Ondarruko berbeti 3

3. maila3. maila

GeografiaGeografiaEuskaraEuskara

NaturaNatura

AtAtaza honetaza honetananOndarroako euskaraOndarroako euskara

oinarri, euskalkiei buruzoinarri, euskalkiei buruzegingo dugu berba: zeregingo dugu berba: zerdakigun, zelan ulertzendakigun, zelan ulertzen

ditugun, dagokigunditugun, dagokiguneuskalkia ikastekoeuskalkia ikasteko

asmorik dugun...asmorik dugun...

HorretHorretarako:arako:

a. “Belar txarrak” testuaa. “Belar txarrak” testuaentzungo d i tugu, entzungo d i tugu, etetaaentzundako euskalkiaentzundako euskalkia

eteta gainerakoaka gainerakoakulertzeko etulertzeko eta ikastekoa ikasteko

arazoez berba arazoez berba egingo dugu. egingo dugu.

b. “Belar txarrak” b. “Belar txarrak” testua batuaz testua batuaz

berridatziko dugu. berridatziko dugu.

c. Euskalkien beharrac. Euskalkien beharraeteta geroaren inguruana geroaren inguruan

ezteztabaida sortuko dugu. abaida sortuko dugu.

OONDND ARRARR UKUK OOBERBET IBERBET I

ATAZAK

2

PROZEDURA:

A. ataza: ondarruko berbetiAtazaurrea: Ondarroako euskarazko hitzen esanahia asmatu

Ikasleei "Zer esan nahi du?" ariketa emango diegu (3. or.) eta, bikoteka, Ondarroako hizkeraz idatzita daudenhitzen esanahia asmatu eta batuaz emango dituzte.

Ataza: testua entzun eta esaten denaz berba egin"Belar txarrak" testua1 entzungo dugu (karpeta konpartituen biltegian eta wegunean) (10. or.), eta ikasleek, bakar-ka, "Baietz zerbait ulertu" ariketako galderei erantzungo diete (3. or.). Taldetxoetan bilduko dira, erantzunak alderatuko dituzte, eta adosten saiatuko dira.Testua berriro entzungo dugu, eta taldeotan, aurretik emandako erantzunak birplanteatuko ditugu.

Feedbacka: erantzun egokiak jaso Erantzunak guztion artean komentatuko ditugu, eta irakasleak benetako erantzunak eskainiko ditu.

Atazaostea: testua bera eta euskalkiak ulertzeko arazoez berba eginIkasleek, bikoteka, "Erraza ete da?" testaren galderei erantzungo diete (4. or.), eta erantzunak guztion arteankomentatuko ditugu.Hurbilen zaigun euskalkia hartuta, guztion artean horretaz dakiguna aipatuko dugu (ezaugarri bereziren bat,zenbateraino erabiltzen den...).

B. ataza: “belar txarrak” batuazAtaza: "Belar txarrak" testua batuaz berridatzi

Hiru talde egingo dugu, talde bakoitzari "Belar txarrak" ariketaren orri bana emango diogu (5.-7. orr.), eta faltaden zatia batuaz berridatziko dute.

Feedbacka: berridatzitako testuak zuzenduTalde bakoitzak berridatzi duen atala ozen irakurriko du, eta ikaskideek behar diren zuzenketak egingo dizkiote.

Gramatika eta diskurtsoa: bokale armonia izeneko fonetika kontuari erreparatu"Bat ala bet" ariketa egingo dugu bikoteka, eta erantzunak guztion artean alderatuko ditugu (8. or.). Benetako erantzuna jasotzeko, "Bokale harmonia" orria emango diegu ikasleei, eta atal bakoitzean adibiderenbat gehiago jartzen ahaleginduko dira (9. or.).

C. ataza: euskalkien geroaAtaza: euskalkien etorkizunaz eztabaidatu

Ikasleak taldeka banatuko ditugu: batzuk euskalkiak zaintzearen eta gordetzearen aldeko argudioak prestatukodituzte, eta besteek euskalkiak bazterrean uzteko argudioak.Talde bakoitzak prestatu dituen argudioak aurkeztuko ditu, eta guztion artean eztabaida egingo dugu.

Feedbacka: argudiorik onenak aukeratuIkasleak bikoteka jarriko dira eta, entzundako argudioen artean euskalkien alde eta kontra egiteko pisutsuenakaukeratuko dituzte (bat alde egiteko eta beste bat kontra egiteko).Bikoteetako aukerak guztion artean komentatuko ditugu.

(1) Testua nahiko ulergaitz egin dakioke ikasle askori. Beraz, komenigarria izan daiteke hasi aurretik testua laburra dela azpimarratzea, zailtasunaz ohartzea,edozelako hipotesiak egiten animatzea, eta amaieran hobeto ulertzeko transkripzioa ikusiko dugula gogoratzea.

3

ZER ESAN NAHI DU? Ondarroako euskarak "euskara berezi" fama dauka bertakook ez garen gehienon artean. Horren berezia izangoote da? Orain ikusiko dugu. Hango lagun batzuk berbetan entzungo ditugu segidan, baina, entzun aurretik, testutikatera ditugun esaldi batzuk irakurriko ditugu. Gehiena batuaz dago, azpimarratuta dagoena salbu... Zer esan nahiote du horrek?

BAIETZ ZERBAIT ULERTU

Bai, ezta? Zerbait ulertu duzue? Ulertu, imajinatu,... edo bestela asmatu, baina ideiaren bat seguru eginduzuela. Ikus dezagun:

1. Ba hori azaldu egin be ostesu. ...........................................................2. ...eta orduan esta oten beste erremediorik. ........................................3. Eta, granorik ataten espada, alferrik izaten da. ..................................4. Hango aldea belarrez bete-bete iñde da. ............................................5. Hori oso guerixe da gure herrian. ........................................................6. Horrek neguan estau itten biarrik. ......................................................7. Orduan, guztien artean txarrena axe da, ezta?.....................................

1. Badakizu zenbat lagun ibili diren hitz egiten?....................................................................................................................................................................................................................................................................

2. Eta zein izan da gaia? .........................................................................................................................

......................................................................................................................

3. Lekeitio aipatu dute solaskideek. Zer esan dute Lekeitiori buruz? ......................................................................................................................

...............................................................................................................................

4. Eta Frantziako Lourdesi buruz?....................................................................................................................................................................................................................................................................

5. Zerbait gehiago aipatuko zenukete? ....................................................................................................................................................................................................................................................................

4

ERRAZA ETE DA?

1. Ondarroako lagun batzuk belar txarrei buruz berbetan entzun dituzu. Arazorik izan duzu esan dutenaulertzeko?

a. Inolako arazorik ez. Etxekoak balira bezala ulertu diet .....................b. Hitz bitxi batzuk alde batera utzita, nahiko ondo ulertu dut dena .....c. Ideia nagusiak ulertu ditut, baina kostata ..........................................d. Zer diozu? Euskaraz aritu direla? Nork esango luke ........................ e. ............................................................................................................

2. Batuaz ez dakiten euskaldun zaharrekin aritzen zarenean. Zelan konpontzen zara?

a. Ederto. Seguru ez direla ohartzen euskaldun berria naizela .................b. Ez diet den-dena ulertzen, baina oso ondo konpondu naiz ..................c. Zelan edo halan elkar ulertzea lortzen dut, baina ahalegin handiak eginda.d. Auskalo zer esaten didaten. Nik, bada ez bada, denari baietz ............. e. ................................................................................................................

3. Zure inguruko euskalkia ikasteko esperantzarik baduzu?

a. Azkenean euskaldun zaharren moduan hitz egingo dut .................b. Bertako euskara arazo barik ulertu, eta apur bat berba egiteko gai

izatea espero dut...............................................................................c. Inguruko jendeari neke handirik gabe ulertzen badiot poz-pozik .....d. Euskalkia ikasi? Jesukristok esandakoa gogoratzen duzue, ezta?

"Errazagoa izango da gamelu bat jostorratz baten zulotxotik igarotzea,bla, bla, bla ...". Ba, nire kasuan ere, horrelako zerbait....................

e. ............................................................................................................

Ondarrutar batzuen solasaldia entzun dugu. Erraza izan da ulertzea? Eta gure inguruko euskaldun zaharrekintopo egiten dugunean? Horretaz hitz egiteko inkestatxo bat prestadu dugu. Hona hemen:

5

BELAR TXARRAK (A) Hemen duzue, lehenengo zutabean idatzita, gure lagun ondarrutarrek kontatu digutena. Eta bigarrenean gauzabera batuaz. Baina zertxobait itzultzea falta dugu oraindik. Amaituko duzue lana?

INK.

1. LEk.

INK.

1. LEK. INK.

1. LEK.

1. LEK.INK.

1. LEK.2. LEK.

1. LEK.INK.

2. LEK.

1. LEK.2. LEK.

INK.2. LEK.

INK.1. LEK.2. LEK.

INK.2. LEK.1. LEK. 2. LEK.

- A ber, nik es dakit ser dan askixe, da suk esplikauin be ostesu.

- Askixe da bedar txar bat. Berak produktoik eserestau emoten. Da solu etten dau sikiñddu bakarrik,eta hantxe berak artu. Ori goraka asko urtetenbarau esta eoten beste erremdixoik, goldiasbueltau te labrantzi ipiñi barrixe. Beorrek txupauetten dau, ta beorrek produtoik ez.

- Orreri, askixeri, entzundosu iños mugitie-edodeitzen?

- Au askixe da ta besti, mugitti, beste familixaku.- Se diferentzi dekie askixek eta mugitiek?- Bixok diz txarrak. Mugittiek dakusanak granuk

ettettuz, errosaxu morukuk.- Beste bedar txar bat bada, ba.- Bai? Zein?- Lekitxoko bedarra.- Amen bai, ori esaten da, baine ortik sir, or Gernika

ta Mungixan, estotze...- Bermio bedarra-edo. Bermio bedarra.- Da arek be arrosario moduko granuek dekos, ala

es?- Bai, bai, baauke granu. Da granu ataten espada

alperrik ixaten da orrixe ta adarra kentzi, bardinurteten dau onek.

- Bardin, bardin.- Baña ori leku gustixetan da, e? Ni, or Lurdesea jun

nintzanin, dala iru lau urte, Frantziñ or eon giñenbegire. Eta an Lekitxo bedarra bete-bete iñde da.

- Bai, bai, bai.- Asi ke guerixe da. Dena gueritzen da.- Bai, e?- Bai, bai.- Gero, negun, estau etten biarrik, baine udan bai.

Udan txarra da ortuarixentzako.- Axe da txarrena orduen, Lekeitio bedarra?- Bai, bai.- Dauenik txarrena. - Uden bai.

- Ea bada, nik ez dakit zer den askia, eta zuk azalduegin behar didazu

- Askia da belar txar bat. Berak produkturik ezer ezdu ematen. Eta soroa zikindu egiten du bakarrik,eta hantxe berak hartu. Hori goraka asko irtetenbada ez da egoten beste erremediorik, goldeazbueltatu eta labrantza berria ipini. Berorrekxurgatu egiten du, eta berorrek produkturik ez.

- Horreri, askiari, entzun duzu inoiz mugita-edodeitzen?

- Hau askia da eta bestea, mugita, beste familiakoa.- Zein alde daukate askiak eta mugitak?- Biok dira txarrak. Mugitak dauzkanak granoak

egiten ditu, arrosario modukoak.- Beste belar txar bat bada, ba.- Bai? Zein?- Lekeitio belarra.- Hemen bai, hori esaten da, baina hortik zehar, hor

Gernika eta Mungian, ez diote...- Bermeo belarra-edo. Bermeo belarra.- Eta hark ere arrosario moduko granoak dauzka, ala

ez?- Bai, bai, badauzka granoak. Eta granorik ateratzen

ez bada alferrik izaten da orria eta adarra kentzea,berdin irteten da hori.

- Berdin, berdin- ............................................................................

...............................................................................

...............................................................................- ...............................................................................- ................................................................................- ................................................................................- ................................................................................- .................................................................................

...............................................................................- ............................................................................... - ...................................- ...................................- ...................................

ONDARROAKO HIZKERAZ BATUAZ

6

BELAR TXARRAK (B) Hemen duzue, lehenengo zutabean idatzita, gure lagun ondarrutarrek kontatu digutena. Eta bigarrenean gauzabera batuaz. Baina zertxobait itzultzea falta dugu oraindik. Amaituko duzue lana?

INK.

1. LEk.

INK.

1. LEK. INK.

1. LEK.

1. LEK.INK.

1. LEK.2. LEK.

1. LEK.INK.

2. LEK.

1. LEK.2. LEK.

INK.2. LEK.

INK.1. LEK.2. LEK.














- Ea bada, nik ez dakit zer den askae, eta zuk azalduegin behar didazu

- Askia da belar txar bat. Berak produkturik ezer ez duematen. Eta soroa zikindu egiten du bakarrik, etahantxe berak hartu. Hori goraka asko irteten bada ezda egoten beste erremediorik, goldeaz bueltatu etalabrantza berria ipini. Berorrek xurgatu egiten du,eta berorrek produkturik ez.

- Horreri, askiari, entzun duzu inoiz mugita-edodeitzen?

- Hau askia da eta bestea, mugita, beste familiakoa.- Zein alde daukate askixek eta mugitak?- Biok dira txarrak. Mugitak dauzkanak granoak egiten

ditu, arrosario modukoak.- ...................................................................................- ...................................................................................- ...................................................................................- ...................................................................................

...................................................................................- ...................................................................................- ...................................................................................

...................................................................................- ..................................................................................

...................................................................................

...................................................................................- ...................................................................................- Baina hori leku guztietan da, e? Ni, hor Lourdesera joan

nintzenean, duela hiru lau urte, Frantzian hor egon ginenbegira. Eta han Lekeitio belarra bete-bete eginda da.

- Bai, bai, bai.- Beraz, ugaria da. Dena ugaltzen da.- Bai, e?- Bai, bai.- Gero, neguan ez du egiten lanik, baina udan bai.

Udan txarra da ortuarientzat.- Huraxe da txarrena orduan, Lekeitio belarra?- Bai, bai.- Dagoenik txarrena.- Udan bai.


7

BELAR TXARRAK (C) Hemen duzue, lehenengo zutabean idatzita, gure lagun ondarrutarrek kontatu digutena. Eta bigarrenean gauzabera batuaz. Baina zertxobait itzultzea falta dugu oraindik. Amaituko duzue lana?

INK.

1. LEk.

INK.

1. LEK. INK.

1. LEK.

1. LEK.INK.

1. LEK.2. LEK.

1. LEK.INK.

2. LEK.

1. LEK.2. LEK.

INK.2. LEK.

INK.1. LEK.2. LEK.














- ......................................................................................................................................................................

- ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

- ......................................................................................................................................................................

- ................................................................................... - ................................................................................... - ...................................................................................

...................................................................................- Beste belar txar bat bada, ba.- Bai? Zein?- Lekeitio belarra.- Hemen bai, hori esaten da, baina hortik zehar, hor

Gernika eta Mungian, ez diote...- Bermeo belarra-edo. Bermeo belarra.- Eta hark ere arrosario moduko granoak dauzka, ala

ez?- Bai, bai, badauzka granoak. Eta granorik ateratzen

ez bada alferrik izaten da orria eta adarra kentzea,berdin irteten da hori.

- Berdin, berdin- Baina hori leku guztietan da, e? Ni, hor Lourdesera joan

nintzenean, duela hiru lau urte, Frantzian hor egon ginenbegira. Eta han Lekeitio belarra bete-bete eginda da.

- Bai, bai, bai.- Beraz, ugaria da. Dena ugaltzen da.- Bai, e?- Bai, bai.- Gero, neguan ez du egiten lanik, baina udan bai.

Udan txarra da ortuarientzat.- Huraxe da txarrena orduan, Lekeitio belarra?- Bai, bai.- Dagoenik txarrena.- Udan bai.


8

BAT ALA BET?Ondarroan, eta Bizkaia gehienean ere, orain ikusiko dugun bezalako kontu bitxia gertatzen da. "1" zenbakiaadierazteko batzuetan BAT entzungo dugu eta besteetan BET. Esate baterako:

UR BOTILA BAT

TILA BAT

LAGUN ZINTZO BAT

NESKA BAT

JAINKOSA BAT

ARDAU BET

EBAKI BET

LAGUN MALTZUR BET

MUTIL BET

DEABRU BET

BAINABAT

BAT

BAT

BAT

BAT

BET

BET

BET

BET

BET

Zergatik batzuetan bata eta besteetan bestea? Horren logika

aurkitzeko gai zarete? Ba ote du logikarik bizkaierak?

...................................................................................

...................................................................................

...................................................................................

...................................................................................

...................................................................................

...................................................................................

Araua aurkitu baduzue, jarriko dituzue ereduen antzekoadibide gahiago?

............................ bat

............................ bat

............................ bat

............................ bat

............................ bat

............................ bat

............................ bet

............................ bet

............................ bet

............................ bet

............................ bet

............................ bet

9

BOKALE HARMONIA

Fenomeno hau, hots "i" eta "u"ren ostean "a" "e" bihurtzea Mundaka, Lekeitio, Ermua eta Elorrion izan ezean, orokorrada Bizkai osoan; hiru ingurumen fonetiko ezberdinetan eman daiteke: hitz barruan, hitz amaieran eta hitzetik kanpo.Ikus itzazu adibideak, eta ea atal bakoitzean bestelako baten bat bururatzen zaizun.

HI T Z B A R R U A N

IkatzaIkasi

IñarreaBularraBuztana........................

IketzaIkesi

IñerreaBulerraBustena.....................

BUSTENA

IKESI

HI T Z A M A I E R A N

MutilaOgia

HerriraNigazEskuaBarruraHartuta........................

MutileOgie

HerrireNigezEskueBarrureHartute.....................

ESKUE OGIE

HI T Z E T I K K A N P O

Txori batMutil bat

Gezur batApur bat

Txakur batZuri bat........................

Txori betMutil bet

Gezur betApur bet

Txakur betZuri bet.....................

TXORI BET TXAKUR BET

"IZAN" ADITZAREKIN HEGO URIBEETA ARRATIAN BATEZ ERE

Ni nazEtorri nazEkarri daHartu da........................

Ni nezEtorri nezEkarri deHartu de.....................

-BAI?-NI NEZ.

-ETORRI NEZ

10

BIDEO PASARTEAK ETA ENTZUNGAIAK

1.ENTZUNGAIA:BELARTXARRAK(KARPETA KONPARTITUEN BILTEGIAN ETA HELBIDE HONETAN:HTTP://WWW.HOBEKUNTZA.AEK.ORG/DIDAKTIKA/FILEBROWSER/IKASMATERIALAK/ENTZUNGAIAK/ATAZAK)

INK.1. LEk.

INK.1. LEK.

INK.1. LEK.

(...)1. LEK.

INK.1. LEK.2. LEK.1. LEK.

INK.2. LEK.

1. LEK.2. LEK.

INK.2. LEK.

INK.1. LEK.2. LEK.


- A ber, nik es dakit ser dan askixe, da suk esplikau in be ostesu.- Askixe da bedar txar bat. Berak produktoik eser estau emoten. Da solu etten dau sikiñddu

bakarrik, eta hantxe berak artu. Ori goraka asko urteten barau esta eoten besteerremdixoik, goldias bueltau te labrantzi ipiñi barrixe. Beorrek txupau etten dau, ta beorrekprodutoik es.

- Orreri, askixeri, entzundosu iños mugitie-edo deitzen?- Au askixe da ta besti, mugitti, beste familixaku.- Se diferentzi dekie askixek eta mugitiek?- Bixok diz txarrak. Mugittiek dakusanak granuk ettettuz, errosaxu morukuk.

- Beste bedar txar bat bada, ba.- Bai? Zein?- Lekitxoko bedarra.- Amen bai, ori esaten da, baine ortik sir, or Gernika ta Mungixan, estotze...- Bermio bedarra-edo. Bermio bedarra.- Da arek be arrosario moduko granuek dekos, ala es?- Bai, bai, baauke granu. Da granu ataten espada alperrik ixaten da orrixe ta adarra kentzi,

bardin urteten dau onek.- Bardin, bardin.- Baña ori leku gustixetan da, e? Ni, or Lurdesea jun nintzanin, dala iru lau urte, Frantziñ

or eon giñen begire. Eta an Lekitxo bedarra bete-bete iñde da. - Bai, bai, bai.- Asi ke guerixe da. Dena gueritzen da.- Bai, e?- Bai, bai.- Gero, negun, estau etten biarrik, baine udan bai. Udan txarra da ortuarixentzako.- Axe da txarrena orduen, Lekeitio bedarra?- Bai, bai.- Dauenik txarrena. - Uden bai.

11

ZUZENKETA ORRIA

ZER ESAN NAHI DU?

Erantzunak:

1. Ba hori azaldu egin be ostesu (behar didazu)2. ...eta orduan esta oten (ez da egoten) beste erremediorik. 3. Eta, granorik ataten espada (ateratzen ez bada), alferrik izaten da.4. Hango aldea belarrez bete-bete iñde da (eginda dago).5. Hori oso guerixe (ugaria) da gure herrian.6. Horrek neguan estau itten biarrik (ez du egiten beharrik / lanik)7. Orduan, guztien artean txarrena axe da (huraxe da), ezta?

Documents

Ondarruko berbeti 3