HISTORIAURREA

ZER DA HISTORIAURREA?Historiaurrea Historiaren lehen etapa da. Gizakia agertu zenetik idazkera sortu zen arteko tartea da.Hiru etapatan banatzen da: Paleolitoa, Neolitoa eta Metal Aroa.

Iberiar penintsulako lehen biztanleakAfrikatik iritsi ziren, duela milioi bat urte gutxi gorabehera. BIZI? Gizon-emakume horiek aire za-balean, haitzuloetan eta adarrez eta animalien larruz eraikitako etxola soiletan bizi ziren. JAN? Naturan aurkitzen zutenaz elikatzen ziren. BABESTU?Animalietatik larruak lortzen zituzten, hotzetik babesteko, bai eta hezurrak ere, lanabesak egiteko.Nomadak zirenPaleolitoa

TribuakPaleolitoko gizon-emakumeak tributan bilduta bizi ziren.

Hainbat familiak osatutako talde txikiak ziren tribuak, batzuek ehizan egiten zuten bitartean, besteek fruituak biltzen zituzten, janariak prestatu, lanabesak egin

Gizakia 20 bat urtez bizitzen zen.

LanabesakPaleolitoko gizon-emakumeek harriz eta hezurrez egindako lanabesak erabiltzen zituzten.Arpoiak eta orratzak egiteko, animalien hezurrak eta adarrak erabiltzen zituzten.

Lehenbiziko artistakGarai horretan agertu zirenlehenbiziko artistak; gizaki horiek animaliak margotzen zituzten haitzuloetako horma eta sabaietan. Eskuak eta animalien lumak nahiz ileak erabiltzen zituzten pintzel moduan. Koloretako pinturak mineraletatik lortzen zituztenAurreneko gizakiek emakumeen harrizko eskultura txiki batzuk ere egin zituzten. Irudi horiei venus esaten zaie.

ESKEMA PALEOLITOABizilekua : Aire zabalean bizi ziren, haitzuloetan eta adarrez eta animaliekin eraikitako etxoletan.Antolatzeko moduak: Tributan antolatuta zeuden.Elikadura: Ehizariak ziren eta fruituak batzen zituzten.Lanabesak: Harriz eta animalien hezurrez egiten zituzten lanabesak.Margolanak: Animaliak margotzen zituzten haitzuloetako horma eta sabaietan.

NEOLITOAAbeltzaintzaDuela 7.000 urte inguru, gizaki batzuk itxiturak (cerco) egiten hasi ziren animaliak gordetzeko: ahuntzak, ardiak, idiak jatekoa eskura izateko. Horrela sortu ziren lehenbiziko abeltzainak.

NekazaritzaKonturatu ziren fruituak biltzean haziren bat lurrera erortzen bazen, gerora, landare bat jaiotzen zela leku horretan. Horrela hasi ziren landatzen garia, arroza eta beste landare batzuk. Horrela sortu ziren lehenbiziko nekazariak.

HERRIXKAK SORTZEN.Abereak eta laboreak zaintzeko, gizon-emakumeek animalien eta landatutako lurren ondean bizi behar zuten. Hori dela eta, Neolitoan giza taldeak sedentario bihurtu ziren, eta herrixkak sortu ziren. Herrixkak ibaietatik gertu egiten zituzten, ura eskura izateko. Eta, normalean, enborrez edo olis batez inguratzen zituzten, babestuago egoteko. Garai horretan, gizaki batzuk lan jakinetan trebatzen hasi ziren: batzuk nekazari, abeltzain eta artisau.

LEHENBIZIKO ARTISAUAKNeolitoan, harrizko lanabes gero eta landuagoak egin zituzten. Aitzurrak lurra lantzeko; igitaiak, galburuak ebakitzeko; eta esku-errotak, aleak ehotzeko. Harlandua Paleolitoan erabilitako harri kolpatua baino iraunkorragoa zen, eta beste era bateko lanabesak egiteko aukera ematen zuen. Harria leuntzeko, behin eta berriro igurzten zuten harri bat, beste harri batean egindako artekan.Gainera, garai horretan bi asmakizun garrantzitsu izan ziren: ehunak eta zeramika. Ehunak animalien artileaz egiten ziren

Zeramika buztinez egiten zen, eskuz moldatuta eta sutan egosita. Horrela egiten zituzten ontziak, platerak eta kaikuak, jatekoa gordetzeko eta prestatzeko, eta haietan jateko eta edateko.

NEOLITO PINTURAPaleolitoaren aldean beste era bateko pinturak egiten zituzten. Neolitoko artistek nahiago zuten beste mota bateko eszenak irudikatu: ehiza, taldeak dantzan edo landareak biltzen Irudiak oso modu eskematikoan marrazten zituzten, eta kolore bakar batez margotzen. Iberiar penintsulan arte horren erakusgarri asko daude kostalde mediterraneoan.

NEOLITO ESKEMANoiz hasi zen:Nola sortu zen Abeltzaintza eta Nekazaritza:

Nolakoak ziren herriak:

Lanabesak:

Bi asmakizunak:

Neolitoko pintura:

METAL AROA Metalezko lehen objetuak:Duela 6000 urte inguruHistoriaurreko azken etapan gizakiek metalezko objetuak lantzen ikasi zuten.Lehena kobrea, gero brontzea eta azkena burdina.Denetarik egiten zute: ezpatak, aizkorak, lepokoak, lanabesak

HERRIXKATIKHIRIRAMetalak ez zeuden edozein lekutan, orduan bazeuden pertsona batzuk hartu eta saltzen zutenak.Metalak zeuden lekuetan hiriak sortzen hasi ziren. Harresi bat zeukaten inguruan babesteko eta buruzagi bat zegoen

Hirietan beste lanbide batzuk sortzen hasi ziren:Gerlariak: hiria defendatu- Merkatariak : gauzak saldu.

ASMAKIZUN BERRIAKGarrantzia handiko hiru asmakizun egon ziren:Gurpilak: erraztu zuen gauzak eramatea.Bela honi esker itsasontziak azkarrago mugitzen ziren.Goldea, honi esker landa gehiago goldatu zezaketen

MONUMENTO MEGALITIKOAKIRUINARRIA: Lurrean zutik ipinitako harria.TRIKUHARRIA: Harri bertikalak eta haien estalkiak posatzen dute.HARRESPILA: Zirkuloan jarritako harri handiak dira.

EUSKAL LURRALDEA HISTORIAURREANEuskal herrian historiaurreko hainbat aztarna aurkitu dira, batez eres Paleolito, Neolito eta Metal arokoak.Bizkaian eta Gipuzkoan kokatu ziren itsasotik eta ibaietatil hurbil zeuden haranetan.

PALEOLITO AZTARNAKZenbait objetu aurkitu dira, ehizarako tresnak, lanabes eta animalien hezurrak.Pintura garrantzitsuenak Santimamieko kobazueloetan aurkitutakoak dira.

NEOLITOKO AZTARNAKNeolitoa berandu hasi zen Euskal Herrian.Garrantzitsuenak zenbait monumento megalitikoak: Aizkomendi trikuharriaHarrespilakGipuzkoan

METAL AROKO AZTARNAKLa Hoyako aztarnategia garrantzitsuenetakoa da.Leku honetan ikusten da nola hiria harresi baten bitartez babestua dago, hainbat lanabes ere aurkitu dira, baita armak eta apaingarriak ere.

*