á zona onde se atopa o accidentado comprobar a concentración de contaminan-te na atmosfera, así como a concentración de osíxeno presente.

• En caso de que exista risco de intoxicación, empregar un equipo de protección respiratorio axeitadoao contaminante (se hai subosixenación empregar un equipo de respiración autónoma) para retirar oaccidentado e poder ventilar a zona afectada.

• Debe haber outra persoa fóra da zona afectada que poida dar a alarma en caso de perda de coñece-mento do rescatador.

• Unha vez trasladado o ferido a un lugar seguro, actuar da seguinte maneira:

- Recostalo sobre o lado esquerdo (posición de seguridade).

- Afrouxar as prendas que o poidan oprimir.

- Verificar se perdeu o sentido e se respira.

- Tomarlle o pulso.

- Se fose necesario practicar a reanimación cardiorrespiratoria (sempre por persoal cualificado).

- Non fornecer alimentos, nin bebidas nin produtos para a activación respiratoria do accidentado.

ÁCIDOSINORGÁNICOS

ÁCIDOSORGÁNICOS

HIDROCARBUROS,ALCOHOIS,CETONAS,ÉSTERES

SUBSTANCIA

- Cubrir a zona contaminada con bicarbonato sódico oumestura similar.

- Engadir auga e mesturar para formar suspensión.- Recoller a suspensión e vertela polo desaugadoiro con

abundante auga.- Lavar o lugar afectado cunha solución de carbonato

cálcico.

- Cubrir a zona con bicarbonato sódico ou similar (carbo-nato sódico).

- Engadir auga.- Recoller a suspensión e neutralizala con OHNH4 6M ou

HCI 6M.- Recoller a suspensión e vertela polo desaugadoiro con

abundante auga.- Lavar o lugar afectado con solución de carbonato sódico.

- Retirar da zona afectada toda fonte de ignición e produ-tos inflamables.

- Absorber sobre papel, evaporar nunha pila con campá efinalmente queimar o papel.

ELIMINACIÓN DE VERTIDOS

- Bases- Aminas- Metais en xeral

- Bases.- Aminas.

- Fontes de calor.

INCOMPATI -BILIDADES

- Guantes de caucho.- Equipo de respiración.- Mandil de laboratorio.

- Guantes de caucho.- Protector facial.- Mandil de laboratorio.- Ter a disposición protector

respiratorio.

- Guantes de protección.- Protector facial.- Mandil de laboratorio.- Máscara con multifiltro.

- Ác. Acético.- Ác. Sulfúrico.- Ác nítrico.- Ác. Fosfórico.- Bifosfatos.- Bisulfatos.- Etc.

- Ác. Acético.- Ác. Butírico.- Ác fenilantranílico.- Ác. naftalensul -

Afónico.- Ác.succínico.- Ác. Sulfámico.- Ác. Toluensul -

fónico.

- Acetona.- Alcohol etílico.- Acetato de etilo.

EPIs PRODUTOTIPO

22


�

AMINASALIFÁTICAS

ALCALINOS,ALCALINOTÉRREOS,

ALQUILOS,ALCÓXIDOS

MEATÁLICOS

ALDEHIDOS,COMPOSTOSOXIDANTES

MERCURIO

SUBSTANCIA

- Cubrir con bisulfato sódico ou similar.- Engadir auga pulverizada e verter a mestura polo desau-

gadoiro con abundante auga.

- Cubrir a zona afectada cunha cantidade de carbonatosódico seco en exceso.

- Engadir lentamente alcohol butílico.- Deixar en repouso a mestura durante polo menos 24

horas.- Diluír a mestura e vertela ao desaugadoiro con abundan-

te auga.


- Absorber sobre papel, evaporalo posteriormente envitrina de laboratorio e queimalo finalmente.

- Para grandes cantidades, cubrir con bisulfito sódico emesturalo cunha pequena cantidade de auga.

- Recoller a mestura e vertela ao desaugadoiro con abun-dante auga tras un período non inferior a unha hora.

- Retirar todo o ouro, prata e cobre.- Recoller as gotiñas mediante unha bomba de succión e

unha botella aspiradora cun tubo longo.- As gotas inaccesibles, cubrilas con polisulfuro cálcico e

xofre en exceso.- Gardar en recipiente hermeticamente pechado.


- Ácidos derivados.- Derivados

haloxenados.- Metais en xeral.

- Auga.- Humidade.- Ácidos

- Substancias combus tibles.

- Substancias redutoras.

- Materias orgánicas.- Carbón, xofre.

- Ouro, prata, cobre.- Amoníaco.- Gases amoniacales.- Acetilenos.- Ácido fulmínico.- Tabacos e alimentos.


- Guantes de caucho butilado.- Protector facial. Máscara con

multifiltro.- Mandil de laboratorio.

- Guantes de goma.- Protector respiratorio.- Mandil de laboratorio.

- Guantes de caucho.- Mandil de laboratorio.- Protector respiratorio.

- Dietilamina.- Trietanolamina.

- Benzaldehido.- Formaldehido.

- Benzaldehido.- Formaldehido.

- Mercurio metal.- Compostos de mer-

curio.

EPIs PRODUTOTIPO

CHUMBO,CADMIO

ARSÉNICO,SELENIO

COMPOSTOSORGÁNICOS

HALOXENADOS

AMINASAROMÁTICAS

ÁLCALISAMONÍACO

SUBSTANCIA

- Disolver en ácido clorhídrico para formar o sal insoluble.- Diluír a solución.- Saturar con Ác. Sulfhídrico en vitrina.- O sólido formado lávase e desbótase en recipiente espe-

cífico para substancias tóxicas.


- Absorber sobre papel.- Colocar o papel sobre unha placa de vidro no interior

dunha vitrina e deixalo evaporar.

- Lavar a pel con disolución de xabón e enxugar conabundante auga a continuación.

- Para vertidos pequenos, absorber sobre toallas de papele as partículas sólidas varrelas sobre papel.

- Sitúa o contaminante sobre unha placa de ferro, no inte-rior dunha vitrina e deixar que se evapore.

- Engadir papel engurrado e queimalo.

- Recoller e diluír (en caso de sólidos).- Neutralizar o sólido ou a disolución con HCI 6 M nun

recipiente axeitado.- Verter ao desaugadoiro con abundante auga.


- Tabacos.- Alimentos.

- Bases.

- Ácido nítrico.- Peróxido de hidróxe-

no.

- Mercurio- Cloro.- Hipoclorito cálcico.- Ácidos (para álcalis).


- Guantes de caucho.- Lentes de seguridade.

- Guantes de caucho.- Protector respiratorio con

multifiltro.- Mandil de laboratorio.

- Guantes de coiro.- Protector facial extenso.- Mandil de laboratorio.

- Guantes de caucho.- Máscara con filtro para amo-

níaco.- Mandil de laboratorio.

- Compostos demetais pesados.

- Cloroformo.- Diclorometano.- Tetracloruro de

carbono.

- Anilina.- p-toluidina.- N-metilanilina.

- Amoníaco.

EPIs PRODUTOTIPO

23


�

SALESINORGÁNICOS

MERCAPTANOSE SULFUROSORGÁNICOS

CIANUROS

NITRILOS

SUBSTANCIA

- Recoller (se é sólido) e disolver con abundante auga.- Cubrir a zona contaminada (se é disolución) con carbo-

nato sódico, mesturar e recoller en recipiente con auga.- Neutralizar con HCI 6 M.- Verter ao desaugadoiro con abundante auga.


- Cubrir e mesturar a zona contaminada con disoluciónacuosa de hipoclorito cálcico.

- Recoller ao cabo dunhas horas e neutralizar con HCI 6 M.

- Verter ao desaugadoiro con abundante auga.

- Desaloxar e illar o lugar de traballo contaminado eretirar da zona afectada toda fonte de ignición e produtos inflamables.

- Absorber o líquido sobre o papel.- Colocar o papel sobre unha placa de vidro no interior

dunha vitrina e deixalo evaporar.- Queimar o papel, se pode ser baixo vitrina.

- Desaloxar e illar o lugar de traballo contaminado.- Engadir hidróxido sódico e disolución de hipoclorito

cálcico en exceso ata formar o cianato correspondente.


- Ácidos.- Metais.- Derivados

haloxenados.

- Ácidos.- Sales ácidas.- Dicromatos.- Permanganatos.- Tabacos e alimentos.

- Ácidos.

- Ácidos


- Guantes de caucho.- Mandil de laboratorio.- Lentes de seguridade.

- Guantes de caucho.- Aparellos respiratorios

autosuficientes.- Mandil de laboratorio.

- Guantes de caucho longos.- Protector respiratorio

autónomo.- Mandill ou bata de

Alaboratorio.

- Guantes de caucho longos.- Protector respiratorio

autónomo.- Mandil ou bata de

laboratorio.

- Hidróxido depotasio.

- Carbonatopotásico.

- Mercaptiobenzo-tiazol.

- Tiofenol.- Sulfuro de etilo.

- Cianuros varios.

- Acetonitrilo.- Cianuro de

isopropilo.

EPIs PRODUTOTIPO

NITRO -COMPOSTOS

ÉTERES

FLUORUROS

FÓSFORO EFOSFUROS

SUBSTANCIA


- En caso de líquidos, absorber sobre papel e incinerar envitrina, en pequenas cantidades.

- Para sólidos cubrir e mesturar con area e queimar enpequenas doses en vitrina.

- Retirar da zona afecta toda fonte de ignición e produtosinflamables.

- Evaporar en pequenas cantidades dentro de vitrina, conalgo de sulfato ferroso, evitando desta maneira a forma-ción de peróxidos. Evítase engadindo fío de sodio, ferroou outros axentes redutores.

- Mesturar con carbonato cálcico para formar precipitadode fluoruro de calcio.

- Lavar e desbotar o precipitado en contedores para subs-tancias tóxicas.

- Disolver o material en vitrina, baixo atmosfera de nitró-xeno, mediante unha mestura fría de hipoclorito de cal-cio e hidrócido sódico e axitando continuamente.

- Diluír con auga.- Verter ao desaugadoiro con abundante auga.


- Materias combustibles.

- Ácidos fortes.- Oxidantes fortes.- Álcalis.- Aminas.

- Fontes de calor.- Compostos

oxidantes.

- Metais.- Derivados

haloxenados.

- Ar.- Osíxeno.- Álcalis.- Axentes redutores.- Auga.


- Guantes de caucho.- Protector facial extenso.- Mandil de laboratorio.

- Guantes de caucho.- Protector facial.- Mandil de laboratorio.- Máscara con multifiltro.

- Guantes de coiro.- Protector facial.- Mandil de laboratorio.

- Guantes de protección.- Protector facial.- Mandil de laboratorio.

- Nitrometano.- 2, 4, 6

Trinitrofenol.- 2, 4, 6

trinitrotolueno.

- Éter etílico.- Éter de petróleo.- Tetrahidrofurano.

- Fluoruros varios.

- Fósforo branco.- Fósforo vermello.

EPIs PRODUTOTIPO

24

Obrigas dos Traballadores enPrevención de Riscos

��

O artigo 29 da Lei 31/95 de Prevención de Riscos Laborais asígnalle ao traballador a obriga de velarpola súa propia seguridade e saúde no traballo e pola daqueloutras persoas ás que poida afectar a súaactividade profesional.

En particular, os traballadores, de conformidade coa súa formación e seguindo as instrucións do empre-sario, deberán:

• Empregar de forma axeitada as máquinas, aparellos, ferramentas, substancias perigosas, equipos detransporte e, en xeral, calquera outros medios cos que desenvolva a súa actividade.

• Empregar e manter correctamente os medios e equipos de protección facilitados polo empresario,solicitando a súa reposición en caso de deterioro.

• Non pór fóra de funcionamento e empregar correctamente os dispositivos de seguridade existentes.

• Informar de inmediato ao seu superior xerárquico directo acerca de calquera situación, que ao seuxuízo entrañe un risco para a seguridade e a saúde dos traballadores.

• Cooperar co empresario para que este poida garantir unhas condicións de traballo que sexan segurase non entrañen riscos para a seguridade e a saúde dos traballadores.

• O incumprimento das obrigas en materia de prevención de riscos aos que se refiren os apartadosanteriores terán a consideración de incumprimento laboral aos efectos previstos no artigo 58.1 doEstatuto dos Traballadores.

Obrigas dos Traballadores en Prevención de Riscos

25

Recibín o Manual de seguridade e saúde queinclúe os riscos e medidas preventivas básicasdo traballo no laboratorio e un resumo das obri-gas dos traballadores contidas no Artigo 29 daLei de Prevención de Riscos Laborais.

D.N.I.:

Data:

Nome e sinatura do traballador:

MANUAL DE SEGURIDADEE SAÚDE EN LABORATORIOS

26

27

Bibliografía�Guardino, X. el al.Seguridad y Condiciones de Trabajo en el Laboratorio.INSHT, Madrid, 1992

J. LELEUPrévention des risques dans les laboratoires de chimie.Cahiers de notes documentaires, nº 160, 1995.

D. BERNABEISeguridad. Manual para el laboratorio.E. Merck, Git Verlag, Darmstadt RFA, 1994.

COMMITEE ON HAZARDOUS SUBSTANCE IN THE LABORATORYPrudent Practices for Disposal of Chemicals from Laboratories.National Academy Press. Washington DC, USA, 1993.

Lunn, G., Sansone, E.B.Destruction of Hazardous Chemicals in the Laboratory.John Wiley and Sons, Nova York, Estats Units, 1990.

Picot, A., Grenouillet, P.La securité dans les laboratoires de chimie et biochimie (2a edición).Technique et Documentation – Lavoisier, Paris, 1992.

Edita:FREMAP

Mutua de Accidentes de Trabajo y EnfermedadesProfesionales de la Seguridad Social n.º 61.

Deseña:Imagen Artes Gráficas, S.A.

limpieza ok A4 25/10/07 10:02 P�gina 32

Documents

MManual de Seguridade e Saúde enanual de Seguridade e ... · Principios xerais de seguridade e saúde nos laboratorios Principios xerais de seguridade e saúde nos laboratorios †