Embed Size (px)
Citation preview
Tema 12.- As cidades e os procesos de urbanización.
1.- Que se entende por cidade?
O poboamento ou hábitat é o conxunto de asentamentos resultantes do proceso de ocupación do espazo pola poboación. Segundo os seus caracteres diferenciamos entre poboamento rural e poboamento urbano.
1.1.- O poboamento rural e urbano.
POBOAMENTO
RURAL URBANO Criterios
diferenciadores
demográficos
morfolóxicos
económicos
sociolóxicos
poblamiento intercalar
poboamento rural
1.2.- O concepto de cidade.
Caracteres demográficos
< 10 000 habitantes
baixa densidade de poboación
> 10 000 habitantes
elevada densidade de poboación
poboamento rural poboamento urbano
Caracteres morfolóxicos
vivendas baixas, rúas estreitas,
servizos e infraestruturas limitados...
vivendas en altura, rúas anchas, avenidas,
abundancia de servizos e infraestruturas...
poboamento rural poboamento urbano
Caracteres económicos
predominio das actividades do
sector primario
predominio das actividades do
sector terciario
poboamento rural poboamento urbano
Caracteres sociolóxicos
formas de vida máis simples
sociedade máis homoxénea
relacións máis estreitas
formas de vida máis complexas
sociedade máis heteroxénea
predomina o individualismo
poboamento rural poboamento urbano
criterio asentamentos rurais cidades
tamaño
en España considéranse núcleos rurais os de menos de
10.000 habitantes. Clasifícanse como estritamente
rurais os inferiores a 2.000 habitantes, e semiurbanos
aqueles que teñen entre 2.000 e 10.000 habitantes
o nº mínimo de habitantes para que un núcleo de
poboación se considere unha cidade varía moito
segundo os países; en España clasifícase como cidade
toda concentración de máis de 10.000 habitantes; en
EUA, máis de 2.500...
densidade
de
poboación
densidade de poboación inferior
os núcleos rurais poden ter poboamento disperso,
concentrado ou intercalar
densidade de poboación superior: vive moita xente nun
espazo relativamente pouco extenso
as cidades teñen, por definición, un poboamento
concentrado
morfoloxía
rúas estreitas ou simples camiños, predominio de
casas baixas unifamiliares
reducida actividade comercial, limitada circulación de
persoas e vehículos, rede de comunicacións máis
difusa, escaseza ou carencia de servizos públicos e
locais de ocio
zonas verdes naturais
amplas avenidas, predominio das vivendas colectivas
desenvolvidas en altura sobre as vivendas
unifamiliares
intensa actividade comercial, alto índice de circulación
de persoas e vehículos, densa rede de comunicacións,
variedade de servizos de todo tipo: saúde, educación...
zonas verdes creadas ou mantidas artificialmente
(parques)
actividade
económica
predominio das actividades agropecuarias (agricultura
e gandaría)
os asentamentos rurais dependen, nun alto grao, da
industria e os servizos da cidade
predominio das actividades secundarias (industria) e
sobre todo terciarias (servizos)
As cidades centralizan os fluxos de persoas, de
produtos, de capitais e de ideas
formas de
vida
simples: importancia das relacións familiares e sociais
maior conciencia de grupo entre os seus habitantes, os
lazos de parentesco e de veciñanza son máis fortes
os valores e os hábitos de traballo están máis
condicionados polas tradicións e os costumes
sociedade máis homoxénea e pechada
menores posibilidades de acceso á información, que
poden paliarse mediante as TIC
complexas: disolución das relacións familiares e sociais
predomina o individualismo, relacións máis impersoais
e anónimas, e o problema da soidade é máis grave
os valores, os hábitos de traballo e a utilización do
tempo libre son diferentes
sociedade máis heteroxénea e aberta
maior posibilidade de acceso á información e á cultura
A poboación urbana no mundo (2011-2015)
2.- A morfoloxía urbana.
Tipos básicos de
planos urbanos
É a forma, trazado e distribución dos espazos interiores (libres e construídos) dunha cidade.
Resultado da localización, da orixe e da evolución histórica da cidade.
Reflíctese no plano: representación gráfica a gran escala da estrutura da cidade.
Irregular
Radiocéntrico
Ortogonal Lineal
plano irregular
caracteres
rúas curtas, estreitas, sinuosas, a veces sen saída, con patios
interiores, con construcións de formas e tamaños variados...
plano desordenado, confuso, que xera unha sensación de
labirinto...
a cidade creceu de forma espontánea, sen planificación previa
vantaxes conserva edificios de gran valor histórico e artístico (zona
monumental) ⟹ gran atractivo turístico
problemas dificultades para as comunicacións e para o tráfico rodado, e
para as necesidades da moderna vida urbana
época
zonas máis antigas das cidades, especialmente as medievais
(cascos históricos)
característico das cidades musulmás
barrios de crecemento espontáneo nas aforas das cidades
plano ortogonal
caracteres
trazado xeométrico: as rúas córtanse perpendicularmente,
formando cuadrículas. Adoitan ser amplas, e os edificios son
similares en forma e tamaño
a cidade creceu segundo unha planificación urbanística
vantaxes plano sinxelo de ampliar, polo que facilita o crecemento
urbano pola súa doada parcelación
problemas
a súa organización espacial non se adapta a calquera
topografía
as rúas perpendiculares crean moitos cruces e non permiten
unha circulación fluída, polo que se fai necesario crear eixes
diagonais
época
é o plano máis estendido: usouse ao longo da historia en
diferentes culturas
a súa orixe remóntase ás cidades gregas e romanas
usouse nas cidades de nova planta de época moderna e nos
ensanches das cidades europeas dos séculos XIX e XX
plano radiocéntrico
caracteres
organízase arredor dun espazo central destacado, do que
parten as rúas principais en forma de radios ou eixes
outras rúas importantes (roldas) comunican estes eixes e
formas aneis arredor do centro
vantaxes facilita as comunicacións entre os espazos periféricos (a
través dos aneis) e entre estes e o centro (a través dos eixes)
problemas a comunicación entre os distintos eixes pode ser lenta e a
miúdo é obrigado o paso polo centro da cidade
época
característica das cidades de orixe medieval nacidas en torno
a un centro importante (castelo, igrexa, mercado...) arredor
do que se dispuxeron os edificios rodeados de murallas
o trazado das vías circulares en torno ao centro adoitan
corresponder co trazado das sucesivas murallas
dáse tamén en barrios modernos dalgunhas cidades
plano lineal
caracteres
ten unha forma alongada, organizada en torno a un eixe
central (estrada, camiño, ferrocarril, río, a liña de costa...) a
partir do cal se construíron edificios e outras vías secundarias
vantaxes simplicidade e sinxeleza do trazado urbano
problemas conxestión do tráfico en determinados momentos
época
poboacións que xurdiron en torno a unha vía de comunicación
como as cidades do Camiño de Santiago
cidades xurdidas no século XIX coa expansión do ferrocarril
ou como resultado da planificación urbana (as cidades lineais)
o crecemento urbano posterior ocultou o plano lineal inicial
Nas cidades coexisten planos diferentes, resultado das diversas fases de crecemento
plano 1 plano 2 plano 3
Tipo Caracteres Vantaxes Problemas Época R
adio
céntric
o
núcleo central do que
parten rúas radiais
cortadas por outras en
forma de círculos
concéntricos (roldas)
permite un rápido
acceso ao centro da
cidade polas vías radiais
a comunicación entre os
distintos eixes é difícil e a
miúdo é obrigado o paso polo
centro da cidade ⟹
constrúense vías de
comunicación que unen os
eixes formando círculos
concéntricos (roldas)
cidades de orixe medieval
nacidas en torno a un
centro importante (castelo,
igrexa, mercado...) arredor
do que se dispuxeron os
edificios rodeados de
murallas
os barrios modernos
dalgunhas cidades
Irregula
r rúas curtas, estreitas,
tortuosas... plano confuso,
labiríntico... por efecto do
crecemento da cidade de
forma desordenada
a zona vella conserva
monumentos históricos
de grande interese
carece de planificación
dificulta as comunicacións e o
tráfico de vehículos
cidades medievais Europa
cidades musulmás
algunhas cidades dos
países en vías de
desenvolvemento
Ortogonal
rúas rectas que se cortan
perpendicularmente e
forman cuadrículas
forma simple e sinxela
de ampliar
a súa organización espacial
non se adapta a calquera
topografía
as rúas perpendiculares non
permiten unha circulación
fluída, polo que se é necesario
crear eixes diagonais
a súa orixe remóntase ás
cidades gregas e romanas
cidades novas de época
moderna
ensanches das cidades dos
s. XIX e XX
Lin
eal
dáse naquelas cidades nas
que existe un eixe de
comunicación principal (río,
camiño, estrada ou
ferrocarril), que fai que a
cidade creza a ambos
lados desta vía
simplicidade e sinxeleza
do trazado urbano
conxestión do tráfico en
determinados momentos
cidades do Camiño de
Santiago, como Logroño
ou Astorga
a veces este tipo de plano
é resultado da planificación
urbana (as cidades lineais)
3.- As funcións urbanas.
función militar
Plano e vistas aéreas de Palmanova (NL de Italia)
Plano da cidade de Nuremberg (Baviera, Alemaña))
función política e administrativa
Santiago de Compostela - Parlamento de Galicia
Santiago de Compostela - Xunta de Galicia
Madrid - Congreso dos Deputados
Madrid – Palacio de La Moncloa
Bruxelas – Sede da Comisión Europea Brasilia, capital de Brasil
Nova York – sede da ONU
Washington – O Capitolio, sede do Congreso dos EUA
función económica: comercio
función económica: industria
Vigo – Instalacións de PSA Peugeot Citröen
A Coruña – instalacións da Refinería de petróleo de Repsol
Bilbao – actividade industrial na década de 1970
Bilbao na actualidade: reconversión urbana
función económica:
finanzas
Londres: The City, o distrito financeiro
Frankfurt: sede do
Banco Central Europeo
Nova York: Wall Street, sede da Bolsa
función económica: tecnoloxía
Silicon Valley, San Francisco, California.
función relixiosa
A Meca (Arabia Saudí), peregrinación Xerusalén (Israel), lugares sagrados
Basílica de San Pedro do Vaticano (Roma) Catedral de Santiago de Compostela
Universidade de Oxford (Inglaterra)
Universidade de Salamanca. Pazo de Fonseca, orixe da Universidade de Santiago
función educativa
función cultural: turismo, arte, música...
función residencial
Filadelfia (Estados Unidos).
4.- Tipoloxía e xerarquía mundial das cidades.
4.1.- A explosión urbana.
Evolución da
poboación urbana
(Fonte: ONU)
ano 1950 ano 1975 ano 2007 ano 2025
Poboación
urbana
taxa de
urbanización
Poboación
urbana
taxa de
urbanización
Poboación
urbana
taxa de
urbanización
Poboación
urbana
taxa de
urbanización
[millóns de
persoas]
[% de
poboación
urbana]
[millóns de
persoas]
[% de
poboación
urbana]
[millóns de
persoas]
[% de
poboación
urbana]
[millóns de
persoas]
[% de
poboación
urbana]
Mundo 738 29,1 1.518 37,3 3.293 49,4 4.585 57,2
Países
desenvolvidos 428 52,5 701 67 911 74,4 995 79
Países
subdesenvolvidos 310 18 817 27 2.382 43,8 3.590 53,2
África 33 14,5 107 25,7 373 38,7 658 47,2
Asia 237 16,8 574 24 1.645 40,8 2.440 51,1
Europa 281 51,2 444 65,7 528 72,2 545 76,2
América Latina e
Caribe 69 41,4 198 61,1 448 78,3 575 83,5
América do Norte 110 63,9 180 73,8 275 81,3 337 85,7
Oceanía 8 62 15 71,5 24 70,5 30 71,9
4.2.- As aglomeracións urbanas.
área
metropolitana
fórmase polo crecemento dunha gran cidade (“metrópole") que enlaza cun conxunto de
núcleos urbanos menores próximos a ela (“cidades satélite”)
entre elas establécense unha densa trama de relacións económicas e sociais (traballo, lecer,
compras, estudos...)
a metrópole subministra emprego e servizos á área metropolitana
as cidades satélite proporcionan man de obra e albergan actividades económicas propias da
cidade central
conurbación
área urbanizada continua formada por dúas ou más cidades de categoría semellante que
crecen paralelamente e unen as súas áreas metropolitanas
aparentemente son unha soa cidade, pero cada unha mantén a súa independencia funcional
e dinámica (administración, servizos sanitarios, servizos educativos...)
rexión urbana conurbación formada por varias cidades dispersas, pero relativamente próximas, de tamaños
similares, conectadas entre si, de forma que o espazo urbanizado forma unha rexión
megalópole
aglomeración urbana de enormes dimensións, que se estende ao longo de centos de km
composta por cidades de distintos tamaños enlazadas nun conxunto urbano case continuo
fórmase polo crecemento simultáneo de conurbacións próximas cuxas áreas de influencia
entran en contacto
conurbación Randstad
rexión urbana Rin-Ruhr
As megacidades en 2025.
5.- As paisaxes urbanas.
Cidades dos países ricos Cidades dos países pobres
estrutura
(espazo
urbano)
ordenada; está formada por:
centro urbano:
- zona histórica en Europa
- CBD nos países novos desenvolvidos
periferia próxima: o espazo totalmente
construído
periferia afastada: parte externa da cidade
máis desordenada:
centro histórico ou cidade colonial
periferia próxima: contraste entre barrios
modernos (residencia de clases altas) e
extensas áreas de urbanización espontánea
(chabolas, favelas...)
periferia afastada: vivendas da poboación
agraria
tendencia
de
crecemento
estancamento e perda da densidade de
poboación:
parte dos habitantes trasládanse a vivir aos
arredores ou a cidades medianas ⟹
crecemento das áreas metropolitanas e das
conurbacións
pásase das cidades compactas ás cidades difusas
cidades moi urbanizadas, con altos niveis de
desenvolvemento tecnolóxico, moitos medios de
transportes e grandes infraestruturas
experimentaron un extraordinario crecemento
desde mediados do século XX
son enormes aglomeracións urbanas, que
concentran moita poboación, sobre todo as
cidades dos países menos desenvolvidos do Sur
problemas
sociais
desigualdade social:
concentración de determinadas minorías en
barrios degradados con altos niveis de
conflitividade (guetos)
maior desigualdade social e extensión da pobreza:
amplas zonas de vivendas insalubres
contrastan con áreas residenciais de luxo
a maioría da poboación carece dos servizos
esenciais: saúde, educación...
Estrutura urbana dunha cidade europea.
Estrutura urbana dunha cidade de Norteamérica.
Estrutura urbana das cidades dos países pobres.
6.- O espazo urbano en España.
O sistema urbano español
nivel habitantes trazos exemplos
metrópoles
nacionais
máis de
1.500.000
centro dunha extensa área metropolitana
influencia nacional e internacional
sede das principais institucións públicas e de grandes empresas
densa rede de comunicacións
gran vitalidade cultural, económica e política
Madrid e
Barcelona
metrópoles
rexionais
de 500.000
a 1.500.000
centro dunha extensa rexión
cidades grandes e ben comunicadas
* contan con funcións diversificadas e especializadas
* manteñen intensas relacións coas metrópoles nacionais
Valencia, Sevilla,
Málaga e
Zaragoza
metrópoles
subrexionais
de 200.000
a 500.000
teñen servizos especializados: universidades, hospitais...
* áreas metropolitanas pequenas
* influencia subrexional ou rexional nas CC. AA. uniprovinciais
A Coruña, Vigo
Bilbao, Murcia,
Valladolid...
cidades
medianas
[ou centros
subrexionais]
de 50.000
a 200.000
a > son capitais de provincia non incluídas nos niveis anteriores
* funcións menos diversificadas: céntranse en servizos
comerciais, administrativos e sociais
exercen influencia no entorno provincial
Santander,
Pamplona,
Cádiz...
capitais
comarcais
de 10.000
a 50.000
* funcións escasas e pouco especializadas
dotadas de equipamentos e infraestruturas básicas (educación,
sanidade...)
inflúen nas localidades da súa redonda (bisbarra)
Astorga,
Betanzos...
A xerarquía de cidades e os eixes de desenvolvemento urbano en España
eixe metrópole nacional metrópoles rexionais metrópoles subrexionais centros subrexionais
ou ciudades medianas
atlántico - - A Coruña
Vigo
Ferrol
Santiago
Lugo
Pontevedra
Ourense
cantábrico -
Oviedo
Xixón
Bilbao
Vitoria
Avilés
León
Santander
Burgos
Pamplona
San Sebastián
val do Ebro - Zaragoza Vitoria
Bilbao
Logroño
Lleida
Tarragona
mediterráneo Barcelona Valencia
Alacante
Elxe
Murcia
Cartaxena
Palma de Mallorca
Castellón
Tarragona
Lleida
Xirona
andaluz - Sevilla
Málaga
Córdoba
Granada
Xerez da Fronteira
Huelva
Cádiz
Alxeciras
Xaén
Almería
Ceuta - Melilla
7.- Os problemas ambientais das cidades.
problema causas consecuencias
contaminación
atmosférica e
acústica
gran concentración de habitantes nun terreo moi
extenso ⟹ masivos movementos pendulares
emisión de gases contaminantes procedentes do
fume dos vehículos e das fábricas
ruídos procedentes de: vehículos, industrias, obras
públicas, actividades molestas, actitudes incívicas...
enfermidades respiratorias
enfermidades auditivas
problemas psicolóxicos (neuroses)
acumulación e
xestión dos
residuos sólidos
urbanos
consumo masivo dos cidadáns
carencia ou insuficiencia dos orzamentos e das
infraestruturas de tratamento dos residuos
malos olores
contaminación do subsolo
proliferación de ratas e insectos que
poden transmitir enfermidades
consumo de
enerxía non
renovable
calefacción, climatización, transportes públicos e
privados...
contribúe ao aumento da contaminación
escaseza de
vexetación
destrución da vexetación para construír
exceso de edificación en detrimento de parques,
áreas forestais e zonas de recreo
empeora a contaminación do aire
pode alterar as temperaturas e modificar
o clima local
escaseza de
auga potable
incremento da poboación urbana
consumo excesivo de auga
dificultades de subministro
incremento do prezo
desigualdades sociais no acceso á auga
contaminación da
auga
vertidos de augas residuais e refugallos industriais
sen tratar
inadecuada separación entre redes de auga potable
e canalizacións de augas residuais
pode causar graves enfermidades
infecciosas, que provocan a morte (máis
de 5 millóns de persoas cada ano)
