24
SUPLEMENTO DOMINICAL Diario de Ferrol Domingo | 26.01.2020 Año XXII / Número 1.124 “En el rural aún hay ambientes asfixiantes” ROCÍO LEIRA AMBIENTA SU ÚLTIMO LIBRO, “VELENO EN FAMILIA”, EN UN PUEBLO GALLEGO Y NARRA A TRAVÉS DE TRES MUJERES UNA HISTORIA DE INTRIGA CON PERSONAJES CORROSIVOS Y SITUACIONES EXTREMAS RECUPERACIÓN DE UNA PIEZA TEATRAL ESCRITA EN EL SIGLO XVIII DEL GALLEGO MEDIO LIBROS LA COMEDIA “TE QUIERO, IMBÉCIL” Y EL REGRESO DEL DR. DOLITTLE, EN LA CARTELERA ESTRELLA MORENTE VUELVE AL ESTUDIO TRAS CERRAR UNA ETAPA CON SU DISCO “COPLA” CINE MÚSICA EFE/ Xoán Rey Nordesía

ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

  • Upload
    others

  • View
    4

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

SUPLEMENTO DOMINICAL

Diario de FerrolDomingo | 26.01.2020

Año XXII / Número 1.124

“En el rural aún hay ambientes asfixiantes”

ROCÍO LEIRA AMBIENTA SU ÚLTIMO LIBRO, “VELENO EN FAMILIA”, EN UN PUEBLO GALLEGO Y NARRA A TRAVÉS DE TRES MUJERES UNA HISTORIA DE

INTRIGA CON PERSONAJES CORROSIVOS Y SITUACIONES EXTREMAS

RECUPERACIÓN DE UNA PIEZA TEATRAL ESCRITA EN EL SIGLO XVIII DEL GALLEGO MEDIO

LIBROSLA COMEDIA “TE QUIERO, IMBÉCIL” Y EL REGRESO DEL DR. DOLITTLE, EN LA CARTELERA

ESTRELLA MORENTE VUELVE AL ESTUDIO TRAS CERRAR UNA ETAPA CON SU DISCO “COPLA”

CINE MÚSICA

EFE/ Xoán Rey

No

rde

sía

Page 2: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

letr

asAt

lánt

icas

SUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020

30 Iluminando o Galego Medio

De esquerda a dereita, Julio I. González Montañés, Anxo Angueira e Ramón Mariño Paz, editores da obra

“Esta edición conta con tres moi amplos e rigorosos ensaios dos seus editores. No primeiro deles González Montañés ocúpase do “Contexto histórico, teatral e festivo” no que se inscribe a peza, dando cumprida conta da tradición entremesística da que participa e dos antecedentes

A década que acaba-mos de rematar ten sido fundamental para a reconsidera-ción da periodoloxía literaria galega. As investigacións e en-

saios que nos últimos dous lustros se levaron a cabo leváronnos a rede� nir toda unha época da nosa historia li-teraria e agora os máis avanzados es-tudos abandonaron xa a periclitada etiqueta de Séculos Escuros ao refe-rirse ás centurias do XVI, XVII e XVIII para pasar a falar, máis propiamente, de Galego Medio, consonte ao que é adoito en moitos outros sistemas lite-rarios do noso contexto europeo. Cal é a razón disto? O afortunado achado de importantes textos publicados en galego ao longo do século XVIII que demostran algo que moitos de nós sospeitabamos, pero que non podia-mos demostrar documentalmente: que ao contrario do que durante tem-po se creu, a nosa escrita literaria tivo unha continuidade maior do que se pensaba dende a dourada Idade Me-dia ata o Rexurdimento pleno.

E vén todo isto ao caso pola apari-ción e recente publicación do Entre-més galego ao feliz e real parto da nosa raíña (1707), unha peza teatral en verso escrita a principios do XVIII polo coruñés Salvador Francisco Roel que agora recuperan e editan Julio I. González Montañés, Anxo Angueira e Ramón Mariño Paz.

Entremés galego ao feliz e real parto da nosa raíña forma parte dun-ha tradición entremesística galega e hispánica que veu nacer moitas destas obras teatrais ao longo dos séculos XVII e XVIII como as pezas dramáticas breves de máis éxito polo seu carácter cómico e benhumora-do. Do xeito resumido, este texto en concreto relata versalmente a ledi-cia polo nacemento de Luís I, � llo de

Felipe V e María Luisa de Saboya, ao tempo que seis parroquianos (tres homes na primeira parte da peza e tres mulleres no remate) van dando conta da situación de Galicia e de España nese momento, con especial atención aos enfrontamentos bélicos con Portugal e á crítica polas notorias desigualdades sociais.

A importancia deste entremés reside no feito de ser o primeiro texto autónomo impreso en galego, un século anterior ao ben coñecido romance anónimo Un labrador que foi sarxento aos soldados do novo alistamento, xa de 1808. Tamén en ser a primeira obra de teatro editada da literatura galega, pois a Contenda dos labradores de Caldelas de Gabriel Feijoo de Araúxo, máis coñecida polo

título de Entremés famoso sobre a pesca no río Miño, aínda que escri-ta en 1671, � cou manuscrita durante séculos ata que a exhumou Fermín Bouza-Brey en 1953.

Esta edición do Entremés gale-go ao feliz e real parto da nosa raíña conta con tres moi amplos e rigoro-sos ensaios dos seus editores. No pri-meiro deles González Montañés ocú-pase do “Contexto histórico, teatral e festivo” no que se inscribe a peza, dando cumprida conta da tradición entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen.

Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero, personaxes, trama e estrutura dos case cincocentos ver-sos romanceados da obra, salientan-do na obra a vontade propagandísti-ca, o intenso humor e a capacidade crítica.

Finalmente, Mariño Paz ocúpase da análise pormenorizada da lingua da peza, tanto no que atinxe aos usos grá� cos coma fónicos, igual a cues-tións morfolóxicas que sintácticas ou léxicas e mesmo fraseolóxicas e onomásticas.

Canto á � xación ecdótica do propio texto tamén correu a cargo de Mari-ño Paz, quen realizou unha transcri-ción con intervencións mínimas e acompañou esta dunha reprodución fotográ� ca do orixinal para posibles cotexos de especialistas.

Non teño dúbida de que, polo seu interese histórico, lingüístico e litera-rio, o Entremés galego ao feliz e real parto da nosa raíña é unha das máis importantes publicacións dos últi-mos anos. Xa que logo, c

ómpre felicitar a Julio I. González Montañés, Anxo Angueira e Ramón Mariño Paz polo seu excelente labor como editores e a Laiovento polo bo facer e sentido da oportunidade ao publicar unha obra de tanto valor.

salevtotetuetrirpadeadraé adegadesomqu

ENTREMÉS GALEGO AO FELIZ E REAL PARTO DA NOSA RAÍÑA SALVADOR FRANCISCO ROEL Laiovento

ARMANDO [email protected]

Page 3: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

SUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020laEntrevista31

“Las mujeres rurales soportan

la carga de ser juzgadas moralmente”

Una aldea un tanto retrógrada con habitantes muy cerrados de mente en la que la mujer es juzgada perma-nentemente. Un ambiente as� xiante en el que todos hablan de todas. Así es el escenario que ha creado la escri-tora ceense Rocío Leira en su última novela “Veleno en familia” (Baía Edi-cións). Semeja un mundo distópico. O tal vez, no tanto.

Rocío Leira Castro (Cee, 1979), galardonada con premios literarios como el Díaz Jácome de poesía para nuevos creadores o el “Anduriña Voandeira” de la Irmandade de Cen-tros Galegos en Euskadi, publicó su primera obra en el año 2013 y com-pagina su pasión por la literatura con su centro de formación para univer-sitarios ubicado en Santiago de Com-postela.

“Veleno en familia” es una historia de intriga, con personajes llevados al extremo, cuya acción se sitúa en un núcleo imaginario del rural gallego. Su propio relato sorprende al racio-cinio de esta licenciada en Matemá-ticas a la que, según con� esa en una entrevista con Efe, el intercambio de pareceres que ha realizado con sus lectores le ha demostrado que “reali-dades que parecen muy lejanas no lo están tanto”.

¿Qué es lo que le han transmitido sus lectores sobre el argumento de este últi-mo trabajo?Lo que me encuentro con los lectores es que todos se ven re� ejados en la novela. Yo pensaba que no podían existir realmente personajes tan asfixiantes y tan corrosivos y, sin embargo, todo el mundo conoce a alguien así. Me asombro al hacerme partícipe del dicho de que la realidad supera la � cción.

Este es el primer libro de estas caracte-rísticas que publica...Sí, pese a ser una auténtica apasiona-da de la novela negra desde pequeña, esta es mi primera incursión es este género.

Comencé con los libros de Agatha Christie, que es como el nivel básico de las novelas de intriga. Y por eso, porque es un género que me engan-cha como lectora, parecía “natural” que terminase escribiendo un relato de este tipo.

“Veleno en familia” es un título con doble sentido.Aunque versa sobre un crimen, el libro no se queda en la propia de� -nición de un suspense que atrapa al lector hasta el � nal de sus páginas, pues traspasa el género para llegar a la crítica.

La obra empieza con un enve-nenamiento pero realmente lo que quiere retratar es ese otro veneno que está más metido en las familias, una cierta toxicidad con los conflictos típicos que ocurren en casi todas las familias pero que en el libro se llevan muy al extremo.

ROCÍO LEIRAESCRITORA

¿Quiénes son los protagonistas?Esos enfrentamientos los protago-nizan tres mujeres muy diferentes –Dosinda, Carme y Rosa Mari–, pues es una novela de voces femeninas. Cada una, a su manera, representan distintas facetas del empoderamien-to femenino.

¿Qué es lo que transmite al lector a tra-vés de estos personajes?A través de estas narradoras pre-sento esas di� cultades psicológicas que tienen que enfrentar las mujeres del rural por estar sometidas a una observación continua, ser juzgadas por las demás y, sobre todo, juzgadas moralmente, lo cual lleva acarreado en muchas ocasiones un sentido de culpabilidad, de no hacer lo que se espera de ellas.

Dosinda es una anciana acostum-brada a ejercer el poder, muy retró-grada ideológicamente; mientras que su hija Carme, que sufrió un terri-ble abuso psicológico, presenta un empoderamiento progresivo, pues va cogiendo las riendas de la rela-ción con su marido y de su vida. La sobrina Rosa Mari encarna la incom-prensión total, una mujer moderna y liberada sexualmente cuya forma de pensar no encaja en el ambiente en el que vive.

El escenario en el que se desarrolla la acción en la novela también es un ele-mento importante...Intento re� ejar ese papel de la mujer rural que muchas veces está olvidado porque hoy en día las novelas son casi todas más urbanitas o están ambien-tadas en sociedades más liberales y muchas veces nos olvidamos de que siguen existiendo esos ambientes as� xiantes, algunos incluso muy cer-ca de nosotras.

¿Se trata de una situación verídica o imaginaria?“Velenos en familia” es un relato � c-ticio, pues sé que el rural típico es más abierto que el que aparece en la obra, pero recuerdo una anécdota que leí hace poco sobre una protesta feminista del último 8 de marzo. En un pueblo de Ourense las mujeres se manifestaron portando una pan-carta con el lema de “las mujeres del rural también podemos ir al bar” que es algo que es impensable para una mujer urbanita que va a un bar cuando le da la gana, pero en ciertos ambientes, a lo mejor no está tan bien visto. Finalmente ellas reivindicaban sus derechos y acababan su marcha en el bar del pueblo, al que parece ser que habitualmente iban más hom-bres que mujeres.

¿Cree que es importante que los escri-tores saquen a la luz algunos temas vigentes a los que no se les da demasia-da importancia? Creo que la literatura tiene el poder de ser capaz de centrarse en algu-nas cosas que pueden pasar más desapercibidas en el día a día y que a veces necesitan que alguien ponga la lupa sobre ellas para ampli� carlas, acercarlas y llevarlas a la realidad y a la actualidad.

CARMEN MARTÍNFotos: AEC/ EFE

“Re� ejo el papel de la mujer rural, que muchas veces se olvida porque hoy las novelas son casi todas urbanitas”

“La intriga me engancha como lectora y parecía natural que acabara por escribir algo de este género”

Page 4: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

mái

sLib

ros

SUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020

32

Que a vida é un ca-rrusel, un tiovivo, sábese abondo. Que a vida, o corpo, vén regulado pola mente, tamén. Por iso non están de

máis libros como este de Berta Dávi-la, Premio García Barros 2019, titulado -xustamente- Carrusel (Editorial Ga-laxia, Vigo, 2019), que veño de recibir do Concello d´A Estrada convocante do galardón. E é que non sei que me pasa cos libros galácticos, que ás ve-ces veñen a mín, outras, de� nitiva-mente non (de parte da editora xa se entende, que mercar ben podo merca-los, sen dúbida). Por iso que non sem-pre comento a tempo as novidades de Galaxia. Por máis que esta sexan das que van quedar. Non sei con futu-ro perfecto, mais cunha certa intem-poralidade seguro. Porque estamos diante dunha novela que é todo agás un libro chicle ou cigarrillo.

De usar e chimpar, vaia. Como tanto volume derramado, para des-graza das árbores que lles dan papel. A novela de Berta Dávila, delgada, � niña (como papel de fumar, precisa-mente) trata dunha escritora, ¿quen que escriba non?, enleada no seu labirinto mental. Unha doenza da que ela se libera a través da escrita. Unha doenza, en � n, semellante á que ten posuido a seu tío Carlos, “alter ego” dalgunha maneira, da protagonista desta “nouvelle”, en puridade, conta-da en promeira persoa.

Coa forza, e capacidade de identi-� cación lectora, que esta maneira de

Carrusel de mentenarradora fai do proceso, non chega a delirio de puro razonable, mental de quen somete o seu sentir vital ao relato del, narrado (xa se dixo) en poucas páxinas. Tan pechadas como o hospital siquiátrico onde vai dar, arrodeada de personaxes, eles tamén nese dilema labirintico. Incluido, no caso da muller que nos conta o seu devir, analizándose como facía (vol-ve facelo agora) co seu sexo de cati-va. Nun percorrido introspectivo do que quere facer literatura, e a fe que Berta Dávila o consigue neste libro exemplar. Presidido pola economía expresiva.

Sen que o lirismo, senón unha certa epicidade, a que incorpora o transtorno mental, sexa a que presi-da o relatorio. Digo isto porque sen-do, como é, Berta Dávila, poeta, e non das peores, por certo, non consente que a sús escrita narrativa se deixe contaminar (no senso meliorativo do termo) polo choio poético. Risco que corren moitos dos poetas metidos a narradores. Unha chea. Un exérci-to. Que non terminan de ver, moitas veces, que unha cousa é a prosa e outra, ben diferente, o poema.

Por máis que ás veces conflúan na chamada prosa poética. Que tam-pouco é o mesmo. Como ben sabía Baudelaire. El mesmo experto en loucuras. A propia, se cadra, tamén. Outra historia. A que nos conta Berta Dávila, impecable. Talvez con futu-ro. O que teñen La bambola, versión Patty Pravo ou The river, de Joni Mitchell. E cando lean esta moi boa novela saberán o porque.

“Tan pechadas como o hospital siquiátrico onde vai dar, arrodeada de personaxes, eles tamén nese dilema labirintico. Incluido, no caso da muller que nos conta o seu devir, analizándose como facía (volve facelo agora) co seu sexo de cativa. Nun percorrido introspectivo do que quere facer literatura, e a fe que Berta Dávila o consigue neste libro exemplar. Presidido pola economía expresiva”

VICENTE ARAGUAS

CARRUSELBERTA DÁVILAEditorial Galaxia. Vigo, 2019

mla-xladodopacemenloprdedaropodiun

narrar contén. De maneira que aquí apenas sucedede nada, acontecen-do moito, senón a extracción que a

PARANGOLÉPABLO FIDALGO LAREOEd. Chan de Pólvora. Santiago de Compostela, 201915 euros

A tecnoloxía que mantén Internet en funcionamento non é neutral, igual que tampouco o é a que atopamos ou instalamos nos nosos teléfonos móbiles. Na última década, todas evolucionaron dun xeito premedi-tado, cun propósito moi especí� co: manterte cos ollos pegados á pantalla durante o maior tempo posible, sen que nunca acades o punto de saturación. Son capaces de facer calquer a cousa con tal de que sigas lendo titulares, premendo sobre ligazóns, engadindo favoritos..A rede non é libre, nin democrática. Ese conxunto de servidores en sitios remotos, antenas, routers e cables de � bra óptica está controlado por cada vez menos empresas. Internet é a infraestrutura máis grande xamais construída, o siste-ma que de� ne todos os aspectos desta sociedade dixitalizada. Sen embargo, é secreta; os seus algoritmos son opacos, as súas microdecisións non se poden rastrexar. Os centros de poder que almacenan e procesan a información están ocultos, camu� ados por criptografía.

CONXUNTO DE SERVIDORES EN SITIOS REMOTOS

O INIMIGO COÑECE O SISTEMAMARTA PEIRANOANTÍA VERES (TRADC.)Kalandraka. 201917 euros

Mario, un condutor, e Raimundo Martín, un ancián nada corrente, coinciden nunha ambu-lancia. Sen que ningún dos dous o pretenda, quedan unidos por un vencello inexplicable, coma se compartisen inconscien-temente a solución dun enigma. Ese vínculo descoñecido vainos levar a facer unha viaxe, a derradeira viaxe de Raimundo. A vida de ambos vaise despregar conforme o coche percorre quilómetros. O tempo estenderase polo espazo coma quen desenrola unha alfombra na que os debuxos parecen estar dispos-tos seguindo a orde do azar. O viaxeiro perfecto amosa non como son as cou-sas en realidade senón como son realmente as cousas, tendo en conta que, as máis das veces, coma nas aventuras de � cción, a vida é accidentada e está dominada polas circunstancias. Cunha prosa ateigada de revelacións e faíscas inesperadas, da que o humor tamén forma parte, o autor de O imposible de des-atar (Premio Blanco Amor 2010) crea dous personaxes inesquecibles, na xinea de James Boswell e o Dr. Johnson, para introducirnos no que é unha insólita novela de viaxes. Iván García Campos (A Coruña, 1974) obtivo tamén en 2008 o Premio Nacional de Narracións Curtas Modesto Rodríguez Figueiredo, instituído pola Fundación do Pedrón de Ouro, pola súa obra Unha casa chea de xanelas.

A DERRADEIRA DE RAIMUNDO

O VIAXEIRO PERFECTOIVÁN GARCÍA CAMPOSEditorial Galaxia. Vigo, 201915,50 euros

Page 5: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

SUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020másLibros

33Graham Greene: homenaje y memoria

El novelista inglés Graham Greene (1904-1991) se convirtió, en la segunda mitad del pasado siglo, en escritor de relieve uni-versal. Pese a ello, hoy, como tantos otros, atra-

viesa una situación de ostracismo que contrasta con la enorme popula-ridad que conoció. Su militancia en el catolicismo – tema recreado en va-rias de sus obras – le causó diversos problemas en su país, de poderosa mayoría protestante, pero le granjeó fama en España, escenario de algu-nos de sus títulos, entre ellos El agen-te con� dencial (1939), ambientado en nuestra Guerra Civil. Su narrativa ha sido dividida en dos bloques: diverti-mentos (con frecuencia conectados con la novelística de espías) y nove-las de honda trascendencia temáti-ca; personajes complejos, agónicos, marcados por problemas psicológi-cos y por la vivencia de la fe católi-ca, la relación con Dios, la muerte, el más allá, el pecado, etc. En todo caso y en cualquier plano de la condición humana que se sitúe, es el “factor hu-mano”, con su concreta – y a menudo dolorosa – existencia, el epicentro de la obra de G. Greene, el “novelista ca-tólico” de quien se ocupó, entre otros, Charles Moeller en su monumental Literatura del siglo XX y Cristianismo (1966) en el volumen subtitulado “El silencio de Dios”. Tampoco fue ajena su obra a las indagaciones de José L. López Aranguren sobre la novela católica española en Catolicismo día tras día (1955) o a la de Javier Coma – esta vez en la vertiente de la � cción de espionaje – en Espías de � cción (1985), donde Graham Greene se si-túa entre maestros del género como Eric Ambler, John Le Carré (conocido pseudónimo de David John Moore y

Si a los tres sustantivos que he-mos entrecomillado en las pá-ginas de Desgracia impeorable (Alianza editorial. 2019) añadimos “locura y suicidio”, tendremos el cuadro completo de esta áspera y deprimente novela del Nobel aus-tríaco que pivota sobre un doble eje: el del narrador y escritor (el hijo) y el del personaje (la madre); novela de breve recorrido e insta-lada en la línea de la “nueva sub-jetividad” que en los años setenta del pasado siglo era dominante en la narrativa alemana. Con una sensibilidad insólita y una óptica fría y distante el escritor nos acerca al suicidio de su madre, encuadrando a la misma en un terrible y desolador pasaje social y económico que logra estremecer la � -bra humana, sentimental del lector. Handke es aquí – como en tantas otras ocasiones – huraño y desolador: implacable en el relato que es crónica de su infancia y visión de pesadilla del entorno hogareño marcado por la violencia, la miseria más extremada y el tenebroso primitivismo en el que sobreviven unas gentes varadas en la autodestrucción. Observador y re� exivo, el escritor no rehúye los más degradantes abismos de la convivencia y las relaciones humanas, también él desequilibrado. No es fácil recomendar esta lectura que, en verdad, impresiona... pero no tanto como la existencia misma que recrea.

PETER HANDKE: “FRÍO, HAMBRE, HOSTILIDAD”

creador del agente George Smiley), W. Somerset Maughan (autor de El agen-te secreto), Ian Fleming creador del incombustible James Bond, o Alistair Mc Lean entre muchísimos otros. Todo lo cual se fragua en la Gran Bre-taña de entreguerras y culmina en la posterior Guerra Fría con Rusia como principal enemigo y el Servicio de In-teligencia y el Ministerio De Exterio-res al mando del poderoso engranaje político-estratégico.

Lo que antecede se justi� ca como contexto de la nueva edición de El � nal del affaire, que, en ajustada tra-ducción de Eduardo Jordá y con un orientador epílogo de Mario Vargas Llosa, presenta en este 2019 Libros del Asteroide y que, junto a El poder y la gloria y El revés de la trama cons-tituye la trilogía que nos remite a la problemática religiosa a la que antes aludimos, protagonizada por perso-najes “dudosos y atormentados...no creyentes... a los que hay que ganar para la fe” (p.305) y que son semejan-tes a algunos de Unamuno o Berna-nos, en apreciación de Vargas Llosa.

Nos hallamos ante una senci-lla historia –en un Londres bajo las bombas a comienzos de los años cuarenta– sostenida por un trián-gulo de personajes que mantienen una relación amorosa (Bendrix, un mediocre novelista; Sarah, profundí-sima en su humanidad, atormentada entre dudas y ambigüedades; Henry, simplemente víctima) y se debaten � nalmente frente a la muerte, frente a Dios y la fe cristiana, encarnados rígidamente en la fría e insensible � gura del padre Cromton, sacerdote católico.

Todo en esta ceñida historia resul-ta inestable y cambiante tanto en el dominio de las pasiones y senti-mientos como en el de las conviccio-nes y creencias. Todo, o casi, culmina en pérdida y desengaño. Poco o nada escapa de la privacidad de los pro-tagonistas y de la órbita de sus inte-rrelaciones, sometidas a tensiones autodestructivas; a engaños y oculta-ciones, a tedios y rutinas y diversas rupturas y fragilidades emocionales; a enfrentamientos entre verdad y mentira; entre la carne y el espíritu. Estamos ante una literatura asen-tada en la cotidianidad de la exis-tencia, pero interesada también en la dimensión trascendente del ser humano hoy arrumbada por oleadas de banalidad, super� cialidad, buenis-mo del barato y una radical falta de valores. Así lo ve quien esto escribe. Lean algo de Graham Greene. No se arrepentirán. El factor humano, por ejemplo, para empezar. O este El � nal del affaire para continuar.

¿Existe un humor “british”? yo creo que sí. Ahora, en este sector humorís-tico ingresa Ian Mc Iwan con La cuca-racha (Anagrama, 2020), novela que representa una parodia – invertida en este caso – de la kafkiana mutación de Gregorio Samsa: en este caso, es una vulgar cucaracha la transmutada en el PM (primer ministro) inglés; ya saben, el descabellado y esperpén-tico rubiales que ha triunfado con el brexit rupturista que los descuelga de Europa; esto es el “premier” Boris Johnson. La cucaracha es novela pa-ródica, de corte satírico – burlesco e instalada en la política del actual go-bierno inglés. Acierte – creo – el escritor al situar el eje narrativo no tanto en el disparatado jefe de gobierno cuanto en la controvertida vida política ingle-sa, escindida en este caso por la bipolarización de partidos: por un lado, los “reversionistas” (esto es, los que van para atrás) y por el otro, los avantistas” (que marchan hacia delante). La política ya no es contienda ideológica, sino negocio económico con todo tipo de estrategias y fórmulas que tienen asien-to en las � las parlamentarias y en sus correspondientes peleas, mientras el gobierno recorre las cancillerías europeas, la rusa y - ¿cómo no! – la del Tío Trump (aquí Tupper). Ironía, ingenio, ocurrencias hacen las delicias del lector en este libro más que aconsejable por el que nuestro país (España, todavía) puede verse afectado. ¡Ay, la pér� da Albión!.

IAN MC IWAN: POR LA SENDA DEL HUMOR

LUIS ALONSOGIRGADO

MTotapoprterepo

co� nduorLldelatit

Page 6: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

páxi

naLi

tera

riaSUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020

34

A composición é unha cantiga “de amigo” pertecente á lírica

galaico-portuguesa que acadou o seu maior esplendor durante a

Idade Media

As palabras salvadoras: a cantiga de Mendinho II

EDITA A.C.BARBANTIA. A CORUÑA, 2019. 356 PÁGINAS.El puerto de mar de Ribeira, las mujeres de Noia o la muerte pre-matura en la cultura popular gallega, son algunos de los temas que se tratan en este anuario. Rafael Lema Mouzo, Natividad Rey o Xerardo Agrafoxo, son algunos de los colaboradores.

EDITA LUZES. A CORUÑA, 2019. 64 PÁGINAS.En este número se aborda una de las señas de identidad más complejas y enriquecedoras, en todos los sentidos, de Galicia. El Camino de Santiago, desde una perspectiva histó-rica, política, económica y cultural.

ALGAIDA EDITORES. MADRID 2019. 484 PÁGINAS.Cuando el pueblo de Salem aún está digiriendo los aconteci-mientos sobre las “brujas”, el juez Stoughton decide acabar con su sufrimiento. Pero, cuando está a punto de acabar con su agonía, un misterioso anciano le hará cambiar sus actos.

EDITA CENTRO CULTURAL MARCOS VALCÁRCEL. OURENSE, 2019. 48 PÁGINAS. Uno de los artistas más reconocidos del panorama gallego ha inaugurado una interesantísima exposición que recoge buena parte de su obra plástica. La escritora Ánxeles Penas prologa la obra que recoge esta muestra imprescindible.

RETROSPECTIVAEMILIO CELEIRO

BARBANTIAVARIOS AUTORES

LUZESVARIOS AUTORES

DENTRO DE DOS AÑOSMERCEDES FISTEUS

E

mq

V

EDEmGric

LLLLVV

ACmcosu

DDDMMMMD

librosRecomendados

EPgr

XULIO VALCÁ[email protected]

porque se fai tarde e o mozo non se presenta, pero ela non berra nin se desespera, ao contrario, permane-ce ao axexo disposta a agardar ata morrer… O desenlace � ca aberto, ela anuncia que morrerá (fermosa) no alto mar, pero o certo é (valia a licen-za metaliteraria) que se coñecemos a cantiga é porque ela librou, porque ela se salvou. E porque non pensar nun encontro apaixonado dos amantes a última hora, cando xa a esperanza declinaba, ao abrigo da ermida e a salvo do mar ameazante e traídor.

Ilustración de Nito da Vila

A cantiga de Mendin-ho consérvase nos cancioneiros de Co-locci-Brancuti e da Biblioteca Vaticana. O curioso é que du-rante moito tempo

permaneceu ignorada ata e ser des-cuberta de maneira accidental, case milagrosa, anotada con trazos borro-sos no dorso dunha páxina.

En apenas dezaoito versos amosa todo un repertorio de sentimentos e de estados anímicos: lirismo, dra-ma, dúbida, esperanza, resignación…, mediante unha sabia administra-ción dos recursos típicos da poesía medieval.

Versionada a ducias de idiomas, confírma o paradoxo de que se poden escribir milleiros de páxinas sen valor, mentres que a cantiga Mendin-ho, acaso sen pretendelo nin sabelo, ergueuse en referencia universal: “Non ei barqueiro, nen sei remar,/ morrerei fremosa no alto mar./Eu atendend´o meu amigo./ Eu aten-dend´ o meu amigo!

De entre os tres tipos de cantigas que distinguen os estudosos, “de ami-go, de amor e de escarnio”, son as pri-meiras as máis valiosas e represen-tativas. Datadas a partir do século XII e recollidas dos séculos máis tarde, autores cultos de tempos posterio-res recreáronas imitando recursos, graza e estilo. O tema principal des-tas composicións é o amor que sente unha rapaza por un “amigo”, recollen-do as súas cuitas e con� dencias coa natureza (o mar, os montes, os ríos, as árbores, as fontes), a nai ou as irmás. A protagonista de Men-dinho espera a carón do mar, nunha ermida, que apareza o namorado para gozaren dunhas horas de lecer. E, ao non chegar, e verse soa, láiase con voz doente e resignada.

AngustiaMergullada na incerteza e no crecente temor, ver-que a súa angustia ante o mar, que representa o ignoto, o incontrolábel, o fatal. A estrutura, baseada no paralelismo, confíre-lle unha musicalidade de ritmo demorado no que cada palabra acada toda a súa profundidade e sig-ni� cado, ao tempo que o retrouso funciona a xei-to de badalada sinistra e obsesiva, acentuando o pavor. A métrica é irre-gular e a rima en conso-nante. A destacar, como singularidade, as frases exclamativas e os para-lelismos nos dous segun-dos versos de cada estro-fa, é dicir, cando a rapaza reitera que “agarda” o ami-

go e que, por tanto, está soa. Ao lon-go de todo o texto podemos percibir a ausencia del e o desexo dela, a necesidade dela, de que el chegue, pois síntese ameazada polo mar que medra implacábel.

Así, sendo amorosa, a cantiga é tamén, e sobre todo, expresión de ausencia, desamparo e soidade. A rapaza agarda infrutuosamente nun-ha ermida abandoada a aparición do seu amado. Nesa espera, o que máis conmove é a súa serena resignación: o temor invádea, a angustia medra,

Page 7: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

SUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020enDetalle35El impacto más antiguo de un asteroide sobre

la Tierra ocurrió al oeste de Australia hace 2.229 millones de años, según revela un estudio publicado por la revista “Nature”.

La investigación, liderada por la Universidad Curtin, en Australia, con� rmó que esta nueva fecha supera en 200 millones de años a la que se tenía hasta ahora como la más primitiva

El impacto más antiguo de un asteroide cambió el clima

SOCIEDAD

La super� cie de la Tierra está con-tinuamente cambiando debido a la actividad tectónica y a la erosión, lo que hace que sea muy difícil datar los cráteres de impacto (o astroblemas) muy antiguos. Esto fue lo que pasó con el cráter de Yarrabubba, de 70 km de ancho, en Australia occidental, que carecía de una edad precisa pero que estaba considerado como uno de los más antiguos de nuestro planeta.

Aunque el material de las eyectas de impacto –material expulsado del cráter y depositado a su alrededor– de más de dos mil millones de años se fechó con anterioridad en Austra-lia y África, los cráteres correspon-dientes no se pudieron datar.

Ahora, el cráter de Yarrabubba ha sido datado con precisión y los resultados, que se publican en Nature Communications, revelan una edad de 2.229 millones de años, convir-tiéndolo en el impacto más antiguo que se ha conocido en la Tierra.

“Yarrabubba, que se encuentra entre Sandstone y Meekatharra (pequeños pueblos del centro de Aus-tralia occidental), se reconoció como una estructura de impacto durante muchos años, pero su edad no esta-ba bien determinada”, confirma el profesor de la Universidad de Curtin, Christopher L. Kirkland.

Él y sus colegas analizaron los minerales cristalizados por el choque en el cráter de Yarrabubba. Hicieron un análisis isotópico –para enten-der las reacciones químicas– de los minerales circón y monacita con el objetivo de obtener la antigüe-dad precisa. Así, averiguaron que es 200 millones de años más viejo que el siguiente impacto más antiguo reconocido, el cráter de Vredefort en Sudáfrica.

El equipo dedujo que el impacto pudo ocurrir durante la glaciación global, cuando los paisajes estaban cubiertos de hielo. Los investigado-res realizaron una serie de modelos para ver cuáles podrían ser los posi-bles efectos del impacto de un aste-roide en una capa de hielo y cómo eso podría modi� car el clima de la Tierra, cuenta a Sinc el profesor Tim-mons Erickson, miembro del Centro Espacial Johnson de la NASA.

“En un escenario de impacto durante condiciones glaciales, se pudo liberar vapor de agua signi� ca-

tivo a la atmósfera. Debido a que es un gas de efecto invernadero, inclu-so más eficiente que el CO2, esto pudo conducir al calentamiento de la atmósfera de la Tierra”, recalca Erick-son.

“Ahora sabemos que el cráter de Yarrabubba se formó justo al � nal de lo que comúnmente se conoce como la glaciación global”, señala Kirkland. Según el experto, la cronología plan-tea la posibilidad de que el impacto del asteroide más antiguo de la Tie-rra pudiera haber ayudado a sacar al planeta de este congelador.

“Yarrabubba tiene aproximada-mente la mitad de la edad de la Tie-rra y plantea la pregunta de si todos los cráteres de impacto más antiguos han sido erosionados o si todavía están ahí fuera esperando ser descu-biertos”, concluye el geólogo Aaron Cavosie, coautor del trabajo e investi-gador en la universidad australiana.

Por otro lado, nuevas medidas de los niveles de yodo en la estratosfera de la Tierra pueden ayudar a explicar por qué parte de la capa de ozono de nuestro planeta no se está recupe-rando tan rápido como se esperaba, a pesar de los esfuerzos de los últi-mos años en la reducción de los CFC y otros compuestos que la dañaban. Esta capa nos protege de la radiación ultravioleta que puede causar cáncer de piel y dañar los cultivos.

Los datos del estudio, publicado en PNAS, revelan que los niveles de yodo registrados en la baja estratosfera en latitudes medias (zonas tropicales y templadas) serían responsables de hasta el 32% de la pérdida de ozono mediada por halógenos, superando la contribución relativa del cloro (28%) y casi alcanzando la contribución del bromo (40%).

Hasta ahora la mayoría de las investigaciones sobre la química de halógenos (los elementos del grupo 17 de la tabla periódica: � úor, cloro, bromo, yodo, astato y teneso) en esa zona de la atmósfera, situada entre los 10 y 40 kilómetros de altura, se habían centrado en la destrucción de la capa de ozono producida por los compuestos clorados y bromados.

Estas sustancias son los halóge-nos más abundantes en la atmósfera y además sus tiempos de reactividad son largos como para ser transporta-dos a la estratosfera.

El cráter Yarrabubba se encuentra entre las localidades australianas de Sandstone y Meekatharra

ACLARADO EL EXPLOSIVO ORIGEN DE UNA SUPERNOVA

Las supernovas superluminosas son explosiones estelares poco comunes que brillan hasta 100 veces más que las normales. Aunque se han propuesto varios modelos, el origen de su energía y la naturaleza de las estrellas que las producen siguen sin estar claros. En general, se considera que hay dos tipos: las que surgen por la explosión de una estrella masiva al colapsar su núcleo en una estrella de neutrones o un agujero negro, y las que nacen tras explosionar una enana blan-ca (un remanente de una estrella de baja masa). Estas enanas blancas pueden ser inestables y explotar con reacciones termonu-

cleares en cadena. Hasta ahora se pensaba que las supernovas superluminosas más brillantes eran del primer tipo. De hecho, esto fue lo que se pensó cuando se descubrió en 2006 la superno-va superluminosa SN 2006gy, una de las más brillantes jamás es-tudiadas, pero un nuevo estudio publicado en la revista Science señala que pertenece al segundo. “SN 2006gy emitió tanta luz durante unos pocos meses como nuestro Sol durante toda su vida, y en su pico de brillo superó a toda una galaxia”, cuenta a Sinc el autor principal, Anders Jerks-trand, astrónomo de la Universi-dad de Estocolmo (Suecia).

Page 8: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

espa

zoPr

ofun

doSUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020

36 A nebulosa do Corazón

Na imaxe podemos ver o céo do día 15 de febreiro as 24:00, mirando cara ao sur.

Na Constelación de Casiopea, unha das constelacions cir-cumpolares visibles nas nosas latitudes, atópase unha nube de gases que

pola súa forma parecida a un corazón humano re-cibe o nome de Nebu-losa do Corazón.

Trátase dun-ha gran nube de hidróxeno ionizado que está ilumina-da polas estrelas quentes que se ato-pan no seu interior. A forma da nebulosa é o resultado da radiación intensa e os ventos estela-res dun pequeno cúmulo aberto de estrelas súper xigantes moi novas (de 1,5 millóns de anos e cunhas 50 veces a masa do Sol), cerca do núcleo da nebulosa e que deforman as nubes de po escuro silueteados contra o bri-llante gas atómico incandescente. Coñéceselle como Melotte 15, aínda que é tal a sua imbricación coa nebu-

PAULINO GASALLAlosa que ata ten os mesmos números de catálogos. Ten tamén asociadas outras dúas nebulosas, IC 1795 e NGC 896. Aínda que esta última parece referirse á parte máis brillante da anterior.

Atópase 7.500 anos luz de distan-cia, ten unha magnitude aparente de 18, o seu tamaño é duns 200 anos luz, abarcando 2º de arco no ceo. Foi descuberta no seu conxunto polo

telescopio espacial WISE (Wide-field Infrared

Survey Explorer) no ano 2010. É coñe-

cida tamén como IC 1805, Berkeley 65, Sharpless 2-190 e Sh2-190.

É moi fácil de localizar, xa

que se atopa só a 5º ao noroeste do

Dobre Cúmulo de Perseo. É visible cun

telescopio pequeno, pero o que nos aparecerá no obxectivo é algo parecido a un can correndo, por iso é polo que tamén sexa coñecida como a Nebulosa do Can Corredor. De momento e xa que estamos no mes dos namorados, podedes vela na foto do extraordinario astrofotógrafo Raul Villaverde, amigo e colaborador de Fotografía Ferrolterra e da SGHN.

As que se enume-ra a continuación son as efeméri-des astronómicas previstas para o mes de xaneiro de 2020. Unha infor-

mación que compre ter en conta se se quere observar estes fenómenos nas noites estreladas.

Día 2A 02:43 a Lúa en Cuarto Crecente.Día 8Morre en Florencia Galileo Galilei en arresto domiciliario. O día 31 de octu-bro do 1992 a Santa Sé recoñeceu o seu erro ao condenar (1642). Choiva de estrelas Alfa-Centauridas, actividade desde o 1 de febreiro ao 20 de febreiro, cun máximo de 6 por hora, Radiante en Centauro.Día 9A 08:34 Lúa Chea. Día 15A 23:19 a Lúa en Cuarto Minguante.Día 18: A Lúa e Marte moi próximos. Día 19A Lúa e Xúpiter moi próximos.Día 20A Lúa e Saturno moi próximos.Día 23A 16:33 Lúa Nova. Aniversario (1987)

da aparición da Supernova 1987A na Gran Nube de Magallanes.Día 28A 22:49 máximo achegamento entre Marte e o cúmulo aberto M22 (Cúmulo do Campión), pasarán a tan só 0°20’ un do outro, di� cilmen-te observable..

PlanetasMercurio: en Acuario, visible 1 hora despois do solpor, magnitude 0,51.. Venus: entre Piscis, visible durante 3 horas despois do solpor, magnitu-de -3,69. Marte: en Saxitario, visible durante 2 horas antes do amencer, magnitu-de 1,42. Xúpiter: en Saxitario, visible duran-te 1,5 horas antes do amencer, mag-nitude -1,48.Saturno:en Saxitario, visible duran-te 1 hora antes do amencer, magni-tude 0,83.Urano: Aries, visible ata media noi-te, magnitude 6,2.

CometasTan só C/2017 T2 (PanSTARRS) en Perseo, con magnitude 8, pode ser observado cun telescopio pequeno. Os outros teñen magnitudes que os fan difícilmente observables.

Page 9: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

SUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020enDetalle37Quienes han padecido una neumonía tienen

más probabilidades de sufrir complicaciones cardiovasculares a corto y a largo plazo. No obstante, se han identi� cado ciertos

biomarcadores que pueden ayudar a predecir este riesgo y se podrán diseñar tratamientos personalizados para intentar reducirlo. Así, es vital localizar a aquellos pacientes en riesgo.

La neumonía supone un riesgo cardiovascular

SALUD

“Los pulmones están formados por pequeños sacos, llamados alvéolos, que (en las personas sanas) se llenan de aire al respirar. Los alvéolos de los enfermos de neumonía están llenos de pus y líquido, lo que hace dolorosa la respiración y limita la absorción de oxígeno”, según señala la Orga-nización Mundial de la Salud (OMS) para de� nir la infección respiratoria aguda o neumonía.

Existen diversos microorganis-mos, como los virus, bacterias y hon-gos, que pueden causar la enferme-dad. Según indican los especialistas de la Clínica Universidad de Navarra, en personas sanas, la neumonía más común es la que está producida por la bacteria Streptococcus Pneumoniae, conocida coloquialmente como neu-mococo.

Agentes causantesLos agentes causantes de neumonía pueden llegar a los pulmones de dife-rentes formas y provocar la infec-ción. Por un lado, los virus y bacterias presentes en la nariz o en la gargan-ta pueden infectar los pulmones al inhalarse. “También pueden pro-pagarse por vía aérea, en gotículas producidas en tosidos o estornudos”, apunta la OMS.

Pero los microorganismos que causan la enfermedad pueden, asi-mismo, alcanzar los pulmones a través de la circulación sanguínea desde otras partes del cuerpo, como el sistema urinario o las válvulas car-diacas.

Los facultativos de la Clínica Uni-versidad de Navarra indican que los síntomas de las neumonías son variables, sin que ello tenga siempre relación con el tipo de germen que las ha causado.

“Algunos casos se presentan con lo que se llama una neumonía típica, que consiste en la aparición, a lo lar-go de varias horas o de dos o tres días, de tos con expectoración purulenta o herrumbrosa, en ocasiones con san-gre, dolor torácico y � ebre con esca-lofríos”, mani� estan.

“Otras neumonías, llamadas atípi-cas, producen síntomas más gradua-

les con décimas de � ebre, malestar general, dolores musculares y arti-culares, cansancio y dolor de cabeza. La tos es seca, sin expectoración, y el dolor torácico menos intenso. Algu-nos pacientes pueden tener sínto-mas digestivos leves como náuseas, vómitos y diarreas”, añaden.

Los neumólogos de la Clínica Uni-versidad de Navarra aclaran que las neumonías se clasifican según se adquieren en la actividad diaria de cada persona (neumonía adquiri-da en la comunidad) o en un centro

sanitario (neumonía hospitalaria o nosocomial).

La neumonía aumenta las com-plicaciones por riesgo cardiovascu-lar tanto durante el propio episodio como después. De hecho, la Sociedad Española de Neumología y Cirugía Torácica expone que los pacientes que sobreviven a esta patología con-tinúan teniendo, durante los diez años siguientes, un riesgo de compli-caciones y mortalidad cardiovascu-lar más alto.

Problemas cardiovascularesLas complicaciones cardiovascula-res incluyen el infarto agudo de mio-cardio, arritmias, edema agudo de pulmón o ictus.

Sin embargo, un estudio publicado en la revista académica “Chest”, que publica el Colegio Estadounidense de Cirujanos del Tórax, muestra que hay ciertos biomarcadores que pueden predecir este riesgo.

El estudio ha incluido a un total de 730 pacientes hospitalizados por neumonía adquirida en la comunidad a los que se ha realizado seguimiento durante un año. Se efectuaron análi-sis de biomarcadores el primer día, a los cuatro o cinco días y transcurri-dos treinta días desde el diagnóstico de neumonía.

Un trece por ciento de los pacien-tes desarrolló algún tipo de enferme-dad cardiovascular durante los pri-meros treinta días y un 9,2 por ciento más en el seguimiento a un año.

En los pacientes que sufrieron algún evento cardiovascular de for-ma precoz se detectaron niveles más elevados de los distintos biomar-cadores analizados en las primeras 24 horas tras el ingreso. Además, se observó que los niveles de biomarca-dores encontrados el día 30 predije-ron el riesgo de eventos cardiovascu-lares durante el primer año.

“En los últimos años se ha demos-trado que la neumonía supone un factor de riesgo cardiovascular a cor-to y a largo plazo. Es por ello de vital importancia identificar a aquellos pacientes en riesgo de desarrollar estos problemas para intervenir a tiempo y establecer un tratamien-to personalizado”, subraya Rosario Menéndez, neumóloga y primera firmante del estudio publicado en “Chest”.

“Los hallazgos que hemos hecho suponen un avance en esta direc-ción. En el futuro, aquellos pacien-tes con mayor riesgo identi� cados gracias al uso de biomarcadores se podrán bene� ciar de un tratamiento dirigido”, concluye la especialista.

La neumonía más común es la producida por la bacteria Streptococcus Pneumoniae, conocida como neumococo | EFE /Tomás Bravo

Existen diversos microorganismos, como los virus, bacterias y hongos, que pueden causar neumonía, es decir una infección respiratoria que afecta a los saquitos aéreos de uno o ambos pulmones

PURIFICACIÓN LEÓNFotos: EFE

Page 10: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

devi

sita

enEx

pona

vSUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020

38

Aunque un museo pueda dar imagen de quietud y tiempo detenido, nada más lejos de la realidad. Entre bambalinas, la ac-

tividad es frenética para mantener todo en perfectas condiciones, para plani� car nuevas iniciativas y para trabajar en piezas que incrementen la colección.

Tono Loureiro es el maquetista del Museo de la Construcción Naval. Por sus manos pasan en algún momen-to todas las maquetas que se expo-nen en el edi� cio de Herrerías, para someterlas a alguna restauración o simplemente para realizar limpiezas que permitan mostrarlas al público en todo su esplendor. Pero, además, es un creador. De sus manos ha sali-do una espectacular reproducción en escala 1:2500 que nos muestra un Ferrol muy distinto al que hoy cono-cemos, un pequeño conglomerado de aldeas anterior a la decisión real de hacer de este enclave departamento marítimo y sede de los Reales Astille-ros de Esteiro.

Un gran espacio verde bordeado de mar, surcado de pequeños cami-nos que comunicaban los núcleos de población, nos traslada al Ferrol medieval, donde reconocemos las casitas que entonces con� guraban la principal aldea de la zona, lo que hoy es Ferrol Vello.

San Amaro y el Campón, Canido, Santa Mariña, Serantes, el Casal de Xoane o la punta Arnela de A Mala-ta se localizan en esta maqueta que reproduce también el antiguo laza-reto de A Magdalena -un hospital de leprosos-, el desaparecido río Higue-ras, que discurría por las que hoy son algunas de las principales calles de la ciudad, y el monte de Esteiro (Este-yro, como rezan los documentos de la época), donde más tarde se construi-rían los astilleros que aprovecharon también la cercanía del estuario del río del Tronco para utilizarlo como dique de maderas. No faltan los tres islotes en los que se apoyaría después la batería de la Cortina, que -como apunta Tono Loureiro- constituyó la línea maestra de lo que sería Ferrol puesto que tanto el Arsenal como las propias calles del barrio de A Magda-lena discurren paralelas o perpendi-culares a esta construcción.

Esta maqueta será cedida en depósito por su autor para que los visitantes del Museo de la Construc-ción Naval tengan la oportunidad, en breve, de disfrutar de ella en la planta baja del edi� cio de Herrerías. Detrás de su construcción hay un ingen-te trabajo de documentación, en el que jugaron un importante papel los planos de Montaigú que se exponen en el vecino Museo Naval. Pero para elaborar una pieza de este calibre

Espectaculares maquetas para la historia de Ferrol

El maquetista, ante la reproducción del Ferrol medieval que ha cedido al museo

Tono Loureiro con uno de los navíos a escala que se colocará en la maqueta del astillero

no basta con consultar planos: “las tres dimensiones son otra historia”, apunta el maquetista. Por eso hay que recurrir a edi� caciones de la épo-ca -que por su proximidad geográ� ca puedan dar una idea de las caracte-rísticas de la construcción de enton-ces-, a imágenes, si las hubiera y, con toda esta información, confeccionar una reproducción en miniatura de un entorno que ya no existe. Para que los visitantes puedan hacerse una idea más exacta de cómo ha cam-biado todo es posible que se coloque una fotografía o una transparencia de la ciudad actual, que ayude en este interesante proceso. Y también se situarán sobre la maqueta unas

pequeñas embarcaciones de las que entonces se dedicaban a la pesca de la sardina.

El Museo de la Construcción Naval expondrá además, a partir de � nales de este año aproximadamente, otra obra de Tono Loureiro en la que ya está trabajando: una gran maqueta del astillero del siglo XVIII en escala 1:500 que se convertirá sin duda en una de las piezas más importantes de la colección, por lo que representa su construcción en la historia de la ciudad. Como en el caso de la maque-ta del Ferrol medieval también aquí el autor tiene que bregar con la falta de imágenes que nos den una idea en tres dimensiones que los planos no

pueden aportar. Será un espectacu-lar trabajo de dos metros de largo por 1,30 de ancho que ocupará un espacio privilegiado en el museo.

Y por si esto fuera poco, en los pla-nes de Tono Loureiro también está dedicar otra maqueta a escala 1:700 a la villa medieval, lo que vendría a ser un “zoom” sobre la población princi-pal de la dedicada al Ferrol anterior al siglo XVIII y en la que se apreciarán ya en detalle casas, iglesias, hospita-lillos, almacenes…

Un trabajo minucioso y un gran esfuerzo que sin duda habrán mere-cido la pena para acercarnos más fácilmente a la historia de nuestra ciudad.

Page 11: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

Unha estación tren libraría

Cousa ben románti-ca, non lles parece? Unha estación de tren libraría! E non é unha “boutade” que se me acaba de oco-rrer como próximo

emprendimento empresarial ou cultu-ral, pois existe. Refírome á Barter Bo-oks, na cidade noringlesa de Alnwick, condado de Northumberland, concibi-da nesta vella construción victoriana do camiño de ferro, que ficou en desu-so por caprichos do destino. A só dúas horas de Edimburgo, posúe vigas de ferro, grandes xanelas e teitos de vi-dro. Un lugar ideal para desfrutar da lectura ou da compra dun bo libro. Dis-pón dun importante espazo de xogos para o entretemento dos máis miúdos, mentres os adultos exploran a libraría. Conta tamén cun restaurante, ade-mais duns trens de xoguete que cir-culan sen interrupción por unhas vías por encima das estruturas de andeis, axudando así —din os seus propieta-rios— a estabilizalos.

Púidena descubrir grazas a un bonito e interesante programa de documentais titulado “En tren pola costa británica, por Julie Walters”. Marabillosas paisaxes, seguindo o percorrido dos camiños de ferro, algúns tan míticos como o arrastra-do pola famosa locomotora Jacobite, de papel tan relevante nos filmes de Harry Potter. Esta simpática actriz —dúas veces nominada aos Oscar e con seis premios Bafta ás súas cos-tas— é quen nos guía ao longo da cos-ta británica en catro episodios. O pri-meiro, polas Terras Altas Orientais de Escocia, e onde coñecemos a amen-tada locomotora Jacobite. O segundo, pola Liña Costa Leste, comezando en Newcastle, nunha famosa fábrica de cervexas, para terminar en Edim-burgo. O terceiro, desde Devon a Cor-nualles, a través da Liña Isambard Kingdom, Brune, os espectaculares túneles costeiros e as vías xunto ao mar de Dawlish. E o cuarto, que trans-corre polo norte de Gales até acabar en Liverpool.

Mais do que quería eu falarlles é de librarías e, máis en concreto, desta situada en Alnwick. Se formos a cal-quera páxina das que acostumamos nas redes sociais ou outros medios que fale sobre as máis bonitas do mundo, as máis orixinais, etc., non teñan dúbida, pois non ha de faltar. Tomemos como busca a etiqueta

HENRIQUE DACOSTA

forma que se poida converter nese lugar que desexemos visitar, unha vez o convite realizado nos condu-za ao ineludíbel pracer da lectura. E a Barter Books, de partida, goza de todo ese atractivo que vimos de ver, e aínda lle podemos engadir o feito de posuír unha lareira que se man-tén acesa nos fríos días de inverno. No caso da Livraria Ler Devagar xa nolo está a indicar por medio do seu propio e sedutor reclamo verbal, por non falarmos do emprazamento no LX Factory do barrio de Alcântara, un antigo almacén industrial téxtil, partillando espazo con axencias de publicidade, tendas de deseño e gale-rías de arte. Librarías en salas de tea-tro, como a Ateneo Grand Splendid de Bos Aires; unha libraría flotante nun barco sobre o Támese, a Words on the Water de Londres; ou nunha catedral, como a Polare Maastricht, da homó-nima cidade neerlandesa. Un verda-deiro gozo.

Hai xa algún tempo publicabamos desde estas mesmas páxinas un arti-go titulado “O incerto mundo do libro”. Nel, como é obvio, referiámonos á encrucillada en que o obxecto libro se acha hoxe. Dunha parte, o do forma-to clásico e orixinal en papel e aquel outro, máis moderno, vinculado ao dixital e, por tanto, libro electrónico.

de “bonitas” e verémola de segunda entre un total de vinte e dúas selec-cionadas, nunha destas páxinas web. É evidente a arbitrariedade en todo isto, pois a escolla dunha ou doutra responderá a factores do máis varia-do. Mais a primeira, ollen que nome máis lindo!, é a Livraria Ler Deva-gar de Lisboa, xustamente antes da Barter Books de Anlwick. A Libreria Acqua Alta de Venecia sería a tercei-ra, a Cook and Books de Bruxelas a cuarta, a Atlantis Books de Santorini a quinta e a neogótica Lello e Irmão do Porto a sexta. Que haberá quen curiosamente só a coñeza, a da Rúa das Carmelitas, nº 144, por aparecer (de novo) nun dos filmes de Harry Potter; falamos das súas extraordina-rias escaleiras. No posto undécimo, por citarmos a primeira española, é a Bardón de Madrid. E no décimo quin-to posto, a Altaïr de Barcelona, por referirnos a unha segunda.

As librarías, cada vez máis, con-vértense en espazos sedutores, pois necesitan dotarse dalgunha sorte de encanto. E quizais, tamén deste xeito, o seu atractivo obrará sobre o lector, e comprador á fin de contas, por medio da creación dun ambiente. Referímonos ao contedor ou cons-trución que, dígase de paso, o propie-tario deberá traballar e modelar de

Non vou reiterar outra volta o feche de librarías a que ultimamente estamos asistindo, crise de carácter univer-sal que está a acontecer en todos os lugares, pero especialmente doloroso na nosa cidade despois de ver como case dunha asentada e en cuestión de moi pouco tempo desaparecían a libraría Quijote, a galería Sargadelos e a Libraría Café Lea. Unha mágoa. Aín-da que contrariamene a este proceso involutivo, de certo lastimoso, resulta alentador a promoción que se pode ver de arredor das chamadas Cidades da Literatura Unesco, cuxa primeira sede recaeu na escocesa Edimburgo en 2004, co obxectivo de promover o desenvolvemento social, económico e cultural de urbes, tanto do mundo desenvolvido como en desenvol-vemento. E once anos máis tarde, en 2015, foille outorgado este mes-mo galardón á bonita, amurallada e monumental poboación de Óbidos. Aquí podemos ver a Grande Livraria de Santiago, que se acha dentro da igrexa do mesmo nome. Sita dentro das súas murallas, na Cerca Velha e xunto á entrada do castelo, agár-danos unha importante variedade de libros, e tamén podemos asistir á proxección de filmes, debates, lanza-mentos de títulos e a exposicións.

Faise obrigado non deixarmos de nomear a primeira Vila do Libro en España desde 2007, Urueña, na pro-vincia de Valladolid, incluída dentro da IOB (Organización Internacional de Cidades de Libros), e que con dez librarías para 220 habitantes, acolle unha intensa actividade cultural. Mais a culpa de toda esta revolución débese á vila galesa de Hay-on-Wye, na fronteira co condado inglés de Herefordshire. Nela, actualmente, podemos achar librarías de máis de cincuenta anos de existencia, pois a idea naceu en 1961 grazas a Richard Both, quen se autoproclamou rei nese mesmo ano para converterse así en Ricardo Corazón dos Libros. Desde un castelo até unha estación de bombeiros e outras dependencias foron transformadas, a tal efecto, en librarías. Exemplo que foi seguido, ademais de por Urueña, por outras poboacións do mundo: a francesa de Montmorillon, a neerlandesa de Bredevoort, a italiana de Montereg-gio, a finlandesa de Sysmo, a xapo-nesa de Kenbuchi, a estadounidense de Archer City, etc. E é que o mundo do libro, ao igual que o da materia, se nega a desaparecer, de maneira que o que fai é transformarse. Novas crisálidas para estas bolboretas que nacen, ora baixo o teito dunha igrexa, ora entre as paredes dunha estación de tren... E por conseguinte, e sexa como for, benvindas sexan.

SUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020termardoLem

e39

Page 12: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

enFo

togr

amas

SUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020

40La semana estuvo marcada por el incendio de una nave en Río do pozo

La semana que finalizó con el comienzo de los actos de homenaje a Carvalho Calero tuvo como protagonista el incendio de una nave industrial en el polígono naronés de Río do Pozo. Pero tampoco faltó actividad cultural, como la visita de los alumnos del Sofía Casanova al Jofre o

los estudiantes de la universidad senior en As Pontes. En el ámbito de obras, el carril bici en Caranza comenzó a perfilarse con la tala de árboles.

Page 13: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

SUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020enFotogramas

41

Rodolfo Donas y Fátima BastidaFelicidades en vuestro aniversario.

Catorce años juntos y por muchos más

muchasFelicidades

Page 14: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

Medio ambiente vs produción de alimentos (II)

Desde hai anos ata Hai unhas sema-nas coñecíase, por medio da ONU, que a Terra alcanzaba seu máximo his-tórico de concentración de gases de efecto invernadoiro, ao superar este 2018 as 400ppm, nivel que se conside-raba crítico. O Co2 aumentou no 2018 un 147%, o metano CH4 aumentou case un 260% e o óxido nitroso N2O case un 125%. Había entre 3-5 millóns de anos que a terra non tiña estas concentracións. Daquela o planeta tiña unha temperatura de 2-3 graos máis cálida e o nivel do mar era entre 10-20 metros superior. A día de hoxe, a temperatura do planeta e 1’1graos máis elevada que cando comezou a Revolución industrial.

Digo isto, porque ademais doutros factores o sistema de produción de alimentos xunto ao noso xeito de alimentarnos fundamentalmente, é causante nunha porcentaxe signifi-cativa, da concentración de gases de efecto invernadoiro na atmosfera, é dicir, do cambio climático.

Durante a maior parte da historia da humanidade, os seres humanos alimentabámonos, con aquilo que nos daba o entorno. Era o que hoxe se coñece como Cultura Atávica. Desde que estabamos nas covas ata a Revo-lución industrial e sobre todo, despois dos anos 60 do século pasado, coa mal chamada Revolución verde, os alimentos que usabamos para nutrir-nos, dábanolos o entorno máis inme-diato. Hoxe en día, a maior parte dos alimentos que consumimos na Gali-za veñen do exterior, coa conseguinte perda de independencia alimentaria. É dicir, Galiza perdeu, sobre todo coa entrada na CEE, hoxe chamada UE, na súa soberanía alimentaria. Isto está a traer un inxente consumo de enerxía quer para a produción quer para o transporte destes alimentos que importamos, como un inxente consumo de auga e de agrotóxicos na súas producións. Na actualidade, a industria alimentaria é a principal empresa do planeta. Unha industria que alcanza os 4 billóns de$ de bene-ficio ao ano, os cales repártense entre moi poucas corporacións, mentres que erradicar definitivamente a fame, suporía nada máis que preto dos 30mil millóns de $ ao ano. Ademais existe, por parte das poboacións, a falsa crenza de que o sistema agríco-la intensivo de produción máxima de alimentos, é o mellor. Sen embargo, o que se está a comprobar é que non é o mellor, senón que é o peor que pui-dermos imaxinar.

Esta industria, o que está a facer é contaminar masivamente o noso medio ambiente. Está incluso desde hai anos a investigar en neurocien-cia, para saber cales son as nosas debilidades á hora de comprar. Industria nas mans de moi poucas corporacións, as cales non teñen nin-gún reparo, en subvencionar investi-gacións con nenas de curta idade, para deste xeito, enfocar os seus pro-dutos cara a elas. Hoxe en día coñé-cese que, dependendo do xeito como alimentemos as nosas crianzas, de maiores estas van seguir na inmen-sa maioría ese modo de alimentarse. Incluso sábese que aos bebés dándo-lle determinados produtos con deter-minado sabor, de maiores buscan eses sabores á hora de comer. Por iso, cada vez máis, vemos nos medios de comunicación anuncios de comida enfocados cara ás nenas, onde estas son as protagonistas, para, deste xeito, obrigar aos pais mercar eses produtos. Porque a industria da ali-mentación foi a primeira en descu-brir que é máis importante ter unha atractiva embalaxe que a comida que vai dentro destas, xa que, moi-tas veces, o máis parecido, poñendo como exemplo ao tomate, é o debuxo do bote. Comidas nas que os sabores son todo a base de compostos quí-micos, que o que están a provocar é un aumento espectacular de certas doenzas quer físicas quer psicolóxi-cas. Hai uns anos, nun hospital de Inglaterra, un médico poñía nome de

MIGUEL ANJO GONZÁLEZ GARCÍA

TOFI (THIN OUTSIDE -FAT INSIDE/DELGADO POR FORA/ GORDO POR DENTRO) ao que descubriu nas súas investigacións cos seus pacientes, os cales alimentábanse fundamen-talmente con alimentos da industria alimenticia. Alimentos que, na súa inmensa maioría, veñen coa etiqueta de baixos en gorduras, mais ao mes-mo tempo que lle quitan as gorduras, métenlle azucres, xeralmente xarope de millo. Chegado a este punto, cóm-pre sinalar que cando apareceron os biocidas se anunciaron como con-seguidores do aumento das colleitas dos cereais. Mais estas colleitas de cereais utilízanse, na súa maior par-te, para dar de comer ao gando, para os agrocombustíbeis e para a indus-tria da alimentación. Moi pouco vai para consumir a modo de alimento as persoas.

Este modelo de agricultura capita-lista, ademais de pór en risco a nosa saúde, é un modelo que se basea na explotación por parte dos países do Norte, a explotación, repito, dos países do Sur. Un modelo, o do agro negocio, que non ten escrúpulos á hora de arrasar o medio ambiente, alí onde se asenta, ademais de explotar e levar incluso a morte ás traballado-ras e ás habitantes dos povos limí-trofes, xeralmente povos ancestrais que levaban séculos traballando as terras. Estes povos, coas súas labran-zas e coñecementos, son os velado-res de que a biodiversidade e a rique-za medio ambiental perdure nas súas

comunidades, algo no que o benefi-cio de conservar toda esta natureza, alcánzanos tamén a nós.

Soamente un produto da industria alimentaria como é o aceite de pal-ma, tan usado nos alimentos preco-ciñados, repostería industrial, entre outros, conseguiu que preto do 40% de Indonesia estea deforestado, como é o caso de Borneo e Malasia. Isto está a facer que especies animais como o orangután estea a punto de desapa-recer pola destrución dos seus hábi-tats, que povos ancestrais teñan que mudar o seu sistema de vida, o cal se baseaba na economía da superviven-cia (todo o que necesitaban para vivir recollíano do medio natural onde habitaban), agora teñan que pasarse ao sistema capitalista. Soamente en Indonesia, por mor do cultivo inten-sivo de aceite de palma, hai preto de 5 millóns de desprazados e ao mes-mo tempo, este cultivo non supuxo mellor nível de vida das campesiñas, as cales traballan en condicións de semiescravitude para as empresas occidentais. Mais si supuxo unha perda de biodiversidade e de rique-za moi grande. A pesar de saber todo isto, en Indonesia prevense aumentar estes cultivos en preto de 20 millóns de hct nos próximos anos, con todo o que isto vai significar, sen esque-cer que este cultivo ten un valor moi baixo no PIB desa rexión.

Cómpre dicir que os que sofren principalmente as consecuencias da agroindustria, son os povos indíxe-nas, xunto coas comunidades cam-pesiñas, ás que, a maioría das veces, só lles quedan dúas opcións: ou ben abandonar as súas terras, labradas e cultivadas con moito mimo desde hai centos de anos para migrar ás cidades ou quedar nos seus lugares de orixe, dependendo destas multi-nacionais occidentais, en condicións que algunhas autoras xa denominan “escravismo moderno”.

Por todo isto, é fulcral que as consu-midoras collamos conciencia de que o noso planeta está nestes momen-tos baixo a incerteza de se continua-ra nel a vida tal como a coñecemos. E un dos factores, entre outros, que contribúen a este colapso medio ambiental que estamos a sufrir na actualidade, é por mor do noso siste-ma de alimentación. É necesario que volvamos á chamada cultura atávica, como dixen antes, ademais de volver tamén á cociña das nosas avoas, a cal estaba incribelmente relacionada coa boa saúde da xente, e abandonemos, en todo o que poidamos, todo tipo de alimentos industriais, polo ben do planeta, polo ben das nosas crianzas e nós mesmas e sobre todo polo ben de moitos povos da nosa Terra nai.ba

rrig

aVer

deSUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020

42

Page 15: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

SUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020todoMúsica

43Artista internacional, ha llevado el � amenco y la copla a través del globo y asentó los cimientos de la fusión entre esos géneros tradicionales con los aires más modernos. Estrella Morente hace honor

a su nombre: brilla con luz propia y ha terminado y comenzado el año con dos conciertos en los que intentó, ante todo, “transmitir con la música un mensaje de solidaridad y paz”.

“El � amenco, la música y el arte no deben tener límites”

ARTE

“Nací en la ciudad de la Alhambra y para mí ha sido muy importante haber escuchado, desde niña, el soni-do del agua”, relata Estrella Morente en su entrevista con Efe. Efectiva-mente llegó al mundo en Las Gabias, Granada, el 14 de agosto de 1980 y lo hizo en una casta � amenca: es hija de Enrique Morente, cantaor como ella, y de la bailaora Aurora Carbonell.

De hecho, sus hermanos José Enrique y Soleá también son cantan-tes y, además, los tres son sobrinos del compositor Antonio Carbonell y del cantaor y guitarrista Pepe Car-bonell. Su padrino es el actor Juan Diego, así es que, en palabras de la propia Estrella: “Mi casa siempre ha sido muy � amenca”.

“Ha sido una suerte para mí nacer en una casa de artistas, llena de cul-tura… Y haber tenido un padre que cantaba de una manera muy espe-cial, que ha sido el máximo creador del � amenco”, recuerda con cariño, y resalta que aprendió, gracias a él, que “la música es un lenguaje universal”.

Así, no es de extrañar que, ya des-de pequeña, Estrella cantara y que, con tan solo 16 años, tuviera su debut en una gala, además de participar en “Omega”, un disco de su padre. Ade-más, fue amadrinada por la cantaora Carmen Linares en el Teatro de la Maestranza de Sevilla.

Rodeada de estrellasY es que la joven Morente, cual astro en una galaxia, siempre estuvo acompañada por otras estrellas: “Por casa siempre he visto a mucha gen-te pasar. Artistas no solo � amencos, desde Paco de Lucía a Leonard Cohen o Michael Nyman. He vivido muy de cerca siempre el amor por la cultura y el arte”.

Sobre estas relaciones con gran-des personajes, agrega: “Tener una relación tan bonita con gente que nunca habría imaginado es algo que te abre las puertas, te hace libre”.

Unos comienzos que tomaron una forma todavía más sólida con su primer disco, “Mi cante y un poema” (2001), que en palabras de la artista “fue un poco un ‘boom’, porque a la

gente le gustó mucho… Creo que por-que vieron que era algo diferente”.

“Mi obra siempre ha tenido un hilo conductor: toda mi carrera discográ-� ca está relacionada, porque desde que era muy joven siempre he tirado por el mismo camino”, explica.

En esta era del feminismo, Estre-lla recuerda con cariño ese “Mujeres” de 2006, y lo describe como “un dis-co que se adelantó a todo lo que está sucediendo hoy día”. Eso sí, con� e-sa: “El mérito no es mío, sino de mi padre… A él le encantaba contar con la opinión, no solo de su madre, su hermana y sus hijas, sino de sus ami-gas: actrices, músicas, poetisas, � ló-sofas… Nos enseñó a mis hermanos y a mí a valorarnos y a respetar”.

Arte sin fronterasDespués, Estrella se tomó un peque-ño descanso, hasta que este 2019 vio la luz su último trabajo, “Copla”,

que según explica “ha salido ahora aunque ya llevaba un tiempo hecho en gran parte, en vida de mi padre… Pero este era su momento, porque las emociones que mueven los trabajos son lo que los hacen estar vivos”.

“No ha sido otra cosa que mirar a los clásicos y volver a lo antiguo, a lo ‘vintage’, para dirigirnos hacia un límite futurista, o directamente, hacia ningún límite, porque el arte no tiene fronteras”, asegura.

Tanto en este trabajo, como en otros de la artista (algo que ocurre con otros miembros de su familia también), destaca la versatilidad: “sigo cantando los tangos del Cerro de Palomares, pero también los alter-no con una versión en catalán de Lluís Llach o con cualquier incursión con Fuel Fandango o con otros artis-tas rockeros”.

De hecho, al preguntarle por la moda musical de la fusión del fla-menco con género más modernos, que tanto triunfa entre los jóvenes, Estrella cree que “esa es una menta-lidad muy ‘morentiana’. Eso, precisa-mente, era Morente”, señala.

“Mi familia, que es también gita-na, ha creído que el � amenco es un lenguaje universal… Tiene que estar muy bien hecho, pero no ha de tener límites”, recalca una vez más, “porque la música tampoco los tiene”.

“Todos esos artistas nuevos que hay, como Rosalía, son muy ‘moren-tianos’, y demuestran, una vez más,

que mi padre estaba adelantado a su tiempo y su teoría sobre la libertad de expresión. Su lucha ha valido la pena y ha dado sus frutos, y todo aque-llo que él predicaba ahora se lleva”, explica la cantaora.

Una visión adelantada que abar-caba más ámbitos: “en los tiempos en los que vivimos, tan en defensa del planeta, preocupados por el cambio blimático… Recuerdo cómo mi padre ya estaba concienciándonos de que no había agua y enseñándonos a reci-clar hace años, por ejemplo” explica, mostrando las ideas tras la música.

Hija picassiana del � amencoSobre Enrique Morente, Estrella tam-bién explica que “en la música, ya tanteó los sonidos electrónicos en ‘El pequeño reloj’, un homenaje a Picas-so... Y es que él era el Picasso del � a-menco”, dice con cariño, y bromea, al preguntarle quién es entonces Estre-lla Morente a� rmando: “Soy la hija ‘picassiana’ del � amenco”.

Terminó y comenzó el año con dos conciertos con los que quiso transmi-tir un poco de paz, de solidaridad. ¿Y qué vendrá después en el � rmamen-to de Estrella Morente? “Queríamos cerrar esta etapa con el broche de oro de estos dos conciertos, para volver al estudio bajo la dirección, con suer-te, del maestro Isidro Muñoz y regre-sar así los orígenes � amencos, yendo hacia delante y hacia un nuevo obje-tivo”, concluye la cantaora.

“Todos estos artistas como Rosalía y los jóvenes que fusionan el � amenco, son muy ‘morentianos’”

NORA CIFUENTESFotos: EFE

Page 16: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

desd

elaB

utac

aSUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020

44

Creo que ya usé una vez la metáfora; pero es que la dis-fruto mucho. El copazo de coñac gi-rando con parsimo-nia, con sus inmen-

sas colinas de hielo tintineando. O, aún mejor, el espumoso gintonic, con una cereza, grosella, frambuesa � o-tando en la piscina de alcohol y una rodaja de lima, que no de limón, para aderezarlo. Podemos llamarlo actitud gafapasta, postureo, elitismo cultural o lo que uno quiera. Pero, como un buen amigo siempre me dice, lo me-jor es un “… de gintonic”.

Hoy, por obra y gracia de El Faro de Robert Eggers, nos toca hablar de horror de gintonic.

Miren, el elitismo siempre ha sido un problema; y no es porque excluya a determinado público, pues el públi-co muchas veces se autoexcluye de la cultura porque no está dispuesto a ponerle ni una gota de sudor al goce de la misma. No, el verdadero proble-ma no es la exigencia; el verdadero problema es la afectación. El engo-lamiento. Esa sensación tan irritan-te de onanismo indulgente, como si uno tuviera el privilegio a asistir, per-dónenme, a las pajas mentales del tipo en cuestión.

Horror de gintonic Me decepciona, y no poco, que ten-

ga que abrir la crítica de la siguiente película de Robert Eggers, que me deslumbró en La bruja, de esta mane-ra. Pero no hay otra. Su soporífera El faro lo pide a gritos.

Ya lo dije en Midsommar y me temo que toca repetirlo en El Faro; con agravantes. La generación del serious horror está fallando estrepito-samente con sus segundas películas. Parte de la culpa es de la crítica; de una crítica ensimismada con aquello que decía hace unos párrafos: el eli-tismo cultural. Si algo resulta obtuso, hermético, críptico, desconcertante, suma puntos. Así que los egos in� a-dos de Aster, Eggers, Pizzolato y com-pañía, cual zepelines, han tomado este elogio a sus obras a la letra y han mandado a paseo la verosimilitud del relato para posar y posar sus virtudes estéticas y su actitud sarcástica res-pecto al género que, por mucho que les pese, aman.

El resultado son películas desnor-tadas, delirantes y egocéntricas has-ta el hartazgo.

El Faro, que para mí es aún peor que Midsommar, no resiste ni 20 minutos. Da igual lo buenos que son sus dos intérpretes, soberbios Willem Dafoe y Robert Pattinson, da igual la morosa e inquietante atmósfera que Eggers puede construir el esfuerzo; dan igual las ideas brillantes, como ese formato a 4/3 para que un primer plano sea todavía más asfixiante, más exiguos los márgenes que dan

aire a esos rostros sucios y dementes del farero y su novicio. Da igual por-que Eggers no le importa un pimien-to lo que está contando, solo mirar por encima del hombro al público, y al género que aborda, para demostrar lo listo que es.

Y no lo es tanto. Ni de lejos. Es completamente absurdo plan-

tear un relato de salto a la demencia si uno no trabaja al milímetro la moti-vación de los personajes para hundir su psique en aguas profundas. Basta una nota en falso para que nuestro olfato como seres humanos, seamos o no profesionales del narrar, se hue-la el engaño. Si uno adopta la actitud de Eggers, pues apaga y vámonos. Le da absolutamente igual que las piezas encajen para vendernos una progresiva historia de demencia. Le da igual hasta el punto que Willem Dafoe se las ve con un monólogo

bochornoso en la que plantea, en voz alta, todas las posibles soluciones al misterio de la locura del personaje de Pattinson: “Tal vez soy un fragmento de tu imaginación”.

Claro que sí, señor Eggers. Un farero inculto, que se ha pasado la película echándose pedos y soltando ordinarieces, más algún fragmen-to marinero repetido de memoria, empieza a razonar a lo Godard sobre la película que habita.

Pero qué vergüenza. Frente a este horror de gintonic, a

la chita callando, otros realizadores como Jordan Pelee o Mike Flanagan, sobre todo este último, van forjando una carrera brillante y honesta, sin necesidad de sentirse, jamás, más listos que los personajes de su histo-ria o del público que los contempla. Imagino que no tengo que decir ya de qué lado estoy yo en esta batalla.

ÁNGEL LUIS SUCASAS

Page 17: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

SUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020cineTeatro45

Robert Downey Jr posa con su mujer en el estreno de la nueva adaptación del Dr. Dolittle l EFE

Un doctor que habla el idioma de los ani-males en la Ingla-terra victoriana, el personaje de Dolittle fue concebido en los años 20 por el escri-

tor de libros infantiles Hugh Lofting. Se adaptó al cine por primera vez en 1967, con Rex Harrison en el papel, pero fue Eddie Murphy quien lo popu-larizó para una nueva generación en 1998 y 2001. Kyla Pratt como su hija Maya protagonizó tres secuelas pos-teriores y ahora es Robert Downey Jr quien recupera al personaje original en “Las aventuras del doctor Dolittle”, acompañado por Antonio Banderas y Michael Sheen.

Por otro lado, la actriz, guionista y directora Laura Mañá ha reunido a Quim Gutiérrez y a Natalia Tena en “Te quiero, imbécil”, una comedia romántica en la que también parti-cipan Ernesto Alterio y Alfonso Bas-save. La vida de Marcos (Gutiérrez) es un desastre: le ha dejado su novia cuando iba a pedirle matrimonio, le han echado del trabajo y vuelve a vivir con sus padres. Con este pano-rama, decide reinventarse y triun-far y para ello acude a internet para seguir los consejos de un “youtuber”.

Historia realEl nominado a los Oscar Todd Hay-nes ha � chado a Mark Ruffalo para protagonizar una historia basada en hechos reales que aúna suspense,

Estrenada en la sección o� cial del pasado Festival de Can-nes, llega “El lado del ganso salvaje”, un thriller “noir” que eleva la apuesta estética al

máximo a la vez que hace una críti-ca de la sociedad china actual. Es el cuarto largometraje de Diao Yinan, la historia de un gángster que acaba de salir de la cárcel y de una prostituta que quiere dejarlo todo. Perseguido tanto por las bandas como por la po-licía, el protagonista deberá enfren-

El Dr Dolittle y Mark Ru� alo toman los cines

malas prácticas corporativas y lucha medioambiental. La película parte de un artículo publicado en New York Times, “El abogado que se convir-tió en la peor pesadilla de DuPont”. Ruffalo es ese abogado que arriesga todo para destapar el secreto oculto por una de las mayores corporacio-nes del mundo y ofrecer justicia a toda una comunidad expuesta duran-

te décadas a peligrosos productos químicos.

Por último se estrena “Cerca del horizonte”. Jessica es una joven con su vida planeada, pero todo cambia en una noche en la que conoce a Dan-ny. Amor, dolor y la fuerza de dejar ir son los temas de este drama román-tico que adapta la novela de Jessica Koch, un fenómeno en Alemania.

Cine negro asiático, anime y la juventud chilena completan la nueva cartelera

tarse a los límites de lo que está dis-puesto a sacri� car por una extraña y por la familia que dejó atrás.

Por su parte, la distribuidora Selec-ta Vision estrena en España “Los niños del mar”, un anime del japonés Ayumu Watanabe. La pequeña Ruka, cuyos padres se han separado, se refugia en el acuario donde trabaja su padre. Allí conoce a otros dos niños criados por “dugongos”, unas criatu-ras marinas gigantes, que les dieron habilidades acuáticas especiales.

Quim Gutiérrez lucha contra su vida

desastrosa en la comedia romántica “Te quiero, imbécil”

Por último, la inquietud por retra-tar a la nueva generación de jóvenes chilenos y el tema de las adopciones fallidas están en el origen de “Ema”, el nuevo � lme de Pablo Larraín, pro-tagonizado por la emergente Maria-na di Girolamo y Gael García Bernal. Con un ritmo hipnótico y una narra-tiva fragmentada, cuenta la odisea de liberación de una mujer traumatiza-da por una adopción frustrada a la vez que plantea re� exiones sobre la manera de ver la vida de la juventud.

El fenómeno surcoreano de “Parásitos” continua su sorpren-dente y exitoso recorrido y dio la campanada en los premios del Sindicato de Actores de Ho-llywood al ganar en la categoría reina de mejor elenco de una película. La gala sirvió para cer-ti� car que Joaquin Phoenix por “Joker” y Renée Zellweger con “Judy” son los máximos aspi-rantes a los Oscar a mejor actor y mejor actriz, respectivamente. También salieron reforzados los también ganadores Laura Dern (“Historia de un matrimonio”) y Brad Pitt (“Érase una vez en.. Hollywood”), que se coronaron en las categorías de intérpretes de reparto.A Pitt se le pudo ver celebran-do su premio entre bastidores junto a su exmujer Jennifer Aniston, otra de las grandes triunfadoras de la noche al conseguir el reconocimiento a la mejor actriz dramática en televisión por “The Morning Show”. Las imágenes de Pitt y Aniston juntos fueron de lo más comentado de los SAG en las redes sociales.Finalmente, Robert de Niro obtuvo un reconocimiento honorí� co por su deslumbrante carrera. EFE

“PARÁSITOS” DA LA CAMPANADA EN LOS PREMIOS DEL SINDICATO DE ACTORES

Page 18: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

enDe

talle

SUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020

46 La historia de los monjes-guerreros, la Orden del Temple, una de las más célebres e innovadoras de la Edad Media que siempre estuvo rodeada por una de las leyendas más evocadoras de la cristiandad, la del Santo Grial, encierra aspectos tan impactantes como poco conocidos. La idea de que un monje pudiera ser, a la vez un soldado, fue un escándalo en la época.

HISTORIA

Concentraban en un mismo gru-po el poder político, la in� uencia espiritual, el control económico, el poder social, una maquinaria de guerra y la expansión territorial, en nombre de Jesucristo.

Resulta muy difícil la existen-cia de una organización tan pode-rosa en nuestros días pero esto es precisamente lo que sucedía en la Edad Media con La Orden de los Pobres Compañeros de Cristo y del Templo de Salomón, también denominada Orden del Temple.

“Los caballeros templarios formaban una orden religiosa y militar con un enorme poder, que conquistaba y abatía en la batalla a sus adversarios con la � nalidad divina de reconquis-ta espiritual y terrenal”, según la doctora Carolina Godayol, directora general de The His-tory Channel Iberia (THCI), (https://thehistorychannelibe-ria.com/es).

“Los templarios alcanzaron un inmenso poder económi-co y político, cuyas fronteras expandieron para aumentar todavía más el control social y espiritual”, señala Godayol, pro-loguista del libro “Templarios. En busca del Santo Grial”, basado en Territorio Templario, la segunda

serie de producción propia sobre templarios de televi-sivo Canal Historia (https://canalhistoria.es).

Añade que hay muchos aspectos conocidos de la Orden del Temple: el rigor, la fortaleza y la disciplina, además de la riqueza y la organización � nanciera, la constancia y la convicción, que permitió a estos gue-rreros de Dios llegar a con-quistar un vasto territorio, proteger a los peregrinos y recuperar el control de Tierra Santa y algunas reliquias sagradas del cristianismo.

“Pero hay otros aspec-tos relevantes y menos conocidos, como la vasta extensión e influencia de los templarios desde Axum, en Etiopía, has-ta Escocia; o su gran presencia en Portugal, Aragón, el Mediterrá-neo, Baleares y la cos-ta española, donde se asentaron en su último fuerte-templo, en el castillo de Peñíscola, antes de la desintegra-ción, al menos tempo-

ral, de la Orden”, apunta. Consultada sobre algu-

nos de los aspectos más impactantes pero en general

ignorados sobre estos caballe-

RICARDO SEGURAFotos: EFE / Penguin Random

House/ AMC Networks International

Los desconocidos emplarios

nnn mmmisissmommomo g g ggg grruru--, lalaa i iin�n��n�n� u u uenenee cicicia a aa a

olll e eecococ nónóómimimicoco, ,mmaqaqaquiuuinananariririiaaa a dededede óóóónn n teteterrrrrritiititororooriaial,l riiriststtto.oo.ciciiiciil l l lalaaal e e exxixxistsststenenenen--ccccióióiión nn n tatatatan n nn ppopodedede--sss s pepepeperororo e ee tstststoo esssususus cececedídía a aa enn l la a OrOrrdededden n dedde llos

s s dede C Criirr sts o y mómón,n, t tambib én dddelel TTememplp e.e

teemplalariiosos enen releliggioi sas oormrmme e popoded r, ababatatíaía eeen la arrioios s coc n la reconqnquis-nnal”,, ssegúna a GoGodad yol, ee TThe HHiis-ia a (THCH I),

hahh nnnnele ibibe-

alllcacanzarrrono eecoco ónónónónnómimmm -frontteras aumu enntar

trololl ssoccciaai l y GoGoddaadayoyooyoy l, proo--TeTemplaarir oss. EnEn rrrriaiaiai l”l””, , , babaasasas ddo en rrioioio, lala segunda

seseseeririir e e deddee p p pppprororor duduuccccccccccsosososobbrbre e teteeempmpmplalallaririosososisivovovo C Cananalal H HHisstotorcacananalhhisistoriiia.aaa es).

Añade e quq e haaspectoso conocOrOrden del Tempmmlaa f forortatalelezazaa y y y lll laa aadddemememmásásáss ddd deee ee lalalala rrr rriiiiioro gagaaagag nininiinizzazaazaaciciciciciiónónónónónónónn �� ��� � nn consstatatancncncn iaiai yyyy lla a ccquqquq ee e ppeepepeperrmrmrmmrmititi ió a rrrrrrrerererooososososos d d dde ee DiDioos llququququisississistaaar r unuu vvaastoprprrprototottottegege ererere a a los y yy rereecucucucuc ppep raaar el TTiTiTTiT ere rar SSanantata reerererelililil ququiai s saaggcrcrcrcrcrisisisisistitianismoo..

“PPero hahay y oototos reelel vavaantntntnteeconocidoos,s, cc cccomomomextensióón e e ee de loss ttemmemplplplplp aaaaAxum, , enenn E EEEtttata Escsccscocococcociaiaiaiaaia;;;; ;prp esessseneneneneencicicicicciaa a eneeenenenArA agggónónnónón, , , elelellel MM Mneeo,o BBB Balalaleae rereta eespppañañañaññolololo aaaaasenntatarorororonn nnn enenfuertee-t-t-t-t-tememmeememcastilloolo ddddde antes dee lll aaa a dddciónó , al mmenen

raral,l, dde la OrddeeeCoCoCoCC nsnsulu taadadaa ss

noonos sss dededeedd l l llosos a spe

La historialas más céeestuvo rodde la cristiimpactantpudiera se

imimimpapactctanannnteetteess ss pepep roro ignonoraadodos s soobrbrrbbre e eee esesese tot

EGURAuin Randomks International

ros-guerre-ros, esta doctora en Cien-cias de la Información recalca que “en el contex-to medieval, la Orden del Temple fue profundamente innovadora”.

Una paradoja social“La idea de que un monje pudiera ser a la vez un sol-dado fue un escándalo en la época. Debido a la estructuración en estamentos de la sociedad medieval, cada grupo se cen-traba en su labor, los clérigos oraban, los nobles guerreros combatían y los campesinos alimentaban a los demás”, señala Godayol.

Explica que la � gura del mon-je-soldado resultaba una mez-cla aberrante para la época, que había establecido una separación muy clara entre clérigos y gue-rreros. “Costó que se aceptara la idea de que un religioso pudiera dedicarse a la guerra y ejercer la violencia”, enfatiza.

Otro aspecto “rompedor para la Edad Media” destacado por Goda-yol “fue que los templarios constituyeron un ejército profe-

Page 19: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

SUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020enDetalle47

(De arriba a abajo) El templario, cuando no guerreaba o preparaba contiendas, era un profundo amante de la soledad y el rezo; un miembro de la orden haciendo guardia en su castillo; imagen del canal Historia de un templario concentrado ante su espada; un caballero templario era un religioso, pero también un guerrero.

sional, en una época en que los ejérci-tos de los señores feudales estaban constituidos mayori-tariamente por cam-pesinos, mal armados y peor equipados, que luchaban por su vida sin conocimientos militares reales”.

“Los templar ios entrenaban a diario con sus armas, aprendieron a construir las fortalezas necesarias para conser-var lo conquistado, crea-ron una � ota de guerra y eran expertos en estrategia y tácticas militares”, expli-ca Godayol.

Puntualiza que “algunos historiadores actuales los con-sideran como ‘las fuerzas especiales’ de la Edad Media”.

El sagrado y enigmático grial Otra característica curiosa de la orden es que los templarios se con-virtieron en los primeros banqueros de Europa. Recibían donaciones, recolectaban impuestos, organiza-ban ferias y comerciaban con los productos de sus encomiendas.

“Con el tiempo crearon su propia flota mercante capaz de transpor-tar peregrinos, soldados y todo tipo de artículos por el Mediterráneo. De hecho, a principios del siglo XIII empezaron a prestar dinero a los nobles y reyes europeos”, indica.

En ese sentido, la directora de THCI comenta que: “el Templo de París –cuartel general que constru-yeron en 1140 en Francia–, forti� ca-do y amurallado, fue uno de los cen-tros � nancieros clave de Europa, y es probable que la Orden del Temple fuera un modelo para las empresas comerciales que surgieron en Italia y los Países Bajos, dos siglos después”.

Godayol también explica a EFE otros aspectos poco conocidos e impactantes sobre una de las leyen-das más evocadoras y populares que rodean a esta Orden: el Santo Grial, una de las reliquias de mayor tras-cendencia para el cristianismo.

“Lo más llamativo es que no sabe-mos con certeza qué es el Santo Grial”, enfatiza.

La historia de esta reliquia “tiene su origen en cantares de gesta del siglo XII y conexiones con leyendas celtas, la saga del Rey Arturo y anti-guos mitos germánicos rastreados

por los nazis. Se la ha relacionado también con los cátaros, una secta religiosa del sur de Francia que fue exterminada por herejía en la Edad Media”, de acuerdo a Godayol.

Asegura que, según la idea más extendida, “se trataría de un cáliz, bien el utilizado por Cristo en la últi-ma cena, bien el empleado por José de Arimatea para recoger la sangre que � uía del costado de Cristo duran-te la cruci� xión”.

Destaca que se relaciona al Grial con la Orden del Temple porque, “supuestamente, habrían sacado de Tierra Santa las reliquias halladas bajo el Templo de Salomón, durante su estancia en Jerusalén”.

“Nunca se definió exactamen-te de qué reliquias se trataba, pero en la Edad Media se sospechaba que podría tratarse del Arca de la Alianza, del Santo Grial o de ambas”, apunta.

Las reliquias Explica Godayol que en ese período de la Historia las reliquias eran sím-bolos de esperanza.

“El creyente pensaba que la cerca-nía de objetos santos y su tacto crea-ba un vínculo espiritual con el cielo, por lo que la idea de que las reliquias habían sido trasladadas desde Jeru-salén a Occidente resultaba tremen-damente atractiva para el imaginario medieval”, concluye la experta.

s n n nasass er-eaa-rraa a y y yeeegiggigigigiaa a xppxplilli-

gunos slllososo cccon-

iialaa es’

ial dede la

Page 20: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

gam

eOve

rSUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020

48JUEGOS

Una decisión cam-bió para siempre la industria del vide-ojuego hace 25 años, cuando Nintendo re-chazó un pro-

totipo de la nueva consola con soporte para CD de Sony, con el que la compañía electrónica de-cidió dar el salto a dicho merca-do, sin saber que de este pequeño y modesto comienzo surgiría una de las marcas de entretenimiento más importantes de la historia. Y así fue como Playstation empezó su leyenda, allá por diciembre de 1994. La primera plataforma de videojue-gos de la compañía nipona sería el inicio no solo de la serie de conso-las de sobremesa más vendida de la historia, sino también de conver-tirse en marca de referencia para el mundo de los videojuegos, algo que solo Nintendo había conseguido. La diferencia es que Sony consiguió lo que nadie creía posible, lograr que los videojuegos dejasen de ser vistos como un entretenimiento exclusivo para niños, apoyándose en experien-cias para todo tipo de público, desde las desternillantes situaciones con Crash Bandicoot hasta la desgarra-dora y adulta historia de The Last of Us en la actualidad.

Hace ya un año que tuvi-mos la oportunidad de vivir la última entrega del ascenso de la se-ñorita Croft para con-vertirse en la leyenda como saqueadora de

tumbas que todos conocemos des-de hace ya más de dos décadas. Era una aventura que si bien pecaba de continuismo excesivo respecto a sus predecesores, lo cierto es que gozaba de una ambientación magní� ca, así como de una propuesta que se acerca-ba un poco más a los orígenes de Lara en el mundo de los videojuegos. Pero no todo estaba ya contado, puesto que, cada mes, Eidos Montreal se dedicó a lanzar nuevo contenido al título en forma de nuevas armas, atuendos, mi-siones, y, sobre todo, nuevas tumbas, que habían sido las principales prota-gonistas del videojuego, aunque todo mediante formato digital y de pago.

Por eso ahora, tras el primer ani-versario de su puesta a la venta, nos obsequian con esta edición completa donde todo el videojuego original, jun-to con todos sus contenidos de pago, niveles extra y actualizaciones gratui-tas se incluyen dentro de un solo disco con su banda sonora en formato digi-tal. Una forma perfecta para introducir a aquellos que aún no se han atrevido a adentrarse en la última expedición de los orígenes de Lara Croft.

La historia de Playstational alcance de tu mano

VICTORIA D. [email protected]

Autores: Jesús Relinque “Pedja”, José Manuel Fernández “Spidey”, Joaquín Relaño GómezExtensión: 280 páginasDimensiones: 22,5x22,5 cmMaterial: Cartoné cosido con hilo, cubiertas e interior a todo color

LA ENCICLOPEDIA PLAYSTATIONCon motivo del vigésimo

quinto aniversario, Héroes de Papel ha lanzado lo que para cualquier fan de los videojuegos y nostálgicos de los orígenes de esta magní� ca mar-ca deberían tener, La Enciclopedia de Playstation, una genial edición de tapa dura y más de doscientas pági-nas a color que recopila décadas de

historia sobre el recorrido de Sony en la industria, incluyendo desde una sección sobre todo su hardware y sus periféricos hasta una gigantesca recopilación de catálogo, con más de mil títulos.

Un ejemplar imprescindible para cualquier amante de los videojue-gos que desee tener en su biblioteca un gran pedazo de historia de este medio interactivo.

Desarrolla: Eidos MontrealDistribuye: Koch MediaGénero: Acción y AventuraModo: Un jugadorDi� cultad: MediaDuración: 15 horas mínimo, 30 horas para el totalPlataformas: PS4, Xbox One, PC, Google StadiaPrecio: 39,95 euros

SHADOW OF THE TOMB RAIDER DEFINITIVE EDITION

La versión de� nitiva dela sombra de Lara Croft

Page 21: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

NATALIA ALCAYDE@Natalialcayde

Seguimos en plena tem-porada de alfombras rojas. Esto es un no parar. Hoy te hablaré de los premios Forqué. La 25 edición de los ga-lardones que cada año

entrega la asociación de productores Egeda celebrada en Madrid abre la temporada de los premios del cine español, en los que predomina el co-lor negro.

• Marta Nieto. Vestida de negro palabra de honor de CARMEN MARCH y joyas de TOUS.

• Belén Cuesta. Vestido color negro y escote corazón de DIOR, clásico y elegante.

• Paz Vega. Palabra de honor en negro con escote de plumas, muy en tendencia de VICTORIA, una de las mejores vestidas por la � rma VICKY MARTÍN BERROCAL.

• Natalia de Molina. Eligió un traje verde con solapas plateadas, esmo-quin al � n y al cabo.

• Mar Saura. Apostó por unos pantalones y ganó. Negro top blanco largo con cola, protagonista de TONI MATICEUSKI.

• María Valverde. Vestido de tirantes en hilo meta-lizado con estampa-do � oral decorando toda la falda plisa-da, de DIOR.

• Greta Fer-n á n d e z . D e dorado de RENA-TA B A L E S T R A HAUTE COUTURE.

• M i c h e l l e Jenner. Vestido blanco con un complejo estam-pado inspirado en la naturaleza, impresionante de DIOR.

• Andrea Levy. Vestido en falso largo, bordado de lentejuelas, medias de fantasía y largos guantes, excesivo y arriesgado.

• Gracia Querejeta. De ZARA, un horror, sin comentarios.

Premios Forqué 2020SUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020

49

deModa

1- Michelle Jenner con un vestido estampado de Dior; 2- Natalia de Molina con un elegante esmoquin; 3- Paz Vega con un diseño de Victoria; 4- Mina el Hammani vestida de Temperly London; 5- Maria Botto, de blanco y con escote Bardot; 6- Macarena Gómez luciendo un Silvia Tcherassi l EFE/ David Fernández

• Vanesa Romero. Vestido blanco romántico con bordados en perlas y cinturón, muy novia de VICTORIA, la � rma de VICKY MARTÍN BERROCAL.

• Loles León. Vestida en su línea, no sé qué decir, en � n, muy Loles.

• María Villar. Deslucida con un slip chess de satén y botas blancas, no sé qué le pasa a esta chica, nunca acierta.

• Mina El Hammani. Un look muy romántico en rosa empolvado deco-rado con hilos plateados muy art decó de TEMPERLEY LONDON. Pre-cioso.

• María Botto. Con un vestido blan-co muy favorecedor de escote Bardot muy des-tacable.

• Elena Sánchez. Vesti-do rosa fucsia con escote palabra de honor, drapea-do en la cadera y volante muy pasado de moda de TARIK EDIZ.

• Elena Furiase. Vesti-do negro con escote hal-ter cerrado, no le favorece nada, la hace mayor, de SOPHIE ET VORÁ.

• M a c a r e n a Gómez. Len-tejuelas,

blanco y negro, tirantes, rayas, original de SILVIA TCHERASSI.

• Marta Hazas. Vestido tipo esmoquin en negro, cuello blanco y botones de colores de Elisabetta Franchi.

• Ana Álvarez. Vestido rosa con � ecos dorados en el talle, sin más, muy pasado de moda.

• Marta Nieto. Vestido negro con aplicaciones y escote arquitectóni-co de CARMEN MARCH.

• Ana Mena. Vestido plateado con cola, escote corazón, drapea-do, abertura lateral de RUBÉN HERNÁNDEZ COSTURA.

• Rut Gabriel . Modelo blanco

con falda cuajada de flores

superpuestas, en su línea, jamás acierta.• Ana Moya. Se confun-

dió y pensó que era el día de � n de año. Vestido de pailletes

corto con hombreras y escote en “V” drapeado y abertura en color verde.

Esta alfombra roja es un esca-parate en nuestro país. No sé que les pasa a nuestras actrices, no arriesgan, no apuestan mucho por las tendencias, no suelen acertar, solo algunas… Reco-mendación, cuidar más su imagen, obligado cum-plimiento, el Vogue en la mesilla como si de una Biblia se tratase. Amén.

3

4

5 6

1

2

Page 22: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

elIn

vent

ario

SUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020

50 Lámpara táctil con un potente altavoz Bluetooth

CANGREJO MULTIHERRAMIENTA

Hecho en madera y acero inoxidable, esta práctica multiherramienta en forma de cangrejo tiene en una sola pieza: mini tijera, abrebotellas, destornillador de cabeza plana 3/16, abrelatas, mini cuchillo y sierra de cuerda. Sus medidas son de 6,4 x 4 x 2,5 centímetros y cuesta 21 euros. Es una pieza pequeña, pero muy útil, porque tendrás a tu alcance siete herramientas. Su cuerpo está hecho en madera y las herramientas son de acero inoxidable, además tiene dos argollas, sus ojos, muy prácticas para colgarlo.

Esta lámpara táctil con tres modos de ilumina-ción incorpora un poten-te altavoz Bluetooth y se puede usar como luz de discoteca en las � estas.

Resulta perfecta tanto para relajarse como para montar una � esta en cualquier lugar, esta lámpa-ra LED con diferentes luces y colores tiene además un altavoz Bluetooth de tres vatios y un colgador para poder colocarla como luz discotequera en cualquier � esta.

Se enciende, cambia de intensidad (en la luz blanca, con tres intensida-des), de color y de modo de ilumina-ción simplemente dando un toqueci-to en la parte superior del altavoz.

En las instrucciones de uso en español se indica de forma muy detallada cómo cambiar de colores, de intensidad y también de modo de iluminación.

Uno de sus modos de iluminación se mueve al ritmo de la música que suene a través del altavoz, e incor-pora una ranura para tarjetas SD y una entrada para jack de audio de

3,5 milímetros (cable inclui-do). Además, su batería es recar-gable vía USB (cable incluido) y tiene una autonomía de entre tres y cuatro horas en función del volu-men del sonido y del modo de iluminación elegido.

CaracterísticasEste artículo es de la marca británica Thumbs Up! y tiene un precio de ven-ta de treinta euros

El material en el que está realizada es plástico y sus medidas son de 9,5 centímetros de diámetro y 12,5 centí-metros de alto.

El alcance de la conexión Bluetoo-th es de diez metros de longitud y el tiempo de carga de unas tres horas, además cuenta con un micrófono incorporado.

ros -

y envolu-

SOPORTE DE PACMAN PARA AURICULARES

Este fantasma de Pacman está especialmente diseñado para colgar tus auriculares. Se puede elegir entre Blinky (el fantasmita rojo) en su versión tranquila, o bien en su versión salvaje, cuando muta en agresivo bicho azul desesperado por devorar al primer PacMan que se le ponga por delante. Sea cual sea el elegido, el Ghost Retro Gaming Headphone Stand será perfecto como decorativo soporte retro de nuestros auriculares de última generación.

CEPILLOS DE DIENTES BIEN ORDENADOS

Este práctico soporte para el cepillo de dientes es perfecto por su practicidad a la hora de almacenar el cepillo, y además para decorar tu baño de una forma diferente y original. Osos, erizos, zorros, búhos o mariquitas: estamos seguros de que estos pequeños y graciosos animales gustarán a pequeños y mayores. El soporte está equipado con una ventosa, lo que lo hace antideslizante y fácil de � jar a la pared o al espejo. Está hecho en plástico libre de ftalatos y cuesta siete euros.

PERCHERO DEL PARQUE NATURAL DE YOSEMITE

Incluye un elemento atractivo y natural en la entrada de tu casa con este perchero en forma de árbol del parque natural de Yosemite, que además resulta muy útil y práctico. Esta obra de arte está realizada con madera de mangostán e imita un tronco donde se pueden colgar cómodamente los abrigos. Sus ramas son los colgadores naturales tras su limpieza, lijado y barnizado. Cada perchero es único y tiene entre diez y quince ramas que hacen la función de percha.

Page 23: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

SUPLEMENTODOMINICAL

26 DE ENERO DE 2020elInventario51Una confortable zapatilla

como cama de mascotas

unas dimensiones de cerca de ochen-ta centímetros de largo por más de 35 de ancho y 23 de alto dentro de la chancla.

Las zapatillas son uno de los juguetes predilectos de las mascotas, sobre todo de los perros, por lo que esta original, confor-table y cálida cama re-sulta perfecta para ellos.

Se trata de una zapatilla gigante con un suave forro interior especial para que los canes de la familia estén có-modos y calentitos cuyo precio es de unos cincuenta euros.

Muchos perros, roban, muerden, entierran e incluso se orinan en los zapatos de sus amos y, ahora, tienen la opción de dormir dentro de uno, todo un sueño cumplido con esta gigante chancla cama.

Diseñada como un gigante croc, será el nuevo lugar favorito de tu mascota para pasar las horas.

Pero, esta cama no solo destaca por su comodidad, sino que tam-bién resulta muy práctica ya que es resistente a los olores, cuenta con una base antideslizante que se lim-pia fácilmente, tiene un forro polar interior que se puede sacar para lavar o en verano para que el animal esté más fresquito y, además, se puede

elegir entre una gran variedad de colores. Es de la talla perfecta para que lo pueda utilizar un perro peque-ño o de tamaño medio o un gato, con

Este elegante cucharón con forma de cisne convertirá tu cocina en la más moderna y chic del momento.

Por un precio de 16,90 euros, es el rega-

lo perfecto para amigos y familia-res amantes de la cocina y de la buena decoración.

¿Qué puede ser mejor que com-plementar tu cocina con acce-sorios elegantes y con clase? La elegante cuchara Cisne es perfec-ta para servir y como decoración y está hecha de material de alta calidad y extra durable.

Un cucharón muy elegante

con cuello de cisne

La alianza rebelde te espera para combatir al emperador con tus mejores ar-mas; tus geniales recetas. Consigue

el cuchillero que todo coci-nero estelar debe poseer, un auténtico juego de cuchillos con forma de X-Wing que convertirá a su dueño en la en-vidia de cualquier caballero Jedi.

Este artículo de cocina inclu-ye cinco cuchillos: uno de cocinero, otro para el pan, uno para trinchar, otro pela-dor y uno multiusos realizados en ace-ro inoxidable y colocados en una sólida base cromada con forma de caza intergaláctico. Además, sirve para deco-rar la cocina como solo un verdadero seguidor de La Guerra de las Galaxias sabe hacer.

Su precio es de unos ciento trein-ta euros y, además de práctico, es un regalo original y decorativo no solo

Base para cuchillos con forma de nave de Star Wars

para los amantes de la saga, sino para cualquier cocinero que quiera darle un toque divertido a su estan-cia favorita además de tener a mano diferentes tipos de cuchillos para usar en cualquier momento.

CANDADO CON RECONOCIMIENTO DE HUELLA

Mantén a salvo tus bienes más preciados con este candado que se abre con la huella de su dueño y cuesta 35 euros. Es perfecto para cerrar con total seguridad la mochila en los viajes o la taquilla del gimnasio ya que se abre con un sistema de reconocimiento de huella dactilar sin necesidad de llaves. El candado tiene capacidad para reconocer hasta diez huellas diferentes, para poder compartirlo. La batería se recarga mediante cable USB y es resistente al agua.

MÁQUINA DE CARAMELOS PERSONAL

Juega en casa con una de las máquinas más entretenidas de las ferias. El Candy grabber o grúa de caramelos pondrá a prueba tus habilidades con los mandos y el gancho si quieres llevarte tu recompensa. Al insertar una de las monedas que incluye la música comenzará a sonar para indicar que la partida ha empezado. Mueve el gancho y aprovecha el minuto de tiempo que tienes para cazar el caramelo. Su precio es de unos 35 euros.

Page 24: ordesía - Opennemas · entremesística da que participa e dos antecedentes e textos coetáneos dra-máticos galegos que se coñecen. Da súa parte, Angueira estuda a fondo o xénero,

26 de enero de 2020

Diario de FerrolAño XXII / Número 1.124SUPLEMENTO DOMINICALN

ord

esí

a

Tras vivir un gran año con la llegada del pe-queño Miguel, el hijo de Fernando Verdas-co y Ana Boyer, la fa-milia del tenista se prepara para un ma-

ravilloso 2020, ya que Sara Verdasco está embarazada de su primer hijo. La hermana del deportista, que está casada con Juan Carmona desde 2016, se encuentra casi de tres me-ses, por lo que el nacimiento de su primer hijo está previsto para el próximo verano.

El embarazo de la joven es una gran noticia para la pareja. Cabe recordar que el matrimonio sufrió un grave atropello el 11 de enero de 2017 mientras daban un paseo en bicicleta por Miami. Sara se llevó la peor parte al darse un terrible golpe en la cabeza que le provocó un coágulo de sangre, y múltiples fracturas en las costillas, la pelvis y el cuello. “Los médicos dicen que es un milagro que esté viva”, declaró meses después del accidente.

La que acaba de ser madre, también primeriza, es la presentado-ra Toñi Moreno, que dio a luz a su hija Lola el pasado martes. Poco

después del parto, que fue por cesá-rea, la periodista publicó la primera imagen en la que sale acompañada de su bebé.

“No es mi mejor foto... pero si mi mejor momento!!!”, escribió More-no junto a una imagen en la que aparece tumbada en la camilla del hospital después de haber dado a luz y rodeada del equipo médico que estuvo junto a ella en el par-to. La niña pesó 4’050 kilogramos y los fans de su madre han estado siguiendo todo el embarazo a través de las redes sociales.

Asimismo, el baloncestista Ric-ky Rubio y su pareja, Sara Colomé,

ya son padres de su primer hijo en común. “Es lo mejor que me ha pasado en la vida. La primera vez que me puse a mi bebé en mi pecho, no hay palabras para describirlo”, comentó el jugador de baloncesto después de la victoria de su equipo, los Phoenix Suns, frente a los Knicks. [HOLA / LECTURAS]

Sara Verdasco con su ahijado Miguel Verdasco Boyer en brazos; Toñi Moreno con el equi-po médico que la atendió en el parto; el jugador de baloncesto Ricky Rubio

Las familias se amplían

Sara Verdasco y Juan Carmona será padres el próximo verano, mientras la presentadora Toñi Moreno ha dado a luz a su hija, Lola, y

Ricky Rubio ya es padre de un niño

Un ataúd inauguraba el espectacular desfile de despedida de Jean Paul Gaultier, celebrado en París. Casi 200 looks, con supermodelos y otros iconos de las últimas décadas, elegidos por el modisto francés para decir adiós a la pasarela de Alta Costura, coincidiendo con su 50 aniversario en la moda. Rossy de Palma, Dita Von Teese, Irina Shayk o las hermanas Hadid caminaron por la pasarela, en la que también actuó Boy George. [HOLA]

HISTÓRICO DESFILE DE JEAN PAUL GAULTIER

Cuando está a punto de cumplirse un año desde que se conociera su relación, Marc Márquez y Lucía Rivera se han dado a la buena vida bajo el sol en medio del mar para recuperarse, como ella dice, de los excesos de las primeras semanas del año o, más probablemente, de la operación a la que el deportista se ha sometido en el hombro derecho. [HOLA]

LUCÍA RIVERA Y MARC MÁRQUEZ PU-BLICAN UNA FOTO DE SUS VACACIONES

El príncipe Harry se reúne por fin con Meghan y Archie en Canadá para comenzar su nueva vida. El nieto de la reina Isabel aterrizó en Vancouver, donde la familia parece que tiene pensado pasar parte de su tiempo a partir de ahora. [HOLA]

HARRY, MEGHAN Y ARCHIE, JUNTOS EN CANADÁ

aVoces

Julio Iglesias está de enhorabuena. Y es que se ha convertido en abuelo por quinta vez después de que Javier Sánchez Santos, el declarado hijo del cantante por la Audiencia Provincial de Valencia, ha sido padre por primera vez, fruto de su relación con Chiara. El bebé es una niña a la que han llamado Angelina y que nació el pasado domingo al mediodía. Julio Iglesias ya tenía cuatro nietos: los dos hijos de Enrique Iglesias, Lucy y Nicholas; y los dos de Chabeli Iglesias, Alejandro y Sofía Altaba. [SEMANA]

Sonsoles Ónega se ha separado de su marido, el abogado Carlos Pardo, después de once años de matrimonio y dos hijos en común. La pareja puso fin a su convivencia el pasado agosto de mutuo acuerdo y sin que haya habido terceras personas de por medio. La periodista, hija de Fernando Ónega, y el abogado, se casaron en el pazo de San Lorenzo, en Santiago, en julio de 2008. A la ceremonia asistieron los entonces príncipes de Asturias, pues doña Letizia es su amiga desde que trabajaron juntas en la CNN. [HOLA]

Javier Sánchez hace abuelo a Julio Igle-sias por quinta vez

Sonsoles Ónega se separa después de once años casada