56
1 ortiz de elgearen gernika

ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

  • Upload
    others

  • View
    1

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

1

ortiz de elgearen

gernika

Page 2: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

2

ortiz de elgearen gernikaEuskal Herria Museoa12-4-12 / 8-7-12

c Komisariotza: Xabier Sáenz de Gorbeac Diseinu eta argazkiak: Sonia RuedaItzulpenak: ASAP TraduccionesISBN: 978-84-7752-509-9

Esker onak:Gernika-Lumoko Udala, Gernika-Lumoko Turismo Bulegoa, Arantxa Pereda, Oibar Idoiaga, Felicitas Lorenzo, Angela García Guerrero, Kike Martínez, Museo Artium.

Page 3: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

3

Page 4: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

4

75 urte beteko dira aurten Gernikako Bonbardaketa gertatu zenetik, eta Bizkaiko Foru Aldundiak, Euskal Herria Museoaren eskutik, euskal herriaren Oroimen Historikoa berreskuratzeko lehentasunezko helburu horretan lan egiten jarraitzen du, oroimena herritar guztiekin partekatuz.

Oroimen historikoak, biktimei aitorpena eta ordaina egiteko helburua ez ezik, osagai kulturala ere badu, zentzu zabalean ulertuta, zeinek mundu artistikoan geroz eta jakingura handiagoa xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada eta egin duten hausnarketa hurbildu dizkion. Euskal Herria Museoko erakusketa-gelak Remigio Mendiburu, Jorge Oteiza, Nestor Basterretxea eta Ramón Carrera artistek bisitariengan sorrarazi dituzten gogoetez blai daude.

Artista horien eskultura-lana zabaldu eta horren balioa handitu ondoren, Gernikako eta Bizkaiaren zati handi bateko bonbardaketaren 75. urteurrena dela eta, egitaraua gai horrekin biziagotu dugu eta Euskal Herriak eman duen margolari garaikide gailenetako baten lan plastikoari hurbilduko gatzaio.

Horretarako, 2012an, Carmelo Ortiz de Elguea arabarraren (Aretxabaleta, 1944, Araba) laguntza eskuzabala izan dugu: inspirazioa bonbardaketa hartatik hartutako hamaika lan handi eta koloretsu egingo ditu gogoz, Euskal Herria Museoko geletan ikusgai jar daitezen. Euskal artista garaikide bikain hura, Alberto Schommerekin eta Juan Miegekin batera “Orain” Euskal Eskolaren abangoardiako taldeko kide dena, Bilboko Arte Ederren Museoan inoiz sartu den artistarik gazteena izan zen. Haren lana paisaiatik igaro da funtsean eta Euskal Herriaren nahiz berak egindako bidaien isla izan da. Gernikak eman duen gairik unibertsalenaz egin duen interpretazioa eta horri egin dion ekarpena da erakusketa hau.

M. Josune Ariztondo

Kulturako foru diputatua

Se cumple el 75 aniversario del Bombardeo de Gernika, y la Diputación Foral de Bizkaia a través del Museo Euskal Herria, sigue trabajando en este objetivo prioritario de recuperar la Memoria Histórica del Pueblo Vasco compartiéndola con toda la sociedad.

La memoria histórica tiene, además del objetivo de la reparación y reconocimiento a las víctimas, un componente cultural, en el sentido más amplio del término, que ha concitado un creciente interés en el mundo artístico y ha acercado al público la mirada de nuestros artistas y su reflexión sobre al bombardeo contra la sociedad civil y sus consecuencias. Las salas del Museo Euskal Herria están impregnadas de las reflexiones que han propiciado las obras de Remigio Mendiburu, Jorge Oteiza, Nestor Basterretxea, y Ramón Carrera a las personas que nos han visitado.

Tras la divulgación y puesta en valor de la obra escultórica de los artistas mencionados, con motivo del 75 aniversario del bombardeo de Gernika y de gran parte de Bizkaia, hemos intensificado el programa con esta temática y nos acercamos a la obra plástica de uno de los grandes pintores contemporáneos que ha dado el País.

Para ello, este año 2012 hemos contado con la generosa colaboración del alavés Carmelo Ortiz de Elgea (Aretxabaleta, Alava ,1944), que ha accedido a crear 11 grandes y coloristas obras inspiradas en el Bombardeo y explícitamente realizadas para su exposición en las instalaciones del Museo Euskal Herria. El magnífico artista contemporáneo vasco, integrante junto con Schommer y Juan Mieg en el grupo de vanguardia de la Escuela Vasca Orain, fue el artista más joven en entrar en el Museo de Bellas Artes de Bilbao. Su obra ha transitado básicamente por el paisaje, reflejando tanto Euskal Herria como sus viajes. Esta exposición es su interpretación y contribución al tema más universal que ha dado Gernika.

M. Josune Ariztondo

diputada foral de Cultura

Page 5: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

5

Page 6: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

6

Page 7: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

7

Ortiz de Elgearen Gernikak

Xabier Sáenz de Gorbea

75 urte igaro dira ordutik, baina gertaera haien oroimenak bizirik dirau. Gogora ekartzeko beharra dago. Izan ere, erreferente sinboliko handia bihurtu arte gizartean sakon sartu den ahalkeizun horietako bat da. Kultura ez da aldarrikapenetik kanpo gelditu eta ez du beste alde batera begiratu. Euskal artista askok gertatutakoaren gainean lan egin dute. Beste batzuk gaur egun egiten ari dira.

Hamaika dira Carmelo Ortiz de Elgearen Gernika margoak. Erakusketarako bereziki margotu ditu eta ez dira inoiz ikusgai jarri. Hainbat neurritakoak dira, erakusketaren espazioen araberakoak. Ikuskerak bestelakoak dira, baina horiek guztiak hondamenaren ezbeharrari eta haren ondorio txarrei buruzkoak dira. Ez diete zoritxarreko 1937ko apirilaren 26 haren aurrekoari edo ondorengoari bakarrik erreparatzen, hegazkin faxisten ekintzak gertatu zirenean bizi izan ziren une larriei baizik. Lan horiek gertaera ugariri ihardesten diote eta ahots desberdinen ikuspegi

Los Gernika de Ortiz de Elgea

Xabier Sáenz de Gorbea

Han transcurrido 75 años pero sigue bien visible la memoria de los hechos. Hay una necesidad de recordar. Es una de esas ignominias que ha calado en la sociedad hasta convertirse en un gran referente simbólico. La cultura no ha sido ajena a las reivindicaciones ni ha mirado para otro lado. Muchos artistas vascos han trabajado sobre lo sucedido. Otros lo siguen haciendo en la actualidad.

Los Gernika de Carmelo Ortiz de Elgea son 11. Han sido pintados expresamente y nunca se han expuesto. Tienen diversos tamaños y se ajustan a los espacios de la exposición. Los enfoques son diferentes, pero todos tratan el drama de la destrucción y sus secuelas. No se fijan exclusivamente en el antes ni en el después de aquel fatídico 26 de abril de 1937, sino sobre todo en los momentos angustiosos que se vivieron cuando se produjeron las diversas acciones de la aviación fascista. Son obras que dan réplica a una gran cantidad de sucesos y asumen la

Page 8: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

8

korala bere egiten dute. Gertaeren zera objektiboa ageriko egiten dute, baita emozio eta intentsitate psikikoen zera subjektiboa ere. Oreka galarazten duten kontakizunak dira, iseka argigarrietatik ihes egiten dutenak eta pintura-dosi handiak ematen dituztenak. Baina ez diete, esperientziaren osotasunean, agindu berberei jarraitzen; lan bakoitzaren independentzia bermatu egiten dute. Gainazalaren gainean jarritako milaka xehetasunen irmotasuna eta hasiera kontuan hartzen dituen ikuspegia baita.

Oso zaila da Gernikan gertatutakoa margotzea. Gaia artearen historiaren zati da eta Picasso guztion buruan dago. Nahi ala ez, Picassok Parisko Erakusketa Unibertsalerako egin zuen muralaren itzala oso luzea da eta argumentu-erronka horri ekiten dionaren atzetik doa. Beste batzuek ez bezala, Ortiz de Elgeak konparazioak saihesten ditu eta artista malagarrak erabili ohi zituen hizkuntza, ikonografia, tamaina eta teknika erreferenteetatik guztiz aldentzen da. Berau izanik, espresionismo abstraktizatzailearen muga zabalei eta paisaia-sentiberatasun bereziari esker, gaiaren tentsioaz, adierazpen-

perspectiva coral de distintas voces. Visibilizan lo objetivo de los hechos y también lo subjetivo de las emociones e intensidades psíquicas. Constituyen unas narrativas desequilibrantes que huyen del regodeo ilustrativo y aportan buenas dosis de pintura. Pero nada de seguir unos mismos dictados en la totalidad de la experiencia, sino garantizar la independencia de cada trabajo. Un planteamiento que tiene en cuenta la contundencia y el estallido de los mil detalles depositados sobre la superficie.

La dificultad de pintar lo sucedido en Gernika es muy grande. El tema forma parte de la historia del arte y Picasso está en la mente de todos. Se quiera o no, la sombra del mural que hizo para la Exposición Universal de París es muy alargada y persigue a quien acomete este reto argumental. Pero a diferencia de otros, Ortiz de Elgea huye de las comparaciones y se aleja totalmente de los referentes de lenguaje, iconografía, tamaño y técnica empleados por el malagueño. Siendo él mismo, los ensanchados límites del expresionismo abstractizante y una especial sensibilidad paisajística le permiten acometer una serie en la que no se descuida la tensión

Page 9: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

9

marraketaz (ductus) eta indar piktorikoaz arduratzen den segidari ekin diezaioke. Lan horretan hainbeste baliabide erabiltzen duenez, diorama bailitzan, protagonistak bestelakoak diren ingurune berean jazotako gertaera baten angelu anitz eskaintzen dituen kaleidoskopio bilakatzen du agertokia.

Helburua ez da epika, sinbolo unibertsalak eta bat-batekotasuna darizkien koadro-kartel batzuk sortzea, une desberdinetan murgiltzea eta begirada hurrenez hurrengo segiden metatze bilakatu arte luzatzea baizik. Ikuspegi anizkoitza, arreta-puntu asko dituena. Bonbardaketa pertsona desberdinentzat izan zen imaginarioa. Batzuei etxea erortzen zaie, egunoroko jarduerak egiten ari diren bitartean; beste batzuk kaletik dabiltzala harrapatzen ditu. Zorigaitzen eta gertaerarekiko harremanen batura.

Denboraldi batez, Carmelo Ortiz de Elgeak gai horri buruzko informazioa bildu zuen, lekukotzak irakurri zituen, ingurua aztertu zuen eta irudiak ikusi zituen, gaian murgiltze aldera. Obsesiboa, indarrak ahitu arte, argumentua artistarengan barneratzen

temática ni el ductus expresivo ni el vigor pictórico. En esta labor emplea tal cantidad de recursos que convierte a la escena en un caleidoscopio capaz de, como un diorama, ofrecer los múltiples ángulos de un hecho acaecido sobre el mismo entorno en el que todos son protagonistas diferentes. No se trata de crear unos cuadros -carteles que rezumen épica, símbolos universales e instantaneidad, sino de sumergirse en los distintos momentos y prolongarlos hasta convertir la mirada en una sucesiva acumulación de secuencias. Una perspectiva múltiple y con muchos puntos de atención. El imaginario de lo que supuso el bombardeo para las diversas personas. A unos se les cae la casa mientras están haciendo actividades cotidianas, a otros les coge en la calle yendo de un lugar a otro. La suma de dramas y de distintas relaciones con el suceso.

Durante tiempo, Carmelo Ortiz de Elgea se documenta, lee testimonios, reconoce el entorno y ve imágenes para zambullirse en el tema. Obsesivo hasta la extenuación, el argumento va penetrando en el artista, quien siente las mil caras del momento. La obra viene después. Sale de un malestar

Page 10: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

10

da, eta hark unearen milaka aurpegiak sentitzen ditu. Lana ondoren etorriko da. Egonezin partekatu eta oso sakon batetik irtengo da. Informazioak eta iritzia emango ditu. Aldi batera oihu egin eta erraiak adierazi bezala. Urruntasunetik eta hurbiltasunetik, behin eta berriro barruan eta kanpoan egonda, ikusi zenarekiko harremana.

Pintore en baten lanaren antzekoa da hori . Berezko eta i txuraz gorabeheratsua den baina izatearen barru-barrutik sortzen den ekintza batekin hasten da. Trazu adoretsu eta zehatzak dira apenas, zioa bildu eta modu abstraktu eta signikoan tokiz aldatzen dutenak. Lehen bihozkada horien jarioak oinarri onirikoa du, zeinaren automatismo psikikoa inkontzientean dagoen arketipoaren bila ari den, Jungek zioen bezala. Horrela sortzen da ondorengo prozesuan zehar moldatzen den plastika. Aurrera egin ahala, erreferentziatxo ezagungarriak ekartzen ditu, zeinak etengailuak bezala, horri eragitean, agertokia argitzen duten eta begiradaren iraupenaren aukera ematen duten. Geroago, zirkunstantzia piktorikoak berak zuzentzen duen unibertsoaren

compartido, que es muy profundo. Da informaciones y también opina. Es como gritar y a un tiempo expresar las entrañas. Una relación con lo que pudo observarse desde la lejanía y desde la proximidad, estando dentro y fuera una y otra vez.

El trabajo es semejante al de un

pintor zen. Se inicia con un acto espontáneo y aparentemente azaroso pero que surge de lo más hondo del ser. Son apenas unos trazos enérgicos y precisos que concentran el motivo y lo trasladan de modo abstracto y sígnico. La fluidez de estos primeros impulsos tiene una base onírica, cuyo automatismo psíquico busca el arquetipo que está en el inconsciente, como decía Jung. Es así como se despierta una plástica que va ajustándose durante el proceso posterior. Según avanza, aporta pequeñas referencias reconocibles que son como las llaves de la luz que al accionarlas permiten iluminar la escena y dan la posibilidad de la continuidad de la mirada. Más tarde viene la complejidad de un universo que se rige por la propia circunstancia pictórica, algo que funciona en sintonía con lo que se produjo en Gernika.

Page 11: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

11

konplexutasuna etorriko da, Gernikan gertatutakoarekin sintonian dabilena.

Ger ta tu takoa gogora tzean, sentimenezko eta emoziozko giltzak edo giltza psikikoak geratzen dira eta xehetasunen berezitasuna galtzen da. Dena zipriztinduta, aipatuta eta etena balego.

Hondamendiarekin zerikusirik gabekoa ez den giroa. Ez dago ia muga zehatzik, masa eta egitura ezegonkorren zatiak baizik. Garbi eta perfektu denetik aldentzen da, materia gehiegirik gabe, gu itzalean eta nabaritzeko nekean sartzeko. Han, zorigaitzaren erdian, egongo bagina bezala. Batzuetan, lurrean; beste batzuetan, urrunago eta altueretatik.

Multzoak ez du komiki baten biñetak bezala funtzionatzen eta ez du lerrozko kontaketarik, zeinaren denbora-ibilbidea obra batean hasi eta beste batean bukatzen den. Zeinek bere izateko arrazoiaren nortasuna du: hasiera eta amaiera. Arazoan amiltzeko bestelako modua. Gainezkatzearen tentsioa eta kaos eta galdutako orekaren arteko borroka hartzen ari da beti.

Al recordar lo sucedido, quedan las claves sensoriales, emocionales o psíquicas y se pierde la especificidad de los detalles. Todo es como salpicado, aludido e interrumpido. Una atmósfera que no es ajena a la destrucción. Apenas hay límites definidos, sino fragmentos de masas y estructuras inestables. Se aleja de lo limpio y perfecto para, con no demasiada materia, introducirnos en la sombra y en la fatiga de percibir. Es como si estuviéramos allí, en medio de la tragedia. Unas veces en el suelo; otras, más lejos y desde las alturas.

El conjunto no funciona como las viñetas de un cómic ni tiene una narrativa lineal cuyo recorrido temporal comienza en una obra y acaba en otra. Cada una tiene la personalidad de su propia razón de ser: Es un principio y un final. Un modo diverso de precipitarse en el problema. Siempre está acogiendo la tensión del desbordamiento y la lucha que existe entre el caos y el equilibrio perdido.

Page 12: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

12

Page 13: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

13

Page 14: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

14

Page 15: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

15

Unibertso ostenak

Universos recónditos

Page 16: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

16

Bere mugak zabaldu eta estutzen dituen nahiz bizi izandako uneak dilatatzen eta uzkurtzen dituen toki baten espazio- eta denbora-giltzak eskaintzen ditu Gernika 1ek. Kubo-futurismoaren mugetan dagoen erlatibotasuna, haustura etenaren zatikatze geometrikoa eta intentsitate dinamiko grinatsua nabarmen uzten dituena. Dena tentsio abstraktizatzailean geratzen da. Gainazala krakelatzen eta hainbat aldetan banatzen duten lerroak. Batera eztanda egiten duten ehun ispilu bezala. Hondamendiaren energia aurkitzeko modua. Urratu larria.

Gernika 1 ofrece las claves espaciotemporales de un lugar que tanto ensancha y estrecha sus límites como dilata y encoge los momentos vividos. Una relatividad que se sitúa en los lindes del cubo-futurismo y que pone en evidencia la fragmentación geométrica y la intensidad dinámica y enfebrecida de una ruptura discontinua. Todo queda en tensión abstractizante. Líneas que craquelan la superficie y la dividen en distintas áreas. Es como cien espejos que estallan al unísono. El modo de descubrir la energía de la destrucción. Un desgarro angustioso.

Page 17: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

17

Gernika 1. 2012olioa mihise gainean / óleo sobre lienzo

170 x 250 cm.

Page 18: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

18

Proportzio desberdinetako irudiak irudikatzen ditu Gernika 2k. Eszena eteten duten eta espazioaren eta denboraren batasuna hausten duten zatiek osatzen dute. Giltza eklektikoa da. Lausodura sentiberen ondoko trazuen desitxuratzea ez ezik, trazu indartsu gorriak, gris eta urdin leunen ondoan, ere elkartzen ditu. Bestelako moduan erabilitako zati batzuek osatzen dute multzoa. Lekuko askoren ahotsak adierazten direla ulertarazten dute. Segmentu bakoitzak bere autonomia txikia du eta pertsona bakoitzak bere egoera izan zuela gogora ekartzen digu, eta pertsona bakoitzak sentitu eta bizi izan zuena mundu bat dela gogorarazten digu. Multzo koralagoa sortu arte elkarrekin kateatzen diren eszena ugari ditu bilbeak. Txoko zapalduak eta eztandak daude. Gizon babesgabea eta bakartia agertzen da. Beste gizon batek ukabila altxatzen du hildako baten ondoan. Gero, korrika doazen itzalak eta, haratago, gorputz bat larru gorritan. Nortasuna galdu duen jendea eta noraezean talde lo-ibiltari bezala mugitzen dena.

Gernika 2 representa figuras que tienen distintas proporciones. Está constituida por partes que interrumpen la escena y también rompen con la unidad de espacio y tiempo. La clave es ecléctica. Aúna no solo la deformación de los rasgos al lado de veladuras más sensibles, sino también trazos enérgicos de rojos y amarillos junto a grises y azules más delicados. El conjunto está formado por una serie de fragmentos tratados de modo diferente. Hacen entender que son muchas las voces de los testigos que se manifiestan. Cada segmento tiene su pequeña autonomía y permite recordar que cada persona tuvo su circunstancia, y lo que sintió y vivió es un mundo en sí mismo. La trama es rica en escenas que se concatenan hasta crear un conjunto más coral. Hay rincones hollados y explosiones. Aparece un hombre desvalido y solitario. Otro levanta el puño junto a un ser caído. Después, sombras que corren y un cuerpo desnudo más allá. Gente que ha perdido la identidad y se mueve como una sonámbula colectividad sin rumbo.

Page 19: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

19

Gernika 2. 2012olioa mihise gainean / óleo sobre lienzo

170 x 250 cm.

Page 20: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

20

Gernika 3ren ikuspegia altua da eta handik gertuko muino batean omen dago. Kokaleku horri esker, lurralde osoa ikusten du, une horretan goian gertatzen ari dena eta, batez ere, behean dagoen nahaste-borrastea. Testuinguru guztiari helarazten zaion hondamendia. Eraikinen egiturek mina eta heriotza iragartzen dute eta inguruko natura eta zeruaren argi-ñabardurak ere adierazten dira aldi berean. Espazio horretan abioi naziek hegan egiten jarraitzen dute, berekin larritasunaren karga hilgarria daramatela. Sentikortasun kromatikoan agertzen den edertasunaren ikara. Baina, itolarriz beteriko eta lehertzear dauden puxika handiak bezala diren formen iragarpenak ere.

El punto de vista de Gernika 3 es alto y parece situarse desde la distancia de una loma cercana. Ello permite observar la totalidad del territorio, lo que está ocurriendo en ese momento arriba y sobre todo el desbarajuste de debajo. Un desastre que se transmite a todo el contexto. Mientras los esqueletos de los edificios presagian el dolor y la muerte, se expresa también la naturaleza de alrededor y los matices lumínicos del cielo. Un espacio en el que los aviones nazis continúan su vuelo, llevando consigo la carga mortífera de la angustia. Lo terrible de una belleza que se manifiesta en la sensibilidad cromática. Pero también, los presagios de formas que son como enormes globos cargados de asfixia y a punto de explotar.

Page 21: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

21

Gernika 3. 2012olioa mihise gainean / óleo sobre lienzo

130 x 130 cm.

Page 22: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

22

Gernika 4n lurrera itzultzen da, eraikin baten hondakinen inguruetan kokatu arte. Eraikinak fatxada guztiak galdu ditu, egitura baino ez zaio geratzen, eta etxebizitzen barrualdea agerian uzten du. Aire zerratuak dena inguratzen du, hautsak eta keak osaturiko mugimenduan dagoen masa bailitzan. Distantziak ez du apenas uzten zorigaitza erdizka ikusten, baina herritar batzuek, aho-zabalik, zutik diraute. Nekez konturatzen da norbera gertatutakoaren larritasunaz. Armarik gabe, biztanle babesgabeek inguruan zuten guztia txiki-txiki eginda geratu dela eta erretzen ari dela ikusten dute.

En Gernika 4 se retorna al suelo hasta situarse en las proximidades de lo que queda de un edificio. Ha perdido todas las fachadas, sólo deja ver su esqueleto y muestra el interior de las viviendas. Un aire espeso lo envuelve todo y es como una masa en movimiento compuesta por el polvo y el humo. La distancia apenas deja entrever el drama, pero hay personas atónitas que todavía se mantienen enhiestas. A duras penas, uno toma conciencia de la gravedad de lo sucedido. Sin armas en ningún lado, una población indefensa ve como lo que había a su alrededor ha saltado por los aires y está quemándose.

Page 23: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

23

Gernika 4. 2012olioa mihise gainean / óleo sobre lienzo

130 x 130 cm.

Page 24: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

24

Collage.34x24

Gernika 5 berriro hurbiltzen zaio harrizko lau zutabe sendoren gainean oraindik zutik dirauen erakin bati. Bi isurkiko teilatua ez dago jada eta ganbaran nekez ikusten da elkarrekin gurutzatzen den enbor mordoa. Dantza makabroa egiten duen zurezko armazoi erraustuaren egitura da. Erritmoa hautsi eta airean igotzen diren lantza bezalakoak diren diagonal sarkorrez osaturik dago.

Gernika 5 es un nuevo acercamiento a una construcción que todavía se mantiene en pie sobre cuatro sólidas columnas de piedra. El tejado a dos aguas ya no existe y apenas deja ver un amasijo de troncos de la gambara que se cruzan entre sí. Es el esqueleto de un armazón de madera calcinada que realiza una danza macabra. Está constituida por ritmos quebrados y penetrantes diagonales que son como lanzas que se elevan en el aire.

Page 25: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

25

Collage.34x24

Gernika 5. 2012olioa mihise gainean / óleo sobre lienzo

130 x 130 cm.

Page 26: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

26

Gernika 6k formatu panoramiko luzanga du. Ez dago gizakirik eta tonua latza eta isila da. Ezkerretatik eskuinetara zabaltzen den holtz tolesgarri handia osatzen dute motiboek. Tokiak espaziotik irten eta horretan sartzen dira, eta haren jarraitutasuna hautsia eta sigi-saga erakoa da. Kea darion eraikin baten ondoren eraikin ireki eta korrokoil bat dator. Ondoren, fatxada erdi-eraitsia dator, zeinaren leihoetatik ez den apenas ezer ikusten. Batzar Etxeko tenplete neoklasikoan bukatzen da ibilbidea. Adaburua frontoi triangeluarraren gainetik igo arte azaleratzen dela dirudi. Enborra mehea bada ere, bizi fisiko eta sinbolikoak oraindik dirau, haren inguruan, sugar gorriek dena inbaditzen duten bitartean.

Page 27: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

27

Gernika 6 tiene un alargado formato panorámico. No hay seres humanos y el tono es severo y silencioso. Los motivos forman como un gran biombo que se despliega de izquierda a derecha. Los lugares salen y entran en el espacio, cuya continuidad es quebrada y en zigzag. A una construcción humeante le sucede otra abierta y desvencijada. Viene después una fachada semiderruida, cuyas ventanas apenas dejan ver nada. El recorrido acaba en el neoclásico templete de la Casa de Juntas. La copa del árbol parece emerger hasta elevarse muy por encima del frontón triangular. Pese a la delgadez del tronco, todavía mantiene la vida física y simbólica, mientras a su alrededor las rojas y amarillas llamas lo invaden todo.

Gernika 6. 2012 olioa mihise gainean / óleo sobre lienzo 60 x 180 cm.

Page 28: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

28

Gernika 7n, zeruaren eta lurraren arteko kontrastea ikaragarria da. Behean, material ulertezin eta eraitsien birrinketa da dena. Altuerek tratamendu kromatiko joria dute, pintura veneziarraren koadro gailenak gogora dakarzkiguna. Hiri-ikuspegia edo skylinea ozta-ozta ikusten da, eta armazoia nekez zutik duten eraikin batzuek osatzen dute. Elizako dorrea, osorik dagoena, oso modu espazialean argitzen da. Leuntasunen joko fina, hondamendi erdian.

En Gernika 7 el contraste entre el cielo y la tierra es enorme. Abajo todo es un desmenuzado de materiales indescifrables y derruidos. Las alturas tienen un tratamiento cromático exuberante que evoca los grandes cuadros de la pintura veneciana. Apenas hay un sky line que está constituido por algunos edificios que a duras penas mantienen en pie su armazón. La torre de la iglesia que queda intacta es iluminada de una manera muy espacial. Un juego exquisito de sutilezas en medio del desastre.

Page 29: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

29

Gernika 7. 2012olioa mihise gainean / óleo sobre lienzo

100 x 100 cm.

Page 30: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

30

Collage.34x24

Zerua gorri bilakatu zen, diote bizirik atera zirenek. Gernika 8n oroimen hura da nagusi. Sugarrik gabeko errekuntza da, eraikin korrokoil baten agertoki ikaragarria argitzen duena.Sua atzean dago eta argi kontra lazgarria sortzen da. Atzealdean, urdin koloretan dauden dorre batzuek garai hobeak gogora dakarzkigute, antza. Gorputz batzuek, lur-jotzeak inguratuta eta sutzarrek mehatxatuta, harri bihurtutako eskulturak dirudite; beste gorputz batzuek, silueta beltz hutsak. Izen gabeko figurak, nortasuna galdu dutenak baina hondamendiari aurre egiten diotenak eta ekintza sinesgaitzak egiten dituztenak. Pertsonaia ugari dago nor bere baitan bilduta. Nork berera, inork besteaz arduratu gabe. Erokeria kolektiboa toki hartaz jabetuko balitz bezala.

El cielo se volvió rojo, cuentan los supervivientes. Gernika 8 está dominado por este recuerdo. Es una combustión sin llamas que ilumina el escenario dantesco de un edificio desvencijado. El fuego está detrás y se crea un dramático contraluz. Al fondo, unas torres en azules parecen evocar mejores tiempos. Rodeados por el derrumbe y amenazados por las hogueras, algunos cuerpos parecen esculturas petrificadas, otros son simples siluetas negras. Figuras sin nombre que han perdido la identidad pero que desafían a la destrucción y realizan acciones inverosímiles. Hay numerosos personajes que están ensimismados. Cada uno en lo suyo, nadie parece preocuparse del otro. Como si una locura colectiva se hubiera adueñado del lugar.

Page 31: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

31

Collage.34x24

Gernika 8. 2012olioa mihise gainean / óleo sobre lienzo

130 x 130 cm.

Page 32: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

32

Gernika 9n bat-batean ilundu egin da. Hondamena nabaria da. Ez dago argindarrik, argia gainbehera dator eta nekez ikusten da, keek, leherketek eta harri-morroiletatik altxatzen diren hauts-zurrunbiloek tokia osorik belztuko balute bezala. Bonbek utzitako hutsuneen artetik dabiltzan gorputzak antzeman daitezke. Barrutik azaleratzen den bizia balu bezala dar-dar egiten duen lurretik mugitzen diren mamuak, aurpegi gabeko itzalak bezalakoak dira. Egoera ikaragarria.

En Gernika 9 se ha hecho la oscuridad de repente. La desolación es evidente. No existe el alumbrado eléctrico, la luz decae y apenas se ve, como si los humos, las explosiones y las polvaredas que se levantan de entre los cascotes ennegrecieran a la totalidad del lugar. Pueden percibirse cuerpos que caminan entre los vacíos dejados por las bombas. Son como fantasmas, sombras sin rostro que se mueven por un suelo que parece temblar, como si tuviera una vida interior que emerge desde dentro. Un panorama dantesco.

Page 33: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

33

Gernika 9. 2012olioa mihise gainean / óleo sobre lienzo

150 x 150 cm.

Page 34: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

34

Gernika 10ean zerua gorria da baita, baina beltz bihurtu da. Herritik igotzen diren ke-lorratzek bakarrik hausten duten espazioa. Hiribildua, eraikinak, kaleak eta plazak dituen herri baino, lur bilakatu da, zeinean hizkuntza kubistaren erreferentzia adierazten duen masa geometrizatzaileen askotariko nahaspila banatzen den. Lurraren tolesdurek eta tolestura bikoitzek etxeak eta inguruneak ikustarazten dituzte; inguruetan, berriz, bizitza lasai darrai.

En Gernika 10 también el cielo es rojo pero se torna a negro. Un espacio que solo está roto por regueros de humo que ascienden desde el pueblo. Más que una población con edificios, calles y plazas, la villa se ha convertido en un suelo donde se distribuye un amasijo muy diverso de masas geometrizantes que denotan la referencia del lenguaje cubista. Unos pliegues y repliegues del terreno que dejan ver diferentes casas y entornos, mientras la vida continúa plácidamente en los alrededores.

Page 35: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

35

Gernika 10. 2012olioa mihise gainean / óleo sobre lienzo

130 x 130 cm.

Page 36: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

36

Gernika 11k gertaeren hoztea eskaintzen du. Denborazko gertaera edo apiril minean izandako tenperaturaren bat-bateko aldaketa baino, ia guztia galdu zutenen axolarik eza eta abandonua adierazten du. Apalduta eta jipoituta, propaganda frankistak horrenbesteko gaitz eta krimen haien eragileak izana leporatu zizkiela ikusirik. Zilar-koloreko purpurinaren distirak bero argiduna ematen dio koadroaren geografiaren zati handi baten barrena dabilen adar hotz-hotz bati. Kaligrafia-zeinu izoztua, zeinetik izotz-burruntzi puntazorrotzak eta izotz-puska mehatxariak zintzilik dauden.

Gernika 11 ofrece el enfriamiento de los hechos. Manifiesta no un suceso temporal ni un cambio brusco de temperatura en pleno abril sino el desasimiento y abandono de quienes lo perdieron casi todo. Humillados y apaleados al ver que la propaganda franquista les acusó de haber sido los causantes de tamaños males y crímenes. El brillo de la purpurina plateada da luminoso calor a una gélida rama que recorre buena parte de la geografía del cuadro. Un signo caligráfico congelado del que penden chuzos puntiagudos y témpanos amenazantes.

Page 37: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

37

Gernika 11. 2012olioa mihise gainean / óleo sobre lienzo

130 x 130 cm.

Page 38: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

38

Page 39: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

39

Carmelo Ortiz de Elgearen Gernika desberdinek balorazio eta ikuspegi anitz eskaintzen dituzte. Ahots desberdinak badaudela onartzetik saiatzen dira konplexutasunera hurbiltzen. Nork bere historia du, eta historia guztiak dira han gertatu zenaren zati. Ikuspegi bakarra inposatu baino, anizkoitza eta askotarikoa onartzea. Bizirik atera zirenen oroitzapenen eta historiaren datuen bitartez askatzen eta aberasten den gertaera. Elkarrekin profil bat ahalbidetzen dute, zeinetik erreferenteak deskodetzen dituen eta beste eraikuntza bat, hots, oroimenerakoa eta aldarrikapenerakoa, sortzen duen artistaren ahots telurikoa azaleratzen den.

Los distintos Gernika de Carmelo Ortiz de Elgea ofrecen muchas valoraciones y ángulos. Tratan de acercarse a la complejidad desde la asunción de la existencia de distintas voces. Cada persona tiene su historia y todas constituyen una parte de lo que allí sucedió. Nada de imponer una sola perspectiva, sino la asunción de lo múltiple y diverso. Un suceso que se desgrana y enriquece a través de los recuerdos de los supervivientes y con los datos de la historia. Juntos permiten un perfil del que emerge la voz telúrica del artista que descodifica los referentes y genera una otra construcción: Para la memoria y la reivindicación.

Page 40: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

40

This year marks the 75th anniversary of the Bombing of Gernika and the Regional Government of Biscay, via the Euskal Herria Museum, continues to be fully committed to its priority objective of preserving the Basque people’s Historical Memory, and sharing it with society as a whole.

Historical memory, apart from the objective of healing and acknowledging the victims, also has a cultural component, in the widest sense of the term, that is witnessing a growing interest in the artistic milieu and has drawn the public closer to our artists’ perception of the bombing against civil society and its consequences. The rooms of the Euskal Herria Museum are permeated with the reflections perceived from the works rendered by Remigio Mendiburu, Jorge Oteiza, Nestor Basterretxea, and Ramón Carrera, by the people who have visited the same.

After the above-mentioned sculptors’ work was disseminated and enhanced to commemorate the 75th anniversary of the bombing of Gernika and a large part of Biscay, we have intensified the programme based on this subject matter, by focusing on the artwork of one of the great contemporary artists from the Basque Country.

To this avail, this year 2012 we are proud to count on the generous collaboration of the artist from Álava, Carmelo Ortiz de Elgea (Aretxabaleta, Alava, 1944), who has dreamed up 11 large format, colourful works of art inspired on the Bombing, explicitly created to be exhibited at the Museum’s facilities. The magnificent Basque contemporary artist, who, together with Schommer and Juan Mieg forms part of the avant-garde Orain group of the Basque School, was the youngest artist to enter the Fine Arts Museum of Bilbao. His work is mainly based on landscapes which reflect the Basque country and his voyages. This exhibition is his own interpretation and contribution to the most universal subject rendered by Gernika.

Josune Aristondo,

Regional Deputy for Culture

Page 41: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

41

Los Gernika by Nestor BasterretxeaXabier Sáenz de Gorbea

Born in 1924, he has many projects underway and has the restless spirit of an author at the height of his ac-tivity. As time goes by, the extensive legacy of his accumulated works gets larger and larger. Nestor Baste-rretxea is a curious and inquisitive creator, of Renaissance stock, who has shown an interest in such diverse fields as drawing, painting, sculpture, design, films, architecture, collage and writing; in all of which areas, the artist from Bermeo has always left the mark of his personal style. He not only cares for the details, but also takes the whole into consideration. He researches with precision and meticulousness, while bringing together the impressions from which he starts out, to create a whole which aspires to the large format. A monumental character not lacking in lyrical qualities or a sense of transcendence: the gravity from which he creates his work with earnestness and an overwhelming existential urgency.

The artist, resident in Hondarribia, is not a mere researcher who concentrates exclusively on the study of language, materials and procedures. Neither is he a formalist associated with the aesthetic cultivation of shapes and volumes. He sets out from impulses, ideas and sensations—in no way abstract—the search for which is related to the taking on of a purpose upon which he wishes to intervene as actively as possible. He brings together his intentions in results which are situated somewhere between his own artistic desires and the feelings of the masses, creating a piece of work in full biomorphic flux and tension.

The troubled period of his early years forms the footprints of a journey which the author himself has described in a biographical book entitled Crónica errante y una miscelánea (Wandering chronicle and a miscellany) (Alberdania, 2006), replete with feelings and circumstances. His long exodus by boat and subsequent exile in Argentina give rise to a series of personal experiences which form part of a cultural background that leads him to act over and beyond his memories. Perhaps for this reason, the civil war is very prominent in his work. A period about which he produces diverse creative projects. His intention is to keep the memory alive by actively transforming it into authentic artistic manifestos. Various are the contri-butions he makes to ensure the suffering of the period is not forgotten. Some of his works are done for his own personal reasons, due to existential necessity; but other pieces have been carried out in large format thanks to commissions by institutions and public bodies. A fight between Basque sailors and a larger naval force, for example, can be found in the vicinity of Cape Matxitxako, where it was placed in 2007. In 2006, a homage to the men and women who struggled for freedom and democracy during the time of the republic was inaugurated in the Doña Casilda Iturrizar Park in Bilbao: a large format funeral wake whose individual and vertical typology has been skilfully transformed into a broad horizontal structure; a breadth which represents the collective clamour of so many people who never ceased to fight for their generous ideals.

Many are the artists who have evoked with indignation the memory of the attack by the German and Ita-lian air forces on that fateful 27th April, 1937, an event which occurred with the collusion of Franco, who denied any involvement and had the shamelessness to attribute the fire and destruction to the Basques and Republicans themselves. In the face of such enormous injustice, Nestor Basterretxea produced a series of sculptural variations and seventeen paintings with relation to the fiftieth anniversary of the bombing of Guernica.

Page 42: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

42

Ortiz de Elgea’s Gernikas Xabier Sáenz de Gorbea

75 years have gone by, but the recollection of this milestone continues to be very visible. There is a need to evoke this date. It is one of those tragedies that has permeated society to the point that it has become a great symbolic benchmark. These events also had an impact on the world of culture, which did not turn a blind eye. Many Basque artists drew inspiration from the events. Others continue to do so currently.

Carmelo Ortiz de Elgea’s Gernika consist of 11 pictures. They have been expressly painted for this occasion and have never been exhibited before. They vary in size, adjusted to the exhibition spaces. The approach varies, but all the pictures deal with the drama of destruction and its consequences. They are not centred exclusively on the ‘before and after’ of that fateful 26th of April, 1937, but mainly on the most distressing moments experienced when the fascist air force hit the town. These works reproduce many of the events and assume the different points of view expressed by different voices. The objective part of the facts is made visible, blended with the subjective elements rendered by emotions and psychic intensities. They represent unbalancing narratives which flee from illustrative dalliance, providing

a good dose of painting. But the same precepts are never applied throughout the total experience, but rather, guarantee the independence of each of the works. An approach that takes into account the forcefulness and the eruption of thousands of details laid down on the surface.

The difficulty of painting the events that took place in Gernika is mammoth. This subject forms part of the history of art, and Picasso is in everyone’s mind. Whether you want it or not, the mural he painted for the Universal Exhibition in Paris casts a long shadow and haunts whoever tackles this narrative thread challenge. But, unlike other artists, Ortiz de Elgea flees from comparisons and is totally removed from the language, iconography, size and technique references employed by the artist from Malaga. Being true to himself, the broadened limits of abstract expressionism and a gifted perception of landscapes enable him to tackle a series wherein neither the thematic tension, or the expressive ductus, nor the pictorial energy are neglected. He resorts to such a vast amount of resources to undertake this task that the scene becomes a kaleidoscope capable, just like a diorama, of providing the multiple angles drawn from an event that has taken place within the same setting, but where all the protagonists are different. It is not about creating pictures-posters that ooze epics, universal symbols and instantaneity, but rather, to dive into the different moments

Page 43: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

43

and prolong them until the glance becomes a successive accumulation of sequences. A multiple perspective with many issues that require observation. The shadow-box of what the bombing meant to various people. Some houses collapse while the people who lived there were engage in daily activities, others are out on the streets, going from one place to another. The combination of dramas and the different relationships with the event.

Carmelo Ortiz de Elgea has spent time engaged in research, reading testimonies, examining the environment and looking at pictures, before plunging into the subject. Obsessive to the point of exhaustion, the argument penetrates into the artist, who feels the thousands of faces that experienced that moment. The work comes afterwards. He erupts from a shared unease, which is very profound. He gives information and also opinion. It is like shouting while expressing the deep recesses of thought. A relationship with what could be observed from afar and from proximity, from within and beyond, again and again.

The work resembles that of a zen painter. It begins with a spontaneous and apparently hazardous act, which stems from the very depths of the psyche. Scarcely a few energetic and precise lines that concentrate the motive, transferring

it in an abstract manner, within a sign code system. The fluidity of these first impulses has a dream-like base, whose psychic automatism seeks the archetype derived from the unconscious, as Jung claimed. This is how a type of plastic art develops, which remodels itself during the subsequent process. As it advances, it provides small recognizable references, which are akin to light switches which, when pressed, illuminate the scene and enable one to maintain the gaze. Later on, the complexity of a universe that is governed by the pictorial circumstance itself is presented, something that goes in line with what happened in Gernika.

When recalling the events, the sensory, emotional or psychic keys remain, and the specificity of the details is lost. Everything seems to be splattered, alluded and interrupted. A characteristic that is not alien to destruction. Hardly any limits are defined, but rather, fragments from lumps and unstable structures. It draws away from cleanliness and perfection and, without resorting to using too much material, introduces the viewer into the shadow and the fatigue derived from perceiving. It is as if one was there, smack in the middle of the tragedy. Sometimes from the ground; other times, from a distance and from the heights.

The collection does not work like cartoons in a comic, nor does it have a

Page 44: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

44

linear narrative whose temporary tour starts with one picture and finishes in another. Each one has the personality of its own raison d’etre : It has a beginning and an end. A different way of delving into the problem. It always accommodates the tension derived from the overflow and the battle between chaos and the balance lost.

Hidden universes

Gernika 1 bestows spatiotemporal explanation of a place that both widens and narrows its limits and expands and shrinks the experiences lived. A relativity that is placed within the boundaries of cubo-futurism and highlights the geometrical fragmentation and dynamic and fevered intensity of a an intermittent rupture. It all boils down to an abstract tension. Lines that crackle the surface, dividing it into different areas. It is like a hundred mirrors that explode in unison. A means of discovering the energy of destruction. A nerve-racking laceration.

Gernika 2 represents figures with different proportions. It is made up of different parts that disrupt the scene and also split the unity of space and time. The key is eclectic. It combines not only the distortion of the brushstrokes next to more sensitive glazes, but also powerful brush strokes in red and yellow, next to more

delicate greys and blues. The picture consists of a series of fragments treated in different ways. The message it relays is that there are many witnesses who spell out their feelings. Each segment has its small autonomy and reminds us that each of the persons suffered from their own aggravation, and what they felt and experienced is a world unto itself. The plot is rich in scenes that concatenate until they form a unified group. Some of the corners have been trodden upon and there are explosions. A destitute and solitary man emerges. Another one lifts his fist next to a body. Afterwards, shadows dashing along and beyond, a naked body. People who have lost their identity and who browse along aimlessly like a sleepwalking community.

The Gernika 3 perspective is steered from a high angle and seems to be located in the distance of a nearby hill. This enables the viewer to observe the whole territory, what is going on above the scene at that time, and, most of all, the chaos below. A disaster that is transmitted throughout the context. While the framework of the buildings forebodes pain and death, the surrounding landscape also depicts the luminous hues of the sky. A space where the Nazi aeroplanes continue to fly, carrying the deadly load of anguish. The terrible fact of beauty expressed with chromatic sensitivity. But also, the omens portrayed as shapes that are like huge balloons laden with asphyxia, which are about to explode.

Page 45: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

45

whose windows hardly show anything. The route ends in the neoclassical shrine of the Casa de Juntas (General Assembly). The top of the tree seems to emerge and rises high above the triangular pelota court. Despite the thinness of the trunk, it still maintains a physical and symbolic life, while around it, the red and yellow flames invade everything. In Gernika 7, the contrast between the sky and the earth is enormous. Below, everything is a crumble of unfathomable and demolished materials. Heights have been laced with an exuberant chromatic treatment which brings to mind the great Venetian paintings. The skyline is scarce, made up by some buildings that hardly manage to maintain its shell standing. The church tower, which is intact, is lit in very spatial manner. An exquisite recreation of finesse in the middle of the disaster.

The sky turned red, according to the survivors. Gernika 8 is dominated by this recollection. It is a flameless combustion that illuminates the gruesome scenario of a dilapidated building. The fire is located behind and this creates a dramatic backlight. In the background, some blue towers seem to evoke better days. Surrounded by dereliction and threatened by the fires, some of the bodies look like petrified sculptures, and others are simple black silhouettes. Nameless

In Gernika 4, one returns to the ground, close to what remains of a building. It has lost all its façades, and only displays its framework and the interior of the dwellings. Thick air surrounds everything and it is like a mass in movement made up of dust and smoke. The distance hardly lets one see the drama, but there are some bewildered people who are still erect. One can barely perceive the gravity of what has happened. Bereft of weapons in any place, a helpless population witnesses how the things that surrounded them have gone up in the air and are ablaze.

Gernika 5 is a new approach to a building that is still erect, resting on four solid stone columns. The gable roof is no longer there and one can barely see the jumble of intertwined trunks that propped the attic. It is the skeleton of a scorched wooden frame engaged in a macabre dance. It consists of cracked and penetrating diagonal rhythms that are like spears going up in the air.

Gernika 6 is presented in an elongated panoramic format. There are no human beings and the tone is severe and silent. The motifs form a kind of large folding screen which unfolds from left to right. The places enter and leave the space, whose continuity is cracked and displayed in zigzag. A smoky building is followed by a torn and dilapidated building. After this, a partly demolished façade is displayed,

Page 46: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

46

figures who have lost their identities, but nevertheless challenge destruction and undertake implausible actions. Many of the characters are lost in thought. Each one doing their own thing, nobody seems to worry about the others. As if a collective madness had taken hold of the place.

In Gernika 9, darkness has suddenly taken over. Desolation is evident. There is no electric lighting, daylight wanes and one can hardly see, as if the smoke, explosions and the clouds of dust arising from the rubble darkened the whole of the scenario. One can see bodies that walk along the vacuum left by the bombs. They are like ghosts, faceless shadows that move along a floor that seems to tremble, as if it possessed an inner life that emerges from within. A gruesome panorama.

The sky in Gernika 10 is also red, but turns black. A space that is only broken by trails of smoke that rise from the town. Rather than a town with buildings, streets and squares, it has become a land where a very diverse hotchpotch of geometrical masses are spread out, which denote the reference of cubist language. Some ridges and echelons in the ground show different houses and environments, while life peacefully continues in the vicinity.

Gernika 11 offers the cooling of the facts. It does not express a temporal event, or a sudden change of temperature in the middle of April, but rather the detachment and abandonment of those who lost nearly everything. Humiliated and battered by the Franco regime propaganda, which accused them of having caused such huge evils and crimes. The sheen of the silver glitter gives a luminous warmth to an icy branch that goes across most of the geography of the picture. A frozen calligraphic sign from which pointed pikes and menacing ice floes hang.

Carmelo Ortiz de Elgea’s different Gernikas enable many different interpretations and perspectives. They seek to address complexity assuming the existence of different voices. Each of the characters has their own story to tell and each one is a fragment of what actually took place there. The artist rejects imposing a single point of view, but seeks to assume the numerous and diverse stances. An event that is exfoliated and enriched through the recollections of the survivors, laced with data obtained from historical knowledge. This blend enables an outline from which the artist’s telluric voice emerges, which deciphers the references, generating another interpretation: For retrospection and historical claim.

Page 47: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

47

Page 48: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

48

Page 49: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

49

Carmelo Ortiz de Elgea

exposiciones individuales

•1961 Salones de Cultura de la Caja de Ahorros Municipal de Vitoria, Vitoria-Gasteiz•1962 Salones de Cultura de la Caja de Ahorros Municipal de Vitoria, Vitoria-Gasteiz•1964 Salones de Cultura de la Caja de Ahorros Municipal de Vitoria, Vitoria-GasteizCasa del pintor Fernando de Amárica, Vitoria-Gasteiz•1965 Ortiz de Elguea, Galería Círculo 2, Madrid, 08-25/04/65•1966 Pinturas de Ortiz de Elguea, Salas Municipales de Arte, San Sebastián, 15-30/03/66Pinturas Ortiz de Elgea, Sala Illescas, Bilbao, 20-25/04/66•1967 Ortiz de Elguea Pinturas, Salones de la Caja de Ahorros Municipal de Vitoria, Vitoria-Gasteiz, 22/02/67-06/03/67•1968 Ortiz de Elguea Pinturas anteriores: 1965-66, Salones de Cultura de la Caja de Ahorros Municipal de Vitoria, Vitoria-Gasteiz, junio Galería de Arte Huts, San Sebastián, octubre-noviembre Hostal Fabulista Samnaniego, Laguardia, Álava, diciembre •1969 Galería Grises, Bilbao, marzoMosel, Vitoria-Gasteiz, junio-julio•1971 Exposición de Carmelo Ortiz de Elguea, Salones de Cultura de la Caja de Ahorros Municipal de Vitoria, Vitoria-Gasteiz, 22-31/03/71Sala de Torre Luzea, ZarautzOrtiz de Elguea, Galería de Arte Huts, San Sebastián, 20/10/71-13/11/71•1972 Ortiz de Elguea, Galería Mikeldi, Bilbao, 21/02/72 - 10/03/72Salas Municipales de Cultura, Durango, Vizcaya, agosto-septiembre•1974 Ortiz de Elguea, Galería Lúzaro, Bilbao, 15/01/74 - 03/02/74Ortiz de Elguea, Sala Luis de Ajuria de la Caja de Ahorros Municipal de Vitoria, Vitoria-Gasteiz, 11-20/02/74•1975 Ortiz de Elguea, Galería Kreisler Dos, Madrid, 20/11/75 - 15/12/75•1976 Ortiz de Elguea, Galería de Arte B, San Sebastián , 2-23/03/76Ortiz de Elguea, Galería Valera, Bilbao, octubre•1977 Sala Luis de Ajuria de la Caja de Ahorros Municipal de Vitoria, Vitoria-GasteizMosel, Bilbao•1980 Sala de Cultura de la Caja de Ahorros de Navarra, Tudela Galería Ikusmira, Pasajes Ancho, Guipúzcoa•1981 Ortiz de Elguea, Pabellones de Arte de la Ciudadela, Caja de Ahorros Municipal de Pamplona, Pamplona, noviembre•1982 Galería Windsor, Bilbao•1983 Sala de Exposiciones Municipal, Amorebieta-Etxano, VizcayaPaisajes, Galería Altxerri, San SebastiánPaisajes, La Colchonería, San Sebastían•1984 Galería Windsor, BilbaoCarmelo Ortiz de Elgea. Paisaiatik paisaiara 1952-1984 = del paisaje al paisaje, Museo de Bellas Artes de Bilbao, Bilbao, septiembre Carmelo Ortiz de Elgea. Paisaiatik paisaiara 1952-1984 = del paisaje al paisaje, Sala San Prudencio

Page 50: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

50

de la Caja Provincial de Álava, Vitoria-Gasteiz, 19/10-16/11/84•1987 Galería Apellániz, Vitoria-GasteizGalería Ederti, Bilbao•1988 Carmelo Ortiz de Elgea, Sala de Exposiciones de la Gipuzkoako Kutxa-Caja de Guipúzcoa, San Sebastián, 08/02-06/03/88•1989 Carmelo Ortiz de Elguea. Pinturas, Museo de Arte e Historia, Durango, VizcayaRetratos, Sala Dendaraba de la Caja Vital-Vital Kutxa, Vitoria-Gasteiz•1990 Carmelo Ortiz de Elguea. Pinturas, Sala de Exposiciones de la Caja de Ahorros Vizcaína, BilbaoCarmelo Ortiz de Elguea. Pinturas, Casa de Cultura Sanz-Enea, Zarautz, Guipúzcoa, 13/07-05/08/90•1991 Carmelo Ortiz de Elgea, F & J Galería, Bilbao, 04/12/91 - 06/01/92•1992 Obra sobre papel, Galería Aitor Urdangarín, Vitoria-Gasteiz•1993 Galería Maite Berazadi, Fuenterrabía, Guipúzcoa•1994 Ortiz de Elguea, Arte Galería Lourdes Ugarabe, Vitoria-Gasteiz, 04/02-18/03/94Carmelo Ortiz de Elgea. Pinturas 1992-1994, Sala Amárica, Diputación Foral de Álava, Vitoria-Gasteiz, 15/02-20/03/94•1995 Carmelo Ortiz de Elgea, Museo San Telmo, San Sebastián, 16/02-15/03/95Galería Altxerri, San Sebastián, 16/02-15/03/95Carmelo Ortiz de Elgea. Bilbao 1993-1995, Centro Cultural San Agustín, Durango, Vizcaya, 20/12/95 - 28/01/96Carmelo Ortiz de Elgea. Margoak formato txikiak = Pinturas pequeño formato, Museo de Arte e Historia, Durango, Vizcaya, 20/12/95 - 28/01/96•1996 Carmelo Ortiz de Elgea. "Bilbao" 1993-1995, Sala Municipal de Exposiciones del Ayuntamiento, Sestao, Vizcaya, 15/03-09/04/96Carmelo Ortiz de Elgea. "Bilbao" 1993-1995, Casa de Cultura de Cruces, Barakaldo, Vizcaya, 12/03-04/05/96Ortiz de Elgea, Arte Galería Lourdes Ugarabe, Vitoria-Gasteiz, 25/10-31/12/96•1997 Carmelo Ortiz de Elgea, Amasté espacio de arte, Bilbao, 09/12/97 - 16/01/98•1998 Baskische Expressionismus Karmelo Ortiz de Elgea, Radbunnen Münsterberg, Breisach am Rhein, Alemania, 11/07-30/08/98•1999 Carmelo Ortiz de Elgea. 153 pinturas, Centro Cultural Montehermoso,Vitoria-Gasteiz, 22/01-28/02/99Ortiz de Elgea, Sala García Castañón de Caja Pamplona, Pamplona, 13/04-30/06/99•2001 Carmelo Ortiz de Elgea. Viajes, Báculo Galería de Arte, Madrid, 08/02-17/03/01•2002 Carmelo Ortiz de Elgea, Galería Labati, Aragüés del Puerto, Huesca, 26/10-25/11/02Ortíz de Elguea. Galería Epelde & Mardaras, Bilbao. •2003 Carmelo Ortiz de Elgea. 1980-2003, Centro Cultural de la Villa, Ayuntamiento de Madrid, Madrid, septiembrePaisajes de seducción. Galería Juan Manuel Lumbreras, Bilbao.•2004 Ortíz de Elguea. Galería Ekain Arte Lanak, Donostia-San Sebastián.•2005 Carmelo Ortíz de Elgea: últimos trabajos. Aramburu Jauregia-Palacio Aramburu, Tolosa.Carmelo Ortíz de Elgea. Kur Art Gallery, Donostia-San Sebastián. Ortíz de Elgea: pintura. Galería Juan Manuel Lumbreras, Bilbao.•2005-06 Ortíz de Elgea. Museo de Bellas Artes de Bilbao, Bilbao.•2007 Carmelo Ortíz de Elgea. Fundación Caja Vital (Sala Luis Ajuria), Vitoria-Gasteiz.•2010 Carmelo Ortíz de Elguea. Galería Juan Manuel Lumbreras, Bilbao.

Page 51: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

51

exposiciones colectivas

•1965 Castillo de Carlos V, Fuenterrabía, Guipúzcoa •1966 Expone Grupo Orain de la Escuela Vasca, Galería Barandiarán, San Sebastián, agosto Escuela Vasca de Arte Contemporáneo. Grupos Orain Gaur Emen, Museo Provincial de Álava, Vitoria-Gasteiz, octubre•1969-1970 Grupo Orain Fraile Mieg Ortiz de Elguea, Mosel, Vitoria- Gasteiz, 16/12/69 - 10/01/70•1971-1972 Exposición de Arte Vasco, Baracaldo, Vizcaya, 00/12/71 - 00/02/72Muestra de Arte Vasco actual. Encuentros 1972 Pamplona, Museo de Navarra, Pamplona, junio-julio Euskal Amabostaldia, Tolosa, GuipúzcoaUrola Ballerako Biltzarrak, Azpeitia, Guipúzcoa•1973 J.M. Barandiarani Gorazarre-Homenaje a J.M. de Barandiarán, Ataun, GuipúzcoaHomenaje a Millares, Artistas vascos, Galerías Aritza, BilbaoKultura Astea, Zumárraga, GuipúzcoaEuskal Kultur Hamabostaldia. Arte-Erakusketa, Tolosa, Guipúzcoa•1974 Un escultor y cuatro pintores alaveses, Museo San Telmo, San Sebastián, septiembre Pintura Erakusketa, Azkoitia, Guipúzcoa•1978 Euskal Artea 78-Arte Vasco 78, Aula de Cultura de la Caja de Ahorros Municipal de Bilbao, BilbaoErakusketa 78, Caja Laboral Popular del Arenal, Bilbao •1979 Erakusketa 79, Museo de Bellas Artes de Álava, Vitoria-Gasteiz; UNED, Bergara (Guipúzcoa); Aretxabaleta (Guipúzcoa); Keska, Fuenterrabia (Guipúzcoa); Caja Laboral Popular, Gernika (Vizcaya); Ayuntamiento de Zarautz (Guipúzcoa); A.P.F. de Zumárraga (Guipúzcoa); Casa de Cultura. Basauri (Vizcaya) •1979 Erakusketa, Palacio de Velázquez, Madrid, diciembre Semana cultural, Araya, Álava •1980 Erakusketa 1980, Fundación Joan Miró, Barcelona, 08/02-09/03/80 Erakusketa, Casino de Plencia (Vizcaya).La trama del arte vasco, Museo de Bellas Artes de Bilbao, Bilbao•1981 Iñurrieta, Mieg, Ortiz de Elgea, Sala Luis Ajuria, Vitoria- Gasteiz, 16/06-30/06/81 Semana cultural, Atallo, Navarra Arteder'81, Feria de Muestras de Bilbao. •1983 Concordancias en la pintura española actual, Río de Janeiro, BrasilConcordancias de la pintura española actual, Banco de Bilbao, MadridAutorretratos, Galería Windsor, Bilbao; Sala de Cultura de la Caja de Ahorros de Navarra, Pamplona; Museo San Telmo (San Sebastián); Museo Provincial de Álava (Vitoria-Gasteiz)1er. Festival lnternational de Nantes, Palais de la Bourse, Nantes, Francia •1985 Pintura Vasca Contemporánea-Euskal Pintura Garaikidea, Salas de Exposiciones de la Caja de Ahorros Provincial de Guipúzcoa, San Sebastián. •1986 Arco, Madrid. Hostoa, Commertz-Bank, Frankfurt (Alemania); Claustro del Carme y Galería T, Maó, Menorca; Villa Rheingold, Colonia (Alemania); Castillo de Bellver y Fundación Bartolomé March, Palma de Mallorca Smau, Salón Internacional de Diseño del Hábitat, Milán (Italia)•1987 Arte Gernikan. Gernika, Vizcaya•1989 Orman, Sala Amárica de la Diputación Foral de Álava, en Vitoria-Gasteiz, 12/05- 05/06/89. •1990 Santos Iñurrieta, Juan Mieg, Carmelo Ortiz de Elgea, Museo San Telmo, San Sebastián, del

Page 52: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

52

13/07-16/08/90 Erakusketa 90, Casa de Cultura Sanz-Eríea, Zarautz•1991 Euskal Pintoreak Formato Handiaren aurrean (1986-1991)- Pintores Vascos ante el Gran Formato-(1986-1991), Sala de Exposiciones Rekalde, Bilbao•1995 Euskal Artea eta Artistak 60ko hamarkadan. Arte y Artistas Vascos de los años 60, Sala Koldo Mitxelena, San Sebastián •1996 Euskal Margolariak Aurreski Kutxen Bildumetan. Pintores Vascos En las Colecciones de las Cajas de Ahorros, Museo de Bellas Artes, Bilbao, 19/12/96 - 04/02/97•1997 Euskal Margolariak Aurrezki Kutxen Bildumetan. Pintores Vascos En las Colecciones de las Cajas de Ahorros VII Nueva figuración, Sala Gran Vía y Aula de Cultura Elcano, Bilbao •1998 Euskal Margolariak Aurrezki Kutxen Bildumetan. Pintores Vascos En las Colecciones de las Cajas de Ahorros VII Nueva figuración, Sala Garibai, San Sebastián, 21/03 - 20/04/98; Sala San Prudencio, Vitoria-Gasteiz, 25/04-0l/06/98Arte en la catedral, Sala de Exposiciones Rekalde, Bilbao, 12/05 - 28/06/98Homenaje a Goya, Zerain, GuipúzcoaEstudio abierto del pintor Jáuregi, Segura, Guipúzcoa•2001 Exposición colectiva: Balerdi, Bonifacio, Goenaga, Gortazar... Depósito Franco de Uribitarte, Bilbao•2002 Iñigo Altolagirre, Juan Gorriti, Txiki Orbegozo, Carmelo Ortíz de Elgea, Ramón Ruiz Cabestany, José Luis Zumeta. Caserío Batzarre de Juan Gorriti, Arribe-Atallo, Navarra.Estampa'02: Salón Internacional del Grabado y Ediciones de Arte Contemporáneo. Recinto Ferial de la Casa de Campo: stand Artium, Centro-Museo Vasco de Arte Contemporáneo, Madrid.•2002-2003 Bosteko 02, Torre de Ariz, Basauri, 02 - 31/10/02; Torrebillela Kultur Etxea, Mungia, 04 - 30/ 11/02; Zornotza Aretoa, Amorebieta, 03 - 31/12/02; Kultur Etxea, Arrigorriaga, 03 - 31/01/03; Erromoko Kultur Etxea, Getxo, 03 - 28/02/ 03Grupo Orain Province d'Alava, Musée de Guéthary (Francia), julio •2003 Gabonetako Azoka = Mercado de Navidad. Galería Ekain Arte Lanak, Donostia-San Sebastián.•2004 Artea Oinez'04. Ciudadela, Sala de Armas, Pamplona; Okendo Kultur Etxea-Casa de Cultura Okendo, Donostia-San Sebastián.•2005 Grupo Orain 5+1 Orain Taldea, Sala Fundación Caja Vital Kutxa, Vitoria-Gasteiz •2006 La obra maestra desconocida. Artium, Centro-Museo Vasco de Arte Contemporáneo, Vitoria-Gasteiz.•2008 En el curso del tiempo. Fundación Kutxa, Sala Kubo, el Kursaal, Donostia-San Sebastián.•2009-10 La continuidad del arte vasco. 38 años de galería. Windsor Kulturgintza, Bilbao.•2011-2012 Luz adentro. Artium, Centro-Museo Vasco de Arte Contemporáneo, Vitoria-Gasteiz.

Page 53: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

53

Page 54: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

54

Page 55: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

55

Page 56: ortiz de elgearen gernika - Bizkaia · 2012-04-04 · xaxatzen duen eta jendeari euskal artistek gizarte zibilaren kontrako bonbardaketaz eta haren ondorio artistikoez duten begirada

56