1. N.DISSERTAT10 CHEMiGO • PHYSICA,

de 1 cMATERIAL!D1FFERENTIA

LUMINIS et IGNIS ,QUAM,

suffrag. ampliss. ordin. philosoph,IN A CAD EMI A UPSALIF.NSI,moderante,

f/ro A MPLISSIMOet

Do, JOH. GOTSCHALKWALLE RIO,

Philosph. et Med. Doctore, Chem. Metall, etPharm. PRÖFESSORE Reg. et Ord. åcad.

Imp. Nat. Cur. et Reg. Acad Scient.Holmiens et Ups. SOCIO,

PRO GRADU P RPUBLICO gUBMITTIT EXAMFNf

nicolaus ol. ullenius,^ NGERÄ4A NN US.

IN AUDITORIO GUSTAV. AD DIEMXX DEC.ANNI MDCCLXVI,

Horis Ante Meridiern Solitis.

u P S A L 1 M.

§. I.imis excelfam &fublimem antiquiores, tamdeluce quam de igne habuerunt opinionem,etjamnum nonnulli haben t. Lucem, antecreationem, in ipfo Deo ponentes, confi-derarunt ut a pereåiffimo Ente immediate

prodeuntem j & ipfuro I3eum3ut Lucem pcrfeotifJimam im—materialem. Torfan, qviaLeus in Gero Codice, appel»latur Pater Luminum, Lux Mundi, amittus lurnine ut ve-(iimento, inacceffibilem habitare Lucem, quam nuUns bo-mimmt videre pctcfl j forfan &, quod facies Mojaica, poffcbeatum cum Omnipotente colloquiüm in Monte Sinai,fplendens &r hminofa' fa&a fuerit. Hanc Divinam & Spi-ritnalem lucis originem etjam Ethnici agnoverunt, De-rnoeritus, Orpbdus &muiti Pytbagcyceorum plüresque alii^ßui, de cetera, Lucem Spiritualem atque intelleaualemcum materiali coniundentes, exißimarunt hujus DivitiiLuminis virtutem omnibus creaturis inferioribus, fecun-dum plus vel minus infufam efle, adeoque omnia Liisplena; feu, ut alii fuam fententiam explicarunt, ab igneaDivinitatis Ipiritu, lucem [piritualem, tarn in animas fpirr-

*?* ) a ( 4*

tusque crsatos, quam in matcriam influxide, iisque qualielyehnio inharrentem fa&am fuille.

His fundamentis, fuam fuperftruxerunt nonnulli che-mici theoriam, triplicem fiatuentes ignem; Caleßem, quilucet & illuminat omnia, in quo contendunt iummumadefle ftientium, abfolutatn quiccem, & ineodem babi-tare Deum; JEtbereum, quem ut lucem emiflanl rnini-flram confiderarunt, virtute peculiari, qua moventur,refocillantur & revificantur corpora terreftria, per iner-tiam moribunda; Tcrreßrem feuJiilphureum, quemlucen-tem, comburentem acdeflru&ivum efle dixerunt.

Recentiori xvo, plurimi Phyftci &Chemici, a fre-quenti fl non continuo luminis & ignis nexu atque aconcentratione lucis in verum ignem, convLli ftatuunt,ignis ac lucis eandem ornnino efle materiam, eadem-que totum mundum efle impletum, inprimis veroa So c,veluti fonte perenni, emanareatque undique diffundi ef-fiuvia, qua? lucem nobis fuppeditant xque ac calorem&ignem. De cetero autem difputant, an haec materia utelementaris, an ut fpiritualis, an ut fimpiex, an ut com-pofita, confiderari debear. Nonnulli vero, qui in caftraCarte,(ii tranfire videntur, Lucem potius ut Accideritalequid confiderare volunt, dicentes illam in fblo motu par-ticuiarum minimarum conflftere, adeoquein fe fubftan-tialem vel materialem non efle,

Mxc omnia anfam nobis fubminiftrarunt, qualecun-que noftrum judicium de Materiali dijjcrentia LuminisIgnis, Tuis C. L. oculis fubjicere, firma fpe alentes, huncnoftrum laborem in melioremaTeacceptum irijpartem.

II.

Quotidiana notumhabemus experientia, nullumfäl-tim non vulgarem dari ignem fine idonea materia, quaignis fufcipitur & alitur, qua & deficiencq ipfe deficit.

A 2 Haec

❖ ) 4 (%

LTsec materia vocatur pabulum ignis. An hoc pabulum inmateriam ignis convertatur? an cum materia jgnisin mo-tum excitetur? an materiam ignis in fuo motu luftentetSc augeat? in medio paulifper relinquimus, contenti heicfcire, id ipfum, ignenv fulcipere, excitatum sugere, Sceo ipfo attenuan, expelli, confumi Sc evanefcerc. Flu-jusmodi pabula eonltituunc omnia oka, oleofa ccrpora Scfitlpbura, five mineralia, animalia vel vegetabiliafuerint.Salin quidpiam etjam ad Jgneni contribuere, exinde con-cluditnr, quod Äcida, eodem ac ignis modo, ccrporacorrcdunt, quod oleoja lemper cum acore conjun&a, utiividemus in olcis, refiiäs, pingvedine smnium animaliümy iwBitumine, Sulphurey Fbojpboro &c. ut reticeamus N/tri acSaIis communis vires ignem intendendi, linde & TACHF-NIUS, DS V. VON ÜER BECK, TEICHMEYER &c. es-fentiam ignis in Acido conliituere volueruntp LEHMANvero hoc acidurn pro effectu ignis habet. Sed in pabuloquocunqne, quumnon oinnes partes conftituentes aptarad ignem fufcipiendum exillunt , ut conftat de aquofis Scterreßribus, etjam in tenuillimis okis pradendbus, quacideoqne in fumum vel cincr.es una cum plurimis Sulinisparticulis abeunt; illam itaque pabuli partem conftituen-tem qua? principaliter &unice ad ignemakndum concueir,inflammabilem vtlFblogiflcn appellare voluerunt Ghemici,:eandemque utprincipium conflitutivnin corporum conüde-rarunt, in plurimis licet ea non adfic ccpia vel levicon»nexione ut-aptum ede poflit ad ignem alendurm

Hinc elucet, nec i n Salinis, nec in (ilecfis particulisedentiam ignis confiltere, qvum nulla? oieofa? partes inSulphure, vel cbalybe& ßlice demonftrari poflunt, ac nui-\x acida? in Carbonibus veT Fuligirte.y led unicc in princirpio hoc infiammabiii.

§. IB.. Hoc infiammabile-principium,(§. 2.; idem eüe cum

mar

* ) s ( *materia Galons, ex eo, ni fällor, concliicii poteft fun*damento, quod ignis nunquam non cum caiore lic com*binatus, atqve a caiore,, fuccefiive au do, tandem verusproducatur ignis, fine aiia addita materia, ut oblervamusin effervefcentiis, putrefaddionibub, in rotis curruum vehe¬menter circumagitatis &c.

Interea tarnen, magnam has inter materias obler¬vamus qvoque diflerenciam , & quidem I:o Mabi litatcatque Folatiiitate, quam nunquam non in materia caiori-fica oblervamus majorem, fe fucceilive a corporihns ca-lefactis fponte feparance. & avolante, durn materia in-flammabilis manet immobiiis ,, faltem non fme vi fepa-ratur. Sic Ferrum- vz\ euprmx ignitum, facile frigid umredditur, rem.men te tamen materia inflammabilh immo,tigna & corpora quaescunque tam caüda quam iterum fri-gida fieri pollunt, absque mutatione vei deflruftionemateri# inflammabilis* Hinc Chemici & Phyfici mate¬ria; caiorifica; magis rnprdum& quafi perturbåtum attribue--re volueruntmotum, Jucteffivt licet corpora incaiefcant,& (uccsjßve caioris materiam amittant. II:o Tenuitate •Materia etenim caloris corpora & vafä qua;cunque foli-diilima tranfire potefl:, iterumque exirc & avolare, ma-tari# autem inflammabilis nulla vafa penet rare valet, utpatet å Reduüimibus calcium metattorum , line mifceia Scimmediato contaStu materia; inflammabilis non paflibilijquod et järn evincit Spiritus Fitmoli Sulpkureus, line fls-fura vadis, vel admixta materia inflummabili, non exi-flens. Hds merito concludimus, materiam calorificamflwxfuo puritacis acfimplicitacis ftatu, eile quam maxime liib-Cilem, mobilem atque volatilem; inprincipio autem inflam¬mabili, eandem quoque adefle materiam, fed nunquamnon comhinatam cum Juatili quadam materia terreflri fixio-ri, unde magis compo/ita readitur, magisSc fixa ac minuspenetrans,

A 3- 0lJé

* ) 6 ( *

Obf. Hinc aliis judicandum relinquimus, an jure diea-tur, Calorem efje ignem expanjum. Id folum monerevolumus & indicare, calorem abftraRe ab igne, corpo-ribus inhärentem, a Chemicis appelkn ignem Corporum,calorem naturalem, Sulphur natur#, ignem Pbilojopborum,calidum innatum. Infuper & hoc addere,calorem in om¬ni corpo-e caiefcente ab igne, femper &ubiqne eun-dem eile,qaocunque demum modo ignis produilasfue-ritjfiveputreicendo , fivc fermentandö, five vi ignis,five vi ibhs, quocunque etjam alimento nutritus, quaHcunque fuftentatus beneficio.

fi IV.Per ignem intelligimus materiam lucentem, quae ca-

lefacit non modo corpora, fed & pleraque minus dura,comburit, eorundemque compagem & nexurn diflblvit.Quum itaque ignis non alia äggredi poteffc corpora, quamqua? in fe quidpiam de materia inflammabili ($. 2.). vel ma¬teria calorifica ( §. 3.) continent; patet hinc eundem con-liftere in wrrta mäteri# cakrifica ac particularum o leoft-rum Ef falinarum in pabulo, feu, materia inflammabilis;adeoque fine alimento atque fme eflfluviis exiftere nonpofle. Harum vero particularum motus, major vel mi¬nor, fe triplici oftendit modo, in feintiüatione, minorimotu, in candefcentia, majori motu & calore: in flamma,maximo motu. Hos gradus experientia confirmat. Ro¬ta circa axin ficcam! circumagitata, primo incalefcit,déinde, continuato motu, fcintillat, poflmodum candet,tandem Hammarn concipic. Sic & Elycbnium exftinctum,fedadhucfcintiilans & furnans, accedente vento, in flarn-mam lucentem convertitur

Sed buit motui Ef bifce gradihis non proportionalis efltåler Ef vis ignis. Minor calor vel minor potentia repe-ritur m flamma lignorum, in qua tarnen major adelt mo-tus, quam in carbonibus bene ignitis, unde & tardius

ru-

*r ) 7 C ❖ruhet Ferrum in flamma, quam inter carbones ignitOS.

Difcrepans quoque eft vis igras pro diverfitate materia?velparticulartim temiorum aut crqßorum in pßbulo exiflert*ihm. Quam differentiam obiervnmus { a) in diverfo gra*du caloris if indak• flamma \ quo tertums etenim & ma¬gis fubrile fuerit pabulum , eo minorem produdt igniscalorem ac tenniorem dat flammam, Fortius comburuntJcintiUulce a ferro fortiter ignito profilientes percuflione,quam a Hgno provenientes j minor producitur calor cumClara & pellu.cida flamma a fpiritu vini \ major calor &crafla flavefcens flamma ab o/eis; minor calor, Ted ma¬jor flamma a curaulo ßraminis vcl pale#; major calor,fed minor flamma ab cequaii cumulo ligni. ( b )in effe3u.tquo deprehendimus, ignem crafjopabulo fuflultura, vixingreflum habere in materias, qua* fubtiliori pabulo gau-dent. Cum ferro vel eavhcrie ignitis, calidiflimis ligna,fulphura, reflnas, pulverem pyrium &c- accendere pos-fumus, non autem fpiritum vini, potius exflingviturcarbo; Idem cum oleis etjasn caletaflds fit; optime autem& citiflime hxz fluid a accenduntur, flamma quacunque/flmi liter, filum fulphuratum flagrans in fpiritu vini extin-guitur, ad Fuperficiein vero fpiritus vini admotum, va*porem accendit, & cum eodem, [pirHim vini. II is Omni¬bus, aliisque experimentis concludimus, vim ignis decres*fcere pro ra tione tcnuitatis pabuli. An ergo vis ignis eousque decrefcere poceft, ut flt lucens, non comburens 5

5. V.Ignis Solarisi concentratione radioram fiolarium ex>

citatus, per fl & abflraEle confiderarus, a priori vulgari(§.4.) aifFert, partim, quod hic dicius ignis pabulo Skeffluviis carea t »partim, quod intenfior longe potentiusfiuam vim exferat, Sc majori penetrahilitate Fit prseditus ?

iub aqua Sc fub antlia, in vacuo, parum de iua vi per.dens

) 8 ( «I*4ens. Fatemur hinc videri, radios folares, excitato calorehas vires exterere, fed bene obfervandum exiftimamus ,ignem radiis folaril-us excitatum, mm in ipfis radiis cj]equerendum, fed in materia radiis [olarihus expoßta, fiaui-dem radii folares, quantacunque vi motse, per fe, ignemreprsefentare hujusque vires oitendere nunquam potfbnt,fed necefiärio requiritur materia combodi bi Iis, ignemverum fufcipiens. Ad hane rem demanftrandam , mi¬nus neceflarium judicamus, bac occaftöne, ad ea jam pro»vocare arguments, qua? dnr. Magn» 01. Omnberg inDifp. Sub Press* Ce leb. Dn. Frees, an cnior a fole, anteha?c adtuiit ; ea foium jam adferre volumus argumenta& experimenta, qua? diréele probant, radiis folaribusper fe & abftracte confideratis, nec ignem nec caloremineffe. ( a) Quod radii folares in foco colle&i perpetuoeandem vim exferant,fme pabuio/perdemonftrata autem( §. 2. & § 3 ), ienis, fmepabuio, quofuftentatur, nonefldabilis; in radiis itaque folaribus colleriis nec mate¬ria ignis, nec ignis adefie poffunt. ^ b) Quod calore ra¬diis folaribus concencratis excitato, pulvis pyrius accendinon poteft in vacuo, folum colliqvefcit & in fumum a-bit cfr. Tacbmeyer Pbyf p. pj. Nemo autem infici-as ire poteft , radios folares, per fe, eadem efle indolein vacuo, qva exiftunt in aperto aere. Si itaqve in apertoaére concentrati pulverem hunc aliqyando accenderent,hoc certe non radiis iolaribns, fod aéris partietil is necef-fario eilet adfcribendum. (f.) Quia radii folares fpecu-Jo concentrati cum hitro non detonant, fed id ipfum infpiritum Aitri vertunt. Necellario aut detonaret nitrum&; detonando diffiparetur, ii minimum veftigium ignisaut inflammabilis materia: in radiis folaribus adeflet.Mirum videtur Boerbaawio in El. Ch, p. n6, hoc ph^-nomenon, inprimis quod Nitrum vertatur in fpiritum,fed eo tempore ignotum fuit, Nitrum per fe in fpiritum

de-

4* ) 9 ( 4#deftillari poflé vehementi igne ; folutione in aqva for#etjam integre in fpiritum vertitur. ( d) Quia aér , dumfocus Speculi Cauftici in liberum aérem cadit, a foco noncalidior redciitur, ut expertus efl TH. MELVILL in ASt,Edinb. Fol.. iu p. 22, qui obfervavit, quod plumula imme-diate fupra focum lufpenfa, aut fumi tabaci flumen fupraéum emilTum, non agitentur, ut fien deberet, Ii aér infoco calefierer, cum tunc expanfurus fe eflet& adfcenfu-rus. Majoris evidentia? argumenta pro noflra fententiaadferri vixpoflunt. Concludimus itaque, in radiis fola-ribus per fe & abftraéte eonfideratis, neccalorem necig-nem adefle, fed calorem iifdem excitatum dependereab attaSiu luminis ad corpora [nbje&a, quum fecundumexperimenta a Melvill l. c, allas a , nonnifi a fuperficieeorporis ad interiora, calor a luce natus propagatur, lu¬men vero ipfum corpori jam immifTum, illud non am-plius calefacit. An fub hoc attactu,! fiat aliqua combina-tio materix luminofae cum materia calorifica & ignis incorporibus prsexiftente? An materia luminofa in ha:cnominata principia ita agit, ut in inteftinum raotum ex-citentur? an alio modo ignis & calor producantur, aliisdecidendum relinquimui, nobis fufficit demonftrafle, inradiis folaribus ncc calorem nec ignetn e(Je qu&rendum•

§. VI.Ab igne vulgari (§. 4.)* parum, ad fuum materiale,

recedunt reliqui ignes, naturales vel artihciales.I:o In igne Elcttrico & Fulmineo, tam fulphureus auf

acidus odor, quam fapor luculenter indicant tenuiflimam& fubtiliffimam adefleJulphuream materiam, quar motu fitfcintillans. Hqc& comprobat ^qualitas fcintillularumeleéiricarum cum fcintillulis ferri, unde & in effeBn cumvulgari igne tenuiori coincidit; eleétrico enim ignzfpiritusvitti, Napbta Vitrioli, pulvis pyrius, fulpbuf Lycepodä ac-cendi pofTunt, etiam aurum fulminans explodi.r

B ILo

❖ ) 10 ( «

II:oIn Pyrophoro acidum adefte aluminis cum inflam-mabili materia, in fulphureum corpus, mixtum, prsepara-tio indicat & odor pyrophori accenfi demonftrat. Hinc& pyrophoro, fulphure hocinmotum & ignemab aére ex-citatOjOmnia ficca corpora inflammabilia accendi poflunt.

III:o In Pbojpboro £/hWabundant inflammabiies te-nuiores particulas cum acido unitac, unde, hac unione& proportione permanente, in aqua non folvitur, in Ii-bero aére autem , in fumum diffipatis particulis inflam-mabilibus, acidum liquidum remanet. Lucet hic Phos-phorus in libero aére , per le autem nonaccendit corpo¬ra inflammabilia in majori copia addita, Spiritum Vint,Olea, Campberam, Nitrum, nec ad flammam admotus i-gnem fufcipit; accedenre autem calore fubpofito, undemotus intrinfecus intenditur , cum vehementia tum ac-cenditur, ac integre camburitur; idem & fa tritura <zmnaliis corporibus, fub qua accenditur, & alia inflammabi¬lia corpora acccndit. In his itaque ignibus , aliisque fi-milibus , qui deficiunt deficiente pabulo, yeram adeflemateriam ignis fcu inflammabilel §.2 & 4») iuculenter patet;fimiliter&, hos, ab alio vulgari igne parumdifferre, tamluce qvam efFeétu. Hasc autem difrerentia dependerevidetur, partim a tenuitate ac puritate materia ignis (§.4»), partim a diverla natura fubtilis acidi admixti. InPhosphoro videtur ipfe ignis inclulus ad quietem efle re-daél us.

§. VII.Evoluta fic materia ignis tam aperti quam inclufi, fen

in corporibus ad quietem rcdaéli, ordinis ratio poftulat,de Materia Lucis ut noflram dicamus fententiam. Hanevero a fequentibus proprietatibus cognolcimus, & qui-dem I:o, a perfißentia durabilitate fine pahuh (§. f.lit. a) undeevincitur, hane materiam, (uoin folgere,nen confumi , fed squali vi femper prseditam effe absqu-e

*fr ) Ii ( 4*diminntione, lT:o a permanentia & äifione in loeis elan-/fo vacuo; unde patef, hane materiam, fua in virtutenon multum perdere, interjedo corpore pellueido vitrco;adeoque tam ab aére quam igne ehe deftindam, ac ma¬jori fubtilitate gaudere, qvam materia inflammabilis, qvxvitra penetrare nonpoteft*(.§. 3.). Ilho ab ahfentia caloris

ignis in luce pura\ Poüibilitas hujus rei eft indicata{§. 4.) adualitas vero demonftrata (§. 5-) &infuper com«probatur, a Luce Lun<z, fpeculo cauhico in plcnilunioconcentrata fulgentiflima, omnis caloris experte; a Phos-pboro mercuriaIi , a Lapidihus, five nudis five vitro tedis,vel fub aqva aut lade depofitis, deinde radiis folaribusexpofitis, mutuata luce, in oblcuro phosphorefcenribus,ut notum eft de Adamante, Saphiro, &c. Unde in apricoponitur Materiam calorißcam (§. 3.^ efle quoque diftin-dam å materia luminis, eosque errare , qui dicuntlucernehe ignem diffufum; fimul vero patéf, materiam iuciscorporibus fieri pohe inhärentem; led nifi materisejcalo-rif eae vel inHammabili fiat inh.acrens, ut in pbosphoro, fen-lim fponte evanefcere, absque minimo veftigio relido,live in aére live in corpore lucente; fiqvidem vero necconlumi ( n:o I.) vel annihilari poteft, necefie ergo , inaére fiat invifbilis,non lucens. IVbo a Celeritatemotusincomprebenfibili, fere inftantanea, ut Phyfici demonftrant,qva iterum diftingvitur a motu materire calorifioe St in-flammabilis magis fucceftivo. V:o Baritate ac tenuitateJumma, qua omnem notam materiam fuperat, ac inpri-mis elucefcit a mutua lucis penetratione, quam oblerva,vitMelvill L c. unde conflat, nil terreftre in hac adellemateria. ^

His omnibus notum habemus , Materiam Lucis nonehe inflammabilem, nec calorifiearn materiam, nec aé-ream, fed peculiarem, ab omni alia nota materia diftin-dam, fubtiiiffitiiam, mobiiihimam,kvihImam nunquam

non

4" ) 12 ( ^snön Turfum tendentem, in omni corpore & in aere prae-fentem, & ibi nunquam non cum materia colorifica, velinflammabili combinatam, fumme a&ivam, corpora.au-tcm non deftruentem fed refociilantem,

§. VIII.Siqvidem ergo materia lucis diflinila ab omni alia

materia nota ( §. 7. ;, iis qvoqve proprietatibus gaudet,nimirum raritate, tenuitate, penetrabilitate & äåivitate,qute terreflxi materia, étjam fubtiliilimae acelementari,vix attribui poflunt, exiftimamus ergo cum LEIBNITIOeandem., ut fpiritmlem efle confidcrandam, eadem ratio-ne, qva fubtiliflimum in corpore anirnaii .fluidtim, Spi-ritus Animalis nomine venit, quod, ut seqve fere acfli-vum & penetrabile, interdum & lucidum, ideoquecjusdem efle videtur indolis cuna hoc fpiritu, a quo o-mnis aflio fdependet naturalis. Certe, majori jure hxzmateria fpiritus mundi titulüm meretur, qvam ma¬teria calorifica. Hxc fpiritualis materia, nefcio an ea¬dem, qvx ab dmJEther vocatur, utpote elementaris,non efl: elaflica ; cum materia vero fubtfliffima elafiicacombinata, conflituit in corporibus principiatum, mate'riam calorificam, cui fl acceflerit terreftre, producitur in-flammabile. Hinc in igne adefl: calor cum luce, fed nonin omni lucecalor. Unde materialis difFercntia interignem & lucetn pacet, qvx nobis eflet demonftrapda.An htec fubtilis materia, in fe., fit, q v od Lucem appel¬

lamus, an lux in hujuS materias motuconlifiat, dicant alii.

S. D. G.