casos e ran tam én afiliadas aos propios s indicatos e grupos anarq uistas.

Tralas inve stigacións, foi onte cando de ron com e z o as accións de de sarticulación da organiz ación clande stina coruñe sa. A Garda Civil asaltou unh a vive nda da rúa de Atoch a Alta, onde se atopou cun grupo de anarq uistas q ue foi abordado e de tido de inm e diato. Nun se gundo lugar, os axe nte s de spraz áronse ate a rúa do Carm e núm e ro 6, onde h abía outro piso franco. Ne sta ocasión, os anarq uistas re sistíronse ao asalto e tivo lugar unh a liorta para tom ar o control. Froito da pugna, fale ce ron os anarq uistas Antonio Fourne rak is, un de stacado dirixe nte s indical de orixe gre co- arxe ntina, José Vale iro e Alicia D orado. Un cuarto suxe ito, Julio Ace be do foi m orto nunh a rúa parale la tras inte ntar inutilm e nte e scapar polo te llado da vive nda do Carm e .

Agora, a policía le vará a cabo unh a profunda acción de rastre xo anarq uista no barrio das Atoch as e no re sto da cidade ,

O re s plandorNúm e ro único - Maio de 19 37/2007

E d i ta d o p o la C o m i s i ó n p o la R e c u p e r a c i ó n d a M e m o r i a H i s tó r i c a d e A C o r u ñ a

A ope ración sáldase con 9 m ortos e 21 de tidos

A Garda Civil de sm ante la a re de anarq uista na Coruña

Nas re de s dun topoConve rsa coa fam ilia d e Ale jand ro Basilio Palacios

A Coruña, 10- 07- 37. As forz as de se guridade de ron de finitivam e nte por de sarticulada onte nas Atoch as da Coruña unh a re de oculta de anarq uistas. A acción de se nvolve use ao re dor do asalto a dúas vive ndas sitas na rúa de Atoch a Alta e na do Carm e , e sta últim a con re siste ncia por parte dos inq uilinos e con catro m ortos e varios fe ridos. A vinte na de de tidos pasará agora a disposición xudicial.

As pe sq uisas dun "topo" de ron ao traste coa organiz ación anarq uista da cidade da Coruña e da súa com arca. As inve stigacións de ste axe nte da orde pe rm itiron re aliz ar unh a inve stigación q ue logrou e nlaz ar á m aioría dos anarq uistas. O s m áis de le s atopábanse agoch ados e n pisos da cidade . D e nde e ste s lugare s agardaban iniciar unh a acción insurre ccional para de rrocar ao novo gobe rno.

Na laboura de agoch am e nto, tivo e spe cial re le vancia a figura das m ulle re s. Estas agoch aban aos h om e s, dábanlle alim e nto, se rvían de e nlace s, e e n m oitos

D e sactivada a FAI coruñe sa

D ionisio Pe re iraElise o Fe rnánd e z

En h onra e re le m bro dos h e roe s das Atoch as

M anue l Lugrís

O ce m e nte rio dos vivosCarlos Paz os

Catro fale cidos e n Atoch a AltaLuis Lam e la

Nunca o m undo fora tan pouco re al...

Em ilio Grand ío

2

Ám ote anarq uistaClaud io Rod rígue z Fe r

Casas Corazón Anárq uico

Carm e n Blanco

m alia q ue "e stim am os q ue xa non q ue da practicam e nte nada da cúpula de sta re de e n toda a com arca, m ais agora te m os q ue continuar con e sta inve stigación para de sarm ar de finitivam e nte a e ste s re be lde s", s inala un alto cargo da Garda Civil.

O s anarq uistas da Coruña se atopaban e n proce so de re unificación da Fe de ración Local de Grupos Anarq uistas de nde q ue de ra com e z o o golpe m ilitar do 18 de xullo. Ase m ade , se ctore s q ue durante a Re pública pe rm ane ce ran fondam e nte distanciados, e staban a e stable ce r obxe ctivos com úns. A e xte nsa poboación asociada ao m ove m e nto anarq uista na z ona e as cada día m e llore s com unicacións e ntre os de vanditos se ctore s propiciaron q ue se re aliz aran num e rosas accións subve rsivas. Así, e n outono de 19 36 inte ntaron le var a cabo dive rsos le vantam e ntos nos cuarte is h e rculinos se n acadar éxito. D o m e sm o xe ito, a re de anarq uista colaboraba e stre itam e nte coas fugas por m ar organiz adas polo sindicato m ariñe iro "D e spe rtar M arítim o".

O s corpos de se guridade aplicaron de nde a tom a da Coruña unh a se ve ra re pre sión contra calq ue ra tipo de re siste ncia, nom e adam e nte fronte ao cole ctivo anarq uista.

Ale jandro Bas ilio Palacios

das

Atoch as

3

O panade iro Ale jandro Basilio Palacios foi un dos caídos com o conse cue ncia das re dadas policiais contra os anarq uistas couñe se s. Afiliado a CNT de sde 19 21, Ale jandro fora dire ctivo do Ce ntro de Estudios Sociale s "Ge rm inal" e do Sindicato de Panade ros. Ale jandro foi de tido na súa vive nda, q ue funcionaba com o agoch o para varios m ilitante s anarcosindicalistas, o 13 de xullo de 19 37. Pouco te m po de spois, foi asasinado polos disparos de dous axe nte s. Se gundo o xe fe da Com andancia da Garda Civil, Ale jandro te ntou fuxir do coch e policial q ue o

transportaba. A súa com pañe ira M aría Se ijas tam én pade ce u a re pre sión de spois do golpe m ilitar.

3

As Atoch as: de alde a a barrio obre iro

Xosé Lois M artíne z4- 5

6

6

7

78 Foto

graf

ía: J

uan

Var

ela

Os ne nos das Atoch as ve rq ue ron sangue

anarq uistaSe rafín M oure lle

3

Un ano de sangue e lum e : xullo 19 37

Be atriz Góm e z

2

Ale jandro Bas ilio Palacios , e n 19 17

O re spland or d as Atoch as2

Con e ste xornal, a Com isión pola Re cupe ración da M e m oria H istórica da Coruña q ue re le m brar q ue o ano 19 37, se gundo ano da re pre sión franq uista no noso País, o barrio coruñés das Atoch as sofriu o ataq ue conxunto das forz as fascistas, e n dive rsas casas dos ve ciños antifranq uistas.

Que re m os le m brar e se s fe itos cos te stigos, cos ve ciños e ve ciñas, cos h istoriadore s, cos loitadore s e loitadoras q ue se te nta anos de spois se gue n pe dindo a be rros: Xustiz a!!!

A m e m oria e stá fre sca para os protagonistas, e a h istoria da nosa cidade , inda q ue tantos anos m anipulada, non pode se r de spre z ada co sile nz o.

O s ve rdugos cobráronse ne se s días m áis de vinte vítim as; m oitos m allados ata a e xte nuación, m oitos orfos, viuvas e viuvos, am ais dos q ue vivían- m orre ndo ne se s te m pos nas cade as coruñe sas, tanto no Caste lo m ilitar do Sto. Antón, com o na prisión provincial, e n M onte alto. E m oitos m áis ficaran xa sote rrados nos ce m e nte rios ou nas gavias de Galiz a.

Un ano de te rror, fam e , m ise ria..., conse cue ncias da suble vación m ilitar; e fre nte a e lo, a unidade antifranq uista dos ve ciños do Cam po da Le ña, dos Pe lam ios, da Cidade Ve lla...Escoitábase na contorna o m ar, a e strada da libe rdade , m ais tam én o sile ncio se pulcral ao pe dos Cuarte is de Inte nde ncia, de Infante ría ou de Artille ría. Entre todo aq ue l am bie nte asfixiante , o barrio m ártir das Atoch as, te stigo m udo do paso dos cam ións q ue iban cam iño da Torre , cara o cárce re , cara o Cam po da Rata, cara o ce m ite rio. As Atoch as, te stigo do paso das m ulle re s coruñe sas cam iñando polos carre iros na procura de se us h om e s, co pouco q ue h abía; para voltar as ve ce s co bale iro da m orte no rostro e nas m ans uns z apatos...

Espiados e m asacrados ficaron os ve ciños de ste barrio ao pe da cape la do ch agado Sto. Roq ue . As casas cativas con súas le iras e ran agoch o dos obre iros pe rse guidos e de nunciados; e agora, e stragadas e ntre cinz a e sangue , son atacadas pola fe ra se de nta de sangue , os falanxistas, os "se ñoritos", os "Caballe ros de La Coruña", a garda civil, o e xército golpista.

Non pode m os ficar a día de h oxe , m udos ante tanta viole ncia. Nace u co te m po nova se m e nte dos m ártire s.

M ágoa q ue h oube ra q ue agardar ata q ue e stas fe ras fartáranse de ch uch ar o sangue dos obre iros e loitadore s antifranq uistas!.

Non e sq ue ce m os! Abaixo o fascism o!!!

M ª Be atriz Góm e z Am igoPre sid e nta d a CRM H d 'A Coruña

Un ano de sangue e lum e : xullo 19 37

E d i to r i a l Ám ote anarq uista(fragm e ntos)

Con abraio crían ás ve ce sq ue ch e garía a e xistira utopía libe rtariae ás ve ce s crían q ue non,aínda con m áis abraio...

Era e ntón a Galicia anarq uistaunh as cantas vive ndas obre irascom o m apoulas m oi abe rtas nos barrios prole tarios das Atoch as,unh a casoupa clande stina e n Ce asobre as raíce s do fe nto de ntabrú,unh as h um ilde s m oradas cam pe siñas con liq ue s de Badiña ou de M arse lle ,onde non h abía m oito q ue com e r,m ais tam pouco pode r.

Era a Galicia corsaria se n e stado,nin de us nin am o de de ntro nin de fóra,luz e vida por Elviña e por M one los,re splandore s sobre o abism o pola Silva,ate ne os nos Castros e nas Quintase spe rtare s no e xtre m o das corbe iras, le ccións contra pode r e se rvidum elibre s de im axinar o q ue q uixe r,libre s para face r o q ue se pe nsa.

Porq ue non nos de ixan cruz ar os re goscruz are m os os océanos, pe nsaban.

Non puido te r e spe ranz a se n m e donin m e do se n e spe ranz a M aría Be llo Paz ,e m pacando pe ixe no porto d'A Coruñaata a h ora e n q ue os pode re s de xullobate ron re siste ncias de m ulle re scom o pe scadas q ue le se n a Spinoz aonde e u ám ote anarq uista ou m orte .

Porq ue non nos de ixan cruz ar os ríoscruz are m os os m are s, e stá claro.

Así q uiz ais pe nsaba Te re sa Vare la Calviño,sindicando xoubas no porto d'A Coruñaata se r bale ada polo ch um bo de outubro,a re volución na pate la e a pate la na cabe z ae o pe ixe de spe z ado, de stripado e e m pacadopolas m ans nunca ine rte s da prole taria m orta, pois nos foxos com unais e u anarq uista ám ote .

Porq ue non nos de ixan cruz ar e n barcocruz are m os e n latas de sardiñas.

Lare s de M aría O te ro e de Alicia D orado,re fuxios coruñe se s das Atoch as,Atoch a Alta, Atoch a Baixa, M onte Alto,atoch as nas alpargatas abatidas a balaz os,viúvas ve rm e llas de m ariñe iros se n m ar,pre saxios de panade iros se n pan,abism os de albane is se n andam ios,o pasado doce m e nte se lado con carim bode cauch o e tinta az ul,o pre se nte fuxindo clande stino,o futuro purgado am argam e ntee am argam e nte abortado con augarde nte ale m á.

M orada de M aría de Allariz , Atoch a Alta,trinta e tre s anos e m orta con tre s m áis,se n contar ne nos fe ridos no m asacre ,cantando a Inte rnacional a be rro abe rtocom o q ue n e ntra no infe rno proclam andoutopías contra a angustia do fascism o.Porq ue as crónicas non foron e scritascon tinta, se nón co fío das costure irase a ve rdade na punta dunh a agulla.Alí foi a últim a ve z q ue se viviu a vidaiIum inando a loita con tanta libe rdade ,pois ám ote e anarq uista, últim a luz e ponte .

Faiado de Alicia e n Villa Rosalía,Rúa do Carm e e vinte cinco anos,pre guntou q uiz ais Fournarak is a Ace be do, pouco ante s de m orre r os dous a tiros:- ¿Sabe s q ue o nom e da túa com pañe irasignifica a ve rdade e n lingua gre ga?- O nom e da com pañe ira significa a ve rdadee n todos os idiom as do m undo, conte stou.- Pois a ve rdade vai m orre r axiña,te rciou Alicia, e os tre s m áis outrofe ne ce ron acribillados ante a últim a ve rdade ,e ám ote alí anarq uista ilum inando aos libre s.

Re dada ao pé do pre m onitorio M atadoiro:asalto a tiros infiltrándose polas e spiraissinuosas da de lación nas som bras. Á fin torturados, pase ados, fusilados,Braz o y Ce re bro, Espartaco, Ne rvio,Sin D ios ni Patria, Ni D ios ni Fronte ras,portugue se s do grupo Inadaptable s,Ge rm inal, Ide al, Intransige nte s,CNT, FAI, ningún de le s sabe ría nuncaq ue D urruti m orre ría no Ritz .Así se pe re cía n'A Coruña libe rtariade nde 19 36, data do últim o M e dulio.

Porq ue non nos de ixan cruz ar a rúa re alcruz are m os a cidade im axinada.

O cultáronnos ás m ulle re s m áis libre se se n e m bargo fórano ata a fin.D in q ue algunh as m orre ron por am oraos anarq uistas q ue agach aban,o q ue é m orre r tam én m ulle r e ácrata.

Borráronas da h istoria e non obstantese te nta anos de spois h ai q ue n as am a.Sardiñas para e las e unh a libra de ce re ixasve rm e llas com o a súa prim ave ra libe rtariae para se m pre ám ote anarq uista ou nada.

Claud io Rod rígue z Fe r

Actividade s conm e m orativas da caída das Atoch as

Ch arla-Coloq uio "A caída das Atoch as"

D ata: Ve nre s 4 de m aio H ora: 20:00 h oras Lugar: Cole xio Currros Enriq ue z , no Cam po de M arte s/n Participarán : Carm e n Blanco. Em ilio Grandio, Luis Lam e la, Elise o Fe rnande z e Claudio Rodrígue z Fe r. Pre se nta: Be atriz Góm e z Am igo. M ode ra: Carlos Ve lasco

Conce rto e n le m branza dos h om e s e as m ulle re s das

Atoch asD ata: Ve nre s 11 de M aio H ora: a partir das 21:00 h oras Lugar: Pub Inox, r/O rillam ar 44 baixo Actuarán: Ruxe Ruxe e Z e nz ar

Rote iro pola M e m oria das Atoch as

D ata: 16 de xuñoH ora: 12:00 h orasLugar: Praz a da Le ñaPe rcorrido polos lugare s da m e m oria

Esta publicacion foi e d itad a pola Com isión pola Re cupe ración d a M e m oria H istórica d 'A Coruña (Rúa d os O lm os, 16- 18, 1º, te léfono 9 81- 200869 ) e foi le vad a ad iante por Rubén Antón Afonso, H ad rián Cand al, Fe rnand o Souto, M anolo Re i e Elise o Fe rnánd e z

O re spland or d as Atoch as3

O asalto á vive nda da rúa Atoch a Alta foi o com e z o do fin das e structuras clande stinas anarq uistas na cidade h e rculina. D e nde o golpe m ilitar de xullo de 19 36, os antigos m ilitante s dos grupos anarq uistas coruñe se s te ntaran re constituir a Fe de ración Local de Grupos Anarq uistas da FAI e participaron e n toda unh a se rie de accións clande stinas contra o novo pode r constituido. A actividade clande stina dos anarq uistas coruñe se s se rviu para apoiar as fugas por m ar organiz adas polos m e m bros do "D e spe rtar M arítim o", m ais se fixo e spe cialm e nte pre se nte e n dive rsos inte ntos insurre ccionais nos cuarte is coruñe se s; no outono de 19 36 os anarq uistas coruñe se s (e m oi e spe cialm e nte os m e m bros do grupo "Ne rvio"), se s ignificaron nos inte ntos de le vantar os Cuarte is de Inte nde ncia, do Re xim e nto de Infante ría Nº 29 , e outros cuarte is coruñe se s.

A re pre sión contra a m ilitancia dos grupos de e sq ue rda e m pre ndida de nde o

A luz das sabias ve rbas finaba incapaz de re sistir a tortura das infe rnáis lapas.

O s ince ndiarios iñorante s asasinos, borrach os de irrational odio, bailaban unh a surre alista danz a da m orte á e spe ra da noite para, com o pose sos, se guir coa m acabre danz a e nz oufados no sangue da ilustrada, h onrada caste traballadora.

Pasara un ano de nde q ue á ante s coñe cida com o "Cidade Sorrisa" q ue dará cube rta baixo un m ouro m anto de loito, ch orando as agach adas bágoas e bágoas q ue e svaraban silande iras o e spe llo da badía se n q ue o m e sm o de volve ra o sorriso de antano.

Coas m uxicas fluctuando de cote sobre os te llados, ch e góu para os h onrados, h e roicos re siste nte s das Atoch as a fatídica m adrugada do de z de xullo de m il nove ce ntos trinta e se te .

Se n q ue o e spe raran, pe ro pre vidos com e nz óu o boure o contra portas e xane las

sim ultáne o co o te trico bate r do ch um bo contra pare de s e tabiq ue s, q ue m e sturado co os angustiados ch oros dos ne nos, re sultaba unh a doe nte tocata pre de ce sora ante sala da m orte . Náis e páis co o coraz ón e ncollido pe ro duro, re sponde ron ao fogo dispostos a ve nde r cara á vida de le s e dos fillos, os q ue pre fe rían m ortos ante s q ue baixo a tute la dos asasinos.

Cando xa o sol asom aba o lim bo supe rior polo se ixo branco, só ás obsce nidade s dos bárbaros ch ance ando a pírrica victoria fe rían os tím panos dos ve ciños de todo o barrio q ue agoch ados tras probe s fie stras ollaban a m e stura de sangue de páis e fillos e sbarando da de sve nce llada casa á be irarúa

Vinte trés do m arz al do dous m il se te

Se rafín M oure lle Bugallo

conde nado a m orte e e xe cutado. Estas caídas aínda tive ron unh a se cue la

nos días poste riore s, cando a actividade dun infiltrado le vou á de te nción de varios m ilitante s anarcosindicalistas q ue m antiñan unh a re unión nunh a vive nda da rúa do M atadoiro. Un de le s, Luis Ch e da M agallart, foi ase sinado, m e ntre s o re sto e ran xulgados e conde nados na súa m aior parte á pe na de m orte . Com o re sultado da ope ración José Brandariz , o

le vantino Jaim e Bae lla, Ánge l Fe rnánde z , Ricardo M artín, M arce lino Calviño, Je sús Lópe z Cabado e Fe lisardo Brandariz , foron e xe cutados o 9 de m arz o de 19 38. Un ano de spois do golpe m ilitar de 19 36, tive ron lugar e sta se rie de

golpe s contra a organiz ación dos anarq uistas coruñe se s, le vando á m orte a de z anove pe rsoas e á prisión a outros catorce . Ao cabo, a organiz ación anarq uista consum iuse no se u e m pe ño de face r fronte ao golpe m ilitar fascista, de ixando com o le m branz a o "re splandor" da súa actividade re be lde le vada ata o últim o e xtre m o. Bós e xe ne rosos h om e s e m ulle re s q ue re m ataron e ntre gando a súa vida polos se us ide ais...

Elise o Fe rnánd e zD ionisio Pe re ira

Catro fale cidos e n Atoch a AltaRe sultado dun e nfrontam e nto arm ado

Sobre as 21 h oras de antonte - 9 de Xullo do 1.9 37- e durante o se rviz o pre stado polo garda m unicipal M anue l U z al M onte ro na rúa de San Andrés, obse rvou q ue por alí transitaba o e x conce lle iro pe rte nce nte a Iz q uie rda Re publicana ch am ado Eduardo Gonz ále z M oro, á saz ón re clam ado pola Garda Civil. Aprove itando e sta situación e e spe rando o m om e nto m áis oportuno para de te lo, o garda axe ch ou ao e x conce lle iro até q ue te ntou tom ar o tranvía con de stino a Sada, de téndoo e conducíndoo poste riorm e nte ao cuarte l da Be ne m érita onde foi e ntre gado.

Te rm inado o se rviz o, o garda re tirábase cara o cuarte l m unicipal, durante o traxe cto re cibiu a confide ncia de q ue na vive nda núm e ro 55 da rúa Atoch a Alta e stábase ce le brando unh a re unión clande stina. Á nova re cibida, e para ase gurar o se rviz o, non se de m orou e n inform ar aos se us supe riore s xe rárq uicos e ncam iñándose dire ctam e nte ao Cuarte l de Inte nde ncia, dando así conta ao oficial de garda e solicitando o pe rm iso para e m pre gar o te léfono de aq ue las instalacións para notificar dito e xtre m o ao cuarte l da Garda Civil, contactando co sarxe nto da Be ne m érita, don Ánge l Fe rnánde z Gare a. Pouco te m po m áis tarde , M anue l U z al M onte ro re uniuse na rúa da Torre co sarxe nto Fe rnánde z Gare a, q ue aló h abía acudido con varias pare llas de gardas co obxe ctivo de m ontar o

dispositivo de rode ar a vive nda onde supuñan q ue se e staba ce le brando a re unión proh ibida. O se rviz o q ue dou e stable cido sobre as 0:30 h do día de onte , 10 de Xullo, ch am ando á porta da vive nda sobre as 2:00h da m adrugada, se n q ue

re cibise n conte stación algunh a. E ante aq ue l sospe itoso sile ncio, o sarxe nto orde nou de rrubar a porta de e ntrada, m om e nto no q ue de nde unh a h abitación q ue se atopaba ás e scuras e scoitouse o grito de ¡Viva o Com unism o!,

producíndose inm e diatam e nte un gran re volto e varios disparos de arm as de fogo, co re sultado dun individuo m orto e dous gardas civís fe ridosContigua á h abitación de e ntrada, na q ue se produciu o e nfrontam e nto arm ado, h abía outra porta im itación de pare de e n cuxo local, cunh a cam a e unh a m e sa e outros e fe ctos, e scondíanse catro h om e s e unh a m ulle r. D a re fre ga subse guinte re sultaron abatidos a tiros dous dos h om e s e a m ulle r, outro individuo fe rido e outro m áis de tido. Este últim o foi trasladado se n de m ora ao cuarte l da Garda Civil e o fe rido ao H ospital, incautándose na vive nda de varias pistolas e unh a bom ba de m an. D urante o tirote o h abíanse conce ntrado no lugar dos suce sos, ade m ais das forz as da Garda Civil citadas, as forz as de Infante ría, de Inte nde ncia, do Corpo de Vixilancia e as M ilicias da Falange , te rm inándose o ope rativo pouco de spois das tre s da m adrugada.O s fale cidos da rúa de Atoch a Alta re sultaron ide ntificados com o M aría O te ro Gonz ále z , duns 45 a 48 anos de idade , José Rodrígue z (a) Ch uch o; Fe rnando Caam año Pére z , de 22 anos e Carlos M íngue z D íaz , de 25. O Gobe rnador Civil re com e ndou re com pe nsar ao Garda Civil, M anue l U z al M onte ro, com o ince ntivo social de actitude s com o a de scrita

Luis Lam e la García

m e sm o día 20 de xullo, e a participación nas actividade s clande stinas e insurre ccionais, foron re m atando coa vida de m oitos m ilitante s libe rtarios. Un dos prim e iros e n m orre r foi o se cre tario de F.L. de GG.AA., Francisco Be llón, asasinado o 14 de agosto de 19 36; tam én cae ron e n outubro a m aior parte dos inte grante s do grupo "Ne rvio", com o M anue l Pallare s, Cristóbal Fe liu e M e lch or Pita. En tais condicións, corre sponde u a José Gonz ále z , antigo contador da Fe de ración Local de GG.AA. lide rar a re construcción dos grupos libe rtarios co obxe ctivo de te ntar le var adiante novos m ove m e ntos insurre ccionais ou de re siste ncia. Ne sta tare fa, Gonz ále z , re tom ou o contacto con Antonio Fourne rak is, un anarq uista gre co-arxe ntino q ue ch e gara á cidade e n 19 34; m ais ante s de lo tivo q ue lim ar as aspe re z as q ue antigas discre pancias ide ológicas os fixe ran e nfrontar ante s do golpe m ilitar. Este s dous h om e s e outros m ilitante s anarq uistas conse guiron te ce r unh a m alla de re siste nte s antifascistas, q ue agoch ados e n dive rsos dom icilios da cidade , agardaban calq ue r m ovim e nto para incorporarse coas arm as á loita frontal contra o e nim igo. Unh a m alla de grupos q ue e ra sostida m aioritariam e nte por m ulle re s coruñe se s, m ilitante s anarq uistas á súa ve z , ou com pañe iras de inte grante s dos grupos, q ue lle s proporcionaban agoch o, com ida e re aliz aban o contacto e ntre as pe rsoas agach adas.

Na m e sm a noite do día 9 de xullo de 19 37, de spois da caída da rúa Atoch a Alta,

tiña lugar unh a nova ope ración policial contra a vive nda situada na rúa do Carm e n núm e ro 6, na q ue os anarq uistas fixe ron re siste ncia ás forz as de orde pública. Alí foron ase sinados Antonio Fourne rak is, José Vale iro Caram és e Alicia D orado, m e ntre s com pañe iro de sta últim a, o anarq uista portugués Julio Ace be do fuxía polos te llados da vive nda ata a rúa da Ve re da do Polvorín, núm e ro 1, onde re m atou se ndo acribillado. Estas caídas le varon ade m áis á de te nción da m aior parte dos inte grante s dos grupos anarq uistas coruñe se s e ás m ulle re s q ue os apoiaban. O s de tidos foron se lvaxe m e nte torturados e a m aior parte de le s foron e xe cutados e n aplicación da le i de fugas: José Torre s e n Punta H e rm inia, Ale jandro Basilio Palacios nas proxim idade s do m atadoiro, José Gonz ále z , Ale jandro D e lgado e Antonio Vare la, e n Adorm ide ras e Santiago Sanjurjo e Roge lio Gonz ále z (irm ao de José) na carre te ira do Cárce re , todos e le s a finais de xullo e com e z os de agosto de 19 37. O s autore s de stas m orte s foron os gardas civís Pe dro Pe llice r Nicolás, Vice nte Pe ralta e Luis Expósito Castaño. O m ilitante com unista Justo Galán Barbe ro, de tido na ope ración foi de spois

O s ne nos das Atoch as

ve rq ue ron sangue anarq uista

D e sactivada a FAI coruñe sa

O re spland or d as Atoch as4

Nos Planos da Coruña do século XVIII, obsérvase a pre se ncia dunh a única alde a da Pe ninsula da Torre ... Unh a pe q ue na alde a coas form as propias dos ase ntam e ntos tradicionáis da Galiz a rural, e m plaz ada a m e dia lade ira e ntre O s Pe lam ios e o cum io de M onte alto.

A e rm ida da Nosa Sra. de Atoch a se rve de ce ntro e lím ite e ntre os dous rue iros do ase ntam e nto: A Atoch a Baixa (o m ais próxim o ás m urallas) e a Atoch a Alta (e ntorno ao cam iño q ue subía aos m uiños de ve nto de M onte Alto).

Este ase ntam e nto alde án e xcluido da cidade contaba cun ce nte nar de casas de labradore s q ue traballarían as te rras da Pe ninsula, ás q ue acce dían a través dunh a fina re de de cam iños agricolas nas Agras de M onte alto e da Torre .

A ape rtura da Rua do H ospital, a re ctificación da e strada da Torre e a nova construcción da e strada de "O rillam ar" coas súas xe om e trias re ctiline as, abre n a pe ninsula á im plantación do Cim ite rio, fábrica de Som bre iros e de xabrós,... constrúe se o H ospital da Caridade -H ospicio, Cuartéis de Z alae ta e de Artille ría, e fabricas de cristáis, m ade iras, de gas... cre andose un e nclave industrial próxim o á ve lla alde a q ue vai transform ála nun dos BARRIO S O BREIRO S da Coruña de cim onónica.

O de rrubo das m urallas da Cidade Ve lla (1850) pe rm itiría unh a nova re lación e ntre a Cidade Ve lla e as Atoch as: Sin e m bargo a re te nción polo M iniste rio da Gue rra do Cam po da Estrada e parte do Cam po da Le ña, coa construcción do Cuarte l de Infante ría (1859 - 1864) introduxo unh a barre ira de 175 m e tros de lonxitude e tre s plantas de outo abortóu a cre ación de te xido de e nlace e ntre a Cidade e as Atoch as.

Pola proxim idade ás industrias, as

Atoch as se rá o e spacio no q ue se visualiz ará a PERIFERIA O BREIRA, polariz ando unh a das áre as re side nciáis da inm igración prole taria. Un e spacio no q ue xe rm inarán os m ovim e ntos, e ntidade s e circulos obre iros, q ue xunto co gran e spe ctáculo do Antroido te rá na rúa da Torre o se u re fe re nte por antonom axia, o e spacio público conve rtido e pisódicam e nte no e sce nario da libe rtade dos de sh e re dados.

Nos planos da Coruña e ntre 1845 e 19 34, obse rvanse as transform aciós da alde a coa ocupación das h ortas, ape rtura das ruas de S. Juan, S. José, M onroig e M arconi e o de sarrollo de ringle iras de vive ndas nas Ruas da Torre e O rillam ar.

Fre nte o "U rbanism o form aliz ad o", das ÁREAS RESID ENCIAS BU RGU ESAS na Plaz a de M aría Pita, ou no Ensanch e do Cam po do Carballo, os planos m ostrannos o cre cim e nto fragm e ntario, de slabaz ado e "sin form a" da PERIFERIA O BREIRA.

Entre 1860 e 19 00, cando se conform an as paisaxe s ide ntitarias da Cidade - capital, coa arq uite ctura das gale rías de sple gándose ao longo da M ariña, a unh a distancia dunh os 300 m , nas Atoch as, sobre a re de de cam iños e "ve re das" das Atoch as, constrúe se "a outra paisaxe ", a cara oculta da cidade .

As ruas das Atoch as Alta e Baixa, a da Fonte Se oane , da Torre , do Ce m e nte rio, Cam po de M arte ... foron os am bitos e spaciáis e le xidos para construir as "casas te rre nas", un tipo de e dificio "acord e coa pobre z a d as fam ilias q ue ne las sole n h ab itar e apropiad as para os se us h áb itos e e scasos re cursos": A VIVEND A O BREIRA, e xcluida polas O rde nanz as das rúas da Cidade e dos Ensanch e s Burgue se s, m odificará o aspe cto da alde a e do se u e ntorno inm e diato, ata transform ala na paisaxe da pe rife ria prole taria.

As Atoch as:

Plano da Coruña a m e diados do s éculo XVIII

Plano da Coruña na prim e ira m e tade do s éculo XIX

Ante proxe cto da Ciudad Satélite Conce pción Are nal 19 31

Nosa Sra. de Atoch a

Rúa Panade ras

Cam poda Le ña

Cam poda Le ña

Atoch a Alta

Atoch a Alta

Atoch a Baixa

Atoch a Baixa

San Roq ue

San Roq ue

San Xoan

San Xoan

Nosa Sra. de Atoch a

O re spland or d as Atoch as5

A cue stión da vive nda obre ira

O cre cim e nto de m ográfico e a e spe culación inm obiliaria, conve rte n "a cue stión d a vive nd a obre ira" e n te m a re curre nte : A inh ibición do Conce llo controlado pola burgue sía re ntista e as e pide m ias fan e m e rxe r a de nuncia pública ante os pe ligros para o conxunto da cidade .

As Atoch as son re fe re ncia obrigada nos artigos pe riodisticos q ue ale rtan das condiciós de m arxinalidade no q ue vive a clase obre ira coruñe sa.

"M ise rable s casuch as q ue m e jor pud ie ran llam arse covach as, se h allan e sparcid as por tod a la ciud ad e n num e ro tan consid e rable q ue am e naz an con un se rio y constante pe ligro com o pe rm ane nte s focos d e infe cción. M uch as no tie ne n m as q ue una re d ucid a pie z a d ond e se h ayan la cocina, d orm itorio, re tre te e tc sin capacid ad para una sola pe rsona y e n la q ue ve ge tan h acinad os los ind ivid uos d e una fam ila. O tras m as m ise rable s aun care ce n h asta d e re tre te y las pe rsonas q ue e n e llas tie ne n un h ogar se ve n obligad as a arrojar a la via pública las inm und icias d e su vivie nd a...( 19 10)"."En La Coruña h ay ad e m as d e suburb ios, ranch os, m uch os ranch os e nclavad os e n e l ce ntro m ism o d e la población (....) Los ranch os d e Bue nos Aire s son sanatorios y son palacios si se los com para con los d e la Falpe rra, Castiñe iras, Atoch as, M atad e ro, Cortad uría, H ospital( 19 30)".

Prole tariado e de re ito á cidade : o m ove m e nto coope rativo.

Conve rtida as ruas das Atoch as, Fonte Se oane , San Roq ue , Cam po de M arte ..., no ám bito pre fe re nte de localiz ación da vive nda prole taria, tam én van se r lugare s

de sés de Ce ntros com o o Ate ne o Cultural H e rculino, ou a Asociación Cultural Union O bre ra, e barrios nos q ue xe rm olarán as iniciativas da clase obre ira q ue pre te nde n dar unh a re sposta de finitiva á cue stion da vive nda na Coruña.

O Coope rativism o obre iro e stará na base de iniciativas com o a Coope rativa d e Casas Baratas d o Cam po d e M arte (19 20) e a Socie d ad e Coope rativa d e Casas Baratas "Conce pción Are nal" (19 28). No plano de Fe rm in Gutiérre z (19 31- 35), dibúxase xa o Cam po de M arte e de line ase o traz ado da CID AD E O BREIRA CO NCEPCIÓN ARENAL q ue lide rada por Ram ón M ase da é un auténtico M ANIFESTO D O D EREITO Á CID AD E da clase obre ira: A m ate rializ ación no Plano dunh a iniciativa na q ue 1000 asociados "...h ace n fre nte único y re solve rán d e una ve z e l proble m a d e la vivie nd a para si y para e l re sto d e sus conciud ad anos,(...) con la e d ificación d e un m illar d e vivie nd as...(M e m oria 19 30)".

A e xplanada e ntre a Estrada da Torre e a e nse nada de San Am aro se ría o lugar e le xido para a construcción da nova Cidade Satélite .

Ali, no Cam po da Rata, onde o ide ario progre sista form aliz ara o de re ito á cidade das clase s traballadoras, foi o e sce nario e le xido polos fascistas para re m atar coa vida de m oitos q ue com o Ram on M ase da, non conce bían unh a politica urbanistica progre sista á m arxe dunh a politica de vive nda social.

As Atoch as, a ve lla alde a conve rtida e n barrio prole tario, continuóu a se r durante m oitos anos o e spacio no q ue se visualiz óu no m ism o ce ntro da cidade as form as urbanisticas e arq uite ctónicas da e xclusión da clase traballadora..

Xosé Lois M artíne zArq uite cto

de alde a a barrio obre iro

A Coruña. 1859

A Coruña 19 35. Plano Fe rm ín Gutiérre z

Im axe s do Clube do Mar na II Re pública, fundadore s e s im patizante s

O re spland or d as Atoch as6

no q ue a anarq uía re sistía alim e ntada, lim pa, prote xida e am ada polas m ulle re s. Ne stas casas ch orábanse os asasinatos das xe ntiñas q ue caían m ais tam én tiñan lugar as re unións re volucionarias e os e ncontros am orosos, e e scribíanse as novas consignas e re aliz ábanse abortos solidarios. Ne stas casas sobre viviron agach ados os dirixe nte s anarq uistas inte rnacionais Antonio Fournarak is e Julio Ace be do Ve iga, xunto a m oitos outros libe rtarios, ata o de z de xullo de 19 37 e n q ue as forz as re pre sivas, inform adas m e rce de á súa indigna gue rra suxa, asaltataron as dúas casas ce ntrais do coraz ón anarq uista das Atoch as. Ese fatídico día tivo lugar prim e iro, na m adrugada, a caída da casa de M aría O te ro Gonz ále z , co re sultado de catro asasinados, incluída a propia M aría, un de tido e un fe rido; e de spois, na tarde do m e sm o día, suce de u a caída da casa de Alicia D orado, coa conse cue ncia de tre s asasinados: Alicia, Ace be do e Fournarak is. Poucos días de spois cae a casa de M aría Se ixas Sánch e z , onde ne se m om e nto e staba re fuxiado o dirixe nte Xosé Torre s Re gue ira, q ue se ría asasinado o de z ase is de xullo. A caída anarq uista das Atoch as trouxo com o conse cue ncia os asasinatos inm e diatos de M aría O te ro Gonz ále z , viúva de fusilado; e Alicia

D orado, viúva de pase ado e am ante de Ace be do. M ais tam én le vou á de te nción e ao e ncarce ram e nto doutras m oitas m ulle re s libe rtarias ou solidarias co libe rtarism o: M arina Re i Sánch e z , irm á de anarq uista asasinado; Pilar Suáre z M arante s,

bordadora am ante de Fournarak is; Xose fa Calvo Cortés, pe ixe ira e ve rdure ira, cun fillo de tido e outro m orto; Aurora M iguéle z Pe na, nai de Antonio Vare la M iguéle z , pase ado, e q ue agach ara a Fournarak is; Consue lo M e itín Rodrígue z , de stacada m ilitante anarq uista e com pañe ira de Xosé Torre s co q ue tivo varios fillos; M aría Se ixas Sánch e z , com pañe ira do panade iro Ale xandre Basilio Palacios e q ue tive ra agach ados a Fournarak is e Xosé Torre s; e todas as q ue lle de ron re fuxio a Xosé Torre s, Paca, a m ulle r dun carpinte iro da rúa San Am aro; Ale xandra, unh a prostituta da rúa Cartuch os; e Te re sa Lam as Conch ado, unh a viúva tam én da rúa San Am aro. A le m branz a de todos os nom e s de todas as anarq uistas das Atoch as caídas re splande ce na libe radora m e m oria com unal de m ulle re s libre s.

Carm e n BlancoD e Atracción total, inédito

José tiña un soño. O da clase obre ira. D e súpe to, toda aq ue la utopía dos anos da Re pública de sapare ce u. As súas actividade s e n Xe rm inal, as conve rsas no Sindicato de Cante iros... Todo aq ue lo e sfum óuse . Estoupara, voara polos aire s. Unh a de nuncia da súa m ilitancia ce ne tista lle fixe ra e ntrar na cáde a. Atopábase a disposición do D e le gado de O rde Público, com o m oitos outros q ue alí e staban. Algúns sairon, si... m áis na m e sm a porta lle s agardaban os m e m bros das Brigadas do Am e nce r.

E salvóuse polos pe los. Foi un M axistrado da Audie ncia o q ue o sacou. M ais aq ue lo non e ra a libe rdade . Nun conte xto com o aq ue l todo e ra posible : m e sm o q ue xe nte gris, com ún, pe rsoas q ue pasaban de sape rcibidas polas rúas conve rtíranse da noite á m añá, tras inh alar o ve ne no da viole ncia, nos cabe cillas da re pre sión. Non, aq ue lo non e ra a libe rtade . Era unh a cade a m áis grande . Calq ue r de nuncia, calq ue r sospe ita, calq ue r inte rés pe rsoal non pre visto podía se r pe rigoso nunh a socie dade com o a coruñe sa onde todo o m undo coñe cíase e onde a vida xa non valía un pe so.

Pre cisam e nte e se clim a opre sivo, e as novas da pe rda de posicións do gobe rno re publicano, provocou unh a avalanch a de fuxidas: te ntativas m asivas de nde as costas coruñe sas. Só podía face rse por m ar. As e xpe ctativas de q ue aq ue lo fora un m al soño de poucos días de sapare cían. O s agach ados nas casas, nos m onte s, os q ue viñe ran doutros lugare s para non se r localiz ados fuxe n e n m asa, de nde O Portiño, San Pe dro ou As Xubias. Boa parte de le s son de tidos. D e se spe radas, ce ntos de pe rsoas cara a e spe ranz a da alta m ar subindo de noite polo m onte .

Un día, o tre s de m aio de 19 37, apare ce u na porta da súa casa do M atade ro un tocaio se u pre guntando por él. José Fe rnánde z lle contóu q ue ch e gara alí proce de nte das te rras catalanas, onde a forz a do sindicato im puña a súa orde a Ge ne ralitat Catalana, onde o golpe non fora posible pola re siste ncia organiz ada dos obre iros. O cam arada lle viña a solicitar a súa colaboración para re m atar con aq ue l pe sade lo, para voltar ó soño q ue daq ue la se conve rtira a de m ocracia. Viña a contarlle un plan de de se m barco m arítim o de arm as pre cisam e nte por e sta z ona, a través da prote cción dos barcos de gue rra france se s, q ue non podían e ntrar e n conflicto dire cto de bido a aplicación daq ue l ne fasto acordo para pre vir a e xpansión do fascism o ale m án. Gañaríanse lle as costas ós m ilitare s golpistas, e te rían q ue abrir unh a nova fronte .

Entón le m bróuse das te ntativas de insurre cción nos Cuarte is da Coruña e Fe rrol de finais do trinta e se is. Re cordou a boa parte dos se us am igos dos

s indicatos e spallados e acubillados nos e spaz os m áis oscuros das súas vive ndas. Le m bróuse do apoio q ue tive ran de se m pre dos ce ne tistas de O le iros, Carral, Ce e , Corcubión, San Pe dro de Nós... Tivo pre se nte a inm e nsa m asa de rapace s xove s q ue tive ran q ue ir forz ados nas m oitas le vas q ue h oubo para forne ce r o e xército golpista. Ese s re cordos déronlle folgos, e com e nz ou a conve rtir e n re alidade o se u soño. Inform óulle dos pre to de dous m il agach ados q ue podía h abe r na cidade h e rculina. D o apoio da m aioría dos Carabine iros e dalgúns Guardias de Asalto. Falóulle da e structura clande stina de re siste ncia: dos agach ados, da "O ficina", do "Salto do Can", dos bare s da Rúa O lm os e M arina q ue se rvían com o e spaz os de e nlace ...

O s días se guinte s foron xornadas de e spe ranz a, de ilusión. Ve u com o o proxe cto ía tom ando corpo. M e sm o xa sabían onde pode rían agach ar as arm as cando ch e gara o e nvío: no Caste lo de Santa Cruz , rode ado de tantos com pañe iros. José Fe rnánde z díxolle q ue

e ncargaríase de ir cone ctando con boa parte das súas re lacións: de spraz óuse cara ós arre dore s da cidade da Coruña e doutras cidade s gale gas, e stable ce u unh as prim e iras liñas de contacto coa e structura dire ctiva da Fe de ración q ue q ue daba na cidade h e rculina. Este non fora re aliz ado con

tanta rápide z , pre cisam e nte porq ue a e strate xia de supe rvive ncia im pe día a e xiste ncia de contactos dire ctos se n pasar por varios filtros e fase s de vixiancia. Non e ra un conto. A vida e staba e n xogo.

Pre cisam e nte o 10 de xullo convocóuse unh a xuntanz a no núm e ro 55 de Atoch a Alta para concre tar de finitivam e nte o plan. M ais o se u tocaio non e staba alí. O q ue se atoparon non foi a ilusión, se nón a m áis absoluta de se spe ranz a. A vida rom pe use lle e n m il pe daz os. Ne sa m e sm a m adrugada a Brigada de Se rvicios Espe ciais tam én e ntrou no núm e ro 6 da Rúa do Carm e n. A e ntrada ne se s dous dom icilios lle suce de ron varios m ortos. Nos días se guinte s continuou a caída de varios lugare s onde se agoch aban outros com pañe iros... José Fe rnánde z nunca voltou.

José Brandariz foi fusilado o día 10 m arz o de 19 38 xunto a varios dos m áis altos re sponsable s da CNT e FAI na Coruña. O utros m e sm o non ch e garon ata e sa data e m orre ron tras se rlle s aplicada a Le i de Fugas. A re alidade supe ra á ficción. Nunca o m undo fora tan pouco re al com o naq ue le s días.

Em ilio Grand ío Se oaneTe xto ficcionado a partir do docum e nto

"Inform e Brandariz ", publicado e n:Grandío, E.; (2001) Vixiancia e inve stigación na Galicia d a Gue rra Civil. O "Inform e Brand ariz "

Casas Coraz ón Anárq uico

Aos coraz óns anarq uistas d as Atoch as

Casas Anarq uistas

Cando se e rgue u o te rror de 19 36 m ulle re s anarq uistas com batérono na rúa e m orre ron. Cando o te rror se im puxo m ulle re s anarq uistas fuxiron aos m onte s libre s para se guir com baténdoo. Cando o te rror continuou com pañe iras de anarq uistas asasinados, nais de anarq uistas asasinados, m ulle re s de anarq uistas pre sos, nais de anarq uistas e xiliados, irm ás de anarq uistas, fillas de anarq uistas, m ulle re s de fam ilias anarq uistas e m ulle re s m ilitante s anarq uistas abriron nos lugare s am ados de Galicia nos q ue vivían as súas casas anarq uistas de acollida para libe rtarios e e sq ue rdistas. A m aioría pagouno coa súa vida. M oitas coa de te nción e o cárce re . E unh a m inoría coa fuxida e a clande stinidade . Le vam os as súas casas anarq uistas m oi de ntro de nós.

As anarq uistas das Atoch as

Ante a inm e nsidade do h orror e do de sastre da re pre sión fascista de satada e n xullo de 19 36 e sfarélase o flore ce nte e e spe ranz ador m ove m e nto anarq uista coruñés na m orte , no cárce re ou no e xilio. M ais unh a m inoría de m ulle re s libe rtarias re sistiu opoñéndose á vontade de aniq uilación do se u m ove m e nto re volucionario,agach ándose , agach ando aos com pañe iros anarq uistas e traballando na clande stinidade pola re organiz ación da actividade re volucionaria. Ne ste e sforz ado e dificilísim o labor de m ante m e nto e afortalam e nto do m ove m e nto libe rtario, as m ulle re s actuaron sacándolle o m áxim o partido ás funcións tradicionais do se u se xo m ais tam én subve rténdoas, com o ocorre se m pre nas s ituacións lím ite nas q ue cada q ue n te n q ue aportar o m e llor e o todo de s i. Estas m ulle re s traballaban na re construción da FAI, se rvían de e nlace e ntre a m ilitancia anarq uista, re collían cartos para as xe nte s libe rtarias e ncarce radas e agach adas e agach aban e coidaban ás pe rsoas libe rtarias pe rse guidas ofre céndolle s casa, com ida e arranxo de roupa. D e sta m ane ira ch e gou a cre arse unh a re de de casas re fuxio q ue tivo o se u coraz ón no barrio das Atoch as

Jos é Torre s e Cons ue lo Me itín

Nunca o m undo fora tan pouco real...

O re spland or d as Atoch as7

Por fin de spóis de unh a durísim a e longa vida (1875- 19 64), Espe ranz a Váz q ue z de scansa no ce m e nte rio de Santo Am aro q ue tanto lle gustaba. Con e la dóus fillos e duas fillas.

Espe ranz a Váz q ue z e ra a m iña aboa. Un dos fillos q ue de scansa con e la e ra m e u pai. M aria Iz q uie rdo e ra a m iña m adriña. Se ve rino e ra un h e rói anónim o.

O s catro xine te s non coñe ce n o paro. Traballan ¡D e m om e nto! ¿Por canto te m po? Noutros paise s. O ce m e nte rio de Santo Am aro continúa se ndo un dos m ais fe rm osos do m undo. Te n novos ve ciños de sona: Suare z Fe rrín, Salce do M olinue vo,

Caridad Pita...H oxe m ais q ue nunca Santo Am aro na O rilla m ar, é un Ce m e nte rio de Vivos. Ele s nos e xplican suas le e ndas, s i poñe m os ate nción e agarim o e ás sabe m os e scoitar. D urante ás décadas da dictadura, m oitos vivos ch e iraban a m orto, producían m e do, te rror, noxo, odio,... Non e staban vivos, e staban m al e nte rrados. D isim ulaban a podre m ía de baixo dos uniform e s e ás sotanas. Por contraste m ile s de m ortos e staban m ais vivos q ue cando e staban físicam e nte pre se nte s.H oxe q ue un gobe rno socialista q ue re face r unh a Le y da m e m oria q ue de spre z a os m ortos re publicáns...H oxe q ue un gobe rno socialista na cidade da Coruña m antén nas rúas, nas plaz as, nas ave nidas, nos e dificios, e nos h ospitais o nom e dos ase sinos.H oxe q ue os do PP botánlle doble pie nso a os cabalos dos catro xine te s...H oxe de cim os q ue todo Pobo q ue e sq ue ce a súa h istoria e stá conde nado a re pe tila.

H oxe q ue de nde o suce dido FAI 70 anos, ape nas te ñe n pasado un par de m inutos de H istoria.

H oxe tócanos a nos face r do sile ncio clam orosas ve rbas.

H oxe son para nos, os Se ve rinos un orgullo... A súa le m branz a un de be r.

O s se us ase sinos unh a ve rgoña.H oxe pode m os de cir co clásico: ¡Los

m ue rtos q ue vos m atáis goz an de bue na salud!

¡Por e le s!25 de m arz al do ano 2007

Carlos Paz os Paz

auténticam e nte ce ibe s da Coruña. En calq ue r caso m oito m áis libre q ue a cidade dos vivos.

O m arido de M aría e ra se pulture iro. Cando se de se ncade nóu a h e catom be , e scondéu no ce m e nte rio algúns fuxidos anarq uistas e com unistas da z ona das Atoch as- M onte Alto. Agoch ados baixo te rra, de baixo de algunh as lápidas, ce cáis de ntro de algún luxoso m ausole o...

Salvóu vidas. O de scubriron. O s ve nce dore s de rónlle tal m alle ira q ue m orre u a conse cue ncia de la. Ch ám abase Se ve rino. Era pobre , re publicán, botárono na fosa com ún.

O s fuxidos agoch ados, foron ilustre s ve ciños vivos dos ilustre s m ortos: Curros, Castro Ch ané, Linare s Rivas, Juana de Ve ga, conde sa Espoz y M ina, M arq úe s de la Ense nada, Eduardo Pondal, Irm áns Vilar Ponte , e sobre todo de :

"Francisco Alcaraz , infortunado obre ro, q ue pe rdió la vida por salvar a tre s m uge re s [sic] e n la Playa de l O rz án"

O utro h e rói doutros te m pos. M orréu con trinta e un anos, de ixando orfo a un fillo de un ano. Fale céu o 25 de agosto de 189 7 (de scansa no IV C 359 )

Na cidade da Coruña se m pre h oubo h e róis anónim os e canallas públicos.

O m e s re publicán de Th e rm idor (xullo) de 19 36, cabalgaron se n control, pola cidade da Coruña os catro xine te s do Apocalipsis :

¡A fam e ! ¡A pe ste ! ¡A gue rra! ¡A m orte !O s franco- fascio- fraile s- falangistas

abriranlle s a caixa de Pandora, e os xine te s cabalgaron, cabalgaron, cabalgaron...

H oubo m ile s de victim as. H e róis e h e roínas, coñe cidos e re coñe cidos. Eu vou falar dos anónim os. O s q ue ne n sale n ne n salirán nos libros de h istoria...

Uns anos de spóis, un ne no facía o rote iro iniciático por donde tiñan transcurrido os fe itos. Aínda h abía nas rúas se ñais da bosta dos cabalos dos catro xine te s. Aq ue l rote iro com e nz aba na rúa do O rz an e sq uina a Z alae ta, subía por diante da igle sia dos prote stante s ¡San Silve stre , m e igas fora! D ism inuía o paso, de ollos be n abe rtos ao pasar fre nte da e ntrada ás rúas Papagaio e Tabare s, ace le raba diante da "H orta de Casaritos", e re m ataba o pe riplo da rúa Panade ras, ch e gando ao "Cam po da Forca", "Cam po da le ña", "Plaz a de España".

Ao pé da plaz a, na rúa San Juan, m oraba Espe ranz a Váz q ue z , xusto e nfre nte de onde e stá h oxe o m onum e nto a Porlie r, q ue de aq ue la obviam e nte non e xistía.

Espe ranz a Váz q ue z , viuda, foi nai de once fillos. Tiña unh a am iga, a súa m illor am iga, tal ve z á única. As duas ve stidas de ne gro, as duas viudas. Ch ám abase M aría Iz q uie rdo, Espe ranz a e M aría.

M aría e Espe ranz a, xunto co h om e da prim e ira,organiz aron un pe q ue ño grupo para xogar ao xadre z coa m orte , com o na pe lícula de Ingm ar Be rgm an "El séptim o se llo" pe ro de ve rdade ¡E ve nce ron! Salvaron dos catro xine te s a pe rsoas q ue tive ron de sce nde nte s, fillos e ne tos, q ue non te rían nacido, de non se r por aq ue le re de de re siste ncia e com bate .

Naq ue le s anos de ne gro e branco, aq ue l ne no acom pañóu m oitas ve ce s ás dúas m ulle re s ao ce m e nte rio de Santo Am aro. Aq ue l ne no e ra e u.

Iba con le dicia á cidade dos m ortos. Curiosam e nte naq ue le s lúgubre s anos 19 40 e 19 50, o ce m e nte rio e ra un lugar branco, lum inoso, con vistas ao m ar. Era tal ve z un dos poucos lugare s

En h onra e relem bro dos h e rois das Atoch asO cem enterio dos vivos

Me m bros da Com is ión, con re tratos dalgunh as vítim as da re pre s ión Foto

graf

ía: J

uan

Vare

la

A de sinform ación conxénita, e ncol da acordanz a h istórica, q ue é s intom ática ne sta socie dade h e rde ira da ch am ada Transición, cría am plos e spacios de m e m oria e scura nas m e nte s e nos re cordos de todos aq ue le s q ue alle os aos aconte ce m e ntos de gue rra civil non te m os m ais fonte s de e nte irar e ave riguación, na m e irande parte dos casos, q ue a transm isión oral e , m e sm o os e cos lonxanos das conve rsas e n voz baixa e os m e dos e pavorías palpados e ntre fam iliare s e coñe cidos. Em porioso, cando os am igos da M e m oria H istórica, convocaron e sta h om e naxe os m ártire s das Atoch as, non tive n m ais re m e dio q ue pre guntar cal e ra o significado de ste acto e a inform ación pre cisa para com pre nde r o se u alcance e a súa transce nde ncia cidadá. Porq ue de todo o ocorrido ne ste m e u barrio, non sabía practicam e nte nada, se non e ran as de slabaz adas te ste m uñas, aq uí e acola, dos h orrore s propios dos te m pos ne gros, xe ne raliz ados no conte xto do país e q ue non aportaban, e vide nte m e nte , o se ntido propio e individualiz ado q ue agora, e stou e n condicións de e nte nde r m áis doadam e nte . A m orte dunh a pe rsonaxe de scoñe cida "O M e rluz o" un de lator arre be ntado pola h e m optise na rúa e q ue non acadou socorro por m ais q ue o solicitou, re cordo do traslado do "Fouce llas" por O rillam ar coa carre ira cube rta de soldados, fam iliare s de tidos e n re dadas h abituais, os "rojos" m ais ou m e nos coñe cidos. O Cam po da Rata, e tc. Vagas le m branz as q ue form ulaban un conte xto m e ntal de te rm inado e q ue agora e ncaixan pe rfe ctam e nte no cre bacabe z as de se ntidos e form ulacións.

Porq ue "aq ue llo" foi algo m ais q ue unh a asonada, un "Pronunciam ie nto" á m e dida dos aq ue cidos no século XIX. Na distancia te m poral, e baixo a nosa actual orde axiolóxica, a ponde ración de valore s é clara e pre cisa: un acto de alta de lincue ncia con conculcación dos de re itos h um anos m ais fundam e ntais, o xe nocidio social con praxe de s iste m a e un am plo e spe ctro de crim e s contra a h um anidade . O s facciosos do 18 de xullo non e ran m ais q ue uns vulgare s asasinos. Nin m ontañas ne vadas, nin bande iras aos ve ntos, nin poe sía épica, nin farrapos de gaita. Crim inais se n nin se q ue ra o com ple m e nto paliativo dunh a form ación inte le ctual ou a dourada ilustración dos aristócratas do de z aoito. Alí, naq ue las m e nte s, non h abía nada. Nin se q ue ra un m ínim o raciocinio da h um ildade . Eran a pre pote ncia e le vada a súa m áxim a pote ncia. Eran os q ue facían falta. O s ne ce sarios e ne sa cre nz a de sbotaban calq ue ra com poñe nte de h um anidade e se ntim e nto e xustificaban a súa oufane z a da transce nde ncia. Que rían tam én un im pe rio de M il Anos, un im pe rio q ue tivo o se u de rrade iro capitulo no corpo de sapostado nunh a cam a de h ospital trinta nove anos de spois. M e ntre s, o te rror, a fam e , a m ise ria e os triste s e pisodios com o e ste q ue e stam os a ce le brar, q ue nos de ixan no de sabrim e nto de se rm os un sim ple s "voye urs" na distancia dos fe itos e non te r m ais q ue as le tras para non calar pe rante a e stulticia, o e sq ue ce m e nto e as am ne sias inte re sadas dos e stóm agos de voradore s do inm e diato e a de plorable re alidade dun pode r pe rm isivo coa ve rgoña h istórica q ue a todos nos atinxe . D e nde a m ode stia dun te clado, rindo h om e naxe a e ste s h e rois con nom e s e anónim os das Átoch as, e por e xte nsión de tódalas Atoch as do m undo e n se m e llanz a con aq ue le s ve rsos de M ach ado de dicados a Liste r:

"Si m i plum a valie ra tu pistola de capitán, con gusto m oriría"

O re spland or d as Atoch as8

Á noite traballaba na panade ría e o día adicábao a e star coa fam ilia, ao sindicato e ao ce ntro de e studios Ge rm inal. A le ctura, a m úsica e o fútbol e ran a súa paixón, e e so transm itiullo aos se us fillos. Na casa, todos xogaban ao xadre z e tocaban a bandurria ou a guitarra. Na época na q ue e m pe z ou a traballar coa fam ilia Canale jo, Ale jandro e staba com o porte iro no e q uipo de fútbol Club Sue via.

"Era m oi coidadoso cos libros", se gundo re corda o se u fillo Ale jandro, xa q ue na inclusa onde se u pai foi abandonado o 28 de fe bre iro de 189 6 e nsináronlle a

para ch e gar o anarq uism o tiña q ue vir prim e iro o com unism o e logo o socialism o", com e nta Xosé M aría Palacios, ne to de Ale jandro. Afiliado á CNT de sde 19 21 - ano e n q ue tam én foi de tido acusado de le sións grave s- , se cre tario do Sindicato de Panade iros da Coruña e n 19 30, vice pre side nte no 31 e contable no 35,

Nas re de s dun topo

O ruído das se re as portuarias de ron a prim e ira alarm a do golpe de Estado na noite coruñe sa o sábado 18 de xullo. Era o sinal convido nunh a asam ble a da CNT ce le brada o día ante rior na praz a de toros para q ue os cidadáns acudise n ao Gobe rno Civil a de fe nde r a Re pública. Naq ue la xuntanz a e staba Ale jandro Basilio Palacios, pase ado xusto un ano de spois de q ue as se re as do porto rach ase n a calm a da cidade e le varan ás rúas un caos im posible de atallar.As pe sq uisas dun topo na e strutura clande stina da CNT da Coruña -s indicato m aioritario nunh a cidade de 9 0.000 h abitante s naq ue l e ntón con 15.000 afiliados anarq uistas- provocaron na m adrugada do 10 de xullo de 19 37, nos núm e ros 55 da rúa Atoch a Alta e no núm e ro 6 da rúa do Carm e , as caídas de varios anarq uistas: se is h om e s, e ntre e le s o m ilitante arxe ntino Antonio Fourne rak is, e dúas m ulle re s. O s oito foron acribillados a balaz os. Aos poucos días, m e m bros das Brigadas de Se rvicios Espe ciais da Garda Civil pase aron a varios dos de tidos na re dada: o panade iro Ale jadro Basilio Palacios, o e m pre gado de Te le fónica

José Torre s Re gue iro e outros m e m bros dos grupos anarq uistas Ne rvio e Braz o e Ce re bro. A vive nda do panade iro, q ue e ra unh a fonda, se rviu de agoch o aos anarcosindicalistas, m otivo polo q ue foi arre stado na tarde do 13 xullo e cinco días de spois fale ce u tras se r asasinado polos disparos de dous axe nte s. Se gundo o xe fe da Com andancia da Garda Civil da Coruña, cando inte ntaba fuxir do coch e policial. "Era un h om e se rio e conse cue nte co q ue pe nsaba. D e fe ito re coñe cía q ue o q ue e l cría e ra unh a utopía. D icía q ue

e vocal do ce ntro de e studios Ge rm inal, Ale jandro Palacios com e z ou a traballar e n 19 16 nunh a panadaría da fam ilia Canale jo (pais do fundador e n 19 33 da Falanxe na Coruña) onde coñe ce u a q ue se ría a súa m ulle r, M aría Se ijas, q ue tam én trallaba na casa dos Canale jo. Anos de spois, Ale jandro de ixou o traballo

A s úa com pañe ira María Se ijas

O m ilitante d a CNT Ale jand ro Basilio Palacios, panad e iro d a fam ilia Canale jo, foi pase ad o e n xullo d o 37 a raíz d as pe sq uisas d un infiltrad o na re d e cland e stina d o sind icato anarq uista R. Prie to

Me m bros da Com is ión, con re tratos dalgunh as vítim as da re pre s ión

Me m bros da Com is ión, con re tratos dalgunh as vítim as da re pre s ión Foto

graf

ía: J

uan

Vare

la

Foto

graf

ía: J

uan

Var

ela

Pe pe Palacios , cun re trato do s e u pai

Fu tb olis ta e ap aix oad o d a le ctu ra

e ncuade rnar, unh a tare fa q ue tam én apre nde u e l e os se us catro irm áns. A fam ilia ch e gou a te r m áis de dousce ntos

libros, ainda q ue algúns de le s le vounos a policía nun re xistro e n 19 36. Nos anos 50, o m ate rial da bibliote ca da casa re partírono e ntre Ale jandro, Pe pe e Se rvando. "D as m oitas cousas q ue

apre nde m os de l, unh a das m ás im portante s é a adicación á fam ilia. Esa unión q ue h abía cando e staba él, pe rvive ", sinala o se u ne to Xosé M aría.

Ale jandro, no ce ntro, porte iro do Sue via

cos Canale jo e m arch ou para a panade ría M ariano de Paz . "Uns m e se s de spois do com e z o do golpe de Estado, e ve ndo com o e staba a situación, a irm á de Juan Canale jo, Pe pita, dille a m e u avó: 'Palacios, dado as ide as q ue voste de te n, de be ría volve r connosco. Eu falo co propie tario da outra panadaría, voste de ve n para aq uí e nos m andám oslle outro a cam bio'. M e u avó conte stoulle q ue non facía falla, porq ue non e staba face ndo nada m alo e q ue nada lle podía ocurrir", com e nta o ne to de Ale jandro, conve ncido de q ue se se guira baixo o auspicio dos Canale jo, se u avó non acabaría con dous tiros na cante ira do m atadoiro. D e ixou unh a viúva e cinco fillos: o m áis pe q ue no, Pe pe , de 10 anos, se guido de Alicia, M aruxa, Ale jandro e Se rvando, de 17, - o se xto, Carlos, fale ce ra tre s anos atrás a causa da e xplosión dun pe tardo m e ntras xogaba na fonte de San Andrés durante a ce le bración dunh as folgas- . "M aría no pongas luto por m í, q ue no m ue ro, a m í m e m atan", foi a últim a frase q ue Ale jandro lle dixo á súa

m ulle r cando, ás h oras de se r arre stado, foino ve r ao cuarte l no q ue e staba re tido e n Juan Flóre z . M aría, q ue ía acom pañada polo se u fillo Ale jandro, de 16 anos, foi e ncarce lada e sa m e sm a noite para pre star de claración. Tras darlle a coñe ce r a unh a irm á de M aría o q ue aconte ce ra, a fam ilia Se ijas púxose e n contacto con Pe pita Canale jo, q ue n se pre se ntou na policía e logrou a posta e n libe rtade da m ulle r de Ale jandro. Pe ro de l nada se soubo: "Aq uí no lle gó, se lo com ie ron...", díxolle o dire ctor da prisión á irm a de Juan Canale jo. O se u corpo apare ce u o día 18 na cante ira do m atadoiro. Ao pouco te m po, M aría foi som e tida a un conse llo de gue rra, e e stivo e n prisión ata xane iro do 38.70 anos de spois da m orte de Ale jandro Basilio Palacios, a súa fam ilia re clam a a supre sión do xuíz o ao q ue foi som e tido. "O crim e q ue com e te u foi o de q ue re r vivir e n libe rdade , de m ocracia, solidaridade e h arm onía co re sto da socie dade ", conclúe o se u ne to Xosé M aría.

A fa m i li a r e cla m a a

s u p r e s i ó n d o x uí z o a o q u e fo i

s o m e ti d o tr a lo a lz a m e n to

m i li ta r