Narón para os teus ollos

NARÓN para os teus ollos

EdiciónConcello de Narón. Concellería de Turismo

ColaboraDeputación da Coruña

ProduceItem - Aga

FotografíasOvidio Aldegunde

Depósito legalC 1164-2011

ÍNDICENARÓN PARA OS TEUS OLLOS 02

COMO É? 04

COMO CHEGAR? 08

ACHEGÁNDONOS Á SÚA HISTORIA 12

NARÓN INDUSTRIAL 16

NARÓN COMERCIAL 18

NARÓN TURÍSTICO 22

DIRECTORIO (SERVIZOS, OCIO, CULTURA) 54

para os teus ollos NARÓN | 02

NARÓN, PARA OS TEUS OLLOSNarón amósase nesta guía ante os teus ollos comoé: unha cidade viva, dinámica, extensa e intensa,chea de encantos, algúns ben sabidos pero moitosoutros grandes descoñecidos que suporán autén-ticas sorpresas para o viaxeiro.

Abre os ollos porque para eles son as xoias arqui-tectónicas, os espazos naturais únicos, a maxia demuíños e torrentes, o rebumbio dos espectáculose a incesante cultura, a intensa actividade depor-tiva, a arte viva, o bulicio de feiras e cabalos, os in-igualabes pementos doces, o próspero comercio, aindustria vital e o progreso, o dinamismo das rúase das xentes, e a auga, e os ríos, e o mar... Naróné moito máis do que imaxinas. Deixa que os teusollos cho descubran.

Ría de Xuvia á altura do Couto

05 | NARÓN para os teus ollos

COMO É?Narón é un dos municipios máis poboados da Co-munidade con 37.980 habitantes, o que o sitúacomo oitavo concello máis poboado de Galicia. O oi-tenta por cento dos veciños de Narón están agrupa-dos na capital, Narón, que se corresponde co núcleourbano integrado polos barrios da Gándara, Alto doCastiñeiro, O Couto, Santa Icía, Piñeiros e Xuvia; apoboación restante distribúese entre as parroquiasda zona rural: Castro, Doso, O Val, Pedroso, San Xiaode Narón, Sedes e Trasancos.

Situado na Terra de Trasancos coruñesa, Narónconta cunha extensión de 66,2 Km², e o seu con-torno dota a este territorio dunhas característicasclimáticas de tipo oceánico, caracterizado por tem-peraturas pouco extremadas e cunha oscilación tér-mica pequena, con invernos suaves e veráns frescos.


Vista aérea do paseo marí.mo á altura de Xuvia


Muíño de Pedroso


Narón ten conexións coa autoestrada AP-9 e a au-tovía AG-64 Ferrol-Vilalba. A posibilidade de opciónscomo o tren da costa e a proximidade dos aeropor-tos da Coruña e Santiago fan deste concello un des-tino ben comunicado.

Narón é un polo de atracción da poboación que veneste concello un espazo de progreso con posibili-dades para desenvolverse a todos os niveis. Nin se-quera a acusada crise de natalidade que sofre o paísmodificou a tendencia crecente do censo desde co-mezos do século XX, cando contaba con pouco máisde 8.000 habitantes.

Un dato relevante que amosa o desenvolvementopoboacional é que tan só un de cada tres censadosnaceu neste concello. Ao abeiro das posibilidades detraballo, así como a oferta de servizos, o concello foiporto de chegada de preto de 17.000 persoas, prin-cipalmente dos municipios lindeiros.

Vista panorámica das conexións por estrada, infraestruturas e centro urbano


Escola infan.l municipal de Piñeiros


COMO CHEGAR?Por estrada: é o principal acceso a Narón. Na ac-tualidade a autoestrada AP-9 Ferrol-Tui que enlazacoa A-6 Madrid-A Coruña ten enlaces cos núcleosurbanos de Freixeiro, A Gándara e O Ponto (Xuvia),e co Polígono Industrial Río do Pozo a través de víasde alta capacidade. Estes ramais da autoestrada co-nectan tamén os núcleos urbanos entre si. A auto-vía AG-64, Ferrol-As Pontes-Vilalba posúe tresaccesos no termomunicipal en Sedes, Castro e o Po-lígono Industrial Río do Pozo. A estas hai que enga-dir unha extensa rede de estradas, a Estrada deCastela que nos seus seis quilómetros e medio atra-vesa o núcleo urbano do concello ata chegar a Fe-rrol e as estradas autonómicas Ferrol-Cedeira eFerrol-Ribadeo. Varias liñas de autobuses comuni-can o termo municipal cos concellos limítrofes.

Paseo marí.mo e ría


Por tren: o ferrocarril Ferrol-Xixón é unha boa al-ternativa ao transporte por estrada, sobre todo noreferente ás viaxes de proximidades, xa que os oitoapeadeiros existentes no concello achegan as áreasrurais á zona urbana. Aínda que tamén discorre su-perficialmente polo municipio, a liña Ferrol-Madridnon ten estación en Narón, de xeito que cómpredesprazarse aos concellos limítrofes de Ferrol ouNeda para coller este tren.

Por aire: en canto ao transporte aéreo, hai quemencionar a proximidade dos aeroportos da Co-ruña e Santiago, a menos dunha hora de viaxe porautoestrada/estrada desde Narón. Esta situaciónconverte esta opción nunha forma de despraza-mento moi interesante para aqueles que viaxen atao concello desde lonxe.

Rotonda de Freixeiro


A CORUÑA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54ARES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20AS PONTES DE GARCÍA RODRÍGUEZ . . . . . . . . . . . . . . 32BETANZOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40CEDEIRA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29FERROL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5FISTERRA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154LUGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98MIÑO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27MONFERO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39MUGARDOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21NEDA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4OURENSE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180ORTIGUEIRA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43PONTEVEDRA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153PONTEDEUME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20RIBADEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125SANTO ANDRÉ DE TEIXIDO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40SAN SADURNIÑO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12SANTIAGO DE COMPOSTELA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95TUI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203VALDOVIÑO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8VIGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190VILALBA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60VIVEIRO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

A OUTRAS LOCALIDADES GALEGASDISTANCIAS QUILOMÉTRICAS DENDE NARÓN

PLANO PARROQUIALLocalidade Distancia en km Límites do concello

O Val

Castro

Pedroso

Doso

Sedes

San XiaoTrasancos

NARÓN


PLANOS DE SITUACIÓN E COMUNICACIÓNSNarón na comarca e en Galicia

Valdoviño

Cedeira

A Coruña

Lugo

Pontevedra

VigoOurense

A Madrid

A Portugal

Moeche

SomozasSanSadurniñoNedaFerrol

FeneMugardos

Ares

NARÓN

NARÓN

Santiago deCompostela

Ferrol

ACHEGÁNDONOSÁ SÚA HISTORIAPara contar a historia de Narón habería que falar dacultura propiamentemegalítica ou dasmámoas, quearrinca dun Neolítico final (do 3.000 ao 2.700 a.C). Asmámoas, herdo quizais dunhas xentes de Oriente,foron inicialmente concibidas como lugares destina-dos a enterramentos, e concentrábanse tanto envales coma en outeiros. O aspecto de montiños queteñen é o que lles dá nomes como Monte de Nenosou Montiños de Moura. Aínda que a actividade agrí-cola provocou a súa destrución nas áreas dedicadasao cultivo, quedan en Narón dous campos de má-moas. Un primeiro conxunto con 14 túmulos, situadono cumio do monte de Nenos, e outro nos límites coconcello de San Sadurniño. Os dous datan da Idadede Bronce. Dos 52 castros existentes na terra de Tra-sancos, polomenos 13 están incluídos nas actuais te-rras de Narón, en mal estado de conservación.


Pór.co da ermida de Santa Margarida

No ano 844 dexérganse no mar de Xoiva –actual ríade Xuvia– as naves encarnadas dos normandos, queespoliaron os obxectos litúrxicos de ouro e prata equeimaron o mosteiro prerrománico entón de SanMartiño. Máis de 10.000 homes e 200 naves sa-quearon as vidas dos veciños. Aínda que Galicia su-friría varios ataques máis, sería esta a única invasiónnormanda documentada nas crónicas de Trasancos.Ata o ano 977, no que aparece na colección diplo-mática do mosteiro de San Martiño de Xuvia o pri-meiro documento, a historia de Trasancos escribíasenas epígrafes doutras terras.

Coa lectura do manuscrito, asinado por VisclavaraSuarit, sabemos que San Martiño é o eixo de toda avida trasanquesa, non só como difusor cultural a tra-vés da escritura senón como centro político, econó-mico e relixioso.

Os condes e duques, señores destas terras, mante-ñen aínda os antigos títulos de príncipes, pervivindoasí ao longo dun milenio institucións do pasado.


Ábsida do mosteiro do Couto

Estes príncipes teñen uns infantes aos que lles con-ceden as "villae". Á súa vez estes cabaleiros vivendas rendas que perciben dos labregos e das taxasque lles impoñen aos homes libres da súa xurisdi-ción. Trasancos acolle omáis importante clan de Ga-licia, que ten residencia nomosteiro de SanMartiño.É a dinastía dos Petriz ou Froilaz, máis tarde condesde Trava, que contribuiron a consolidar este mos-teiro, xunto ao de San Salvador de Pedroso, entre osmáis influentes de Galicia. Nos primeiros anos do s.XIII, a terra de Trasancos sofre profundísimos cam-bios, e fúndanse as vilas de Neda e Ferrol.

Polo ano 1418 rómpese en Trasancos o equilibrio so-cial entre liñaxes, da que se deriva a primeira revo-lución irmandiña, dirixida por Roi Xordo. O sangueirmandiño decorreu polo Eume e o Xuvia, e quedouTrasancos baleiro.

Co decorrer do tempo, no XVI o noso concello arti-cúlase nunha serie de coutos ou xurisdicións rela-cionadas cunha serie de casas tradicionais. O couto


Pazo de Baltar. Pedra de Armas do século XVI

de Trasancos era xurisdición de Antonio de Castro.Tamén existían San Xiao de Narón, dependente davila de Ferrol, San Mateo de Trasancos, O Val e oCouto de Pedroso. En 1820 creáronse en Trasancosunha serie de concellos con orixe nas Cortes de Cádize a base territorial das antigas xurisdicións. En 1837comeza o labor do Concello de Narón, localizado naPena de Embade. Coincidindo coa creación dos con-cellos prodúcese a mediados do século XIX, a indus-tria do Concello de Narón renóvase totalmente,xurdindo os laminados de cobre e os teares.

Co comezodo século aparecenos grandes caciques pa-rroquiais e as grandes mobilizacións obreiras, que vandesde aprotesta en1918das traballadoras do algodónata a reivindicación de reformas por parte dos tan per-seguidos sindicatos labregos na Segunda República.

A historia actual de Narón escríbese co crecementodos barrios, co urbanismo, cun movemento asocia-tivo e cultural, e coa vida individual e social de cadaun dos nosos veciños e veciñas.


Capela do Sagrado Corazón no pazo-convento de Baltar

NARÓN INDUSTRIALAo igual que ocorre co resto da comarca, a radio-grafía económica de Narón pasa de forma deter-minante polo auxe da construción naval nos anos60 e 70, onde florece un denso tecido capilar deempresas auxiliares xurdidas ao abeiro dos grandesestaleiros. O proceso de Narón é moi singular enGalicia. Á parte das cidades que superan os 50.000habitantes, é moi difícil atopar un caso de desen-volvemento económico como o que viviu este con-cello nos últimos 25 anos.

O crecente e puxante Narón dos nosos días, no queflorece un denso tecido empresarial e tense creadaunha magnífica infraestrutura tanto para a indus-tria –con tres polígonos de primera liña: o de Ríodeo Pozo, un dos maiores de Galicia, así como o daGándara e o das Lagoas– como para os servizos, éde base recente. Sen ir máis lonxe, o xigante Me-gasa, buque insignia da industria local, fundouse en1954 e precisamente ao abeiro dos estaleiros. De


Polígono Industrial da Gándara dende O Couto

Polígono Industrial As Lagoas


igual modo naceron multitude de empresas auxi-liares no ámbito do metal, construción, servizos ouenxeñería. Así pois, non se pode disociar o despe-gue do Narón moderno da evolución no seu con-xunto da comarca de Ferrolterra, con Ferrol comocabeceira, no momento na que esta se converteu,xunto con Vigo, nunha das dúas áreas máis impor-tantes da industrialización de Galicia.

Varias decenas de empresas máis empregan a mi-lleiros de traballadores en moi distintos sectoresprodutivos: téxtil, elaboración de estruturas demetal, ferraxería, distribución, elaboración de ce-mento, enerxías alternativas... o cal explica queNarón sexa un polo de atracción da xente nova quebusca un lugar próspero, con servizos e con futurono que desenvolver o seus proxectos de vida.

Polígono Industrial Río do Pozo

NARÓN COMERCIALO sector de servizos é tan importante para Naróncoma o desenvolvemento industrial e os servizossociais para a poboación. E o comercio en Narónvén de experimentar un pulo importantísimo dendecomezos da década coa implantación de dúas gran-des áreas comerciais, de servizos e lecer.

Dende finais de 2002 Narón conta cun dos máisgrandes centros comerciais e de ocio de España:Dolce Vita Odeón, situado no polígono da Gán-dara, conta con 14 salas de cine con capacidadepara máis de 3.500 persoas, unha área de entre-temento familiar con diversos establecementos deocio infantil, a boleira máis importante de Galicia,bares musicais e de copas, tendas deportivas, res-taurantes, etc.


Dolce Vita Odeón


Centro Comercial de Narón, situado no centro neurálxico do Narón urbano


Algunhas das principais empresas mundiais dedica-das ao lecer implantáronse dende o primeiro mo-mento en Odeón, seguindo a estela da dinamizacióncomercial e de servizos posta en marcha logo daapertura en 1999 do Centro Comercial Narón, nosbaixos da Praza de Galicia.

O Centro Comercial Narón ocupa unha superficie de6.000 metros cadrados e aparcadoiro e nel asentá-ronse empresas de alimentación, locais de hostale-ría e diversos comercios.

Pero sería un erro falar do comercio en Narón refe-ríndose tan só aos dous centros comerciais. No sec-tor da alimentación, por exemplo, un gran númerode almacéns maioristas e minoristas establecéronseno municipio, ofrecendo aos veciños un gran nú-mero de produtos e servizos alimentarios.

No contorno do Polígono das Lagoas e na Estradade Castela localízanse unha serie de tendas dedica-das ao mundo do moble, concentradas na área ur-bana de Xuvia-Freixeiro-Alto do Castiñeiro.

O sector de comercialización de ferraxería en Fe-rrolterra ten tamén en Narón un dos seus maioresreferentes, dedicándose estas empresas en granparte á venda de máquinas, ferramentas, materiaisde construción, ferramenta agrícola, as pezas de usodoméstico ou a bricolaxe.

Así pois en Narón hai que subliñar a existencia dunimportante comercio minorista, que cobre a de-manda da poboación do concello en diferentesramas: confección, alimentación, librarías ou mer-cerías, e que se localizan principalmente nas zonasurbanas.


O comercio tradicional ten unha extraordinaria importancia en Narón, mesmo no casco urbano

tesouro. Os ladróns vixiábano para ver de quitarllomentres el saía a pasear co seu cabalo polos cantísdo contorno. Un día, xa cansos de agardar, decidi-ron sitialo para que morrese de fame pero pasarondías e máis días, meses e anos e isto non sucedeu,polo cal, esgotados polo esforzo, abandonaron o seuobxectivo e o rei viviu longos anos feliz.

As pequenas calas de Casal e Lopesa sitúanse nuncontorno rural, virxe, illado, posúen forma de cunchae con area branca. Ventosas e con forte oleaxe, sonideais para contemplar a forza das ondas, a paisaxeda serra e as praias contiguas de Covas e A Frouxeira.Constitúen un espazo ideal para os amantes da na-tureza e dos lugares pouco masificados.

NARÓN TURÍSTICOPRAIAS

Aínda que Narón non é un concello coñecido polasúa costa, conta con tres fermosas e bravaspraias, pouco frecuentadas, afastadas por abrup-tos cantís que dificultan a baixada a elas. A máislonga é a de Hortiña, que chega aos 600 metros.As outras dúas reciben os nomes de Casal e Lo-pesa, este último atópase xunto á Pena Lopesa,coa que se funde nun illote. Teñen 430 e 300 me-tros de anchura, respectivamente, e sitúanseentre os cantís característicos desta parte alta dacosta coruñesa. En total, algo máis dun quilóme-tro de praias aínda por descubrir.

Sobre a Pena Lopesa existen varias lendas. Nunhadelas dise que aquí vivía un rei que posuía un gran



Costa de Narón. Pena Lopesa entre as calas de Casal e Lopesa

PAZO-CONVENTO DE BALTARSituado no núcleo rural de Baltar, a construciónorixinal débese a Juan Pardo e Andrade a finais doséculo XVI, sendo cedida pola derradeira Mar-quesa de San Sadurniño, María da NatividadeQuindós e Villarroel, aos Misioneiros Claretianosen 1910. Da súa data de creación só conserva hoxeen día dous grandes brasóns ou pedras de armasen cantería esculpida.

Posteriormente foi modificado, incluíndo a capelado Sagrado Corazón e unha fonte de estilo ba-rroco. Cerca de Baltar tamén temos a casa medie-val de Quintá e maila capela de Santa Margaridado século XVI.

A última reconstrución do seu interior data de1914 e dela temos mostras como as abondosasfiestras cadradas, a balconada ou os canzorros nostellados.


Pazo-convento de Baltar, na parroquia do Val



OS MUÍÑOSSon historia viva de Narón. O seu interese non é sóarquitectónico, senón etnográfico e paisaxístico,con lugares claves de Narón, como a Presa do Reiou o núcleo histórico de Xuvia. Estes son algúns dosmáis salientables

Seguindo o curso do río Freixeiro, atopamos omuíñode Amenadás, que aínda se mantén en funciona-mento. Creada no século pasado, esta construciónrecolle un adianto tecnolóxico de grande interese,os muíños de turbina, de moito aproveitamento dasaugas, pois se idearon para cursos de pouca auga.

O muíño das Aceas é un muíño de mareas, levan-tado a finais do século XVIII, promovido por unhasociedade de empresarios galegos e franceses, quefoi unha das principais fábricas de fariñas de Galiciano século XIX, cando recibía o trigo desde Ucraína eAmérica. O edificio consta de represa, muíño, vi-venda, almacéns e casa de recreo adosada, todo pe-chado cun muro de pedra. Esta Real Fábrica de

Muíño das Aceas


fariñas é unha obra de grandes dimensións, quepermite a entrada das mareas a través dunha com-porta xiratoria e embalsa máis de 50.000 metros cú-bicos de auga, enerxía dabondo para mover asgrandes pedras moedoras de que dispón.

O muíño de Xuvia, en 1858, era o principal muíñodo país en capacidade de produción na súa clase.Recibía o trigo en barcos do Báltico, de América ede Santander. Pero non acabou aí a súa contribu-ción á economía da zona, e anos máis tarde estemuíño fariñeiro chegou a mover unha fábrica depapel, unha de tecidos e unha de laminados decobre. A posterior perda da súa importancia eco-nómica non lle restou nin un ápice da súa beleza,reflectida nunha fermosa presa, recollida por unpaseo de magnolios. A poucos metros desta fer-mosa estampa atópase o desaugadoiro do río Xuviana ponte dos Andrade, que serve como liña estre-meira dos concellos de Narón e Neda.


Muíño no río Xuvia. Detalle dos arcos

O muíño conta cunha fachada sobria, realizada conmuros de cachotería recebada e pintada. Ten ade-mais ocos reducidos e remárcase con pezas de can-tería regular. O corpo inferior amosa as saídas deauga por uns arcos de medio punto.

O muíño de Gradaílle data da década dos cin-cuenta do século XX. Situado na ribeira do ríoXuvia, na parroquia de San Salvador de Pedroso,este muíño fariñeiro tamén é coñecido comomuíño de Entrerríos. É de planta cadrada e posúedúas alturas. A planta baixa ten dous grandes arcospolos que circula a auga.

O muíño de Pedroso e o seu contorno constitúenunha excepcional área recreativa, con zona de acam-pada, merendoiro, aparcadoiro, e muíño reconstru-ído e en funcionamento, que pode ser visitado,sendo un verdadeiro centro de interpretación danosa etnografía.


Área recrea.va do Muíño de Pedroso

Muíño de Xuvia

PENA MOLEXAConta a lenda que unha doncela se transforma nes-tas penas durante a noite do solsticio de verán. Sendúbida este é un dos lugares máxicos de Narón, ade-mais de que constitúe unha grande obra da natu-reza. É un penedo de varias toneladas que encabalgaunhas rochas noutras dun xeito espectacular. Se-gundo a lenda máis popular a PenaMolexa e outrasrochas do lugar son en realidade un rei e os seusguerreiros, convertidos en rochas por un feitizo.

Na noite do solsticio de verán, polo San Xoán, trans-fórmanse en homes e mulleres de novo para lem-brarlles ás xentes que sempren estarán aí paragardaren a súa terra. E contan que tamén esa noiteo rei e os seus homes e mulleres percorren e vixilanos montes, visitan e protexen as casas, ademais decoidaren dos vellos porque gardan as nosas tradi-cións máis antigas. Ao rematar a noite do solsticio,voltan de novo a ser pedras en Pena Molexa, dendea que velan por todos os habitantes desta terra.


A grandiosidade da Pena Molexa causa admiración entre os visitantes

CASTROSO Castro de Petouzal, situado no Couto, responde átipoloxía de asentamentos costeiros que utilizaban aría como fonte de recursos alimentarios mercé ápesca, etc. Del só se conservan osmuros, de dezme-tros de altura, e os foxos, cunha profundidade decinco metros. Ambos os dous están situados na súacara sudoeste, mirando ao val de Trasancos.

O Castro de Eiravedra é o castro prevalente deNarón.Domina a paisaxe e o territorio, desde o val de Pedrosoá ría de Xuvia e ata as terras de San Sadurniño. A súaforma é ovalada, cunhamuralla no interior e un terra-plén cara ao exterior. Neste castro podemos atoparvestixios dalgunha vivenda, tamén de forma circular.Unha mostra da magnitude e a relevancia estratéxicadeste asentamento témola nas torres de defensa daentrada nordés e na altura dos valados circundantes.Sobreeste castro contaunha lendaquequerendo casarunhaparella, o pai dela non llo permitía, amenazándoacon encantala e levala á croa do castro ao saír unha ga-liña cos seus poliños dando voltas arredor do castro. A

xove quedou convertida nunha grande e fea cobra.Para desencantala o noivo debería darlle un bico eaínda que lle costaba facelo por fin se decidiu. Entón aserpe converteuse nunha fermosamuller espida.


Reprodución dun símbolo celta no Trece

CASONAS E PAZOSOs grandes pazos e chalés, dos que Narón conta conexemplos salientables, transportarannosadistintasépo-cas a través de estilos e liñas arquitectónicas diferentes.

O pazo do Vento é unha construción de pedras decantería, que conta con gran profusión de detallesarquitectónicos no seu interior. Entre eles destacanunha grande escalinata de pedra e unha lareira típica.Detalles exteriores coma o hórreo de pilastras ou ungran pombal-merendeiro poligonal, aínda amosan aimaxe da fidalguía das xentes que o fixeron construír.

Cando chegamos ao Pazo do Vento, atopámonoscun muíño de vento circular, feito excepcional enNarón. É unha construción amurallada, que xa ca-rece de tellado e de maquinaria, pero que chama ávisita pola súa peculiar distribución. Está formadopor un conxunto de casona, muíños, alpendres,pombal e un pozo de cantería moi dimensionado,xunto a un hórreo de pilastras de cantería demáis desete metros de longo.


Pazo do Vento

Chalé Antón, de propiedade municipal

O Pazo de Libunca, casona da Pena de Embade, éunha construción realizada pola familia dos Monte-negro en 1918. Ten un marcado estilo colonial quelembra as mansións americanas. Desa época man-tén a súa decoración de liñas modernistas, con co-lumnas e balconadas reberetadas de cerámica traídade Talavera. O coñecido como chalet de Cabezas,convertido nun hotel de luxo, tamén conserva asverxas de reixería, o pórtico de columnas neoclásicase un minixardín botánico, no que se atopa unha bo-nita fonte de cerámica. De estilo modernista, ten ungran pórtico con columnas neoclásicas, enfeitadocon cerámica levantina, artísticos enreixados deferro e orixinal decoración.

O Chalé Antón é unha construción levantada nas pri-meiras décadas do século XX e restaurada no ano1982. A fachada principal conta cunha ornamentaciónnasmolduras, liñas de imposta, capiteis e balaustradano soportal. Nun dos lados da fachada salienta unhatorre con decoración nos ocos. O vestíbulo interiorestá decorado con cerámica. De propiedade munici-


Pazo de Nelle

pal, nel desenvólvese un amplo programa de espec-táculos e actos culturais durante todo o ano.

O Pazo deNelle, a casona de verán dos Pita Romero, ados Freire, a deRomán, que evoca un estilo románticofrancés de finais do século XIX son algúns dos moitosexemplos de casa señoriais que poboan este concello.


Restos do muíño de vento do Pazo do VentoPazo de Libunca, na actualidade reconver.do en hotel

MOSTEIRO DO COUTO (OU DE SANMARTIÑO)Situado na ruta xacobea do Camiño Inglés, as súasorixes remóntanse ao reinado de Ramiro I, a me-diados do século IX. Cos Condes de Traba, a me-diados do século XI terá un novo auxe, aínda quea súa época de maior esplendor será no XII candose incorpore na orde de Clunny, edificándose aigrexa románica.

A súa decadencia será progresiva desde o séculoXIII. No XVI incorpórase á congregación de Castelacomo priorato dependente de San Salvador de Lou-renzá. En 1568, o Papa Gregorio XIII autoriza a Fe-lipe II a súa venda, manténdose como priorato ataa desamortización de 1835.

A edificación do actual mosteiro de San Martiñodo Couto é obra de comezos do século XII, mercéa unha dozaón do conde de Traba realizada en1137. Entre os seus grandes protectores hai quesalientar o rei Fernando II de Galicia e León. Xuntoao mosteiro, que está declarado Monumento Ar-


Vista xeral do Mosteiro do Couto

tístico Nacional polo Ministerio de Cultura, ató-pase a igrexa de San Martiño, cunha construciónactual que data do século XII, se ben a súa fachadae a torre son do século XVIII. A igrexa representaun estilo arquitectónico propio dentro do romá-nico galego. Ten tres ábsidas que culminan unhaplanta basilical de tres naves e unha porta princi-pal con arquivoltas. No seu interior existe unhatumba da familia Esquío e varios cadaleitos decantería no seu contorno, entre eles un sarcófagodo século XI.

Di a lenda que existe un túnel subterráneo e secretoque une o mosteiro do Couto con Neda, á outrabeira da ría; algúns atribúen a súa orixe ao anteriorcastro do Couto e contan que o habitan mouros ediversos encantos.


Ábsida do Mosteiro do Couto. Detalle

CAPELAS, IGREXAS E CRUCEIROSO patrimonio arquitectónico de Narón é especial-mente significativo nomedio rural. Estes edificios enforma de igrexas, capelas e cruceiros constitúen ver-dadeiros tesouros do concello, ao seu interese artís-tico, únese o aspecto espiritual e antropolóxico quesempre ofrecen as construcións relixiosas.

A igrexa de San Lourenzo de Doso posúe unha vis-tosa bóveda de canón, do século XVI, que recibe ovisitante nesta igrexa vella de San Lourenzo. Actual-mente está medio ruinosa, pero elementos comasúa Torre do Campanario manteñen a beleza destemodelo de igrexa parroquial galega.

A igrexa de San Salvador, situada na parroquia dePedroso, é a herdeira do antigo e desaparecidomos-teiro de Pedroso, que aló polo século XIII estaba noseu esplendor. O cruceiro figurado do adro, o únicode Narón que presenta a particularidade de dispordun pousadeiro, está construído en pedra serpen-tina, ou toelo, das canteiras de Moeche.


Igrexa de San Salvador de Pedroso e cruceiro en pedra de toelo

A capela de Santa Margarida do Val púxose en pé,ao abeiro dos Andrade, no século XV, sendo unhadas máis antigas do Concello. Atópase situada nuncontorno rural, é de planta rectangular e no interiora nave principal posúe unha bóveda rebaixada. Opresbiterio está cuberto por unha bóveda de cruce-ría e delimitada por un arco triunfal, de caracterís-ticas oxivais, apoiado en columnas rematadas encapiteis de sinxela decoración. A súa portada ten uninterese especial, de estilo gótico serodio, e nela in-corpórase un xabarín, símbolo dos señores de An-drade. Xunto a ela destaca un cruceiro antigo coasimaxes de Cristo e Santa Margarida, construído entoelo de Moeche. Pola parte traseira da fachada,atópase unha fermosa e aprezada fonte, situadaxusto no Camiño dos romeiros a Santo André de Tei-xido, que, segundo a tradición, posúe unhas augascon efectos curativos para os males que afectan aosollos e á vista, en xeral.

A capela da O lembra cando, nos tempos de seca,sacábase a Virxe da O en procesión para conseguir


Ermida en Sedes

que chovese. Malia que non sempre o deu feito,froito da forte devoción popular construíuse estasínxela capela na súa honra e creouse a romaxeque aínda se mantén nos nosos días. Nos arredo-res da capela da O atópanse a ponte de Chao e osmuíños de Perfecto e Chao.


Igrexa de Santo Estevo de Sedes Capela de Santa Margarida do Val

RÍO XUVIAO espazo formado polas ribeiras do río Xuvia e doCastro, cunha extensión de 2.074 Ha, está incluídona Rede Natura 2000, Lic e Zepa, Sitios de Impor-tancia Comunitaria e de Especial Protección polo seuinterese natural e ecolóxico. Un dos lugares naturaismáis pintorescos de Narón o constitúe o río Xuvia,que nos seus últimos treitos se encaixa bordeando oMonte dos Ancos e se ensancha ao chegar á Presado Rei, que é a que abasteceu de auga á Real Fábricade Moeda de Xuvia.

A Presa do Rei, con grandes árbores deitadas sobre aauga e corzos abeberando nas ribeiras ofrece fermo-sas fervenzas, creadas no discorrer do río Grandecara á ría de Xuvia. A Presa do Rei foi construída entempos de Afonso XIII, para fornecerlle enerxía á RealFábrica deMoeda, fronte aomuíño de Xuvia. Foi moiimportante para o desenvolvemento da industrianaval de Ferrol e hoxe segue en activo como fábricatéxtil. Este espazo natural é un dous lugaresmáis em-blemáticos para os camiñantes que visitan Narón.


Ribeiras do río Xuvia

As fragas das ribeiras do Xuvia forman un ecosis-tema único, alternando as zonas de val, coma ashúmidas marismas de Chao de Doso e Pedroso, costreitos encaixonados como na Presa do Rei. Non sóse recrea a vista na variedade de verdes e azuis quese reflicten nas súas augas, senón que cada recantoé unha sorpresa, como o da presa dos antigos mu-íños de Fabián ou de Gradaílle, ata acougar o seucurso en Borracáns e remansarse na presa domuíño da ponte de Xuvia.

O paseo pola ribeira do Xuvia é un agradable perco-rrido descendente, entre vizosa vexetación, quechega ata a ría de Xuvia, sorteandomuíños e demaisconstrucións e industrias de carácter fluvial (pes-queiras, presas, pontes...), entre as que destaca connome propio a fábrica demoeda, no interesante nú-cleo histórico de Xuvia.

Carballos, castiñeiros, avelairas, chopos, freixos,ameneiros, salgueiros, acacias e unha serie de ar-bustos entre flores silvestres, como a melisa e os


Os fér.les prados son outra paisaxe recorrente en Narón

Presa no río Xuvia

fentos, forman unha flora variada e interminable.Nas marismas de Pedroso está localizado o liño al-godonoso, especie en vías de extinción na Península.Capítulo á parte merece a variada fauna que pululapola zona. Os corzos que pastan e beben ámarxe dorío. Os raposos e os xabaríns que baixan dende osmontes da Pereiruga e unha enorme variedade deaves e animais acuáticos, sen contar insectos e bol-boretas, forman unha lista imposible de completar.

RÍO FREIXEIROO río Freixeiro nace nos montes da Lagoa e desem-boca na ría de Ferrol, despois de percorrer os con-cellos de Narón e Ferrol, servindo de límite naturalentre eles, en parte do su percorrido, que é duns 8km. Na súa cabeceira é coñecido como arroio deVespasante, unindo as súas augas a outros cursoscomo o Casavella, do Pozo, Seco, Sobecos e Pedre-gal, este último xa na desembocadura, co que formaunha marisma que constitúe un hábitat de moitasaves acuáticas. O leito do río Freixeiro foi aprovei-tado no pasado por 3 muíños, o de Amenadás e A


Comportas na Presa do Rei

Veiga, na súa parte final, e o das Aceas, que funcio-naba coas mareas na súa desembocadura.

RÍA DE XUVIAA ría de Xuvia ofrece un percorrido de perfil chan ebaixa dificultade nos seus 14 quilómetros. A súa únicalimitación preséntana os camiños estreitos da ribeirae as zonas pedrosas. Con este itinerario rodéase ofondo da ría e a súa zonamarismal. Partindo desde aribeira do concello de Neda, atravesaremos o casaldo Salto ou o mosteiro do Couto, ata chegar ao an-coradoiro de Lóngaras, punto final do percorrido.

CAMIÑOVELLOASANTOANDRÉDETEIXIDODe toda Galicia, e incluso de fóra de Galicia van os pe-regrinos a Santo André de Teixido, pero o camiño clá-sico e o que aglutinaba aos romeiros que queríancompletar a súa peregrinación a Teixido partía preci-samente de Narón, do Mosteiro do Couto, ondevemos hoxe o taboleiro anunciador da antiga ruta co-ñecida como Camiño Vello a Teixido. Unhas frechasgravadas sobre táboas demadeira, colocadas oportu-


Panel informa.vo do Camiño de Santo André ao seu paso polo Couto, ao carón do Mosteiro

namente en cada cruce de camiños, vainos orientandonamarcha. A lenda é de todos coñecida: Cristo estabapercorrendo o mundo e, canso de andar, detívose enTeixido. Para recuperar forzas tomou unha mazá ecando a abriu atopou nela a Santo André. O Santoqueixouse amargamente da súa situación, esquecidoe abandonado naquelas afastadas terras. Xesús com-padeceuse e prometeulle a Santo André que a súa ro-maría sería amáis visitada, xa que ninguén, ninmorto,nin vivo, deixaría de acudir a ela. Outras versións dinque Xesús lle respondeu: “Queda aí Santo André, quequen no veña de vivo unha vez virá de morto tres”.

Sexa como sexa, a ermida de Santo André, despoisda de Santiago de Compostela, é o principal centrode peregrinación para os galegos. Cóntase que oapóstolo Santo André, navegando preto de Teixido,volcou e a súa barca converteuse en pedra –o quehoxe sería a máis grande das Illas Gabeiras–. Pois,polo visto, o señor pediulle que quedase alí e, a cam-bio, construiullle un santuario ao que peregrinaríanvivos ou mortos todos os homes. Os vivos chegan a


O peixe, símbolo do camiño de Santo André

pé ou en coche, e os mortos, coa alma en pena, con-vertidos en animais.

O percorrido comeza entón no adro da igrexa de SanMartiño. Aos 13 km de camiño por terras de Narón,hai que engadir logo outros 29 km polos municipiosde Valdoviño e Cedeira. Comezaremos subindo caraao Outeiro do castro de Petouzal, cuberto de bos-que, para baixar despois ao muíño das Aceas. Atra-vesando a estrada de Castela, o camiño pasa pretodo castro de Sequeiros, percorrendo a corredoira deFeal e outros camiños que levan á Pena de Embade.Logo discorre entre os municipios de Narón e Val-doviño, Carreira de Arriba, Monte Boeira, Carballo eas ladeiras do Monte Esperón con espléndidas vis-tas sobre o val de Trasancos, os montes da Lagoa eo grande areal da Frouxeira.

A ruta a través do municipio de Valdoviño levaranospolos montes de A Moura ata as marxes do encorodas Forcadas, para baixar logo a Vilarrube e chegarao Porto do Cabo. Aquí era tradición pasar a última


Encoro das Forcadas, no concello limítrofe de Valdoviño

noite antes de iniciar a última xornada demarcha ataSanto André. Aínda conservan os veciños do lugar oseu talante hospitalario e ofrecen ao peregrino refu-xio para descansar do camiño. A última etapa comezaen Porto do Cabo, a 11 Km de Teixido e enlaza cunhapista forestal que atravesa a serra da Capelada. Aruta descende despois, atravesando o Chao de Uzal,ata chegar ao Cristo dos Cadrís. Dende alí iníciase odescenso de 1,5 km, pola Costa Grande ata Teixido.

As reliquias de Santo André ou sanandreses son pe-quenas figuras demasa de pan, sen fermentar e pin-tadas de cores. As figuras tradicionais eran aspombas, a man, a rosca trenzada e as representa-cións humanas, aínda que agora existen máis mo-delos: áncoras, rodas, corazóns, trevos e outrosmotivos vexetais. Na fonte do Santo, os romeirossoían beber auga dos seus tres canos. Tras pedir undesexo, poden saber se este será concedido, parasabelo bótase unhamigalla de pan na pía da auga. Sea migalla aboia, o desexo cumprirase, se pola contrase afunde a petición será rexeitada.


Santuario de Santo André de Teixido

CAMIÑO INGLÉSA SANTIAGOPORNARÓNO Camiño Inglés a Compostela, así chamado aolongo da historia porque o maior continxente deperegrinos procedía das Illas Británicas e dos paí-ses nórdicos, ten os seus inicios aló polo século XII.Vindo dende a cidade de Ferrol, onde se inicia estecamiño inglés a Santiago, o camiñante debe avan-zar polo polígono da Gándara, para adentrarse noconcello de Narón, seguindo a Avenida do Mar deCaranza en paralelo á ría de Ferrol. Despois de cru-zar baixo a vía do ferrocarril que une Ferrol Be-tanzos, a Rúa da Pena conducirao ata o mosteirode San Martiño de Xuvia. Fronte á entrada do mos-teiro un camiño asfaltado sobe ata un cruceiro.Neste punto, o peregrino torce á dereita para en-lazar co camiño do Salto. Toma despois a sendapeonil que, sen abandonar en ningún momento aribeira da ría, chega ata unha central eléctrica quehai que rodear por detrás.

Desviándose cara á dereita, o camiño desemboca nomuíño das Aceas e a súa ponte, que cómpre cruzar.


Camiño vello a Teixido, en dirección á Capela da Fame

Seguindo a vía da dereita, antes de chegar á estrada,o viaxeiro atravesa outro ponte peonil e rodea a fá-bricaMegasa, sempre pola beira domar. Este tramolevarao ata outra ponte, a do río Xuvia, para aden-trarse xa no concello de Neda e proseguir o camiñocara a Santiago, pasando posteriormente por Fene,Cabanas, Pontedeume, Miño, Bruma, Betanzos, Si-güeiro e finalmente, Santiago de Compostela.

ALDEA NOVAAberto ao público en xaneiro de 2008, no Montedos Nenos (Sedes) atópase o parque temático domundo rural Aldea Nova. Trátase dun espazo de35.000 metros cadrados de superficie, no que se re-crea a vida nunha aldea típica de Galicia. Aquí pó-dense atopar instalacións coma un albergue concapacidade para 50 persoas, unha casa de aldea naque se sitúa un museo etnográfico, ademais dunhagranxa con distintas especies animais. Este inmensoparque da natureza e da cultura autóctona de Gali-cia é un produto exclusivo, auténtico e vivo, enconstante evolución. É unha mostra de recupera-


Aldea Nova: recreación dun castro Aldea Nova: enxeño na área de renovables

En Aldea Nova desenvólvense ac.vidades dirixidas ao coñecementos das nosas orixes

ción da identidade galega e do mantemento dos va-lores do contorno e do medio ambiente galegos.Pero ademais, este grande escenario natural desdeo que se divisa unha panorámica privilexida, recolleunha ampla variedade de elementos endóxenos deGalicia. Conta cun coidado bosque autóctono de200 especies, un invernadoiro, hortas e frutais,todos eles coidados ecoloxicamente, así comogando galego autóctono (vacas, cabalos, cans, gali-ñas, ovellas...), unha alvariza, unha gran campa dedeporte rural. Para máis información, pódese visi-tar a web oficial de Aldea Nova www.aldeanova.es.

MAGNOLIO CENTENARIOÚnico magnolio desta idade que se conserva en Ga-licia, calcúlanselle máis de 300 anos. Pertencente áfamilia Magnolia Grandiflora, situado á beira da des-embocadura do río Xuvia, posiblemente a súa orixeproveña dalgún mariñeiro local ou dun emigranteque no seu día trouxo esta árbore como algo exóticotralas súas viaxes. Xunto a el destaca un paseo demagnolios, estes si, algo máis novos.


A Magnolia Grandiflora é testemuña da vida dos naroneses dende hai máis de 300 anos

Vista xeral das instalacións do Parque Temá.co

MIRADOIRO DO ALTO DA LAGOASituado en Vilarquinte, no Val, é un miradoiro natu-ral a 308 m de altura dende o que se divisan impre-sionantes vistas sobre as praias de Covas ata ofermoso areal da praia de Valdoviño, ademais depresentar unha fermosas postas de sol perdéndoseno horizonte mariño.

MONTE DE NENOSLocalizado na parroquia de Sedes, conserva os ves-tixios máis antigos do concello, con máis de 3.000anos de historia. O cemiterio prehistórico ten máisde 17 mámoas catalogadas, unhas das cales é visi-ble desde a pista que percorre a rota por estemonte, aínda que non se percibirán ben ao non estarsinalizadas; dende este monte avístanse espectacu-lares panorámicas sobre a paisaxe.


Vista dende o Monte dos Nenos

MIRADOIRO DOMONTE DE ANCOSNel, ademais dun excelente miradoiro sobre boaparte da comarca, atoparemos unha área natural erecreativa onde se pode gozar das fabulosas vistassobre a entrada da ría de Ferrol.

OMonte de Ancos, aínda que pertence xa ao veciñoconcello de Neda, é digno de salientar coma un dosespazos que mellor nos permite descubrir o trazadoe as formas que definen o concello de Narón. Parachegar a el debemos tomar un desvío entre as casasá esquerda, nada más pasar a ponte sobre o Xuvia.No alto, onde a estrada traza unha gran curva ató-panse os restos dun pequeno castro. Non émáis queun círculo de terra entre eucaliptos, pero crese queneste Monte se asentou a mítica cidade celta de Li-bunca, capital dos ártabros.


Ría e Monte de Ancos dende o paseo de Xuvia

Panorámica da entrada da ría de Ferrol dende Ancos

O PEMENTO DO COUTOÉ unha variedade de pemento (Capsicum annuumL.) con Indicación Xeográfica Protexida, orixinaria dacomarca de Ferrolterra. Toman o seu nome domos-teiro do Couto, lugar onde os monxes comezaron aselección e cultivo destes pementos.

A zona de produción está constituida pola totalidadeda comarca de Ferrol, integrada polos concellos deFerrol, Narón, Valdoviño, Cedeira, Moeche, As So-mozas, San Sadurniño, Neda, Fene,Mugardos e Ares.Trátase dunha comarca natural na que a reducida al-titude sobre o nivel domar, a protección que exercenos sistemasmontañosos que rodean os vales de pro-dución e a proximidade á costa orixinan un micro-clima diferenciado, caracterizado sobre todo pola súasuavidade e pola súas lixeiras oscilacións térmicas, aoque hai que engadir a presenza de solos moi axeita-dos para este cultivo. Os pementos do Couto adoitanpesar entre 4 e 6 gramos por unidade, a súa lonxi-tude atópase entre os 4 e 8 cm e a súa anchura roldaos 2 cm. O seu pedúnculo mide entre 2 e 3 cm, sem-


O microclima especial favorece a produción desta variedade de pemento doce

pre de menor lonxitude có froito, ríxido e normal-mente recto ou cunha lixeira curvatura. A súa pel éde cor verde escura, con pouco brillo. O froito ten unespesor de entre 1 e 1,5 mm aproximadamente. Notocante ao sabor, este é doce, a diferenza doutrospementos coma os de Padrón, carece de picazón de-bido á ausencia de capsicina, principal compoñenteactivo dos pementos picantes.

O derradeiro domingo do mes xullo, celébrase noconcello naronés a Festa do Pemento do Couto, quecontribuíu a dar a coñecer este produto como unhaexcelencia gastronómica. Proba da súa fama, é de sa-lientar os numerosos establecementos de restaura-ción da comarca de Ferrol que inclúen xa o “Pementodo Couto” na súa carta.

Datos do produtorCOOPERATIVA DO CAMPO O VALVilacornelle, s/n. O Val-Narón (A Coruña)Tel. +34 981 453 901Fax +34 981 453 901www.cooperativaoval.com


O pemento do Couto converteuse en imprecindible nos restaurantes da comarca


Equinarón 2011. Detalle

DIRECTORIO(SERVIZOS, OCIO, CULTURA)


DOLCE VITA SHOPPING ODEÓNCentro Comercial Dolce Vita OdeónPol. da Gándara s/n - 15570 NARÓNTel. 981 39 79 40 / Fax. 981 38 90 [email protected]º 29´23.60” N; 8º 12´12.34” O

Localizado no Polígono da Gándara, unha si-tuación estratéxica derivada da súa proximi-dade aos núcleos urbanos de Narón, Ferrol e ACoruña, así como outros núcleos, que aínda quenon tan densamente poboados, si vitais para odesenvolvemento económico-comercial dopaís, como Ares, Mugardos, Fene, Neda, Val-doviño, Cedeira, Moeche, San Sadurniño, So-mozas, Cabanas, Pontedeume, As Pontes, etc.

cos cales está unido nunha entidade comar-cal cunha poboación de 200.000 habitantes.Ademais no seu contorno existen outras im-portantes instalacións comerciais, concesio-narios das principais marcas de coches, hotelde 3 estrelas, así como importantes polígo-nos industriais que garanten un movementoincesante de clientes.As súas variadas opcións comerciais e delecer, pola comodidade das instalacións, poloseu aparcadoiro gratuíto, boas comunica-cións, e situación estratéxica dentro do polí-gono, fan de Dolce Vita Odeón o punto dexuntanza para visitantes de todas as idades,que atopan tanto en todo o mencionado an-

teriormente, como nas variadas e continuasactividades que de seguido están a celebrarseno Centro Comercial, unha cobertura das súasnecesidades de consumo e de lecer, todos osdías do ano e cun horario moi amplo.Converteuse nos últimos anos nun referente,cada vez máis afianzado, para toda a poboa-ción, non só de Ferrolterra, senón tamén detodo norte de Galicia.

CENTRO COMERCIAL DE NARÓNEstrada de Castela, 224-22615570 NarónTel. 981 392 [email protected]

Situado nunha inmellorable localización, nonúcleo urbano de Narón, ao carón da casa doConcello, do auditorio, do centro de saúde,da biblioteca, da casa da cultura e dunha dasprazas públicas máis concorridas.O Centro Comercial de Narón, ofrece unhacompleta e diversa oferta comercial que per-mite aos seus clientes e ao público en xeralatopar produtos e servizos de calidade, den-tro da máis diversicada oferta.Nas súas instalacións aséntanse máis de 30empresas comerciais e de ocio, contando cunhipermercado dunha das máis prestixiosas fir-mas galegas de alimentación, ademais decomplementarse con 32 empresas dunhaampla variedade de servizos e cun aparcadoiropara os seus clientes e visitantes coa primeirahora gratuíta.


Dolce Vita Odeón

PAZO DA CULTURALogo da consolidación de Narón coma refe-rente na xestión cultural pública en Galicia, oConcello de Narón, xunto co seu Padroadoda Cultura, inaugurou no 2008 o novo Pazoda Cultura. O segundo maior auditorio deGalicia serve de espazo de acollida de gran-des eventos culturais á vez que sede da Es-cola Profesional de Teatro de Narón e dasescolas de baile, música e danza do Padro-ado de Cultura. Pero ademais é capaz deacoller a meirande parte da programacióncultural que ata hoxe se celebraba no Audi-torio Municipal de Narón, que xa quedou pe-queno co devir dos anos.


A programación teatral é un referente en toda a Comunidade O Pazo conta cun escenario de mil metros cadrados e un aforo de novecentas butacas

As Escolas de música, danza e teatro desenvolven a súa ac.vidade no Pazo

FEIRAS, MERCADOS,FESTAS E ROMARÍAS

OENACH CÉLTICOMercado celta que recrea un “Oenach”, espazoque as tribos celtas utilizaban na Idade doFerro para establecer alianzas militares, ope-racións mercantís e matrimonios. Un Oenachera o lugar de encontro onde os celtas inter-cambiaban produtos e realizaban rituais máxi-cos e relixiosos. 3.000 anos despois da súacreación, recuperouse esta feira, imprimíndo-lle un carácter festivo, a través do cal moitosveciños e turistas regresan ás nosas orixes cada29 de agosto para participar en xogos, comprasou demostracións das artes antigas. Unha ver-sión non tan afastada deste mercado celébrasetodos os anos na Feira do Trece.A organización instala un mercado de arte-sáns con postos de cerámica, gando, comidada época...Todo iso amenizado con representacións tea-trais, que tratan de mostrar como era a vidana época celta e exhibicións de deportes ru-rais propios de Galicia e Euskadi (demostra-cións de pulsos ártabros, corte de troncos conmachado, serrados con tronzador, lanzamen-tos de pedras e carreiras con peso. Ideal para“revivir” a época celta e gozar nun contornopropio da antigüidade.

Data: 29-30 xulloLugar: SedesPeriodicidade: Anual

FEIRA DO CABALO DO TRECEActividade: Gran oferta de gando cabalar (Ca-balos, eguas, poldros... ).Produtos alimentación da zona (Queixos, pan,chourizos... ).Produtos agrícolas da comarca.Apeiros da labranza.Data: 13 de Abril de 9:00 a 15:00 horas.Lugar: Recinto Feiral do Trece (Sedes)Periodicidade: Anual

FEIRA DA ARTESANÍA POPULARGALEGA DE NARÓNActividade: Artesanía popular galega.Artesanía do campo (zocas, cestos de vimbio,produtos de barro...).

Expositores de produtos e demostracións insitu (como se fai unha zoca, un cesto...).Apeiros de labranza.Produtos de alimentación da zona (queixos,pan, chourizos, empanadas...).Data: mes de Xullo (data variable) de 9.00 a15.00 horasLugar: A Solaina (zona do feirón)Periodicidade: Anual

FEIRA DO TRECEActividade: Gando vacún, bovino, avícola, ca-balar... Produtos alimentación da zona (Quei-xos, empanada, empanada de raia...). Artesaníapopular (zocas, cestos de vimbio, téxtil..).Data:O día 13 e o último domingo de cadames


A Feira do Cabalo do Trece é un clásico entre as feiras cabalares de Galicia

Lugar: Recinto Feiral do Trece (Sedes).Periodicidade: QuincenalOs días 13 e o derradeiro domingo de cadames, esta zona da parroquia de Sedes con-vértese nun lugar onde se comercia con todotipo de produtos agropecuarios e mercadoríasde tipo domésticos sen faltaren as esmorgasgastronómicas. Esta é a feira de maior presti-xio da Comarca de Ferrolterra.

FEIRÓN DA SOLAINAActividade: Produtos alimentarios (Queixo,pan, produtos cárnicos, polbeiras...). Produtosagrícolas. Téxtil e calzado.Data: Primeiro domingo de mes de 9.00 a15.00 horas.

Lugar: A Solaina.Periodicidade:MensualMáis recente (1988), o Feirón da Solaina des-taca por ser un mercado de tipoloxía urbana.Celébrase o primeiro domingo de cada mes naparroquia de Santa Icía, e nel intercámbianseprodutos de vestir, do fogar ou alimenticios.

FEIRA DAS AVES VISTOSAS E DE CURRALActividade: Gando avícola (faisáns, ocas, gali-ñas, galos, aves exóticas...)Data:Mes de decembro (data variable) de 9.00a 15.00 horasLugar: Recinto Feiral do Trece (Sedes)Periodicidade: Anual

OUTRAS FESTAS E ROMARÍASO día 23 de novembro celébrase o Día deNarón. Desde 1993 conmemórase nesta data aprimeira acta oficial do ano 1837, na que apa-rece o nome de Narón. O Día de Narón é unhadas moitas datas que esparexen o calendariodo concello de festas, tradicións e outras acti-vidades, nas que se mestura o espírito relixiosoco ambiente de lecer e co carácter comercial.

Romaría da Virxe da OCelébrase na parroquia de Pedroso o segundodomingo de maio.

Romaría de Santa MargaridaSéguese celebrando en torno a esta igrexa doVal, aínda que nos últimos anos quedou redu-cida a unha festa de carácter parroquial.

Romaría de Santa LucíaCelebrada todos os 13 de decembro na parro-quia de Sedes.

Romaría da SaletaA ermida do Lodairo, na parroquia do Couto, éo escenario desta festa cada terceiro domingode decembro.


Feira do Trece: recreación de palloza e menhir Fonte de Santa Margarida, preto da ermida

GUÍA DEALOXAMENTOSE RESTAURACIÓN

ALOXAMENTOS

HOTEIS/PENSIÓNS

Pazo Libunca H****Lugar de Castro, s/nTel.: 981 383 540Fax: 981 391 [email protected]

Husa Odeón HR***Avenida de Castelao, 17Tel.: 981 372 951Fax: 981 381 [email protected]

Hotel Palmera HR**Estrada de Cedeira, km 3Tel.: 981 397 502Fax: 981 397 [email protected]

Chip’s HR*Polígono da Gándara, 96-97Tel.: 981 330 981Fax: 981 330 [email protected]

Kensington H*Estrada de Castela, 832Tel.: 981 387 326Fax: 981 387 [email protected]

Marcial HR*Río Pereiro, 5Tel.: 981 384 417Fax: 981 381 [email protected]

Narón HR*Polígono Industrial Rio do PozoAvenida Gonzalo NavarroParcela 19, nº 25Tel.: 981 389 335Fax: 981 381 381www.hotelnaron.com

Casa Basoa P***Estrada de Castela, 778Tel.: 981 384 122Fax: 981 384 [email protected]

Tijuana PR***Polígono Industrial Río do PozoCarpinteiros, 156Tel./Fax: 981 388 [email protected]


A rica gastronomía é un atrac.vo turís.co máis de Narón

Marcial II PR**Río Pereiro 6-8Tel.: 981 384 417Fax: 981 381 [email protected]

Ricolo PR**Miguel de Cervantes, 47Tel.: 981 392 203Fax: 981 934 871

Casa Juanito I PR**Concepción Arenal, 161Tel.: 981 388 454Fax: 981 391 [email protected]

Casa Juanito II PR*Concepción Arenal, 163Tel.: 981 388 454Fax: 981 391 [email protected]

Carballo PR*Vista Alegre, 4. DosoTel.: 981 362 557Fax: 981 495 [email protected]

CÁMPINGS

Río Xuvia (3ª categoría)Pedroso, s/nTels.: 981 445 047 / 689 392 856www.campingrioxuvia.com

RESTAURANTES

Casa BecerraForxas, 18. San XiaoTel.: 981 381 [email protected]

Restaurante Casa Ricolo*San Avelino-Piñeiros, 9-11Tel.: 981 386 363

A Ponte MesónVilacomelle, 7Tels.: 981 363 354 / 629 866 666

Asador ManoloEstrada de Castela, 668Tel.: 981 387 356

As LagoasEstrada de Cedeira, Km.1Tel.: 981 380 909

Casa AlonsoEstrada de Cedeira (O Feal), 88Tel.: 981 383 594

La RutaEstrada de Castela, 162Tel.: 981 380 741

MarcialRío Pereiro, 6-8Tel.: 981 384 417Fax: 981 381 [email protected]

Mesón El RefugioAvenida Souto Vizoso, 21Tel.: 981 390 284

O’PoteEstrada de Cedeira (Freixeiro), 8Tel.: 981 390 939

Restaurante Casa PendásLugar de Carballo, 26, SedesTel.: 981 368 098

Restaurante Mesón O CastiñeiroAvenida. Souto Vizoso, 26Tel.: 981 383 695

Restaurante Sidrería Los MolinosAvenida Malde Vizoso, 7Tel.: 981 390 181

UrimareMarcial Calvo, 4Tel.: 981 384 219


OCIOPazo da Cultura de NarónRúa Holanda - Urb. Ciudad EuropaTel.: 981 391 144Despacho telefónico: 981 102 897(horario: de 11 a 13:30 e de 18 a20 horas)

CINESCinebox Narón - 12 salasPolígono Industrial da Gándara, s/nCentro Comercial Dolce Vita Odeónwww.cinebox.esTel.: 902 221 622Día do espectador: Xoves

BOLERABowling Odeón - 12 pistasPolígono Industrial da Gándara, s/nCentro Comercial Dolce Vita OdeónTel.: 981 389 139

PAVILLÓNS POLIDEPORTIVOSA GándaraTel.: 981 387 522

Santa Icía (Campo da Serra)Tel.: 981 387 522

As LagoasTel.: 981 387 522

As TelleirasTel.: 981 397 405

ASOCIACIÓNS DEPORTIVAS

Sociedade Deportiva Culturale Recreativa O FreixoTel.: 981 380 892

Sociedade de Caza e Pesca XuviaTel.: 656 270 853

Sociedade DeportivaIrmandiños do ValTel.: 629 454 425

Odeón Narón Bowling ClubTels.: 666 867 723

630 340 592

Moto Club FojeteirosTel.: 697 269 102

Lago CompeticiónTel.: 981 362 575

Kick Boxing NarónTel.: 661 756 593

Escola Tenis de Mesa de NarónTel.: 981 385 826

Escola Superior de Karate NarónTel.: 687 404 453

Club Cidade de NarónTels.: 981 387 937

609 185 456

Club de Remo NarónTel.: 639 436 208

Club Tenis de MesaCidade de NarónTel.: 981 397 069

Club para o Desenvolvementodas Artes OrientaisTel.: 699 514 333

Club de Golf CampomarTel.: 981 453 910

Club Deportivo LodairoTel.: 676 682 011


Club Deportivo A GándaraTel.: 981 387 289

626 067 217

Club Deportivo A SolainaTel.: 981 390 664

Club Deportivo AcordesTel.: 981 319 441

Club de Cazadores A FaíscaTel.: 639 085 249

Club de Atletismo Sierra NarónTel.: 981 387 522

Club de Amigos da Chavede FerrolterraTel.: 650 590 651

Club Balonmán NarónTel.: 650 480 123

Club A Taberna do FealTel.: 699 970 175

CCDR Airiños de CastroTel.: 981 391 906

Auto Club Clásicos NarónTel.: 981 382 864

ADCR EiravedraTel.: 629 414 145

Agrupación DeportivaSantiago ApóstolTel.: 981 383 851

Agrupación Deportiva AlteaTel.: 981 393 561

AS NOITES DE NARÓN

Zona de Copas / Pubs / DiscotecasUnha forma de gozar do ocio e danoite nos distintos barrios e zonasda cidade. Narón é un referente na“movida” comarcal xa que, ao longoda estrada de castela, pasando porXuvia e Piñeiros, hai unhamorea depubs, cafeterías, discotecas e locaisde copas ateigadas de xente cal-quera fin de semana.

Estrada de CastelaBares de copas e pubs marcan undos percorridos máis coñecidosde Narón, un nutrido número deestablecementos onde gozar daconversa dos amigos e bailar ataaltas horas da madrugada.

Estrada de CastroMáis música e máis baile nuncontorno tamén emblemático,onde os ritmos máis novos soannos pubs desta zona a carón daEstrada de Castela.


Os amantes do golf contan cun espazo perfecto nas instalacións do Club Campomar

A GándaraO ambiente máis novo da cidadeatópase neste barrio de Narónque discorre paralelo á ría e ondeOdeón é o centro insignia da zona.

TELÉFONOS DE INTERESE

SERVIZOS MUNICIPAIS

Concello de NarónTel.: 981 337 700

Xulgado de PazTel.: 981 382 105

981 383 200

Servizo de LimpezaPunto LimpoTel.: 981 391 074

Auditorio Municipal(Casa da Cultura)Tel.: 981 391 144

Centro de Formación“Irmás Froilaz”Tel.: 981 333 135

C.M. de Atención ásPersoas MaioresTel.: 981 391 881

Casa da MocidadeTel.: 981 390 918

TRANSPORTES

Tranvías de FerrolTel.: 981 383 415

Arriva NoroesteTel.: 981 330 046

Autos PacoTels.: 981 383 100 / 981 397 200

Radio Taxi NarónTel.: 981 388 888

SAÚDE E URXENCIAS

Centro de SaúdeTel.: 981 385 860

Consultorio O ValTel.: 981 363 166

Consultorio PedrosoTel.: 981 368 449

Centro Coordinadorde EmerxenciasTel.: 112

Urxencias sanitariasTel.: 061

Cruz VermellaTel.: 981 222 222

Policía Local NarónTels.: 092981381700/981390400

Policía NacionalTels.: 091

981 356 494

Garda CivilTel.: 062

Bombeiros FerrolterraTel.: 080

Asociación de loita contraos malos tratosTel.: 626 002 323

Teléfono da MullerTel.: 626 002 323

Protección Civil-SOS GaliciaTel.: 900 444 222

Protección Civil NarónTel.: 981 390 000

BIBLIOTECAS

Biblioteca MunicipalTels.: 981 386 800

981 382 173

Biblioteca do AltoTel.: 981 382 173

Biblioteca da GándaraTel.: 981 390 918


para os teus ollos NARÓNT U R I S M O

Documents

Narón para os teus ollos