Pastoral americana

Título orixinal: American Pastoral

Copyright © 1997 by Philip Roth © da tradución: Fernando Moreiras, 2013© desta edición: Kalandraka Editora, 2013Italia, 37 - 36162 PontevedraTel.: 986 860 276faktoria@faktoriakdelibros.comwww.faktoriakdelibros.com

Faktoría K de libros é un selo editorial de Kalandraka

Ilustración e deseño de portada: Marc TaegerDirectores de colección: Xosé Ballesteros e Silvia Pérez Tato

Primeira edición: marzo, 2013ISBN: 978-84-15250-39-5DL: PO 59-2013

Reservados todos os dereitos

«Esta obra recibiu unha axuda da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria,

Secretaría Xeral de Cultura, na convocatoria de axudas para a tradución do ano 2012.»

Pastoral americana

Philip Roth

Tradución de Fernando Moreiras

Dream when the day is thru,dream and they might come true,things never are as bad as they seem,so dream, dream, dream.

JOHNNY MERCER, Dream (canción popular dos anos 40)

… o estraño acaecemento do esperado…

WILLIAM CARLOS WILLIAMS, At Kenneth Burke’s Place (1946)

I

O PA RA Í S O L E M B RA D O

C A P Í T U L O 1

O Sueco. Nos anos da guerra, cando eu facía primaria, era unnome máxico na nosa veciñanza de Newark. Érao mesmo para osadultos que só estaban a unha xeración de distancia do antigogueto da cidade na rúa Prince, pero que aínda non estaban ameri-canizados á perfección como para se abraiaren perante a habilidadedun deportista de instituto. O nome tiña maxia, igual ca o seu ros-tro anómalo: dos poucos estudantes xudeus de pelo claro quehabía no noso instituto público, maioritariamente xudeu, ningúntiña nada remotamente parecido á insensible máscara viquinga dequeixo prominente daquel louro de ollos azuis que nacera na nosatribo e recibira o nome de Seymour Irving Levov.

O Sueco destacaba como ala en fútbol americano, como pivoteen baloncesto e como primeira base en béisbol. O único dos seusequipos que valía para algo era o de baloncesto, que gañou dúasveces o campionato da cidade con el como máximo anotador;mais, mentres o Sueco destacase, o destino dos nosos equiposdeportivos importáballe pouco a un estudantado cuxos maiores,que na súa meirande parte tiñan pouca educación e moitas cargas,veneraban o éxito académico por riba de todo. A agresión física,por moito que se camuflase con uniformes deportivos e regula-mentos oficiais e non tivese por obxecto mancar os xudeus, nonera un dos motivos de gozo tradicionais na nosa comunidade…pero os títulos superiores si. Con todo, a través do Sueco o barriomergullouse nunha fantasía sobre si mesmo e sobre o mundo, afantasía dos seareiros deportivos de calquera lugar: case igual ca os

11

xentís, ou como imaxinaban que eran os xentís, as nosas familiaspodían esquecer a realidade das cousas e depositar todas as súasesperanzas nunha xesta deportiva. E, sobre todo, podían esquecera guerra.

Creo que o que mellor explica a transformación do SuecoLevov no Apolo doméstico dos xudeus de Weequahic son a guerracontra os alemáns e os xaponeses e os medos que esta suscitou.Cun Sueco invencible no terreo de xogo, aquela vida superficial ecarente de sentido ofrecíalles unha especie de estraño e enganososustento, unha feliz liberación por medio da inocencia do Sueco,aos que vivían co medo de non veren nunca máis os fillos, irmánsou maridos.

E como o afectaba isto a el? A glorificación, a santificación decada gancho que encestaba, de cada pase que collía dun chimpo,de cada pelota que bateaba a ferro e mandaba baixa pola bandaesquerda para gañar dúas bases? Foi aquilo o que o converteu nunrapaz serio de rostro impertérrito? Ou era aquela sobriedade apa-rentemente madura a manifestación exterior dunha ardua loitainterior por manter á raia o narcisismo que toda unha comunidadealimentaba co seu cariño? As animadoras do instituto tiñan unhacantarela para o Sueco; e, a diferenza doutras destinadas a inspirara todo o equipo ou animar os espectadores, esta era unha rítmicae estrondosa homenaxe dedicada unicamente ao Sueco, entusiasmopuro e duro ante a súa perfección. Aquela cantarela atronaba opavillón nos partidos de baloncesto cada vez que collía un reboteou encestaba un balón, e percorría a nosa banda do City Stadiumnos partidos de fútbol americano cada vez que gañaba unha iardaou interceptaba un pase. Mesmo nos partidos de béisbol que xoga-ban na casa, no Irvington Park, perante un público moi escaso esen un equipo de entusiastas animadoras encrequenadas nas ban-das, podía oírse de fondo en boca dun feixe de incondicionais deWeequahic sentados nas bancadas de madeira, que non só a can-taba cando o Sueco saía batear, senón tamén cando eliminaba un

12

rival cunha recollida rutineira na primeira base. A cantarela encuestión constaba de nove sílabas, sendo catro delas o alcume e oapelido, e soaba como na-na na-NA! na-na-na-na-NA! O ritmo,sobre todo nos partidos de fútbol americano, ía acelerándose cadavez máis ata que, no clímax de frenética adoración, se producíaunha gozosa explosión de pinchacarneiros e saias ao vento, e ospantalonciños deportivos laranxa de dez rexas animadoras relam-paban coma fogos de lucería ante os nosos atónitos ollos… ninpor ti nin por min, senón polo marabilloso Sueco. «Sueco Levov!É todo un amor!… Sueco Levov! É todo un amor!… Sueco Levov!É todo un amor!»

Si, mirase onde mirase, a xente queríalle a fartar. Os donos dastendas de larpeiradas, aos que tanto amolabamos, aos demais dicían-nos «Ei, ti, para xa» ou «Cala a boca, rapaz»; pero a el chamábanlle,con todo respecto, «Sueco». Os pais de todos sorrían e dirixíanse ael con benevolencia como «Seymour». As mozas que ían larape-tando pola rúa e se cruzaban con el facían coma que se desmaiabandun xeito moi esaxerado, e as máis afoutas delas berrábanlle aopasar «Volve aquí, Levov da miña vida!». E el tolerábao e andabapolo barrio en posesión de todo aquel amor coma se non lle afectase.En contra do que calquera dos demais soñaría sobre a clase demellora que exercería sobre nós unha adulación idólatra, acríticae total, o certo era que o amor que se proxectaba sobre o Sueco pare-cía privalo de sentimentos. Neste mozo, a quen tantos considerabanun símbolo de esperanza, a encarnación da forza, a determinación ea firme valentía que prevalecería e faría volver sans e salvos á casa ossoldados do instituto que estaban en Midway, Salerno, Cherburgo,as illas Salomón, as Aleutianas ou Tarawa, non parecía haber ninunha pinga de enxeño ou ironía que interferise co celestial don daresponsabilidade.

Mais o enxeño e a ironía serían un vezo para un rapaz como oSueco, pois a ironía é un consolo de homes e está fóra de lugar enquen vive a vida coma un deus. Ou tiña toda unha parte da súa per-

13

sonalidade reprimida ou dormente ou, con toda probabilidade,non a tiña. A súa actitude distante e a súa aparente pasividadecomo obxecto de desexo ante todos aqueles actos de amor asexualfacíano parecer, xa que non divino, cando menos nun nivel desta-cado por riba da humanidade máis primordial composta por casetodos os demais do instituto. Estaba encadeado á historia, era uninstrumento da historia, e estimábano cunha paixón que quizaisnunca lle darían de ter batido o récord do equipo de baloncesto deWeequahic, anotando vinte e sete puntos contra Barringer, nun díadistinto a aquel tristísimo día de 1943 no cal cincuenta e oito For-talezas Voantes foron derrubadas polos cazas da Luftwaffe, dúascaeron vítimas do fogo antiaéreo e cinco máis estreláronse despoisde acadaren as costas inglesas de volta dunha misión de bombar-deo en Alemaña.

Na miña clase estaba o irmán pequeno do Sueco, Jerry Levov,un neno enxoito e de cabeza pequena, estrañamente flexible,cortado consonte o patrón dunha regalicia, con moito xeito paraas matemáticas e número un da promoción de xaneiro de 1950.Aínda que Jerry nunca tivo verdadeira amizade con ninguén,co tempo foi interesándose por min ao seu xeito imperioso e iras-cible; e así foi como acabei, aos dez anos, levando frecuentesmalleiras ao ping-pong no soto ben acabado da vivenda unifamiliarque os Levov tiñan na esquina de Wyndmoor con Keer (e ben aca-bado quería dicir que tiña un revestimento de nodosos paneis depiñeiro, que estaba acondicionado, e non, como cría Jerry, que erao lugar perfecto para deixar ben acabado a outro rapaz).

A agresividade de Jerry na mesa de ping-pong era tan explosivaque superaba a do irmán en calquera deporte. Por sorte, unhapelota de ping-pong ten a forma e o tamaño perfectos para quenon poida sacarche un ollo, porque do contrario nunca teríaxogado no soto de Jerry Levov. De non ser pola posibilidade decontarlle á xente que frecuentaba a casa do Sueco Levov, non bai-xaría nin tolo a aquel soto onde a miña única defensa era unha

14

pequena pa de madeira. Algo tan lixeiro coma unha bóla de ping--pong non pode resultar letal, pero cando Jerry a zorregaba debíade ter unhas cantas ideas homicidas roldándolle pola mente.Nunca me pasou pola cabeza que aquelas mostras de violencia pui-desen ter algo que ver co que lle supuña ser o irmán pequeno doSueco Levov; e, como eu non podía imaxinar nada mellor ca ser oirmán do Sueco (agás ser o propio Sueco), non entendía que aJerry puidese custarlle imaxinar algo peor.

O cuarto do Sueco (onde nunca ousei entrar, aínda que si queadoitaba parar e botarlle unha ollada cando saía do cuarto de Jerrypara ir ao baño) estaba encaixado baixo o beirado da parte traseira dacasa. O teito en pendente, as bufardas e as bandeirolas de Weequahicnas paredes dábanlle o aspecto que eu cría que debía ter o cuarto dunrapaz de verdade. Desde os dous maineis que daban ao patio traseiropodía verse o tellado do garaxe dos Levov, onde o Sueco practicabao bateo durante os invernos dos seus anos de colexio golpeandounha bóla pendurada dunha trabe cun cordel, unha idea que talveztirase dunha novela de béisbol de John R. Tunis titulada O Neno deTomkinsville. Souben daquel libro e das outras novelas de béisbolde Tunis (O Duque de Ferro, O Duque decide, A elección do cam-pión, Os nenos de Keystone e O novato do ano) por enxergalas noandel de obra que había a carón da cama do Sueco, todas aliñadaspor orde alfabética entre dous suxeitalibros de bronce que lle rega-laran polo bar mitzvah, réplicas en miniatura do Pensador deRodin. Fun decontado á biblioteca para sacar todos os libros dis-poñibles de Tunis e empecei por O Neno de Tomkinsville, unhanovela escura e cativadora para un rapaz, escrita dun modo simple,algo acartonada nalgunhas pasaxes pero digna e directa, que falabasobre o Neno, Roy Tucker, un limpo e novo lanzador do fragosorural de Connecticut a quen lle morren o pai aos catro anos e a naiaos dezaseis, e que axuda a avoa a saír adiante traballando de día nagranxa da familia e de noite na vila, «na tenda do MacKenzie, naesquina de South Main».

15

O libro, publicado en 1940, tiña unhas ilustracións en branco enegro, con tan só unha leve distorsión expresionista e moita pre-cisión anatómica, que representaban con grande habilidade o duraque era a vida do Neno antes de que o béisbol se vise iluminadopor un millón de estatísticas, cando constituía un relato sobre osmisterios da existencia terreal, cando os xogadores das grandesligas non parecían mozos grandes e sans, senón traballadores fra-cos e famentos. Os debuxos parecían sacados da escura austeri-dade da América da Gran Depresión. Cada dez páxinas máis oumenos, co fin de representar dun xeito conciso un momento demoito dramatismo físico do relato («Conseguiu pórlle un chiscode xenio»; «E a bóla saíu do terreo de xogo»; «Razzle foi coxeandoao banco»), aparecía a imaxe en tinta negra moi recargada dunxogador enxoito e de rostro sombrío cuxa silueta facía un fortecontraste coa páxina en branco: illado coma a alma máis solitariado mundo, tanto da natureza como dos homes; ou colocado sobreunha representación punteada da herba do terreo de xogo, arras-trando tras de si a delgada estatuíña dunha sombra vermiforme.Sen ningunha clase de encanto, nin sequera co uniforme depor-tivo. Cando ten que lanzar, a súa man enluvada asemella unhagadoupa. Imaxe tras imaxe, queda graficamente claro que xogarnas grandes ligas, por heroico que pareza, segue a ser outraangueira máis, esgotadora e mal remunerada.

O Neno de Tomkinsville ben podía titularse O Cordeiro deTomkinsville, ou mesmo O Cordeiro de Tomkinsville vai ao mata-doiro. Na carreira do Neno como novato que supón un revulsivopara os Brooklyn Dodgers, o pechacancelas da liga, cada triunfovese recompensado cunha dura decepción ou cun brutal accidente.O vínculo inquebrantable que se vai creando entre o solitario emorriñento Neno e o veterano receptor dos Dodgers, Dave Leo-nard, que consegue aprenderlle como se fan as cousas nas grandesligas e que «cos seus firmes ollos castaños tras da base» o guíadurante un encontro no cal dá evitado que os contrarios fagan nin

16

unha soa carreira, acaba desfacéndose dun xeito brutal ás seissemanas de tempada cando, dun día para o outro, botan o velloxogador da aliñación do club. «Aquela era unha velocidade da calnon adoitaba falarse no béisbol: a velocidade con que un xogadorsobe… e baixa». Logo, despois de o Neno gañar o seu décimoquinto partido consecutivo (un récord que ningún lanzadornovato de ningunha liga conseguira superar xamais), derrúbanopor accidente nas duchas os compañeiros do equipo, que andan detroula despois da gran vitoria, e a lesión no ombreiro que lle pro-voca a caída impídelle volver a lanzar nunca máis. O resto da tem-pada quenta o banco como bateador suplente, xa que non se lle dámal ese lance do xogo; e despois, coas neves do inverno, de voltano seu Connecticut natal (onde pasa as mañás na granxa e as tar-des na tenda, xa cunha certa sona pero sen deixar de ser o neniñoda avoa), adestra con dilixencia pola súa conta seguindo o consellode batear respecto á horizontal que lle deu Dave Leonard («O seupeor defecto era unha certa tendencia a manter abaixado oombreiro dereito e batear cara a arriba»), pendurando unha bóladun cordel no celeiro e dándolle duro nas frías mañás de inverno«co seu querido bate» ata romper a suar con toda. «Pac!… O limpoe doce son dun bate que golpea a bóla de cheo.» Na seguinte tem-pada xa está listo para volver aos Dodgers como veloz extremodereito, logra un rexistro de bateos de 0,325 na segunda posicióne leva o equipo a converterse nun dos favoritos. No último día datempada, nun encontro contra os Giants (primeiros da táboacunha vantaxe dun só punto), o Neno dálle vida á ofensiva dosDodgers e, á fin da décimo cuarta entrada (cos rivais con doushomes fóra e dous nas bases, e cos Dodgers por diante cunhacarreira que conseguiu o Neno co seu estilo característico, físico eaudaz), fai a xogada que lles dá o partido, unha recepción á carreirabatendo contra o muro do fondo do campo. Esa temeraria proezaclasifica os Dodgers para as Series Mundiais, pero a el déixao«retorcéndose de dor no verde céspede do fondo dereito». Tunis

17

conclúe escribindo que: «A noitiña caeu sobre o grupo de xogado-res, sobre a gran multitude que inundaba o campo, e sobre os doushomes que o atravesaban levando un corpo inerte nunha padiola…Retumbou un trono, e a chuvia caeu sobre os Polo Grounds».Caeu, caeu, retumbou un trono, e así rematou o Libro de Xobprotagonizado polo Neno.

Eu tiña dez anos, e nunca antes lera algo así. A crueldade davida. A inxustiza. Non podía crelo. O xogador máis censurabledos Dodgers era Razzle Nugent, un gran lanzador, pero tamén unborracho atolado, un matón violento que tiña celos do Neno; maisnon era a Razzle a quen sacaban inerte nunha padiola, senón aomellor de todos eles, ao granxeiro orfo alcumado o Neno: modesto,serio, casto, leal, inocente, traballador, afouto, que nunca dicía unhapalabra máis alta ca outra, que nunca perdía os azos, un deportistaexcepcional e un rapaz fermoso e austero. Nin que dicir tiña que,para min, o Sueco e o Neno eran o mesmo, e que me preguntabacomo puidera o Sueco ler aquel libro que estivo a piques defacerme chorar e me quitou o sono. De ter o valor de falarlle, pre-guntaríalle se cría que aquel final significaba que o Neno estabaacabado ou se tiña algunha posibilidade de regresar outra vez aosterreos de xogo. A palabra inerte arrepiábame. Mataríao aquelaúltima recepción da tempada? Saberíao o Sueco? Importaríalle?Pasaríalle pola cabeza que, se podía ocorrerlle semellante desgrazaao Neno de Tomkinsville, tamén podía ocorrerlle ao excelsoSueco? Ou seica aquel libro sobre unha marabillosa estrela querecibe un castigo brutal e inxusto, aquel libro sobre un inocentecun gran don cuxo peor defecto é unha certa tendencia a manterabaixado o ombreiro dereito e batear para arriba, pero a quen o ceoatronador destrúe de todos os xeitos, sería tan só unha novelacolocada entre os suxeitalibros do Pensador no andel?

Na avenida Keer vivían os xudeus ricos, ou que cando menosnos parecían ricos aos que alugabamos apartamentos nas vivendaspara dúas, tres ou catro familias, con aquelas escalinatas de ladrillo

18

que formaban parte integrante das nosas actividades deportivas datarde: as partidas de dados e blackjack e os encontros de stoopballque non remataban ata que a pelota de goma barata que lanzabamossen piedade contra os chanzos da escalinata partía pola costura eestoupaba. Naquela cuadrícula de rúas con ringleiras de acacias enque dividiron a granxa Lyons durante os anos de bonanza de prin-cipios dos vinte, a primeira xeración postinmigrante de xudeus deNewark reagrupouse nunha comunidade que se inspiraba máis nacultura americana predominante ca no shtetl polaco que os seuspais yiddishfalantes recrearan arredor da rúa Prince, no empobre-cido Third Ward. Os xudeus da avenida Keer, cos seus sotos benacabados, as súas galerías na entrada e as súas escalinatas enlousa-das, parecían estar na vangarda, conquistando como audaces pio-neiros as vantaxes da normalidade americana. E á cabeza davangarda estaban os Levov, que nos outorgaban ao Sueco, o rapazmáis parecido a un goy que xamais teríamos.

Os propios Levov, Lou e Sylvia, eran uns pais nin máis ninmenos recoñecibles como americanos ca os meus propios pais,xudeus e nados en Jersey; nin máis nin menos refinados, educadose cultos. E para min era algo abraiante: agás pola vivenda unifamiliarda avenida Keer, entre nós non había unha división semellante á queme aprendían no instituto que existía entre o campesiñado e a aris-tocracia. A señora Levov era, igual ca miña nai, unha ama de casalimpa e de modais impecables, unha muller bonita e moi conside-rada cos sentimentos dos demais, cunha habilidade para facer que osseus fillos se sentisen importantes… unha das moitas mulleresdaquel tempo que xamais soñaron con liberarse da enorme angueiradoméstica que tiña a súa cerna nos fillos. Os dous rapaces dos Levovherdaron da nai os ósos longos e o pelo louro; pero ela tiña o cabelomáis rubio e crecho, e aínda tiña a pel chea de xuvenís pencas, poloque presentaba un aspecto menos ario, unha rareza xenética menossorprendente e marcada entre os rostros das nosas rúas.

19

O pai non chegaba ao metro setenta, e era un home delgado eaínda máis nervioso ca o meu, cuxas ansiedades comezaban a con-formar as miñas propias. O señor Levov era un deses pais xudeuscriados nos suburbios cunha perspectiva basta e pouco cultivadaque aguilloaron toda unha xeración de fillos xudeus esforzados econ educación superior: uns pais para os que todo supón un deberineludible; para os que existe unha forma correcta e outra inco-rrecta de facer as cousas, sen termo medio; cuxo compendio deambicións, crenzas e prexuízos se ve tan pouco afectado polo pen-samento lóxico que fuxir deles non lles resulta tan doado comopodería parecer. Eran homes limitados cunha enerxía ilimitada, cosque te amigabas axiña e tamén te fartabas axiña, para os que o máisimportante da vida era seguir adiante malia todo. E nós eramos osseus fillos. Amalos era o noso deber.

O caso era que meu pai exercía de calista na consulta que tivodurante anos no salón da casa e gañaba o xusto para que a familiafose tirando, mentres que o señor Levov se fixo rico fabricandoluvas de señora. O pai del, o avó do Sueco Levov, chegou a Newarkdesde o vello país na década de 1890, e atopou choio descarnandopelellas de año sacadas do tanque de cal, o único xudeu entre o máisduro da inmigración eslava, irlandesa e italiana, no curtidoiro quetiña na rúa Nuttman o magnate do charón T. P. Howell, que daquelaera o nome na industria máis antiga e importante da cidade, a docurtido e confección de xéneros de coiro. O máis importante áhora de fabricar o coiro é a auga: as pelellas dan voltas en grandesbidóns de auga, os bidóns expulsan auga contaminada, e polostubos circula auga fría e quente, centos de miles de litros de auga.Se hai auga branda, auga da boa, pode facerse cervexa e podefacerse coiro; e en Newark facíanse os dous: había grandes cerve-xerías, había grandes curtidoiros e, para os inmigrantes, había unhachea de traballo fedorento, mollado e matador.

O seu fillo Lou, o pai do Sueco Levov, comezou a traballar nocurtidoiro ao rematar os estudos, con catorce anos, para axudar a

20

familia de nove membros; e non só se volveu todo un experto natintura de coiros de veado, tendéndoos sobre unha camada dearxila de cor e pasándolles un cepillo plano e duro, senón tamén naselección e clasificación de coiros. O curtidoiro fedía tanto polomatadoiro como pola planta química onde se remollaban, encala-ban, depilaban, desencalaban e limpaban as peles; no verán, ossopradores que a todas horas secaban miles e miles de pelellas ten-didas facían que a temperatura da sala de secado, co seu teitobaixo, se achegase aos cincuenta graos; as enormes salas dos tan-ques eran escuras coma a boca do lobo e estaban alagadas de lava-duras; os brutais traballadores, ataviados con pesados mandís earmados con garfos e caxatos, empurraban e turraban de vagone-tas sobrecargadas, escorrían e tendían pelellas enchoupadas, e reci-bían un trato propio de animais ao longo desa tormenta laboralque supuña a quenda de doce horas; era un lugar noxento e chei-rento empozado de auga tinguida de vermello, negro, azul e verde,con retrincos de pel por todo o piso e charcos de graxa, moreas desal e barrís de disolvente por todas as partes. Aquel foi o institutoe a universidade de Lou Levov, e o abraiante non era o duro que sevolveu, senón o educado que podía seguir sendo ás veces.

Graduouse en Howell & Co. con vinte e poucos anos para fun-dar xunto a dous dos irmáns un pequeno negocio de bolsos espe-cializado en peles de crocodilo ao abeiro de R. G. Salomon, líderno curtido de crocodilo e rei do cordobán en Newark. Durante untempo pareceu que a empresa sairía adiante, pero despois do cracfoi a pique e levou á creba os tres audaces e emprendedores Levov.Newark Maid Leatherware abriu uns poucos anos máis tarde, eempezou con Lou Levov, xa en solitario, mercando xéneros decoiro de segunda clase (bolsos, luvas e cintos defectuosos) e reven-déndoos cunha carreta nas fins de semana e de porta en porta polasnoites. No Down Neck, as terras baixas que limitaban ao norte e oleste co río Passaic e ao sur coas marismas, a protuberancia semi-peninsular da zona máis oriental de Newark onde se establecía

21