MONDRAGON UNIBERTSITATEA 2001ko Otsaila 44

Irteerak, eskolaeta ingurunealotzeko bideak

Irteerak, eskolaeta ingurunealotzeko bideak

kukuluma

MONDRAGON UNIBERTSITATEAHUMANITATE ETA HEZKUNTZA ZIENTZIEN FAKULTATEKO DOKUMENTAZIO ZENTRUA • ESKORIATZA Gipuzkoa

442001ko Otsaila

JAKIN

GARR

IAKJA

KINGA

RRIAK

JAKINGARRIAK • 44. zenbakia, 2001ko otsaila • 2

Sarrera

Argitaratzailea: Mondragon Unibertsitatea. Humanitate-

ak eta Hezkuntza Zientzien Fakultatea.

Laguntzailea: Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate eta

Ikerketa Saila.

Erredakzioa:Mondragon Unibertsitatea. Humanitateak eta

Hezkuntza Zientzien Fakultatea.

Dorleta auzoa z/g

20540 Eskoriatza

Tfnoa: 943-714157

Faxa: 943-714032

E.mail: [email protected]

Zuzendaritza: Nerea Alzola

Erredakzio Kontseilua: Pello Añorga, Xabier Arregi, Mariam

Bilbatua, Iñigo Ramirez de Okariz

Itzultzailea: Iñaki Mendiguren

Euskara zuzentzailea: Karmele Pérez

Idazkaria: Mari Karmen Apraiz

Azala: DIARA Diseinua

L.G.: SS-981/92

“JAKINGARRIAK” Mondragon Unibertsitateko Humanitate eta Hez-kuntza Zientzien Fakultatean kokatua dagoen Dokumentazio Zentrokoinformazio-tresna da.

Dokumentazio Zentroak, Eskolaren berrikuntza eta eskolaren euskal-duntze prozesuan, lagungarriak izan daitezkeen materialak eskaini nahiditu; horregatik, sortu eta bildu ditugun baliabideak honako irizpide hauenaraberakoak dira:

• Irakaskuntza funtzionala ahalbidetzen duten baliabideak.• Haurren zeregin aktiboa bultzatzen duten baliabideak• Komunikaziorako eta elkarrekintzarako espazio aproposak

sortzen dituzten baliabideak.

Dokumentazio Zentroak, irakasleen prestakuntzarako hiru baliabidete-gi eskaintzen ditu:

• Haur hezkuntza (0-7 urte)• Hizkuntzen didaktika• Haur liburua eta Eskolako Biblioteka

“JAKINGARRIAK” aldizkarian eskaintzen diren materialak jasotzekobide ezberdinak daude:

• Kontsulta, gure Zentroa bisitatuz.• Fotokopiak: artikulu, dokumentu eta baliabide batzuk eskuratzeko

bidea eskaintzen du.


Berri bibliografikoak r Liburu berrien albisteak .......................................................................... 4. orr.

r Artikulu aipagarriak ................................................................................ 7 orr.

Gai monografikoa:

IrIrteerak, eskteerak, eskola eta ingurola eta ingurunea lotzunea lotzekeko bideako bideak

SARRERA ...................................................................................................................... 10 orr.r Xabier Arregi Murgiondo:

Eskola-irteerak: “Ibilaldi gidatua” gai honetan zehar. .......................................... 12. orr.

r Iñigo Ramirez de Okariz Telleria:

Ondare Kulturala (Ondare historiko artistikoa) .................................................... 17. orr.

r Xabier Arregi Murgiondo: ......................................................................................... 20. orr

Ibilbide gidatuak: Mikel Regero Osinalderi elkarrizketa

r Iñigo Ramirez de Okariz Tellerita:

Hiri Itinerarioak. ........................................................................................... 23. orr.

r Javier Sánchez García:

Ingurumen hezkuntzarako ekipamenduak: Hezkuntza-inplikazioak. ................. 29. orr.

r Iñigo Ramirez de Okariz Telleria:

“Eskoriatzako Museo Eskola”. Isabel Guridirekin elkarrizketa. ....................... 34. orr.

r Sara Aranburu, Idoia Mantxola:

Mirandaola, Natura eta Artisaugintza parkea.................................................. 39. orr.

Baliabideak.

r Aitziber Osinaga:

Zaborra: zer egin? ......................................................................................... 42. orr.

A U R K I B I D E AA U R K I B I D E A

PAULO FREIREN EKARPENAK -Aportaciones de Paulo Freire - Con-tributions de Paulo Freire.- Ikasta-ria. Hezkuntza Koardenoak /EuskoIkaskuntza.-Donostia. 10. zka. (1999)

970eko urteetan, Freire Genevako egoitza-tik Europan ezagun bihurtzen hasi zenean,irrikaz irakurri genituen idazle brasildarra-

ren lehenengo liburuak. Unibertsitateko ikasketaformaletatik kanpo, hausnarketa eta eztabaidara-ko mintegiak antolatzen genituen.

Pedagogo honen jarduera ikaragarria izanarren, hezkuntza-sistema formaletan eta azkenurteotan zertutako hezkuntza-erreformetan ez duia inolako eraginik izan. Freire jende heldubehartsuentzako, mundu aberatseko eskualdebaztertuetarako edo Hegoaldeko herrialde behar-tsuetako jenderik behartsuenarentzako idazletzathartu izan da, eta badirudi ez duela ekarpenikhezkuntza formalerako.


Liburu berrien albisteak

Berri bibliografikoak

1

Hala ere, eta egoera horrekin kontraesanean,haren argitalpenek, hitzaldiek, topaketek aurrerasegi dute geratu gabe munduko hainbat lekutan,eta haren hausnarketa eta praktikak egungo hez-kuntza eta gizartearekin konprometituriko jendegarrantzitsuagan izan du oihartzuna eta eragina.La naturaleza política de la educación liburua-ren hitzaurrean Giroux-ek dioen bezala, Freire-ren asmoa ez da formula erradikalak eskaintzea,pedagogia kritikoaren berehalako modalitatebihur daitezen; aitzitik, zenbait adierazle teorikoematen du, dekodetu eta kritikoki asumitu beha-rrekoak, erabilgarri gerta litezkeen testuinguruberezien esparruan.

Orain euskaraz irakurtzeko aukera dugu,Xabier Mendiguren Bereziartuk itzulita, PauloFreireren azken liburua: Autonomiaren pedago-gia. Hezkuntzan jarduteko beharrezko jakite-ak. Liburua Eusko Ikaskuntzaren Ikastaria-renzenbaki berezi honetan argitaratu da, pedagogobrasildarrari egindako omenaldi-jardunaldi bate-an aurkezturiko beste lan batzuekin batera. Tal-de horren ahaleginari esker, Freirek utzitakoazken arrastoei jarraitzeko aukera dugu, etaGirouxek aipaturiko lan hori egiteko aukera.

Liburuan —3 kapitulutan banatua: Ikaskun-tzarik gabe ez dago irakaskuntzarik, Irakastea ezda ezagutza transferitzea, Irakastea giza berezi-tasun bat da— Freireren pentsamendu klasikoaaurkitzen dugu. Sarri errepikatzen dituen gaiak—kontzientizazioa, hizkuntzen garrantzia, eza-gutza kritikoa, gizatasunaren garrantzia— osoera didaktikoan daude azalduta, oso argi.

Nolabaiteko testamentua da, bertan bere lana-ren, hausnarketaren, ekarpenaren... laburbildumaeskaintzen digularik; azken dokumentu hau sako-na, benetakoa, xumea eta zirikatzailea da.

Hona hemen haren ekarpenetako batzuk,hausnarketa eta lanerako benetako bideakeskaintzen dizkigutenak:



a. Freirek guztioi dei egiten digu, batez erehezitzaileoi gente mais gente (jende jendeago)izatera, hau da, jende zorrotz eta diziplinatuaadimenez, jakin-min epistemologikoa etenga-be elikatuz; eta aldi berean, apaltasun, jatorta-sun eta harrokeriaren aurkako borrokarako deiaegiten du.

Gente mais gente, aldaketaren aukeran sines-ten duena, jende apala, tolerantea eta borrokala-ria. Zentzua duen jendea, elkarrizketarako prest,bizitzeko eta lanerako baldintza duinak bilatu etahorien alde borrokatzen duena. Duintasunik eza-ren aurrean sumintzen den jendea.

b. Freirek errealitatea ikertu beharra azpima-rratzen du, ezagutu, komunikatu eta eraldatzeko.Benetako irakurketa-ekintza prozesu dialektikoada, ezagutzaren eta munduaren eraldaketaren etaezagutzaren eta geure buruaren eraldaketarenarteko erlazioa sintetizatzen duena. Ezagutza ezda zerbait egina edo burutua, gizarte-prozesu batbaizik.

c. Freirek itxaropen aktiboa, eraldatzailea du,gizon-emakumeen indar sortzaileetan konfiantzaduena. Izaki burutu gabeak garenez, giza izaera-ren parte da itxaropena, etengabeko bilakuntza-mugimendua. Historia geuk egiten dugu.

d. Geure burua izaki baldintzatutzat onartubehar dugu eta, beraz, kontzientizazioaren beha-rra daukagu. Berarentzat, jakin-min epistemolo-gikoa praktikan jartzeko bideetako bat da, berez-ko bidea burutu gabeak garen izakiontzat.

e. Freirerentzat, egunerokotasuna funtsezkoada, hor egiten dugu geure bizitza, geure hezike-ta. Eta espazio txiki horretan lantzen dugu entzu-tea, isiltasuna, etika eta estetika.

Onartu beharra dago hezkuntza ideologikoadela, sekula ez neutroa. Guztiak izango du beregarrantzia. Gure hezkuntza-ekintzarentzat fun-tsezkoa da subjektuari analisi tresnak ematea,

gatazka-gai dena eraikuntzarako bide bihurdadin.

f. Eta Freirek, beti egin duen bezala, begiru-nea, entzutea, elkarrizketa-beharra, ikaslearen-ganako onginahia errebindikatzen ditu.

Maila globalean, bizi dugun une konplexu,gogor eta zail honetan, Freirek zera gogoraraz-ten digu: gizakia, minimizatzen duten mekanis-mo guztiak baino handiagoa dela, gizakiarenga-nako ardurak lehentasuna behar duela, helburueneta mediazioen arteko erlazioan zorroztasunapremiazkoa dela, sumintzea nahitaezkoa dela,hezkuntza ekintza politikoa dela.

Lehen esan dugun bezala, liburua oso didak-tikoa da, kapitulu bakoitzeko atal bakoitza auto-nomoki ere irakur daiteke, eta aztergai bihur dai-teke lan-talde txiki, mintegi, etab.etan. Pedago-go honen ibilbide eta ekarpena entzutea, eta horrigugan oihartzun eta bidea egiten uztea zirraraga-rria da, nahiz eta Paulo Freirek berak esangolukeen ez dela aski, ezta gutxiagorik ere. Bainaitxaropen horrek eragiten digun “kontsolamen-dua” beharrezkoa zaigu bizi, hezi eta borrokatze-ko. Zeren eta noren alde ikasten, ezagutzen etahezitzen dugu? Galdera hori berriro entzun beharda gure foroetan. Eta horretarako Freireren lana-ren laguntza daukagu orain.



URI RUIZ BIKANDI (editorea)(2000): Didáctica de la segundalengua en educación infantil yprimaria. Síntesis Educación,Madrid

ri Ruiz Bikandi-ren koordinaziopean,irakaskuntza elebidunaren arlo desberdi-netan aditu diren zenbait autorek hainbat

gai jorratu dituzte: H2ren ikaste-irakaste proze-suarekin erlazionatutako gaiak, H1 eta H2renikaste-prozesua eta prozesuan eragina dutenaldagaiak, hizkuntzen irakaskuntzaren inguruangaratu diren ikuspegiak eta, horien tartean,Ikuspegi Komunikatiboan oinarritutako propo-samen didaktikoak. Aipatutako prozesu oroko-rrekin lotutako gaiez gain, oinarrizko lau trebe-tasunen (ahozko ulermena eta ekoizpena etaidatzizko ulermena eta ekoizpena) ikaste-pro-zesua ere aztertzen da eta prozesu horri zuzen-dutako estrategia didaktikoak ere azaltzen dira.

Liburu honek hainbat tresna lagungarri eskain-tzen ditu irakaskuntza elebidunean inplikatuta-

ko edo interesatutako irakasle eta ikasleentzat.Baita ikaste-prozesuari buruz hainbat irakaslekmaiz egiten dituzten galderak erantzuteko (aka-tsen arrazoiak, ikasleen arteko desberdintasu-nak...) edo/eta prozesuaren alderdi desberdinengarapenarekin erlazionatutako interbentzioestrategiak ezagutzeko ere (ekoizpena bultza-tzeko, akatsak zuzentzeko, ulermen estrategiakgaratzeko...).

Irakasleen jarduera hobetzeko tresna lagunga-rriak eskaintzeaz gain, irakaskuntza elebiduna-ren inguruan garatu diren ikuspegi teorikoen etaikerketen berri ere ematen du. Gaiaren ikuspegiosatua ematen du beraz.

Liburuaren antolaketari dagokionez, edukienerabilgarritasuna bermatzeko oso baliagarria dakapitulu guztiek jarraitzen duten eskema: gaia-ren inguruko azalpenaz gain, gaiaz hausnartze-ko eta irakurritakoa beste testuinguru batzuetanaplikatzeko hainbat jarduera proposatzen dira,eta jarduera horiek oso baliagarriak izan daitez-ke lanean ari diren irakasle taldeen hausnarketabideratzeko edo irakaskuntzarekin erlazionatu-tako ikasketak egiten ari diren ikasleen jardue-rak bideratzeko.

Aipatutako alderdi horiek guztiak kontutanhartuta, testu honen ekarpenaren garrantziaazpimarratu nahi dugu eta irakaskuntza elebi-dunean inplikatutako irakasleei gomendatunahi diegu.

U


ARNAIZ, V.: “ La imagen deuno mismo… ¿es evaluable?.Indicadores de mínimos al finalde la educación infantil.

Aula 93/94, julio-agosto2000., 66-72 orr.

Norberaren irudia bizitzan etaikaste prozesuan ardatz nagusia da.Hau dela eta autoreak haur txikien iru-dia ebaluatzeko, tresna politak eskain-tzen dizkigu. Segurtasun afektiboalantzeko eta ebaluatzeko oso artikulubaliagarria.

CENTRE ELS PINS: “Una pro-posta d’educació en valors a 0-3”

Infància 115, juliol-agost2000, 12-16 orr.

Hezkuntza-proiektu baten bilakae-ran, Els Pins haur eskolako ekipoak bizutabe aurkitu zituen: bakearen hez-kuntza eta baloreen hezkuntza. Aipatuardatz hauen inguruan eta berauek lan-tzeko asmotan, eguneroko bizitzantxertatutako ekintza aproposak pro-gramatu zituzten.

Agian kontzeptu batzuk definitugabe gelditzen dira, baina funtseanprozesua eta emaitza interesgarriakdira.

“Sociología y práctica educa-tiva”, Cultura y educación 17-18, 2000, 105-204 orr.

Monografikoaren helburua zerada: Hezkuntzaren soziologiaren erai-kuntzaren garapenaren ikuspegi zaba-la eta laburtua ematea.

Bertan aurki ditzakegu azalpenteorikoak eta Estatu mailan egiten aridiren hainbat ikerketa eta esperientzia.

Pedagogia kritikoarekiko interesadutenentzat ekarpen polita.

ROSELLÓ, J.: “La escritura dediarios”, Textos 25, julio-sep-tiembre 2000, 105-113 orr.

Artikuluaren autorearen ustez, tes-tu autobiografikoa bide zoragarria daklaseetan idazmena lantzeko.

Ikaslea, batez ere adoleszentea, gaipertsonaletaz idatzi dezakeelako osolibre eta oso motibatua sentitzen da;eta irakasleak oso lan funtzionala egi-ten du, idazketa eta aldi berean gogo-eta ari delako bultzatzen.

Gainera, Roselloren ustez, unehonetan autobiografia erreferentzi lite-rario ugari aurkitu dezakegu eta eredugisa erabili.

Artikulua interesgarria batez ereBigarren Hezkuntzako irakasleentzat.

PÉREZ, C.: “Educación parala convivencia. Programa deintervención para educacióninfantil”. Aula 92, junio 2000,p.83-97

Delorsek koordinatu zuen Hezkun-tza: altxor ezkutua informean ager-tzen den “Elkar bizitzen ikasi, bestee-kin batera bizitzen ikasi” ardatzarierantzuna emateko material didaktikobaliagarria gure aurrean daukaguna.

Haur Hezkuntzara zuzendutakoprograma hau irakasleentzat. prakti-koa eta erabilgarria izan dezake

Artikulu aipagarriak


Gai monografikoa

Irteerak, eskola eta in

000

Antzuolako Herri Ikastetxea


rteeraz dihardugunean eskolatikkanpo egiten diren jarduera hezi-garriaz hitz egiten ari gara.Sarritan “denbora pasa” unebatekin identifikatzen ez ote denpentsatzen bada ere, ez dugu

uste horrek horrela izen behar duenik.Aitzitik, zera egin behar litzateke, alegia,jarduera horiek duten baliagarritasundidaktikoa estimatu eta, ondorioz, ikasle-en hezkuntza-prozesuan duten tokiankokatu eta duten pisua neurtu.

Eskolaren xede nagusia haurrekdituzten hezkuntza-beharrak diagnostika-tzea eta horiek erantzutea da. Ondorioz,eskolak dauden tresna eta baliabide guz-tiak jarri behar ditu haurraren heziketaintegrala ziurtatzeko. Irakaskuntzan arigaren guztiok argi izan behar dugu egitenditugun hezkuntza-jardueren planifikazioenzergatia eta zeregina.

Eskola-irteerak oso aberatsak dira,besteak beste, ikasleen nahi eta interese-kin guztiz lotzen direlako eta haurrak egu-nerokotasunarekin harremanetan jartzendituztelako. Halaber, eskola-irteerek auke-ra paregabea eskaintzen dute gelan garadaitezkeen gaitasunez gain beste batzuklantzeko. Hala nola, fenomeno fisikoenbehaketa, bizi izandako egoera desberdinenbalorazioa edota gizarte-arazo batzuekikosentiberatasuna. Arrazoi horiengatik, ezin

dira irteerak –estrategia didaktiko nahizbaliabide didaktiko diren neurrian– bazter-tu hezkuntza jarduerak planifikatzerakoan.

Ez ditugu irteerak naturaren ikus-puntuarekin bakarrik egingo. Inguruneahobeto ulertzeko elementu fisiko edo natu-ralez gain, kontutan hartu behar direlakoikuspegi kulturala, historikoa edota ekono-mikoa ere. Eta, jakina, irteera bat planifi-katutako programa baten barruan egonbeharko da.

Monografiko honetan, bada, eskola-irteeren munduarekin bat egin nahian,aldizkarian barrena sartzeko gonbitea egi-ten dizugu.

Bertan, lehenik eta behin, irteerakplanifikatzeko kontuan hartu behar direnelementuak aztertuko dira (ingurunea,ikasleak, ikastetxea...). Jarraian, ibilbidegidatuen ezaugarriez eta horien poten-tzialtasun didaktikoaz hausnartzeko para-da izango dugu. Ondorengo artikuluetan,egun toki askotan zabaldutako ekipamen-duak (museo-eskolak, parke tematikoak,natur eskolak...) ezagutu eta hezkuntza-prozesuan jokatzen duten paperaz haus-nartuko da. Azkenik, gaian sakontzekobaliagarriak izan daitezkeen aipamenbibliografikoak ere egiten dira.Ia gai zaren, irakurle, monografikoan zeharzure neurriko ibilbidea topatzeko. Ondo ibili!

IIngurunea lotzeko bideak

0000000000000 Irteerak


Bibliografia• OLVERA, F. (1989): La investigación del medio

en la escuela. Ed. Penthalon, Madrid.

Duela urte batzuk argitaratutako liburua dugu FranciscoOlvera irakasleak idatzitakoa. Ikasleen produkzioez baliatuz,ingurunearen azterketa aurkezten digu, edo, berak azpimarra-tzen duen modura, ingurunearen ikerketari buruzko hausnarke-ta interesgarri bat. Liburuaren lehen ataletan azaltzen digu nolaulertzen duen ikerketa haurrak eskolaratzeko lehen urteetan(Haur Hezkuntzan eta Lehen Hezkuntzan). Ondoren, zenbaitadibide aurkezten dizkigu ikerketa inguruneari aplikatzeko kon-tuan hartu beharrekoak eta horren lekuko izan daitezkeenak.Liburuaren sarrera antologikoa da.

• WASS, S. (1992): Salidas escolares y trabajo decampo en la educación primaria. MEC, Ed. Morata,Madrid.

Jakingarriaren monografikoarekin guztiz bat datorren libu-rua dugu honako hau. Irteerak planifikatzeko kontuan hartubeharreko faktore guztiei edo gehienei buruzko hausnarketakplanteatzen dira: irakasleak jakin beharrekoak, irteeren aurrekolanen zergatia eta prestaketa, irteera egiteko eta ondorengo jar-dueretarako proposamenak... Beste kapitulu interesgarri bat erebada: gertaera baten azterketaren metodologiari buruzko aipa-menak egiten ditu, nahiz eta kapituluan aztertzen den gertaerabeste ingurune batean kokatua izan.

• NADAL, M Y PUJOL, J. (1983): El medi a l’esco-la. Elements per a una recerca. Ed. Graó, col. Guix nº6, Barcelona

Margarida Nadal eta Jordi Pujol-en liburu hau erdarara ereitzulita dago. Hala ere, orri hauetan aurkezten ari garena lehenbertsioa da, katalanez argitaratutakoa. Liburu honen balioa berealderdi didaktikoan egon daiteke batez ere. Gai bat aztertzekoegin behar den planifikazioari buruzko zenbait pista aurkitukodugu, besteak beste, nola antolatu informazioaren bilketa edoze tresna erabil dezakegun ingurunearen behaketa egiteko. Bes-talde, hausnarketa interesgarriak egiten dira irteerak antolatze-rakoan kontuan hartu beharreko hainbat faktoreren inguruan.Eskolako liburutegian izan beharreko liburua da.

• NOVO, Mª (1996): La educación ambiental.Bases éticas, conceptuales y metodológicas. Ed. Uni-versitas, Madrid.

Ingurunearen ezagutzaz ardura edo jakin-mina duen edo-zeinentzat nahitaezko erreferentzia da. Ingurumenaren Hezike-taren ikuspuntutik edo dimentsiotik idatzita dago liburua, beraz,ingurunea aztertzeko beste ikuspegi bat aurkezten zaigu. Lehenkapituluetan, Ingurunearen Heziketaren historia kontatzen digu.Ondorengoetan, ingurunea aztertzeko kontuan hartu behar direnhiru dimentsioez ari zaigu Maria Novo, hots, dimentsio etiko-az, kontzeptualaz eta metodologikoaz. Hiru dimentsio horienintegrazioa ezinbestekoa da ingurunearen azterketa egiterako-an. Behin baino gehiagotan erabiltzeko liburua da, beraz, esku-ra izaten ahalegindu behar.

• BATZUK (1994): Educació Primària. Coneixemendel medi: social i cultural. Generalitat de Catalunya,Barcelona.

Katalanez idatzitako beste liburu bat aurkezten dugu atalhonetan. Bertan, Ingurunearen Ezaguera arloko curriculumeanaipatzen diren hainbat gairen inguruko jarduerak aurkitukoditugu. Besteak beste, honako gaiak lantzen dira: espazioarenadierazpena eta interpretazioa, erliebea, denboraren noziorahurbiltzeko jarduerak eta paisaiaren irakurketak egiteko jardue-rak. Gainera, jarduerek sekuentzia bat jarraitzen dute, LehenHezkuntzako ziklo guztietara egokituko dena. IngurunearenEzaguera lantzen ari den edozein irakaslerentzat oso erabilga-rria da liburua, beraz, ikastetxearen liburutegiko fitxategiantopatzeko modukoa.

• SOUTO GONZÁLEZ, M. X. (1998): Didáctica de laGeografía. Problemas sociales y conocimiento delmedio. Ediciones del Sebarl, Colección “La estrellapolar” nº 11, Barcelona.

Liburu honek zera du helburu nagusitzat, alegia, geografia-rekin lotutako azken ikuspuntu pedagogiko eta didaktikoa ira-kasleari aurkeztea. Lau zatitan banatuta dago. Lehen zatian,geografiaren irakaskuntza aurkezten da eskola eta institutuetaneta azken urteetako erreformetan zientzia horrek izan duen pre-sentzia aztertzen du; aldi berean, testu-liburuak aztertu eta saia-tzen da azaltzen irakasle eta ikasleek ze iritzi duten ikasgaihorrekiko. Bigarren zatian, proposamen didaktikoa batzuk egi-ten ditu XXI. mendera begira, horretarako metodologia, estra-


Bibliografiategiak, prozedurak eta ebaluaketa aintzakotzat hartuz. Hiruga-rren zatian, geografiaren sekuentzia bat aurkezten du adin des-berdinetara egokituta (6 urtetik 18ra). Eta bukatzeko, laugarrenbatean, errebindikatu nahi du geografia ez dela zientzia hil bat,eta horretarako hausnarketa bat eskaintzen du beste herrialdebatzuetan egindakoaz. Beraz, oso liburu interesgarria da testuin-guru teorikoan eta adibide praktikoen bila dabilenarentzat. Eta-pa guztientzat aproposa.

• PLUCKROSE, H. (1993): Enseñanza y Aprendiza-je de la Historia. Ediciones Morata, S.L. Ministerio deEducación y Ciencia. Colección Pedagogía: Educa-ción infantil y primaria, Barcelona.

Lehen hezkuntzari zuzendutako liburua. Historiari gauregun beheko etapetan duen garrantzia baino gehiago eman nahidionak, hona hemen irakurri edo kontsultatu beharreko liburua.Historiaz hitz egiten denean, jakina, ez da kontzeptuetan soilikoinarritu behar, baita pentsamendu historikoaren baitan daudenhainbat elementutan ere. Alegia, kronologia, aldaketa eta jarrai-pena, eragileak eta ondorioak, erritmoak, aldiberekotasuna,enpatia... gogoan izan behar dira. Horiek lantzeko ereduak nahidituenarentzat, hau da liburu aproposa.

• BALE, J. (1989): Didática de la Geografía en laEscuela Primaria. MEC, Morata, Barcelona.

Lehen hezkuntzari zuzendutako liburua da. Jakina da ingu-runeak haurrengan duen eragina. Abiapuntu ederra da inguruhorrekiko interesa sortzeko eta horren eraldaketaren mekanis-moak zeintzuk izan diren identifikatzeko eta ulertzeko. Kapitu-lu esanguratsuak ditu, esperimentazioan oinarritutakoak: trebe-tasun kartografikoak, norberaren herria lantzeko estrategiak,norberarena ez den herriak aztertzeko dauden arazoak, gelanegindako errekurtso eta jardueren aurkezpena eta ikasgaiari egi-turatze logiko bat emateko irizpideak.

• ORDEIX, L. y SANTACANA, J. (1993): El Patrimo-ni artístic i cultural. Collecció Guix 16. Graó editorial,Barcelona.

Lehen eta derrigorrezko bigarren etapari zuzendutako libu-ru praktiko honetan, eta ondare artistiko eta kulturala ardatz har-turik, hainbat unitate didaktiko diseinatzeko adibideak daude.

Ondare mota horrek etapa desberdinetan duen presentzia azter-turik, eredu batzuk plazaratzen ditu elementu artistiko, histori-ko edo kulturalarekin lotuta. Interesgarria da kontsultatzeko,beraz, hutsetik abiatu nahi ez bada. Adibideak norberaren herri-ra egoki daitezke.

• IBER, Didáctica de las CC.SS. Geografía e Histo-ria:

• El patrimonio histórico-artístico. Iber nº 2, Graó Educa-ción, Octubre 1994.

• Los procedimientos en la historia nº 1, Graó Educación,Julio 1994.

• La ciudad: didáctica del medio urbano nº 3, Graó Educa-ción, Enero 1995.

• Métodos y técnicas de la didáctica de la geografía nº 9.Graó Educación, Julio 1996.

Dagoeneko ezaguna dugu bilduma hau. Hainbat ale daudeeta hemen daude lekuko batzuk. Irteerak eta baliabideak aintza-kotzat harturik, proposamen ugari aurkezten ditu. Egitura beradute: sarrera teoriko batekin abiatzen dira eta hainbat esperien-tzia aurkezten dituzte. Derrigorrez kontsultatu beharreko bildu-ma, beraz.

• TREPAT, C. (1995): Procedimientos en Historia.Un punto de vista didáctico. Materiales para la inno-vación educativa. ICE, Editorial GRAÓ, Barcelona.

Hasierako etapatik derrigorrezko bigarren hezkuntzarainoda egokia. Historia ardatz izanik, prozeduretan oinarritutakoliburua da. Aldi berean, adibide bakoitzaren sekuentzializazioa,teknikak, helburuak, jarduerekin loturiko adibideak... eskain-tzen ditu. Bi zatitan aurkezten da materiala: lehenengoan, tes-tuinguru historikoarekin bat eginda, prozedurekin loturikosekuentzializazioa, irakaste-ikastea eta ebaluazioa azaltzen dira.Bigarrenean, hainbat adibide jorratzen ditu: lehen eta bigarrenmailako informazio-iturrien erabilera, azalpenak eta enpatia,hiztegia eta informazioaren komunikazioa.


Gai monografikoa 00000000

Eskola-irteerak: “Ibilaldi

errigorrezko hezkuntzarako Administra-zioak proposaturiko helburu nagusien ira-kurketa laster batek erakusten du zergarrantzi ematen zaion, besteak beste,errealitatea aztertu eta behatzeari eta

berorrekin harremanetan egoteari. Bide etabaliabide askok ematen diote aukera ikasleari bera bizideneko ingurunea, eta urrutirago dauden beste testuingu-ru batzuk, ezagutzera hurbiltzeko. Edonola ere, ingururaegindako eskola-irteerak dira, agian, horretarako estrate-gia didaktiko eraginkorrenetako bat.

Ikasgelatik kanpora egiten diren eta inguruko baliabi-deak aprobetxatzen dituzten ekintza guztiak hartzen ditu-gu eskola-irteeratzat. Herriko museora joatea, ibilaldipedagogiko bat egitea edo landa-lana dira eskola-irteera-tzat har ditzakegun ekintzetako batzuk.

Eskola-irteerek dituzten aukera eta mugapenei buruzgogoeta egiteko, eta metaforikoki hitz eginez, ibilaldigidatu bat egingo dugu, hainbat geraldirekin. Geraldihauetan irteeren diseinu eta plangintzan eragina duten fak-toreak aztertuko ditugu.

Eskola-irteerak ikuspegi didaktikotik aztertzerakoan,besteak beste, ondorengo elementuak hartu behar dirakontuan: ikasleak, irakasleak, eskola-antolaketa, inguru-nea eta honek eskaintzen dituen baliabide didaktikoak, etairteera horietan egingo diren ekintzak. Elementu hauekosatzen dute ondoren zertuko dugun ibilbidea, eta horre-tarako ez dugu ekipamendu berezirik behar. Egoera ero-soan testuaren irakurketa arretatsua egitea, ez dugu beste-rik behar. Beraz, abia gaitezen.

1. GERALDIA: Ikasleak

Ikasleak gelatik ateratzean, benetako esperientziekinjartzen ditugu harremanetan, horiei beren sormenaz eran-tzungo dietelarik, dudarik gabe. Beren garapena bultza-tzeko beste modu bat da, baina, gainera, ikasgelatik irte-teak trebetasun berezi batzuk lantzeko aukera ematen du,gela barruan nekez garatu litezkeenak. Adibidez, egune-

roko fenomenoen behatzea, inguruko ezaugarrien azter-keta edota inguruneko elementuen (fisikoen, naturalen,sozialen...) artean ematen diren elkarreragin asko ulertzea,ingurunera egindako irteeren bidez garatu edo aberas dai-tezkeen gaitasunetako batzuk dira.

Gure ikasleek ikusi, ukitu, usaindu, entzun edo, kasubatzuetan, dastatu egin behar dituzte inguruan dauden ele-

DD



0000000000000 Irteerak

i gidatua” gai honetan zeharXabier Arregi Murgiondo

Biologoa, HUHEZI ko irakaslea

mentuak, hobeto ulertu eta balioztatzeko. Ez da gauza beralandare bat ikasgelan edo laborategian aztertzea, edotahori berez dagokion lekuan bertan egitea. Era berean, ezda zaila izango gure herriko administrazio-antolaketaaztertzeko ikasleak motibatzea, udaletxera bisita antola-tzen badugu, eta eurei interesatzen zaizkien arazo guztiakplanteatzeko aukera eskaintzen badiegu.

Irteerek ingurunea eta horrek eskaintzen dizkigun balia-bideak ikusteko aukera emango digute, guztiok, gehixeagoedo gutxixeago, “irakur” dezakegun eta irakurri behar dugun“liburu” trinko bat baita ingurunea. Beraz, alde batetik, tres-na eta estrategia erabilgarriak garatu eta aplikatu behar ditu-gu, testuinguru horiekin zerikusia duten gaietan eta gaieiburuz behar hainbat informazio bildu eta tratatzen lagun die-zaguten. Baina, bestalde, gaiari buruz ikasleek zer sentitzen,dakiten eta pentsatzen duten ere ikertu beharko da, aurre-tiazko ezagupen hauek, zalantzarik gabe, eragina baitutebisitaturiko errealitatea ulertzeko moduan.

Azken batean, eskola-irteerek ingurune edo testuingu-ruarekin elkarreragitea ahalbidetu behar diete ikasleei,zentzu hezitzailearekin, hau da, dauzkaten ezagupenetatikabiatuz ezagupen berriak eraikiz. Zeregin horretan fun-tsezko papera jokatzen dute irakasleek, hauek direlarikibilbidean egingo dugun hurrengo geraldiaren helburu.

II. GERALDIA. Irakasleak

Irakaskuntza eta ikaskuntzako beste edozein prozesu-tan bezala, irakasleak funtsezko papera jokatzen du hor,bai prozesua bideratuz, bai beharrezko baliabideak eskai-niz, bai datuak eta argibideak emanez. Aurreko geraldian“behatu” ahal izan dugun bezala, ikasleek ingurunea ira-kurtzen ikasteko premia dute, horregatik irakasleek pre-mia hori asetzeko behar hainbat ezagupen eta trebetasunlortu behar dute.

Bestalde, curriculumaren zenbait alde era interesgarrieta sortzailean garatzeak ematen duen asetasun eta pozazohartu behar dugu irakasleok. Irteera horiek aukera ema-ten diote irakasleari bere lana ingurune berrietan egitekoeta, kasurik gehienetan, ingurune erakargarrietan, gainera.Bestalde, eskola-irteerek datu berriak lortzeko aukeraematen digute, taldeak eta ikasle bakoitzak gelatik kanponola jokatzen duen jakiteko. Azkenik, esan daiteke irteerahoriek mesedegarri direla bai irakasle eta ikasleen artekoeta bai ikasleen euren arteko harremanetarako.

Nolanahi ere, irteerak antolatzeko egin beharreko lanakudeatzeak oztopo asko gainditzea esan nahi du, ekono-miko nahiz sozialak edo beste era batekoak, kasu askotanirakaslearekin berarekin zerikusirik ez dutenak. Beraz,oztopo pertsonalak, behintzat, saihesten saiatu beharkogenuke, eta ez horiek gehitu irakasleak lan egiten duenlekuaren arabera topa ditzakeen arazoei.

III. GERALDIA. Ikastetxea

Ibilaldiak ia zuzen-zuzenean, eta horretan “erliebeak”batere eraginik izan gabe, hurrengo geraldi edo hausnar-keta-puntura garamatza: ikastetxera, alegia.

Irteerak egitea, neurri handi batean, ikastetxeak jarditzakeen mugapenen arabera dago. Ikastetxearen koka-pena, aurrekontua, irteerei dagozkien arrisku fisikoak etaerantzukizunak banatzea... dira irteerak egitea ahalbidetuedo eragotziko duten faktore baldintzatzaile batzuk.

Ikastetxearen Hezkuntza Proiektua da ikastetxeaantolatzeko tresna nagusia. Dokumentu horrek jasobeharko lituzke, besteak beste, ekintzak “in situ” eginezerrealitatearen zenbait alderdi ezagutzearen garrantzia

azpimarratuko duten printzipioak. Printzipio horienaplikazio egokiak eta ikastetxeak bere antolaketarakodituen departamentuen arteko koordinazio onak, hez-kuntza-etapa bakoitzean irteerak egiteko formula ego-kiak aurkitzea ekarriko du.

Bestalde, ez da ahaztu behar ikasleen gurasoekin ohi-ko komunikazio-bideak erabili beharra ikasgelatik kanpoekintzak egitearen garrantzia uler dezaten, eta ikastetxea-rekin eta irakasleekin batera ekintza horien ardura berengain har dezaten.

Azkenik, gogoratu behar da gaur egun hainbat admi-nistrazio-tresna dagoela honelako ekintzetarako dirua etalaguntzak lortzeko. Beraz, ikastetxeak informazioa bildueta beharrezko gestioak egitea komeni da.

Maria Novok dioen bezala, “eskolak bere barne-dina-mika garatu behar du bere inguruko lurraldeari dagokio-nez. Are gehiago, ikastetxeak ezin dira portatu <uharte>gisa beren lurraldean, baizik eta, alderantziz, ingurukogizarte- eta kultur errealitatearen benetako <nodo> dina-mizatzaile bihurtu behar dute”.

Ideia horretatik dator gure ingurunea ezagutu beharra,ikuspegi didaktikotik berorren gaitasunak erabiltzeko.Hau izango da hurrengo geraldia gure ibilbide berezihonetan.




IV. GERALDIA:Ingurunea eta baliabideak

Gure inguruneak baliabide asko eskaintzen ditu bisitatueta aztertu ahal izateko. Beraz, gure ibilbidean beste geral-di bat egitea komeni da, alderdi hau zehatz-mehatz azter-tzeko.

Alde batetik, irteerak planifikatzerakoan eskura ditu-gun ekipamenduen eskaintza aztertu beharko litzateke:natur eskolak, museoak, interpretazio-zentroak, parketematikoak... Bestalde, ingurunean berezkoak diren guneedo lekuak ere kontuan izan behar dira: istil edo urmae-lak, eraikin bereziak, jolaserako parkeak edo herriazeharkatzen duen ibaia.

Ekipamenduei dagokienez, askotarikoak dira gaur egun,bai tematikari eta bai beren helburuei dagokienez. Guztiekeskaintzen dizkiete bisitariei hainbat baliabide (panelak,multimedia-programak, jolasak, ibilbideak...) eta laguntza-ren bat, didaktikoki aprobetxa daitezkeenak iraupen des-berdinetako programen bidez. Ekipamendu hauetara irtee-rak planifikatzeak zera eskatzen du: horien proposamenakahalik eta zehazkien ezagutzea ikasgelako programazioanbehar bezala txertatzeko.

Berezko lekuei buruz, zerrenda mugagabea dela esandaiteke. Leku horietara egiten diren irteerak landa-irteera-tzat jotzen dira normalean. Nolanahi ere, termino horrekezin diezaguke pentsarazi irteera horiek natur inguruneetan(gaur egun ia batere ez dago) edo landa-inguruneetan soi-lik egin behar direla, hiri-inguruneek ere baliabide aberatseta askotarikoak eskaintzen dizkigute eta. Hala ere, egia dahiri-giroetan landa-lana egiteak bere zailtasun eta arriskuakdituela. Leku horietara irteerak planifikatzeak eskola-ingu-runearen azterketa sakona eskatzen du, zalantzarik gabe,gaitasun didaktiko handiena eta arrisku txikiena dutenakaukeratzeko.

Bai ekipamenduek eta bai berezko naturguneek, aipa-turiko eragozpen horiek gaindituz gero, didaktikoki apro-betxatzeko aukera asko eskaintzen digute, irteeren plan-gintza egokian oinarrituz. Nolanahi ere, bada erantzunbeharreko oinarrizko galdera bat: zertarako egin beharditugu irteerak? Agian, aurkituko dugu erantzuna gureibilbideari jarraituz.

V. GERALDIA.Ekintzak

“Hain sarri aipatzen da hezkuntzak bizitzarako prestatubehar duela jendea, ezen batzuetan badirudi helburu hori,enuntziatu eta errepikatzearen poderioz, jada bete dela”.

Edozein ikastetxeren hezkuntza-proiektuak jasotzen du hel-buru hori, zalantzarik gabe. Nolanahi ere, ez al da egia ikas-tetxe gehienek “sistema itxiak” balira bezala dihardutela?

Egia da ikastetxeetan “gehienetan bere barrutik irtengabe begietsi, sailkatu eta ebaluatzen dela kultura”. Ikasle-ek azalpen asko hartzen dituzte, prozedura ugari garatzendituzte eta, batzuetan, eguneroko bizitzari buruz dituztenbalioez hausnarketa ere egiten dute, baina, normalean, gela-ko lau pareten artean. Baina “bizitza ez da zerbait abstrak-tua. Bizitza gu gara eta inguratzen gaituena: dena batera,etengabeko elkarrekintzan”. Beraz, “bizitzarako hezitzeabizitzatik bakarrik egin daiteke, pertsonaren inguruko erre-alitatetik”.

Nahiz eta ez den artikulu honen helburua irteeretan eginbeharreko ekintzen ezaugarriak zehaztea, interesgarria dahoriek planifikatzeko lagungarri gerta dakizkigukeen estra-tegia batzuk aipatzea. Hainbat testuingurutara bisitak egi-teak ondorengoak garatzeko aukera ematen du (CARIDE,1990):


0000000000000 Irteerak



• Esplorazio-ekintzak: partaide-ak testuinguru bisitatuan sartzeko.

• Deskribapen-ekintzak: tes-tuinguruen zenbait tasun hautema-tera zuzenduak.

• Esplikazio-ekintzak: bisitatu-riko testuinguruan zertzen direnprozesu batzuk “azaltzera” bidera-tuak.

• Ulerkuntza-ekintzak: erreali-tatearen zentzua eta esanahia bila-tzera zuzenduak.

Aipaturiko ekintza horietakobatzuk planifikatzerakoan, ezinbes-tekoa da kontuan izatea bisitaturi-ko edozein testuinguru zatien mul-tzo antolatu bat dela. Hori ezagu-tzeko, ez da aski bere zatien deskri-bapen hutsa egitea. Funtsezkoa da,halaber, horien arteko erlazioakinterpretatzea.

Zentzu horretan planteatu daburutu dugun ibilaldia. Ezin dairteera bat planifikatu kontuanizan gabe geraldietako bakoitzeandauden alderdi guztiak. Errealita-tean gertatzen den bezala, beha-tzen dugun paisaiak, normalean,aniztasun handia eta erlazio ani-tzak ditu. Perspektiba hori beroriagertzen zaigu eskola-irteereiburuz hausnarketa egiterakoanere.


WASS, S. (1992). Salidas escolares y trabajo de campo en la educación primaria. Madril.Morata.

NOVO, Mª (1996). La educación ambiental. Bases éticas, conceptuales y metodológicas.Madril. Universitas.

CARIDE, J. A. (1990). El análisis de contextos en educación ambiental. Madril. FundaciónUniversidad Empresa.

Bibliografia



rakaskuntza eta hezkuntza mailan oso ezagunada ibilbide didaktikoen baliabidea, gizarte zien-tzia arloan batez ere. Irakasle gutxi egongo daikustaldi bat, irteera bat edota behaketa bat gela-tik kanpo egin ez duenik. Eta paradoxikoa izanbadaiteke ere, baliabide horren inguruan dugun

ezagutza didaktikoa urria eta nahasia da. Alegia, irteerak ira-kasleriaren artean ezagunak dira, baina desberdin baloratueta ulertzen dira. Baina irteerak non aplikatu? Ba ote dagocurriculum barruan arloren bat irteerak egiteko?

Haur eta Lehen Hezkuntzari begirada azkar bat eman bes-terik ez dago bertan INGURUNEA hitza edo kontzeptua zeinerabilia den ikusteko. Hots, irakaskuntza-ikaskuntza proze-suan, “ingurune hurbiletik abiatuz” edota “umeak inguruneaezagutu behar du” bezalako esaldiak ezagunak dira denon-tzat. Jakina, aipamenak are eta gehiago izaten dira INGU-RUNE EZAGUTZA bezalako arloetan. Bertan hautematenda ingurunea oso kontzeptu zabala dela, eremu fisiko sozia-la, naturala eta kulturala baitira bertako osagarri nagusiak.Eta guztietatik, azkenari, kulturala deitzen zaionari, egingodiogu jaramon eta hainbat irizpide finkatuko ditugu.

GELA IREKI

Denok dakigun bezala, gelan irteera bat planteatzen de-nean, umearen erreakzioa baikorra izaten da. Berehala pres-tatu eta egiteko prest egoten da. Pasatzen dena zera da, ale-gia, guri (irakasleoi) interesatzen zaizkigun aspektuak sarri-tan ez datozela bat eurenekin, euren interesak batez ere kan-poratze horren baitan dagoen zentzu ludikoarekin, jolasare-kin, lotuagoak daudelako. Dena dela, ez dezagun azken ho-ri baztertu, jolasa bera abiapuntu interesgarria baita. Bakoi-tzaren interesak kanporatzea ongi dago, egin eta gero kon-turatzen garelako horrek duen funtzionaltasunaz.

PLANIFIKATU BEHARRA

Jakina, irteera bat egiten dugunean –irteerak berak ekar-pen sozial afektibo garrantzitsuak helarazten badizkigu ere–,beti azalekoa izango da, eta batzuetan baita faltsua ere, bal-din eta irteera horri ez badiogu aplikatzen metodologia ze-hatza edo eta leku, egoitza… zehatzak aukeratzen ez badira.

ZERTARAKO IRTEN

Erantzun asko duen galdera dugu honako hau. Baina ir-teera bat planifikatzen dugunean, gai bati sarrera eman nahi

0000000000000 Irteerak

Ondare kulturala(Ondare historiko-artistikoa)

Iñigo Ramirez de Okariz TelleriaHUHEZIko Gizarte Zientzietako Irakaslea

II

Oñati


izaten diogulako egiten dugu, aztertzen ari garena sendotuedota eman duguna ebaluatu nahi dugulako. Antzeman dai-tekeen bezala, bada, eremu zabal bakoitzak programazio pro-pioa eskatzen du irakaslearen aldetik. Hala ere, ezin duguahaztu irteerak ere baliagarriak direla: kontzeptuak bere in-guruan kontestualizatuta ikasteko, gaitasunak garatzeko etabaloreak bultzatzeko.

• Irteerak baliagarriak dira kontzeptuak ikasteko.Kontzeptu argi barik, terminologia zehatz barik ez da-go ikasketa posiblerik. Alegia, behaketa eta esperi-mentazio zuzenari esker hobeto lortzen dira fenome-noen arteko harremanak, eta, beraz, kontzeptuen uler-mena.

• Irteerak baliagarriak dira gaitasunak garatzeko.Gaitasun motrizak, mentalak, instrumentalak… bes-teak beste. Zehatzago esanda, interpretatzen, biltzen,elaboratzen, behatzen, tresnak erabiltzen, bildumak egi-ten, txostenak idazten… jakin behar dute.

• Irteerak baliagarriak dira baloreak bultzatzeko.Ba-loreena elementu berriena dugu etapa guztietan. Balo-reak praktikaren bidez sustatzen eta eskuratzen dira. Ira-kasle-ikasle eta ikasle-ikasle arteko interakzioaren bi-dez hainbat eduki lortzen badira, baloreak irteerak egi-terakoan ere lantzen dira. Noiz? Irteerak berak dituenune desberdinetan: irteera-egunean, autobusean, bazkarian,lanean… Beraz, gela barneko itxitasuna apurtzeaz gain,irteerak konfiantzazko eta askatasunezko giroa sortzendu denongan. Eta ez hori soilik; solidaritatea, lagunki-detasuna eta kolaborazioa ere bultzatzen ditu, eta mar-jinazioa eta bazterketa –sarritan gertatzen ohi direnak–alboratzen. Eta hori da hezkuntza-prozesu batean egonbehar litzatekeen giroa.

Eta beste gauza garrantzitsu bat ere badago: taldeko gi-roa bizi bada ere, pertsona bakoitzarekin loturiko iniziatiba,

balore estatikoen garapena (baita ba-lore emozionalena ere), sorkuntza… erebultzatzen dira.

ONDAREKULTURALA DEFINITU

Entzuna da ingurune batek berebaitan bi ondare dituela: naturala etakulturala. Azken urteetan, hala ere, in-gurugiroarekin loturiko gaiak, edukiaketa proposamen didaktikoak izan dirabatez ere hezkuntza munduan gehienlandu izan direnak. Ondare kulturala,berriz, eta bere barnean ondare histo-riko artistikoak, ez du horrenbestekogarapenik izan.

Beraz, helburua izango litzateke az-ken alderdi ezezagunago hori garatuz, eskuratzea gizatalde des-berdinek mendez mende garatzen joan diren bizipen eta espe-rientzia estetikoak. Izan ere, ondare historiko artistikoaren bi-tartez, denboran zehar zibilizazio, kultura eta gizatalde desber-dinen ezaugarriak kontestualiza baitaitezke.

Ondare mota hau, bada, lan, hondar (materialak ala ez)bilduma bat da, bere balore estetiko, historiko, sinboliko, lin-guistiko, tekniko, etnografiko eta abarren ikuspegitik gizar-te bati bere orainean edo historian zehar zehazteko eta nor-tasun-ezaugarriak jartzeko baliagarria izateraino.

Hala ere, “ondare handiak”eta “ondare txikiak”bereiztubehar dira. Orain arte, adibide bat jarriz, ondare arkitektoni-koarekin loturik, monasterioak, gazteluak, katedralak… izandira aintzakotzat hartu izan direnak. Baina orain ez da ho-rrela gertatzen, beste zenbait eredu txiki, baina agian moti-bagarriagoak, esanguratsuagoak (errotak, zubiak, altzariak…)ondarearen zati garrantzitsu bihurtu direlako.


Euskal Jaia. Oñati.

Korpus eguna. Prozesioa.


ABANTAILAK ETAEKARPEN DIDAKTIKOAK

Hauexek dira justifikazioak:1. Alde batetik ondo hurbiltzen da gertaera, kontzeptu eta

sistema kontzeptualetara, baita ikasketa desberdinetara ere,alegia, diziplinarteko eta diziplina anitzeko ikasketetara: ele-mentu teknikoetara (materialak...), soziologikoetara (antola-keta…), geografikoetara (espazioa…), historikoetara (gizar-tea…), estetikoetara (sentsazioak…)...

2. Beste alde batetik, ona da prozedurak lantzeko, batezere behaketa zuzenarekin eta landa-lanarekin: behaketa-gi-dak, eskemak eta krokisak egin, planoak diseinatu, neurriakhartu, argazkiak atera…

3. Eta aldi berean, abiapuntu ona da jarrerak, baloreak etaarauak jorratzeko ere, besteak beste, ondarearen kontserba-zio egoeraz hausnartzeko, ondarea errekuperatzeko ekintzakantolatzeko…

Jakina, ondare historiko artistikoaren ezagutzak eta tra-tamenduak zehazpen maila desberdinak izan behar ditu, ale-gia, norberaren herriko eta eskualdeko ereduak nahiz nazio-arteko esanguratsuenak ezagutu eta landu behar ditu.

ONDARE KULTURALA CURRICULUMDISEINUAN

Zenbateko pisua du curriculumean ondareak? Lehen Hez-kuntzarekin loturiko helburu orokorrekin bat eginda, zera age-ri da bere seigarren atalean ondareari dagokionez: “Inguru-nean ikus ditzakegun gizakiaren interbentzioen adierazpenakaztertu behar dira; bertan, KULTUR ONDAREAREN DE-FENTSA, ERREKUPERAZIO ETA KONTSERBAZIO JA-RRERAK LANDUZ”.

Dena dela, ez da ondare kulturalarekin lotuta helburuorokorretan azaltzen den erreferentzia bakarra; izan ere,edukietan ba omen dago atal bat, zazpigarrena hain zuzenere, espresuki ondare kulturalarekin lotuta. Ikus dezagunatal horrek zer dioen sarreran eta zer ondorengo edukietan:“Denboran zehar gizakiak utzitako aztarnen interpreta-zio, lekutze eta behaketa (harresiak, gazteluak, hirigunezaharrak, aztarna arkeologikoak, monumentuak, arte la-nak, dokumentu historikoak eta abar), multzo honetan ga-rrantzi handia duten prozedura mailako edukiak dira, etabide batez denbora historikoaren kontzeptuaren antzema-te progresiboa ere erraztuko dute”.

Irakaskuntza munduan, arlo desberdinetan kontzeptuenulermen maila desberdina izaten da. Ba omen daude arlobatzuk kontzeptuak bereganatzeko berezko zailtasunak di-

tuztenak. Arlo soziokulturalean dauden espazioa eta den-bora kontzeptuak dira agian berez bereganatzeko zailtasu-na dutenak, eta progresio edo sekuentzia bat eskatzen du-tenak. Denborari lotuta, adibidez, urtea, hamarkada, men-dea, K.a., K.o.... Beraz, erreminta aproposa ere izan daite-ke ondare historiko artistikoa denbora eta espazioa beza-lako kontzeptu abstraktuak ulertzen hasteko. Baita, bidebatez, arestian aipatutako kontzeptuek, denborarenak be-reziki, beste arlo batzuekin duten erlazioa ulertzen haste-ko ere, matematikarekin duena adibidez.

Joan gaitezen gertaera, kontzeptu eta printzipioen atale-ra, eta bertan ondarea ez da hartzen elementu estetiko plasti-ko soiltzat, baizik eta informazio iturritzat; alegia, interpre-tazio historikora iristeko elementutzat hartzen da.

Prozedurena, berriz, informazio-iturriaren aurkikun-tzan, tratamenduan eta aplikazioan oinarrituta dago, eta ber-tan ereduak lekutzeari ematen dio garrantzia, espazio kon-tzeptuari, beraz.

Jarrera, balio eta arauen atalak zera dio zuzenki onda-re kulturalaren inguruan: “euskal ondare historiko artisti-koaren kontserbazioa eta balorazioa” omen dira lortu be-harrekoak; baina “iraganeko aztarnen balorazioak” ere (his-toria berreraikitzeko modu gisa) bere pisua du eduki motahonetan.

Beraz, gure programazioetan baztertu ezin dugun elementuaeta atala da ondare kulturalarena.

0000000000000 Irteerak

Errotagaina.


1. Esaguzu azkenaldi honetan non ibili zaren.Egin dudan azken landa-ibilaldia Okabe mendian izan

da, Pirinioen iparraldean, Irati oihanaren barrenean, GR 10frantsesari jarraituz. Artzain-giroko paisaia da, edertasunhandikoa, eta bertan pagadi eta izedi handien artean belar-diak daude, mutur beltzeko ardi latxen bazkaleku. Bestalde,Okabetik hurbil, Ilarritako gune megalitikoa dago, eta han20 cromlech baino gehiago, bista ikusgarriak dituen goi-ordoki batean kokatuta.

2. Garai honetan (udazken-neguan) Euskal Herrikotxokoren batetik ibilaldiren bat egin behar bazenu, noraeramango gintuzkezu?

Aukera zabala da... baina bat hartu behar banu, pagadienkromatismoagatik, bistengatik eta hegaztiei beha egotekoaukeragatik, zera hartuko nuke: Orbaitzetako Ola edo muni-zio-fabrika zaharretik Urkulu mendira doan ibilbidea; bertanizen bereko erromatar gotorlekuaren hondakinak daude,Done Jakueko bidetik eta Ibañetako mendatetik oso hurbil,han izan zelarik Orreagako gudu mitikoa ere.

3. Eta beste urte-sasoi batean?Kontrastez, Bardeetara joango nintzateke, Nafarroaren

hegoaldera. Udaberrian, oinez bisitatzeko, ehiza debekaturikduen Eguarats-eko eremua dago, eta hango mediterranearbasoak (Aleppo pinua). Inguruan Pitillasko urmaela ikusikonuke, Euskal Herriko hezegunerik onenetakoa, udaberrianbizi oparoa duena.

4. Lekuren bat ezagutzera joaten zarenean, zertanjartzen duzu arretarik handiena?

Paisaia aldetik duen aniztasunean edo ekosistemen abe-rastasunean. Ihes egiten dut paisaia monotonoetatik. Jakina,horretarako biodibertsitate handiko paisaiak izan behar dute,eta ongi zaindu eta gordeak. Natur balio horien aberasgarridira bertako ondare historikoa eta antropologikoa: baselizak,erromatarren garaiko eta Erdi Aroko galtzadak, monumentumegalitikoak, karobiak, ikaztobiak, arkitektura oparokobaserriak, zelten kastroak, etab.

5. Ingurunea aztertu edo ezagutzeko baliabide peda-gogiko erabilienetako bat bertan egindako ibilaldi gida-tuak izaten dira, baina zertarako erabiltzen dira?

Eskualde baten errealitate ekologikoa han bertan ezagu-tzeko bitarteko gisa erabiltzen dira. Zuzen-zuzenean flora,fauna eta gea ezagutzeko eta bizitzeko aukera ematen digu-


Ibilbide gidatuak: Mikel del Reg

Mikel del Reguero Oxinalde biologoa da, EHUnlizentziatua. Ingurumen Hezkuntza eta ibilbi-de ekologikoak lantzen 1978an hasi zenEHUko Ekologia Tailerrean monitore gisa. 80ko urteetan landa-monitore izan zen Getxon (Bizkaia), bertan 4 ibilbide ekologiko antolatuz. 1984anibilbide ekologikoei buruzko material didaktikoak prestatu zituen Eusko Jaurlaritzarentzat. 1985ean Burgosko LaTesla-ko baserri-eskolako ibilbide ekologikoeiburuzko azterlan pedagogikoa burutu zuen,Gaztela-Leongo Juntak finantzatua. Pedagogiaren berrikuntzarako Adarra kolektiboarekin elkarlanean, Bizkaiko IbilbideEkologikoak argitaratu zuen. 1990ean Cuencan Beteta-ko arroilaren gidaliburubotanikoa egin zuen(Guía Botánica de la Hozde Beteta), Kultura Ministerioak argitaratua. Irakasle-laguntzaile gisa, Eskoriatzako Irakasle Eskolan irakasten du.Prestakuntza-ikastaroak eman dituCAR/COP eta Cep-etan ingurumen-gaieiburuz. 1994an Bizkaiko txirrindularientzatibilbide ekologikoak egin zuen, Bizkaiko ForuAldundiak argitaratua. Azken urteotan,Naturgune Babestuetako hezkuntzan, interpretazio ekologikoan eta turismoanespezializatu da, eta 1995ean Ecoturismoliburua argitaratu zuen Bartzelonako Boschargitaletxean.Duela gutxi, Mikel Valverde marrazkilariarekinbatera, bi landa-gida eman ditu argitara: batBilbokoa eta bestea Urkiolako Natur Parkekoa, Bizkaiko Foru Aldundiko IngurumenDepartamentuak argitaratuak.


te. Pedagogia aktiboa da, ikas-arlo asko bateratzen dituenaeta ingurunearen azterketa horrek Natura babesteko balioaksustatzen ditu. Ikaskuntza hori ez da adimen edo buru-mai-lakoa soilik, gorputzez edo maila fisikoan ere hartzen baiti-ra ingurumen-hezkuntzaren balioak.

Baserri-eskualdeetan bertako nekazaritza-kultura aur-kitu eta ikastea ibilaldi horien hezkuntza-helburuetan sar-tzen da.

6. Zein dira ingurunean egindako ibilbide on batekbete behar dituen ezaugarriak?

Hona hemen ezaugarri horietako batzuk:• Garraio publikoa erraz iristeko moduko lekua izatea.• Arrisku fisikorik gabekoa izatea.• Laburra izatea (ez 5 kilometrokoa baino luzeagoa).• Dibertsitate edo aniztasun ekologiko handi samarre-

koa (5 ekosistema gutxienez).• Ahal bada zirkularra izatea, eta ez joan-etorrikoa.• Herri-jabetzakoa izatea.• Inguruetan interpretazio-zentro edo naturgela bat

izatea.• Ondareari eta giza kulturari dagozkion osagaiak ere

izatea (baselizak, baserriak...).• Ikastetxeetatik urrutiegi ez egotea, garraio-kostuak

ez garestitzeko eta joan-etorrietan denbora gehiegiez emateko.

• Landa-koaderno idatzi bat izatea irakasle eta ikasle-entzat.

• Gidari laguntzaileen zerbitzua ere izan dezake.• Ibaiertzetik —edo bestela itsasertzetik— ibiltzea,

edo horrelakoren bat zeharkatzea. Hidromoek edoura duten paisaiek erakargarriagoak bihurtzen dituz-te ibilbideak.

• Paisaia ulertzen lagunduko diguten behatokiak edoikuspuntuak ere izan behar dituzte.

• Onenak ez dira aparteko paisaia bereziak, horienhauskortasunak ez baitu onartzen bisita masiborik.Beraz, baserri-paisaiak dira onenak, betiere paisaiaeta ekologia aldetik nolabaiteko aniztasuna baldinbadute.

8. Inguruneak eskaintzen dituen baliabide didakti-koetatik, zein azpimarratuko zenuke zuk ibilbideaktaxutu eta prestatzerakoan?

Besteak beste, hona hemen nik aukeratzen ditudanetakobatzuk:

• Hidromoak edo ura duten paisaiak (urmaelak, erre-kak...).

• Zuhaitz-aniztasuna: 10 espezie desberdin gutxienez.• Ongi zaindu eta iraunarazitako heskaiak edo pala-

xuak.• Baso helduak.• Erraz identifikatzeko moduko haitz-azaleratzeak.

Fosilak.• Karobiak, ikatzobiak eta industriaurreko kulturaren

beste aztarna batzuk.• Begiratokiak eta ikuspuntuak: erraz igotzeko modu-

ko muino edo mendixkak...• Historia eta ondare-elementuak: baseliza erromani-

koak, erromatarren galtzadak eta Erdi Arokoak, zel-ten kastroak, monumentu megalitikoak...

• Abeltzaintza aberatseko eskualdeak, bertako gana-dua ikusteko aukera izateko: ardi latxak, Auritzeko

0000000000000 Irteerak

guero Osinalderi elkarrizketaXabier Arregi Murgiondo



behorrak, basabehiak...• Haitzuloak eta higadura karstikoaren beste elementu

batzuk: dolina edo torkak, sima edo leizeak, poljeak, etab.• Hegazti-ugaritasuna, ikusi eta behatu ahal izateko,

batez ere hezeguneetan.• Zenbait harkaitzen bakantasun geologikoa: granitoak

edo ofitak.• Oso ohikoak ez diren uztak: txakolina, etab.

9. Ibilbide horietan ingurunearen alde naturalakbakarrik azter daitezke, ala baita besterik ere, historia,teknologia edo artea, adibidez?

Hori ibilbidearen hezkuntza-helburuen arabera dago.Badira ibilbide monotematikoak (botanikoak edo historiko-ak, adibidez), baina osoagoak dira paisaiaren, natural nahizgizatiartuaren, ikuspegi osoa ematen dutenak. Gogoan izanjada Europan ez dagoela paisaia guztiz natural edo gizaarrastorik gabekorik. Europako paisaia guztiak gizatiartuakdira. Beraz, horien azterketak beti du natur alde bat eta gizaalde bat. Dena loturik dago, puzzle bateanbezala. Ikuspegi holistiko edo globala da ego-kiena. Horrela, inguruko naturaren eta paisaia-ren ikuspegi analitiko eta ez-osoa saihestukodugu.

10. Eskola-ekintzen plangintza da,dudarik gabe, eginkizunik garrantzitsuene-takoa jakintza-arlo bat lantzerakoan. Zureustez, nola sar daitezke ibilaldiak plangin-tza horretan?

Hezkuntza-sistemaren ordutegi-zurrunta-sunak zaildu egiten du ibilaldiak egunerokodidaktikan txertatzea. Horregatik, agian, onalitzateke hilean behin egun bat instituzionali-zatzea ikasgelatik kanpo ekintzak egitekoordutegi bereziarekin. Eta, bestela, aste berdebat aukeratzea urtean behin, Frantzian bezala.

11. Zer-nolako trebetasunak lantzekoaukera ematen dute ibilaldiek?

Oro har, Naturari beha egoteko trebetasu-na. Zentzumenen pertzepzio-gaitasuna area-gotu egiten da: ikusmena, usaimena, ukime-na, entzumena, edo baita dastamena ere,basoko fruituak jaten badira. Zentzu estetikoasuspertzen da Naturaren edertasuna mireste-ko. Izaki bizidunak sailkatzen ere ikasten da.Laginketaren metodo zientifikoa ikasten da.Oroimena ere lantzen da, landare eta anima-lien izenak gogoratzeko. Kuantifikatzen ikas-ten da: pisatzen, neurtzen, haztatu edo ponde-ratzen. Gorputz- eta kirol-trebetasunak gara-tzen dira: hirietan oso ohikoak ez diren lurmalkartsuetan ibiltzea, etab. Talde-dinamikaindartzen du, eta ikaskuntzaren alde ludikoa.Ikasleak landa-tresna zientifikoez lan egitekoohitura hartzen du. Jakin-mina eta berezko

ikaskuntza pizten ditu. Pentsaera enpirikoa eta holistikoagaratzen ditu.

12. Ingurunean egiten diren ibilaldietan, normalean,material idatzia egoten da. Zertarako erabiltzen da?

Lan-koadernoak izaten dira, eta idatzi dituenarentzatlehentasuna duten gaietara bideratzen dute aurkitze-lana.Esperientziarik gabeko irakasleari Naturan mugitzen lagun-tzen diote. Ibilbidea instituzionalizatu eta ospea emateko erebalio dute.

13. Zer aholku emango zenioke ikasleentzako ibilaldibat diseinatu nahi duen irakasleari?

Asko ibiltzeko bere eskualdean, ibilbiderik egokienaaukeratzeko. Hori martxan jartzen pazientzia handiz joka-tzeko, eta ikasleei irakasterakoan gogotsu jokatzeko, hauekNatura maitatu eta bertatik ikas dezaten, maisu ona baitabizitzen ikasteko.


0000000000000 Irteerak

Hiri itinerarioakIñigo Ramirez de Okariz Telleria

HUHEZIko Gizarte Zientzietako Irakaslea

ezkuntza-curriculumaren esparruan, inguru-nea, ezagueraren objektu izanik, ikaskuntzarenelementu motibatzailea, jarduera-arloa etabaliabide indartzaile eta integratzailea da.Beraz, inguruneak han eta hemen hartzendituen formak aprobetxatu beharko genituzke

eskaintzen dituen gaitasun eta aukerak lantzeko (Ikus azpi-ko laukia).

Hemen ingurune horrek hiri batean hartzen duen jiteaaztertu nahi da, eta horretarako lehenik eta behin justifika-zio epistemologikoa adieraziko dugu, baita, Arrasateko hiriaardatz harturik, hainbat praktika azalduko ere.

HEZKUNTZA-GAI: HIRIA

HEZKUNTZA HEZKUNTZA HEZKUNTZATESTUINGURUA INGURUNEA EDUKIA

HIRIAN IKASI HIRITIK IKASI HIRIA IKASI

HH



Noiznahi irakurri eta entzun dugu inguru hurbiletik abia-tu behar dela umea espazio kontzeptu abstraktua beregana-tuz joan dadin. Horretarako bere auzotik edo kaletik, herriedo hiritik hasiko da, espazio orokorragoak eta ezezaguna-goak ere antzematen hasteko. Baina espazioa ez da, nola-bait esateko, ulertu eta menderatu behar den espazio karto-grafiakoa bakarrik: giza ekintzen objektua ere bada.

Egun nagusitzen den espazioa hiritarra da: mende honenhasieran biztanleriaren %10 hiritarra omen zen, eta egun,berriz, %50etik gora. Euskal Herrian, berriz, euskaldunon%75 baino gehiago hiritarra da. Beraz, kopuru esangura-tsuak dira hiriaren gaiaren beharra eskolan, gelan, justifika-tzeko.

Are gehiago, hiria interesgunetzat hartuko bagenu: gizazientzien hainbat diziplinak bertan bat egiteko aukera izan-go luke, eta diziplinartekotasuna gauzatuko litzateke. Eta,jakina, hori pedagogikoki interesgarria denik ezin ukatu.

Baina diziplinartekoa dela esaten denean, zer motatakodiziplinekin egiten dugu bat?

• HISTORIA: Hiriaren morfologia denboran zehar nolaaldatu den aztertuz, plano eta mapak erabiliz eta, bide batez,dagoen ondare kulturala jasoz.

• GEOGRAFIA: Hiri-paisaian oinarrituta, jasandakoeraldaketen faktore demografiko, ekonomiko, sozial, politi-ko eta kulturalak aztertuz.

• SOZIOLOGIA: Hiri-espazioan bizi diren gizataldeenbizilekua da hiria: anitza eta mota askotakoa, zenbait une-tan istilutsua, baina baita bakartia ere…

• EKONOMIA: Jarduera desberdinak azter daitezke:ekonomiko-finantzieroa, zerbitzuguneak…

• POLITIKA: Hiria udaletxe batetik gestionatzen da.Hala ere, funtzio mailatik begiratuta, une politiko bakoitzakbere berezitasunak ditu.

• EKOLOGIA: Ekosistema baten jabe da espazio hiri-tarra eta kutsadura arazo larriena daukana gainera.

• ETNOLOGIA/ANTROPOLOGIA: Hainbat usadio,ohitura, jarrera, balore, talderen biltokia da hiria.

• INGENIARITZA, ARKITEKTURA, KOMUNI-KAZIOA…

Esandakoaren arabera, hiria ikasgai bihurtzen da eta,horri esker, posible da hiriaren IRAGANA, ORAINA ETAGEROA aztertzea, diagnostikatzea eta hausnartzea (ikusazpiko laukia). Horretarako baliabide bat aukeratu beharizanez gero, behaketa zuzena izango litzateke baliabideegokiena aurkikuntza bidezko ikasketa lortzeko.

Arrasateko UIdaletxea.


0000000000000 Irteerak

HIRI-EREDU BATENAZTERKETA: ARRASATE

Orain adierazten den planteamendua lehen hezkuntzakoazken ziklorako esperientzia bat da. Arestian azpimarratudiren hiri-gaietatik (geografia, historia, soziologia, politi-ka...), hiri-historia aukeratu da: Arrasateko erdi aroko hiri-bildua eta hirigintza hartuko da interesgunetzat.

ARRASATEKO INFORMAZIOGEOGRAFIKO-HISTORIKO LABURRA

Arrasate Gipuzkoako hego-mendebaldean dago, Debaeta Aramaio errekek haranaren sortzen duten gurutze-gune-an. Itsasoaren mailatik 210 metrora dago eta 34 Km( ditu.Gaur egun, 25.000 biztanle ditu. Jarduera ekonomiko nagu-sitzat industria du, eta lehen sektorea sinbolikoa besterik ezda. Industria barruan, kooperatibismoa bertan sortu zen,egun oso sistema hedatua han eta hemen.

Historiari begira, Gipuzkoako testuinguruarekin batdator. Lehendabiziko datuek erdi arora eramaten gaituzte,1260 urtean sortu baitzen Arrasate ordez Montdragon izenahartu zuen hiribildu berria. Ondorengo garaiek lehenik Kar-listadetara eramango gaituzte eta ondoren 1897ra, SantaAgeda izeneko senda-etxean Angiolillo izeneko anarkistakCanovas del Castillo Espainiako gobernu-burua hil zuengaraira, alegia. XX. mendea, berriz, nahasia izan da, dene-tarik jasan behar izan du, inguruko herri askok bezala: gerrazibila, industrializazioa, etorkinak, krisialdi ekonomikoa,gatazka politikoak...

LAN PROPOSAMENAK

Arestian aipatu dugun bezala, lehen hezkuntzako azkenziklorako esperientzia praktikoa izanik, aldez aurretik aipa-tu beharko genuke, oinarrizko curriculum diseinuarekin bateginez, planteatzen diren jarduerak egituratzeko orduan zaz-pi eduki-multzo hartuko ditugula ardatz.

Jarduera horietan bi interesgune aztertu nahi dira:bata, garai batean gertatutako ekintza historikoak jasotzea.Horretarako, antzinako informazio-iturriei emango diegugarrantzia batez ere, jakin ahal izateko erdi aroan Arrasa-teko hiribilduak ze egitura zeukan eta identifikatzeko egitu-ra horretatik gaur egun zutik dauden elementuak zeintzukdiren. Bestea, elementu horiek identifikatzeko herrian ber-tan egingo den ibilbide edo itinerario batekin gauzatuko da.

HIRIGEOGRAFIA

HIRIHISTORIA

HIRIA

HIRI-EKONOMIA

HIRI-POLITIKA

URBANISMOA

HIRISOZIOLOGIA

ERALDAKUNTZAK BILAKAERAGIZA OSAKETA

PRODUKZIO-HARREMANAKARAUTEGIAKESKUBIDEAK

PLANIFIKAZIOAANTOLAKETA



LEHENUNITATE-DIDAKTIKOA:NOLA JASO HERRIKO HISTORIA

Interesgarria da umeak jasotzea ohiko informazio-itu-rrietatik aparte (liburuak, egunkariak, aitona edo amona…),badaudela beste batzuk, ezezagunagoak direnak baina ongiantolatuz gero baliagarriak ere izan litezkeenak. Udaletxee-tan dauden artxiboak dira horiek. Eta bertan antolatukodugu gure ondorengo jarduera

Helburuak:• Informazio jasotzeko dauden iturri desberdinak bila-

tzea, identifikatzea.• Dokumentu historikoak iraganaldia berreraikitzeko

ematen duten aukera erabiltzea.• Iraganari buruzko materialak bildu eta sailkatzea.• Iraganeko edozein motako aztarnak baloratzea eta bere

zainketaz arduratzea.• (…)

Gertaerak, kontzeptuak:• Iturri arkeologikoak.• Iturri idatziak• Ahozko iturriak• Sailkapena eta kontserbazioa: museoa, artxiboak, foto-

teka, liburutegia…• (…)

Prozedurak:• Materialak bildu, sailkatu eta artxibatzea.• Oinarrizko dokumentu batzuk irakurri, interpretatu eta

aztertzea.• Herriko friso historikoa gauzatzea.• (…)

Jarrerak:• Norberaren herriko historia ezagutzeko interes eta

jakin-mina.• Ondare historiko-dokumentala kontserbatu eta balora-

tzeko interesa.• (…)

Jarduerak:• Herriko artxibo munizipala ezagutuzteko irteera bat

antolatzea.• Hiribilduaren alderdi zaharra ezagutzeko irteera bat

antolatzea.• (…)

Jarduera: Arrasateko artxiboa ezagutzera goaz

Herriko historiari, eta nola ez, nortasunari buruz zerbaitjakin nahi badugu, liburutegiko bidea hartzen dugu eskolan,normalean. Dena dela, badago beste espazio bat gutxi ezagu-tua baina hor dagoena: interesgarria da jakitea erabilgarriadela. Irteera eta ikustaldi hau baliagarria da ezagutzeko espa-zio hori eta dokumentuak nola antolatzen diren, zer gordetzenden, zeintzuk joaten diren, nola kontserbatzen diren…

Helburuak:• Herri baten iragana ezagutzeko dagoen iturri mota bat

–artxibo historikoa– ezagutzea.• Dauden dokumentu zaharrenak identifikatzea.• Dokumentuak nola dauden antolatuta jasotzea.• Kontserbaziorako dauden neurriak baloratzea.• Liburutegi eta artxiboen arteko desberdintasunak ulertzea.• Kontsultarako eta ikerketarako eman behar diren urra-

tsak antzematea.• (…)

Gertaerak, kontzeptuak:• Historiaren iturri historiko-dokumentalak.• (…)

Prozedurak:• Behaketa zuzena• Ikerketa historikoaren irudikapena• (…)

Jarrerak:• Herriko ondarearen zati garrantzitsuenetarikoa non

dagoen ezagutzea.• Norberaren herriko historiari buruz interesa eta jakin-

mina sortzea.• Herriko ondare historiko-artistikoaren kontserbazioa

eta balorazioa egitea.• (…)

Monterron Jauregia.


0000000000000 Irteerak

Jardueraren sekuentzia didaktikoa:1. Irteera egin aurretik:• Artxiboko arduradunarekin egon eta ustez eskatu behar

diren baimenak eskatuz, gure egitasmoak adierazi. • Behatuko denaren inguruan galdetegi-fitxa bat prestatu.• Eraikuntza kokatu.• Informazio-iturri historikoei buruzko informazioa aur-

kitu.• (…)

2.Irteeran bertan:• Artxiboko arduradunaren azalpena entzun eta solasal-

ditxoa sortu: dokumentu mota, zainketa, kontsulta…• Hainbat dokumentu behatu, sailkapen eta kronologia-

ren arabera.• Aurrez aukeratutako dokumentu erraz batzuen bitartez,

ikerlari bat artxiboan sartzen den unetik egoera simulatu.• (…)

3. Irteera ondoren:• Friso edo horma-irudi bat osatu herriaren historiarekin

lorturiko dokumentu historikoekin, eta bakoitzaren edukiazfitxa bat egin.

• Informazio-iturriek (baina artxiboetakoak bereziki)duten garrantziaren inguruan, elkarrizketa bat prestatu.

• (…)

Denbora:Bi aste

BIGARREN UNITATEDIDAKTIKOA: NOLA EZAGUTU HIRIBILDU HISTORIKOA

Informazioa ez da bakarrik paperean oinarritzen, harriakere, nahiz eta ustez isilik egon, informatzen ari dira. Ongibehatu eta galdetuz gero, paregabeko informazioa ematekogai dira. Beraz, garai bateko nortasunera iristeko tresnagarrantzitsuak dira, baztertu gabe, noski, eredu historiko-artistikoek gugan sortzen duten hainbat sentsibilitaterengarapena.

Helburuak:• Arrasate hiria Euskal Herrian kokatzea.• Hiri baten ardatz nagusiak ezagutzea: urbanismoa, etxe

aipagarrienak eta erdi aroko hiri baten antolaketa.• Plano baten bidez hiri bat kokatzeko gai izatea.• Erdi aroko bizitzaren barnean ardatz nagusiak identifi-

katzea eta ezagutzea.• Eredu historiko-artistikoak gordetzeko dauden neu-

rriak ezagutu eta baloratzea.• (…)

Arrasate.



Gertaerak, kontzeptuak:• Hiriaren eta paisaiaren eraldaketa historian zehar.• Iraganaldiko aztarna nagusiak: harresiak, kaleak, etxe-

ak…• Iraganaldiko ohitura, tradizio eta kultur adierazpenak.• (…)

Prozedurak:• Hiria plano eta mapetan lekutzea.• Hainbat informazio-iturri erabiliz bere historia miatzea.• Hiriaren bilakaerarekin loturiko frisoa erabiltzea.• Hainbat gertaeren eta eredu artistikoren miaketarako

hainbat dokumentu erabiltzea.• Jasotako informazioarekin eta soporta desberdinak era-

biliz, ondorioak adieraztea.• (…)

Jarrerak:• Herriarekiko afektibotasuna lantzea.• Norberaren herriko historiari buruz interesa eta jakin-

mina sortzea.• Herriko ondare historiko-artistikoaren kontserbazioa

eta balorazioa bultzatzea.• (…)

Jardueraren sekuentzia didaktikoa:

1.Irteera egin aurretik:• Arduradunarekin egon eta ustez eskatu behar diren bai-

menak eskatu (harresia, udaletxea, etxeren bat… ikusteko),gure egitasmoak adierazi.

• Hiria geografikoki kokatu mapa batean, zatiketa admi-nistratiboak kontutan izanda.

• Erdi aroko bizitzari buruz informazioa (dokumentuak,argazkiak…) bilatu eta elkarrekin trukatu.

• Behatuko diren elementuen inguruan behategi-fitxa batprestatu.

• Ibilbide baten diseinua egin.• (…)

2. Irteeran:• Planoaren bitartez hiriaren zati desberdinak identifika-

tu eta kokatu.• Behatu behar diren elementu guztiak azpimarratu.• Kale eta auzoetako toponimiari jaramon eginez, hiria-

ren bizitza antolaketa desberdinekin loturak egin.• Behaketaren bidez, aurretik prestatutako fitxa batean

ondorioak jaso.• Erdi aroko hiriaren eta hiri modernoaren osagarrien

artean konparaketak egin.• (…)

3. Irteera ondoren:• Hiriak izandako aldaketak plano batean adierazi.• Hiriak izandako gremioen bidez eta horietan aritutako

hiritarren eta erabilitako tresnen bidez, Kartograma bat egin.• Hiriak izandako gertaerak adieraziz (sorrera, fueroa,

eraikuntzak, suteak…) friso bat osatu.• Elkarrizketa bat antolatu herriko historiagile edo jaki-

tun batekin gertaera desberdinen berri jasotzeko.• (…)

Denbora:Hilabete.


0000000000000 Irteerak

Javier Sánchez García, HAIZELANekokoordinatzailea da. Kooperatiba hau1986an sortu zen eta bere jarduera nagusia Ingurumenari buruzko Hezkuntzaeta Komunikazioa da.

Ingurumen Hezkuntzarako ekipamenduak inguruneaezagutzeko zenbait jarduera edo ekintza zertu eta bizitzekoaukera ematen duten instalazioak dira. Ingurumen Hezkun-tzako baliabide gisa, Ingurumenari buruzko jarduera positi-boak sustatzea da azken helburua.

Eskaintza hau 80ko urteetan sortu zen Baserri-Eskolak sortzean. Geroztik, instalazioen dibertsifi-kazioa gertatu da: Natur Gelak, InterpretazioZentroak, Ingurumen Eskolak, Baliabidetegiaketa Museoak, ekimen publiko nahiz pribatuzsortuak. Dibertsitate hau ekintzak egitekodenboraldiari buruzkoa ere bada. Adibi-dez:

• Egunez bisitatzeko zentroak: partai-deek eguna igarotzen dute, baina gaurikez.

• Egonaldietarako zentroak: azpiegi-tura dute taldea bertan egon dadin 2, 3edo 5 egun normalean.

Hezkuntza-aldetik, ikaskuntza espe-zifiko baterako lekuak dira, eskola-sis-temaren osagarri. “Ikasteko leku berriakeskaintzen dituzte, lan praktikoa egitekometodologiekin, ikasgai diren gauzekinharreman zuzenean, ikastaldien denbora-antolaketarako beste forma batzuekin, eta

askotariko programekin, aldi berean zera lantzeko: tradi-zionala eta teknologikoa, eskulana eta industria, malguta-suna eta tolerantzia edo dibertsitateekiko begirunea” (Ingu-rumen Hezkuntzarako Zentroen Kalitate Irizpideei buruzkoagiria, HABEA-Euskal Herriko Ingurumen HezkuntzarakoEkipamenduen Elkartea).

Ingurumen Hezkuntzarako Ekipamenduak:Hezkuntza-Inplikazioak

Javier Sánchez García.HAIZELAN eko koordinatzailea



Ekipamendu hauek errealitate garrantzitsua dira hezkun-tza-esparruan duten eraginagatik, ikasle-kopuru handiakerabiltzen baititu zerbitzu horiek. Bestalde, ezin da gutxie-tsi lan- eta ekonomi aldetik duten garrantzia: pertsona askoklan egiten du zuzenean programa horien garapenean; bes-talde, fakturazio globalak kontuan hartu beharreko ekono-mi arloa dela adierazten du. Gutxi gorabeherako datuen ara-bera, Euskal Herriko berrogeita hamar ekipamenduetara60.000 ikasle inguru joaten da ikasturte bakoitzean, 1.800irakasle, ia ehun ingurumen-hezitzaileren laguntzarekin, etafakturazio osoa 400 milioi pezetakoa gutxi gorabehera.

Ingurumen HezkuntzarakoEkipamenduen HEZKUNTZAPROGRAMAri buruzko kalita-te-baldintzak

• Errealitatearen ikuspegi integratua lortzeko daudediseinatuta, Lehen Hezkuntzaren bukaeran ikasleak inguru-menaren eta gizakiaren arteko harreman edo erlazioez jabe-turik egon daitezen, ikuspegi lineal eta norabide bakarreko-tik bi norabideko ikuspegirantz eboluzionatuz. BigarrenHezkuntzan ingurumenaren ikuspegi konplexua garatubehar da, erlazionatua eta erlatibizatzailea.

• Ikerketan oinarrituriko metodologia onartzen da eta,beraz, arazoak konpontzera zuzendua; ikastea eraikuntza-prozesu bat dela onartzen da, hau da, ikasleen ikuspegiakhartu behar direla oinarritzat ezagupen berriak eraikitzeko.

• Diziplinarteko edo jakintza-arloen arteko eredutik dau-de diseinatuta.

• Ikasleen mailaren araberako helburuak eta edukiak lan-tzen dira. Garatu beharreko programak eskola-curriculume-an integratzeko modukoa behar du izan.

• Programak malgua behar du izan, irakasleek eta ikas-leek ekintzen plangintza eta kudeaketan dituzten interesanitz eta desberdinetara moldatu ahal izateko. Bereziki ira-kasleen parte-hartze aktiboa bultzatzen da.

0000000000000 Irteerak

• Egonaldiko ekintzen programa irakasleekin bateraprestatzen da.

• Argi eta garbi esplizitatzen dira programaren curricu-lum-konexioak, baita bere ondorio pedagogikoak ere.

• Programan ez da eduki akademikoen gehiegizko zama-rik sartu nahi.

• Programak irakasleak gaitzeko lagungarri izan behardu, gutxienez baliabideei dagokienez, eskola-esparruan era-biltzea ahalbidetuz.

• Programak ebaluaziorako irizpide eta tresna esplizi-tuak dauzka.

PARTAIDEAKHEZKUNTZA-TALDEAEKIPAMENDUA

EZAGUPENAKJARRERAKBALIOAK

ZER NAHI DUGU PARTAIDEEK ETXERA ERAMATEA

EGONALDIAREN BUKAERAN?EZAGUPENAKJARRERA-ALDAKETAERREALITATEA INTERPRETATZEAARAZOAK INTERPRETATZEABALIO BERRIAK SUSTATZEA

Ingurumen Hezkuntzaren hel-buruak Lehen Hezkuntzarako

• Bizidunek beren premiak asetzeko ingurumenarekikoduten menpekotasuna ikertzen laguntzea, gizakiaren etaingurumenaren arteko elkarrekintza-nozioa eraikiz joan dai-tezen.

• Ingurumen-arazoak identifikatzen laguntzea, bere kau-sa eta efektuei buruz hipotesiak eginez.

• Informazioa bildu eta tratatzeko teknikak eta prozedu-rak ezagutu eta aplikatzea.

• Eguneroko ekintzetan ingurumenaren aldeko alternati-bak txertatu ahal izateko gaitasunak garatzea.

• Kultur ondarea ezagutu eta balioztatzen laguntzea.• Inguruneaz gozatzeko gaitasunak garatzen laguntzea.




Ingurumen Hezkuntzarenhelburuak BigarrenHezkuntzarako

• Ingurumen-arazoei buruz sentsibilizatzea, konponbi-deak zehaztu eta zabaltzeko gaitasunak hobetuz.

• Gure jarrera eta jokabideek ingurumenean dituztenondorioez kontzientziatzea.

• Ingurumenaren funtzionamenduaren eta, batez ere,horren oreka dinamikoaren ulerkuntza konplexua lortzea.

• Planetako biztanle guztien artean elkartasun-jarrerakgaratzea, bertan dauden inguruneen elkarrekiko loturak, etaelkarrekiko dituzten menpekotasun sozioekonomiko, politi-ko eta kulturalak ulertuz.

• Kultur ondarea beste mota bateko kulturekiko begiru-nean eta erlatibismoan oinarrituz baloratzea.

• Inguruneaz gozatzeko gaitasuna garatzea, funtziona-mendu-dinamikaren ezagupen sakonagoan oinarrituz.


0000000000000 Irteerak



Eskor iatzakoIsabel Guridirekin elkarrizketa

Isabel Guridi Biain oraindela 59 urte Eskoriatzan jaiozen, antzinako Uriarte auzoan,gaurko San Juan kalean. Nahizeta garai batean auzo horiherri-gunetik gertu eta base-rriz inguraturik egon, gauregun ia-ia baserririk gabe etaherri-gunearekin bat egindadago.

Garai haiek ahaztezinakdira Isabelentzat. Naturajolas lekutzat hartuta, inguru-ko basoak, errekak… miatuzituen. Bizibide horrek askomarkatu du bere izatea etagaur egun, baita bere hezkun-tza-filosofian ere, natura pre-sente dago bere osotasuneanharturik. Baina baita berakzuzentzen duen museo-esko-lan ere, eta naturarekin bategiteko ipuinak eta metaforakerabiltzen ditu sarritan, erre-kurtso gisa.

Eskoriatzako Museo Eskola.


0000000000000 Irteerak

o Museo-EskolaIñigo Ramirez de Okariz Telleria

I.R. Noiz hasi zinen irakaskuntzamunduan?

• 26 urte beteko ditut irakaskuntzan.Bergarako UNEDen egin nituen maisu-maistra ikasketak. Aurretik psikologiahasi nuen, baina urtebete bakarrik eginnuen. Dena dela, urtebete horrek askolagundu zidan gizakiaren pentsamendua-ren eraketa nola egituratzen zen ulertzen,eta hori lagungarria izan zait nire bizitzaprofesionalean eta baita hainbat proiektu-tan ere.

I.R. Beti zure herrian, Eskoriatzan?• Bai. Jose Arana Ikastolan hasinintzen lanean eta, garai hartako

tesiturarekin bat eginda, eskolapublikoarekin harremanetan jar-tzeko ardura hartu nuen, gureikastola eta Luis Ezeiza eskolapublikoaren arteko bateratzeahasteko. Hasierako helburua par-bulario munizipal batu bat egiteaizan zen, baina ez zuen aurreraegin. Ondoren, Luis Ezeiza esko-la publikoan euskara departamen-tu bat eratzen saiatu nintzen goi-ko mailetan, batez ere kontutanizanda eskola horretara baserritarasko etortzen zela eta euskarakikastetxe horretan zuen presentziaeta tratamendua ez zela egokiena.Eta horrela, hainbat proiektutansartuz eta lan eginez, orain eraiki-ta dugun museo-eskolaren sorreraere etorri zen.

I.R. Zein da zure hezkuntza-filosofia?

• Arazoetatik abiatzen dena,aurkikuntzan eta araketan oinarri-

tzen dena. Bide batez, konstruk-

tibista eta zehar lerroetan oinarritutakoa. Etengabe saiatzengara zehar lerroak sartzen, dirudienez zenbait zentrotan lan-tzeko hain zailak diren horiek. Bidenabar, ikasleak eskatzenduenari jaramon eginez, irakasle eta ikaslearen arteko eten-gabeko interakzioan edo feedback-ean oinarritzen gara.

Irakaskuntzan, zentzu guztiak (ikusmena, entzumena,usaimena…) erabili behar dira ikasteko; eta nagusien arteanere berdin samar.

I.R. Isabel ezaguna bada, Eskoriatzako Museo Esko-laren sortzaile eta zuzendari gisa da ezaguna. Zerk bul-tzatu zintuen horrelako museo-eskola bat egitera? Zeinda bere jatorria?

• Eskoriatzako ikastola eta eskolaren bateratzea ezinez-koa izan zenez, beste proiektu batzuei ekin nien. Halaxekonturatu nintzen, alde batetik, bazeudela eskolan umeakgure ondareari buruz asko ez zekitenak. Eta bestetik, horreninguruan gelan zerbait egiten hasten nintzenean, ez genuenez denbora eta ez leku egokirik izaten. Lapikoan babarru-nak jartzen dituzunean ere antzera gertatzen da: lapikoanbaba eta osagarriak jarrita sutan jartzen duzunean, denborabehar duzu babak ongi egosteko. Denboraz aurretik suaemendatuz gero, babak egin barik, gogorrak egoten dira.Bada irakaskuntzan berdin, ume bakoitzari behar duen den-bora, baina baita espazioa ere, eskaini behar zaio ikasten aridena ongi jaso dezan.

Horrela kontuak, duela hamasei bat urte edo, Eskoria-tzako Aitzorrotz kultur elkartearekin eta baita Irakasle Esko-larekin bat eginda, herrian erakusketa etnografiko bat egite-ko proposamena bidali genien udaletxeari eta hezkuntzadelegazioari. Une hartako helburua herritarrek etxean zituz-ten lanabes eta tresnekin kontzientziatzea izan zen. Ondo-ren, antzerako zerbait baina eskolara begira egitea pentsatuzen, eta Arantzadi zientzia elkartea, herriko udala, hezkun-tza delegazioa eta Gipuzkoako foru aldundiaren laguntzare-kin sortu zen duela hamalau bat urte udaletxe azpian, histo-riaurrearekin lotuta egongo zen erakusketa iraunkor bat.Orduko erakustaldi hartan ere, ez gizakiaren eboluzioa soi-lik baizik eta naturaren eraketa eta bilakaera ere izan zenprotagonista. Alegia, natura gizakiaren gainean dagoen ele-mentua denez, derrigortuta geunden sakon aztertzera. Etahorrekin batera, beste elementu berri bat ere txertatzen hasi


ginen museo eskola hartan: ekologiarena hain zuzen ere.Museo-eskola hark izan behar zuen proiekzioa ikusirik,

leku hura ere txiki gelditu zen, eta badira hamar-hamaikaurte orain kokatuta gauden tokira etorri ginela.

I.R. Zergatik deitzen zaio museo-eskola? • kasteko toki bat delako, eskolaren osagarri bat delako,

baina osagarri oso berezia. Museo hitza musa hitzetik omendator, inspiraziotik alegia. Eta hori da museo batek lortubehar duena: sentimenduak azalaraztea, inspiratzea. Nire-tzat “ikasi” aditza “itsatsi” aditzaren sinonimoa da. Hau da,denok hartzen dugu parte irakaskuntzan, ez ikasleak baka-rrik. Denok denongandik ere ikasten dugu. Ni neu erebatzuetan erantzun gabe gelditu izan naiz umeek-edo egitenzizkidaten galderekin.

Aipatu dut hemen konstruktibismoan eta zehar lerroetanoinarrituta dagoen hezkuntza-filosofia planteatzen dugula.Irakasleek itzelezko zailtasunak dituzte zehar lerroak egu-neroko praktikan sartzeko, eta guk, berriz, hori normaltasunosoz egiten dugu. Eta eduki horiek behar beharrezkoakikusten ditugu irakaskuntzan. Hau da, pentsa ezazu irakas-kuntza telar edo ehundegi bat dela, eta goitik behera zintzi-likaturik hariak dituela, ohiko gaiak, alegia. Irakaskuntzahorrela lagatzen badugu ez dugu hezkuntza integral batemango, ez dugu ehuna osatuko. Beraz, zeharkako hariakfalta zaizkigu ehuna ongi bukatzeko, hezkuntza integrala

emateko. Zeharkako gai hauek zientzia, etnografia, histo-ria, ingurugiroa, hirugarren mundua, pertsonen harremanak,bakea… dira.

I.R. Beraz, horrek esan nahi du umeei bakarrikzuzenduta dagoela museo-eskola?

• Ez. Museo-eskolak ez du esan nahi bertan eskola ume-ak bakarrik hartzen direnik, zabalik dago denontzat. Adibi-dez, gero eta gehiago etortzen dira barnetegietakoak, EPA-koak, jubilatuak edo eskolarekin zer ikusirik ez duen jen-dea ere. Horiekin ere, umeekin egiten den bezala, intuizio-ak, alegia, barneko sentimenduak kaleratu nahi izaten ditu-gu; besteak beste autoestima ere lantzen dugu, zeren eta ara-zo psikikoak dituzten pertsonak ere etortzen baitira museoaikustera.

Baina eskolako umeekin berriro bat eginda, lehen hez-kuntzako azken urteko umeak eta derrigorrezko bigarrenhezkuntzako gaztetxoekin egiten dugu lan batez ere, nahizeta batzuetan batxilergokoak ere etorri.

I.R. Nola definituko zenuke museo-eskolaren filoso-fia?

• Bitxia izan da horren inguruan museo honek egin duenbilakaera, hasiera batean intuitiboki hasi ginelako antolatzenmuseoa. Egun batean Stephen Car izeneko ingeles aditu batizan genuen gure artean museoa ikusten, eta museoaren ata-



lak eta antolaketa ikusi zituenean, museoakzeukan antolaketaren arrazoiak edo irizpide-ak zeintzuk ziren galdetu zigun. Guk, egiaesan, ez geneukan marko teoriko bat gauzakera batean edo bestean jartzeko, baina berakeman zigun falta zitzaigun testuinguru teori-ko hori, eta orduan konturatu ginen nahiz etaguk intuitiboki antolatu museoa, bazuelaorden logiko bat. Orden hori permakulturaizeneko filosofian oinarrituta dago. Eta per-makultura bera naturaren kultura da, hitzbatean esateko. Ez da zerbait berria. Natura-ren alde lan egitea da, ez bere aurka. Bereabiaduraren arabera moldatzea da. Eta horieginez gero, historia ulertzeko gai izangogara, konturatuko garelako gizakiak mendezmende filosofia hori jarraitu duela. Alegia,beharrak mugitu izan ditu gizakiak. Zibiliza-zio guztiak horren arabera mugitu dira.Beraz, permakulturaren oinarrian naturarenbehaketa sistematikoa dago.

I.R. Ze ataletan dago banatutamuseo-eskola?

• Hasiera batean azpimarratu behar da,museo-eskola hau bi ibilbidetan banaturikdagoela: bata, historikoa, eta bertan naturaardatz hartuta, gizarte desberdinak azter-tzen dira; eta bestea, etnografikoa, etanekazaritzarekin loturiko hainbat elementu(sukaldea, herriko produktuen eboluzioa,linugintza…) aztertzen ditu.

Horrezaz gain, hiru atal nagusitan erebanatu dugu espazioa:

• NATURA, elementu hauek kontutanizanda: ura, erreka, artadia, komunikabide-ak, herri baten antolaketa.

• GIZAKIA, ikuspuntu fisiko (ebolu-zioa) eta psikiko-espiritualarekin, eta ber-tan mitoak, legendak, euskal nortasunarennondik norakoak… eta euren eboluzioaaztertzen dira.

• HISTORIA, historiaurretik gaur egun arte.Atalak berriz, makina bat tailertxotan banaturik daude:1. Baloreen tailerra. Nola ibili museoan oinarrituta.2. Paleolitoa: sua nola sortu zen. Bizipenetan oinarritu-

ta, euskal eta kanpoko mitologian zehaztuta.3. Labarretako artea.4. Paleolitoa-neolitoa: tresnagintza.5. Neolitoa: garia birrintzen.6. Erromatarrak: eraikuntza arloa (mosaikoa, argamasa

eta pisua).7. Erdi Aroa: lumarekin idatzi, inprentako lanak egin.8. Aro modernoa-gaur egun: lurrinezko makina eta koo-

peratibismoa, Amerika eta euskaldunak…Tailer bakoitza bere ekipamenduarekin hornituta, meto-

dologikoki simulazio jokoak hartzen dira oinarritzat, horien

bitartez, berriro ere, umearen baloreak gero eta gehiago lan-du nahian.

I.R. Ekipamenduaz zerbait hitz egin dugu. Zergehiago eskain lezake museo-eskola honek?

• Zentzumenak landu nahi baldin badira, horiek garatze-ko baliabideak behar dira, eta hori da museo-eskola hone-tan aurkitzen dena: harea, antzina eran sua egiteko tresnak,harriak, margoak egiteko osagarri naturalak… Hala ere,beste erreminta arruntagoak ere badaude: panelak, frisoak,erremintak, muralak, mapak… Eta jakina, ikus-entzunezko-ak: bideoak, telebistak, entzungailuak. Baita elementu infor-matikoak ere.

Dena dela, hutsune bat badago, eta hori da konpondunahian gabiltzana: egun bat baino gehiagoko ikustaldiak

0000000000000 Irteerak




egiteko barnetegi antzerako bat. Momentuz azpiegitura horiezin dugu eskaini.

I.R. Ezin da ulertu museo-eskola hau Eskoriatzanbertan antolatzen dituzuen ibilbide barik, ezta? Zein daeuren helburua? Ze gaitasun landu nahi duzue?

• Hala da. Ibilbideak museo honekin lotuta dagoen balia-bide garrantzitsua dira, museo barruan era estatiko bateanedo testuingururik gabe ikusten direnak kanpoan elkarlotu-ta ikusten direlako. Beraz, behaketa sistematikoak jarraituzeta hausnarketak proposatuz, kanpo alde horrek eskaintzendiguna aztertzen da.

Adibidez, denok ezagutzen dugu urtero Eusko Jaurlari-tzak antolatzen duen Ibaialde proiektua, bakoitzak bereinguruko ibai-errekak aztertzeko. Guk geuk betidanik eginizan dugun ibilbidea izan da erreka aztertzearena, baina ezelementu isolatu gisa baizik eta herriko kultura orokorrare-kin bat eginda. Elementu naturalak, historikoak, etnografi-koak, gaur egunekoak kontutan izanda, bada, ibilbide des-berdinak antolatzen ditugu. Kalera irtenez, historia eta natu-raren arteko loturak eginez, hainbat eredu behatu eta azter-tzen dira. Eskoriatza osoa da museo bat, hori da gure leloaeta baita museo-eskolarena ere.

Honek guztiak badu bere azpian beste nahi bat, hori erebalore eta jarreren aldetik lortu nahi duguna; alegia, identi-fika daitezela bizi diren herriarekin, bertan daukatenarekin,bertako partaide izanez.

I.R. Nola izaten dira ikustaldiak? Badago aurretikloturarik eskolarekin?

• Etorri aurretik, ikastetxe eta museoaren artean komuni-

kazioa egoten da. Horrenbitartez dakigu zer emanedo zer ez, denbora…eta horren arabera egoki-tu egiten dugu. Egunosoz edota egun erdiz,barruko eta kanpoko la-nak egiten saiatzen gara.Hori bai, hemen ez dutefitxarik eta apunte larre-girik aurkituko, baiziketa orri zuriak betetzeko.Ez da konduktismoa bul-tzatu nahi, baizik etanorberaren oinarrietatikhasi eta gauzak ateratzenjoatea.

I.R. Eta etorkizune-an, zer asmo duzu?

I.G. Amets asko betenahian nabil:

• Ikuspuntu filosofi-ko-didaktikotik (permakultura) orain arte egindakoarekinjarraitu, baina gehiago sakonduz eta ahal den neurrian prak-tikan jarriz.

• Museoaren atalak Eskoriatzako zenbait puntutan zabal-du, esan bezala, Eskoriatza osoa museoa baita, horren bitar-tez jendeak udalerrian sakabanatutako tokietan errealitatedesberdinak ezagutu ditzan.

• Ez soilik irakaskuntzari baizik eta turismoari ere gureeskaintza zabaldu.

• Orain dugun tokia saturatu denez, Ibarraundi baserrirapasatu.

Hala ere, guztien artean gure helburu garrantzitsueneta-ko bat aterpetxe bat irekitzea izango litzateke, gureganadatorrenari aukera emateko denbora gehiago gelditzeko.

Esandakoa kontzeptu batzuk erabiliz laburtu nahi izan-go banu, lehenik eta behin NATURA aipatuko nuke, berepresentzia museo osoan dagoelako (eta Eskoriatza herria erehori da); bigarrenik, ZENTZUMENAK, museo honek ikus-teko, entzuteko, ukitzeko, dastatzeko eta usaintzeko aukeraematen duelako.

Beraz, gonbidatzen zaitut/zaituztegu hau bisitatzera,lasaitasun osoz. Patxadan ikustekoa da, eta ipuinetan nahizmetafora ederretan oinarrituta, Isabelen azalpenak entzute-ko gai izango zarete. Nekatzeko beldurrik ez izan, izan eretxokoz txoko ibiltzeko aulkitxo mugikorrak ere hantxe zaindauzkazu(e) eta.

Eskerrik beroenak, Isabel Guridiri.



0000000000000 Irteerak

SARRERA

BBurdinolen garrantzia oso aspaldikoa da Legazpin.Ur-olen aurretik, Legazpiko mendietan haize-olenaztarna asko aurkitu da, zepadien (burdin-zepa bota-

tzen zen lekuen) bidez.Haize-oletan erabiltzen zen energia haize-lasterrek eta

auspoek ematen zuten; horiekin ez zen tenperatura beroegi-rik lortzen, eta burdina gutxi ateratzen zen eta kalitate kas-kar samarrekoa. Geroago, uraren indarraz ohartu ziren,metatu ziteeken energia zen, eta burdinolak ibaiertzetaraaldatu zituzten. Ura ubidearen bidez desbideratu eta ur-tan-gan (anteparan) metatzen zuten, behar zutenean erabiltze-ko.

XVI. mendean, Legazpin, 20 burdinola handi bainogehiago zeuden (mea edo minerala burdina bihurtzeko) etabeste horrenbeste burdinola txiki (burdina lanabes bihurtzenzutenak). Horien garrantzia oso nabaria da eskualdeko topo-nimian (“ola” hitzak “ferrería, forge” esan nahi du euska-raz): Urola ibaia, Mirandaolako burdinolak, Olazar, Ola-berria...

1952an Patricio Etxeberriak, Legazpiko enpresaburugarrantzitsu hark, Mirandaolako burdinola berreraikitzeaerabaki zuen, eta ondoan baseliza bat ere bai, LegazpikoGurutze Santuaren ohorez. Gurutze Santuaren historia1580ko maiatzaren 3koa da: igandea zen, eta ur gutxi zego-en urte-sasoi hartan; olagizonak lanera joan ziren burdino-lara, Elizaren aginduen kontra, igandea, Jaunaren eguna,atseden-eguna omen zen eta. Astegunetan bezalaxe lan eginzuten eta, beraz, 50 kilo burdina egin behar zuten 6-7 ordu-ko lanaldian. Baina bukatzerakoan 6 kilo inguruko gurutzetxiki bat bakarrik aurkitu zuten. Olagizonak, oso izuturik,gurutzea ezkutatu zuten hainbat urtez, ezin baitzuten urtu

eta desagertarazi, baina 1633an Elizak, gertatuaren zenbaitlekukorekin, miraritzat jo zuen hura.

Legazpiko jaiak, Gurutze Santuaren ohorez, maiatzaren3an izaten dira, eta gurutzea prozesioan eramaten da parro-kiatik Mirandaolako baselizaraino.

Antzina, festetan jartzen zen martxan burdinola, bainaazken lau urteotan egunero egiten dira bisita gidatuak, etaapiriletik urrira igande guztietan jartzen da martxan, baitahileko lehen igandean ere azarotik martxora. XV. mendeanbezalaxe ikus daiteke lanean: olagizonak garaiko jantziekin,mailuaren hotsa burdin zatia jo eta jo, zurezko auspoak suabizitzen, eta ola mugiarazten duen ura bere hots zirraraga-rriaz.

Mirandaolako parkean, burdinola ikusteaz gain, ikusen-tzunezkoaren bidez burdinak Legazpin izandako historiaazaltzen da, lehenengo haize-oletatik industria modernorai-no, tartean ur-olak zirela.

Parketik kanpo, XVI. mendeko irin-errota bat ere ikusdaiteke lanean (Igaralde baserrian), eta Gaztaren ArtisauZentroa (Erreizabal baserrian).

Baserri horiek eta parkea (burdinola+ikusentzunezkoa)ikusteko, Mirandaolako parkeko informaziogunera igan-deetan goizeko 10:30etarako iristea komeni da, baina Par-kea bakarrik ikusi nahi bada, nahikoa da 12etarako hurbil-tzea.

Aste barruan bisita gidatuak egiteko, hobe da aurrez943-73.04.28 telefonora deitzea, eta erreserba egitea.

Prezioak desberdinak dira bisita-motaren arabera, bur-dinola martxan egon edo ez, helduak edo haurrak izan, tal-dean edo familian etorri... eta kasu bakoitzean beherapendesberdinak egiten dira.

Mirandaola, natura etaartisaugintza parkea

Sara AranburuIdoia Mantxola



1. Mirandaolako Parkean mota askotako bisitaldiakizaten dituzue, baina zein da oro har zuen bisitarien pro-fila?

Aste barruan bisitari gehienak ikasle-taldeak izaten dira,baina baita barnetegi eta euskaltegietako taldeak ere. Uda-berrian eta udan erretiratuen taldeak ere asko etortzen zaiz-kigu. Burdinola martxan dagoen idandeetan, ordea, bisitarigehienak familiak eta banakoak izaten dira.

2. Parkeak dituen ezaugarrietatik (tokia, ingurua,baliabideak, pertsonak...), zein azpimarratuko zenituz-kete?

Ingurunea bai, Aizkorriren magalean baitago parkea, etaparke oso berezia da, natur ingurune horretan industri pie-zak baitaude agerian: makinak, burdinazko pilotalekua...

Eraikinak ere garrantzi handikoak dira. Informaziogu-nea, denda eta taberna industri pabilioi zahar batean daudekokatuta, inguruan makinen erakusketa dagoela. Ikusentzu-nezkoa proiektatzeko dagoen eraikina biribila da, eta burdi-nazko pilotalekuaren ondoan dago. Eraikin garrantzitsuena,ordea, burdinola da, baselizaren ondoan.

Eta, noski, olagizonak daude, eta horiek tradizioarijarraitu eta lanbideari bizirik eusteaz gain, antzinako olagi-zonen lan gogorraz ohartzeko aukera ematen digute.

3. Mirandaolako Parkean agerian daude natur,gizarte- eta teknologi elementuen arteko loturak. Ikus-lea lotura horietaz jabetzea al da zuen xedeetako bat?

Bai, noski. Eduki teknologikoa garrantzitsua da, bainaagian azken xedea zera da: industria egonkorra lortzekonaturaren beharra ulertzea bisitariek.

4. Eskola-esparruari begira, zein da zuen eskaintzapedagogikoa (programak, ordutegiak...)?

Parkeko ordutegia bat dator eskola-orduekin. Goizean10:00etan zabaltzen dugu, oro har ezin baitira lehenago eto-rri, eta 17:30ean bukatzen dugu, normalean orduan buka-tzen baita eskola-ordutegia ere. Programa, berriz, maila guz-tietara zuzendua dago, baina irakasleek industrializazio-gaietarako erabiltzen dute batez ere, gure kasuan aurrein-dustrializazioaren eta energia garbiaren gaiak lantzeko.

5. Zer-nolako baliabide didaktikoak (materialak,tresnak, makinak, ibilbideak...) erabiltzen dituzue ber-tara hurbiltzen diren ikasle eta irakasleekin?


0000000000000 Irteerak

Bisitaren arabera, gauza desberdinak erabiltzen dira.Parkea ikusteko, ikusentzunezkoa proiektatzen da pantailahandi batean, efektu bereziekin, eta gero burdinola ikustenda, bere historia eta funtzionamendua azalduz. Bisita luza-tzen bada hirin-errota (Igaralde baserrian) eta Gaztaren Arti-sau Zentroa (Erreizabal baserrian) ikusteko, txango laburbat egiten da ibaiertzetik Brinkolaraino (han baitago Igaral-de baserria), eta bidean Telleriarte baserri-auzoa (bertandago Erreizabal baserria) eta Elorregi jauregia ikusten dira.

Eta bisitan Burdinaren Ibilbidea egin eta Ormaiztegi etaZerain ere sartzen direnean, hiru herriak ikusteaz gain, fitxabatzuk ematen zaizkie betetzeko eta herri horietako zenbaitalderdi konparatzeko: adibidez, mearen garraioa Zeraineneta burdinarena Legazpin. Gainera, material didaktikoare-kin koadernotxoak dauzkagu: ur-olei buruzko dibulgazioteknikoa, eta beste batzuk espezifikoak haize-olei buruz.

6. Zeintzuk dira, zuen ustez, bertara hurbiltzen direnhaurrek garatzen dituzten gaitasun garrantzitsuenak(afektiboak, sozialak, kognitiboak...)?

Lortzen dituzten ezagupenez gain, badakigu beharrez-koa dela haurrek txangoak eta irteerak egitea gizartearekineta ingurunearekin harremanak izateko. Hemen izadia erres-petatzen ikasten dute, industria, ahalik eta eragin edo inpak-turik txikienaz, naturan txertatzeko aukera ikusten baitute.

Energia hidraulikoa ezagutzen hasten dira, eta ohartzen dirajada XV. mendean ondasun hau ez zutela alferrik galtzen,eta erabilitako ura nahiz soberakoa berriro ibaira botatzenzutela.

7. Parkean eskaintzen duzuen programa behar beza-la aurrera eramateko hainbat lekutako eskolekin jar-tzen zarete harremanetan. Nolakoa da harremana?Hobetu daiteke? Nola?

Urtero, ikasturtearen hasieran, eskutitz bat bildaltzen daHego Euskal Herriko ikastetxe guztietara gure programa,liburuxka, ordutegi eta edukiekin. Gero, beraiek deitzendigute informazio gehiagoren eske. Jakina, badira ikastetxe-ak bisita hau urtero programatuta dutenak eta horiek egunzehatz bat erabaki eta gordetzea besterik ez dute egin behar.Adibidez, orain urrian baditugu ekainera arteko erreserbakere; baina azken orduan etortzea erabakitzen duten taldeakere hartzen ditugu.

8. Zein aholku emango zenioke Parkera hurbildubehar duen haur-talde bati?

Guk zera esango genioke: jolaserako gogoa ekartzeko,baina baita ikasteko ere, esparru bakar honetan —Miranda-olako Parkean, alegia— bietarako aukera dute eta.

Baliabideak

Zaborra

urkeztu behar dugun lan hau irakasletzako 3.mai-lako praktiketan egindako zaborraren ingurukoproiektua da. Oñatiko Txantxiku Ikastolako 5urteko haurren gelan jarri zen martxan. Baina zer-gatik gai hau? Ingurumen hezkuntzan gai honek

bere garrantzia hartzen du, batez ere birziklaiaren atalak.Gainera, guri hau nahiko berria iruditzen zaigun arren, bir-ziklaiaren gaia eta kultura nagusi izango dira ikasle gazte-entzat. Beraien ardura eta lana izango da behin eta berrizaipatzen diren arazoei (lurraren beroketa, euri azidoa, ura-ren kutsadura...) aurre egitea.

Proiektu honen helburu nagusia honako hau da: zaborreiburuzko kontzeptu garbi bat izatea eta horrek gure ingurua-rengan duen garrantziaz jabetzea; eta, horrekin batera, birzi-klatzeko eta berrerabilpenerako ohitura luzatzea.

Gure haurrek errealitatea ezagutu ahal izateko eta ara-zoen aurrean erantzun bat emateko ezinbestekoa da beraiengaitasun guztiak garatzea, hau da, proiektuak enfoke glo-balizatzailea izatea. Gainera, proiektu honetako ikasleakhaur txikiak direla jakinik, beharrezkoa da gauza zehatze-tan eta ekintzetan oinarritzea. Horri esker, haurrek era dina-miko eta motibagarrian egingo dute lan. Ekintzak hiru era-takoak izango dira: talde txikitakoak, bakarkakoak eta tal-de osokoak.

Hona hemen ekintza horietako bat adibide gisa:

Aktibitate hau aurrera eramateko, arbelean hiru edu-kiontzien argazkiak jarri genituen: edukiontzi horia, urdinaeta berdea. Beraien azpian, berriz, kutxatxo bana. Ondorengela lauko taldetan banatu genuen eta etxetik ekarritako


AA

Oñatiko Txantxiku Ikastola.


a: Zer Egin?Aitziber Osinaga Beitia

Haur Hezkuntzako Irakaslea / HUHEZI Fakultateko Hezkuntza Bereziko Ikaslea

propaganda paperetatik zabor bilakatuko ziren produktuakebaki eta kutxatxoan utzi behar zituzten.

Behin propaganda moztu eta sailkatu zutenean, paperez-ko edukiontzian kolaz itsasten joan ziren. Ondoren, edu-kiontzi bakoitzera bota daitekeena idatzi zuten, eta horikolaz itsatsi.

Zein izan da jarduera horren helburua?

• Zaborra birziklatzeko gure herrietan hiru edukiontzidaudela jakitea.

• Udalerriak eskaintzen dizkigun birziklapen aukerakezagutu eta erabilera bultzatzea.

• Birziklapen ohitura bultzatzea.

• Jarrera esperimentala lantzea.

• Hizkuntzaren garapena lantzea.

• Haurren arteko interakzioa bideratzea

Jarduera ondorioakEkintza zoragarria izan zen, haurrak oso

gustura aritu ziren lanean. Gainera, proiektuajarduera bidez gauzatzen dela jakinda eta jar-duera hau proiektu amaierakoa izanik, ezberdin-tasun nabaria ikusten zen hasierako ekintzekinalderatuz gero. Oso garbi erlazionatzen zutenedukiontzi bakoitza hondakin bilakatuko denproduktuarekin. Ondorioz, zailtasun handirikgabe lortu zituzten ariketaren hasieran plantea-tutako helburuak.

Oñatiko Txantxiku Ikastola.

HUMANITATE ETAHEZKUNTZA ZIENTZIEN

FAKULTATEA

Mondragon UnibertsitateaDorleta, z/gESKORIATZA 20.540Tel.: 943 71 41 57Faxa: 943 71 40 32Email: [email protected]

Documents

MONDRAGON UNIBERTSITATEA 2001ko Otsaila 44