Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Ramón Cruces Colado
Durante os séculos XIII, XIV e XV, ao remate
da idade media, o sistema feudal, no que a
nobreza e a Igrexa tiñan a riqueza e o poder,
seguía vixente na Galiza e Portugal.
O POBO DEBÍA PAGARLLE Á NOBREZA UN
FORO POR CULTIVAR AS SÚAS TERRAS.
ESTE IMPOSTO, DO QUE TAMÉN SE
BENEFICIABA A IGREXA, PERMITÍA A ESTA
ARISTOCRACIA VIVIR NA OPULENCIA.
COMO A GUERRA CONTRA OS MOUROS XA ESTABA MOI AO SUR,
A PAZ DEIXABA Á NOBREZA MOITO TEMPO PARA O LECER.
NO S. XI, A TRAVÉS DOS PEREGRINOS DO
CAMIÑO DE SANTIAGO, CHEGOU DENDE
PROVENZA, NO ACTUAL SUR DE FRANCIA, A
MODA DE POETIZAR SOBRE O AMOR CORTÉS.
OS DOUS PERÍODOS EN
QUE SE DIVIDE A
LITERATURA MEDIEVAL
GALEGO-PORTUGUESA,
COMÚN AOS DOUS PAÍSES
POR POSUÍREN DAQUELA A
MESMA LINGUA, …
…NOMÉANSE IDADE DE
OURO (S. XIII E PRIMEIRA
METADE DO S. XIV) E DE
DECADENCIA (SEGUNDA
METADE DO S. XIV E MAIS
TODO O S. XV).
SUPOÑEMOS QUE XA
DENDE O SÉCULO XII SE
FACÍAN REUNIÓNS
POÉTICAS NOS PAZOS E
CASTELOS GALEGOS,
PORÉN AS CANTIGAS EN
GALEGO-PORTUGUÉS MÁIS
ANTIGAS DATAN DO S. XIII.
OS TROBADORES ERAN OS NOBRES
QUE COMPOÑÍAN A LETRA E MÚSICA
DESTAS CANCIÓNS.
OS XOGRARES
PROCEDÍAN DO
POBO BAIXO E
INTERPRETABAN AS
CANTIGAS,
CHEGANDO INCLUSO
ALGÚN DELES A
COMPOÑER.
OS MÚSICOS DENOMINÁBANSE
MENESTREIS, A QUEN PODÍAN
ACOMPAÑAR BAILANDO …
… AS SOLDADEIRAS,
MULLERES QUE ÍAN COS
SOLDADOS ÁS
NUMEROSAS GUERRAS
QUE HOUBO NESTA
ÉPOCA. MOI FAMOSA
FOI MARÍA A BALTEIRA,
SATIRIZADA NAS
CANTIGAS.
AS CANTIGAS ATÓPANSE EN
PERGAMIÑOS RECOMPILADOS EN
CÓDICES, UNHA ESPECIE DE LIBROS,
COMO O DA VATICANA, A
BIBLIOTECA NACIONAL DE LISBOA
OU AS CANTIGAS DE SANTA MARÍA
QUE SE GARDAN NO ESCORIAL.
Pergameu do códice da Biblioteca Nacional de Lisboa
AS CANTIGAS PODEN
DIVIDIRSE EN TRES XÉNEROS
MAIORES: CANTIGA DE
AMOR, DE AMIGO E DE
ESCARNIO E MALDICIR.
O XÉNERO POÉTICO DA
CANTIGA DE AMOR
CONSISTÍA EN QUE
UNHA VOZ POÉTICA
MASCULINA EXPRESABA
A SEU AMOR A UNHA
DAMA IDEALIZADA DA
NOBREZA.
COA PALABRA “SENHOR” O HOME FACÍA
REFERENCIA A UNHA DONA QUE REUNÍA
CARACTERÍSTICAS ABSTRACTAS DO IDEAL
DE BELEZA FEMININO.
Daquela o morfema -or era o empregado para os dous
xéneros: a senhor, a pastor…
FALAR BEN, SER
FERMOSA, BEN
TALLADA OU A
QUE DEUS FIXO
MELLOR SON OS
ÚNICOS ELOXIOS
QUE FAI O POETA.
ESTE NON PODÍA CITAR
NINGUNHA PARTE
FÍSICA CONCRETA
DELA PORQUE
ROMPERÍA O CÓDIGO
DA MESURA, QUE
IMPEDÍA DESVELAR A
IDENTIDADE DA DAMA
GABADA NO POEMA.
POLA COITA (PENA DE
AMOR) QUE SUFRÍA
POLA DAMA, A VOZ
POÉTICA PODÍA
CHEGAR A MORRER DE
AMOR, O QUE NUNCA SE
DEU NA CANTIGA DE
AMOR PROVENZAL.
… moir*’ eu porque non vexo aquí
a dona que por meu mal vi.
(Afonso X)
*morro
OS RECURSOS PROPIOS DESTE TIPO DE
CANTIGA SON O DOBRE E O MORDOBRE.
O PRIMEIRO É A REPETICIÓN DUNHA
PALABRA NA MESMA COBRA OU ESTROFA.
Pois sempre há en vós mesura
e todo ben e cordura,
que Deus fez en vós feitura
qual non fez en muller
nada (Don Dinís)
DOBRE
O MORDOBRE REPITE UNICAMENTE O
LEXEMA, CREANDO UN XOGO DE
CONCEPTOS DO AMOR CORTÉS
AÍNDA MAIOR CÓ DOBRE.
Pois me tal coita faz sofrer
qual sempr’ eu por ela sofrí,
des aquel día que a vi,
e non se quer de min doer
… (Afonso X)
MORDOBRE
As cantigas de amor acostumaban ser de
mestría, sen estribillo ou refrán, de aí que o
poeta debese amosar o seu bo facer poético ao
non poder repetir versos enteiros.
A RIMA MACHO (AGUDA) DESTAS
COMPOSICIÓNS SEGUÍA MÁIS FIELMENTE O
MODELO PROVENZAL, FRONTE Á RIMA
GRAVE, MÁIS PROPIA DAS DE AMIGO.
Quer’ eu en maneira de proençal
fazer agora un cantar d' amor
… (Don Dinís)
AS CANTIGAS DE AMIGO TEÑEN
ORIXE AUTÓCTONA POIS
PROVEÑEN DA LITERATURA ORAL
GALEGA DE CREACIÓN FEMININA.
NELAS A VOZ POÉTICA É UNHA DONCELA
DO POBO BAIXO QUE EXPRESA A SÚA COITA
DE AMOR POLO SEU AMIGO OU AMANTE,
SEMPRE AUSENTE, EN SITUACIÓNS COMO A
GUERRA, …
… NO SERVIZO AO REI OU DE
CAMIÑO PARA SE CITAR COA
DONCELA.
A VOZ POÉTICA
FEMININA PODE
DIRIXIRSE Á NAI, QUE
SE CONVERTE NA
CONFIDENTE DOS
AMORES DA SÚA
FILLA CO AMIGO,
ANTE A QUE TOMA
DIVERSAS
ACTITUDES:
… PROHIBICIÓN, AVISO, PERMISIVIDADE, DESCONFIANZA E MESMO CIUMES.
A SITUACIÓN
DESENVÓLVESE
SEMPRE NUN MARCO
NATURAL E PRECISO:
O MAR , A FRAGA ,
UNHA FONTE… , A
DIFERENZA DA
ABSTRACCIÓN DAS
CANTIGAS DE AMOR.
ASÍ, HAI CANTIGAS DE AMIGO BAILADAS, NAS QUE A MULLER EXPRESA A LEDICIA DO AMOR
CONVIDANDO AO BAILE.
AS DE ROMARÍASON AQUELAS NAS QUE O ENCONTRO
AMOROSO SE PRODUCE NUN SANTUARIO, LUGAR DE
REUNIÓN DOS AMANTES.
NAS MARIÑAS OU
BARCAROLAS A
VOZ POÉTICA DA
MULLER TOMA O
MAR OU AS SÚAS
ONDAS COMO
CONFIDENTES DOS
SEUS AMORES CO
AMIGO.
AS SETE CANTIGAS DE MARTÍN
CODAX QUE APARECEN NO
PERGAMEU VINDEL SON CLARAS
MOSTRAS DESTE SUBXÉNERO.
OS RECURSOS FORMAIS DA CANTIGA DE AMIGO TEÑEN ORIXE POPULAR, POLO QUE A REPETICIÓN DE VERSOS CONSTITÚE A SÚA
FORMA BÁSICA.
O PARALELISMO SEMÁNTICO
ENTRE VERSOS SITUADOS
NO MESMO LUGAR DE
DIFERENTES COBRAS,
REPETINDO O SIGNIFICADO,
É UN RECURSO MOI USADO
NA CANTIGA DE AMIGO.
ESTE PODÍA CHEGAR A SER TAMÉN
SINTÁCTICO, MUDÁNDOSE SÓ A
ÚLTIMA PALABRA DUN VERSO A OUTRO
DO PAR.
Ai eu, coitada, como vivo en gran cuidado
por meu amigo, que hei alongado!
Muito me tarda
o meu amigo na Guarda!
Ai eu, coitada, como vivo en gran desejo
por meu amigo, que tarda e non vejo!
Muito me tarda
o meu amigo na Guarda!
(Don Sancho I)
Ai eu, coitada, como vivo en gran cuidado
por meu amigo, que hei alongado!
Muito me tarda
o meu amigo na Guarda!
Ai eu, coitada, como vivo en gran desejo
por meu amigo, que tarda e non vejo!
Muito me tarda
o meu amigo na Guarda!
(Don Sancho I)
O LEIXAPRÉN FACÍASE DEIXANDO E
TOMANDO PARES DE VERSOS. OS
SEGUNDOS VERSOS PARALELÍSTICOS
DO PRIMEIRO PAR DE COBRAS
APARECÍAN COMO PRIMEIROS DO PAR
SEGUINTE.
Ondas do mar de Vigo,
Se vistes meu amigo,
e, ai Deus, se verrá cedo!
Ondas do mar levado,
Se vistes meu amado,
e, ai Deus, se verrá cedo!
o por que eu sospiro
e, ai Deus, se verrá cedo!
por que hei gran cuidado
e, ai Deus, se verrá cedo!(Martim Codax)
ADEMAIS, O REFRÁN, A
REPETICIÓN DUN OU VARIOS
VERSOS AO FINAL DE CADA
COBRA, APARECÍA
CORRENTEMENTE NESTE XÉNERO
BASEADO NA LITERATURA ORAL.
e, ai Deus, se verrá* cedo!
*virá
PORÉN, A MESTURA DE
XÉNEROS ERA USUAL:
MOITAS CANTIGAS DE AMOR
POSÚEN PARALELISMO E
REFRÁN, E INCLUSO
LEIXAPRÉN, PROPIOS DA
CANTIGA DE AMIGO.
A dona que eu am’ e tenho por senhor
amostráde-mi-a Deus, se vos en prazer for,
se non, dáde-mi a morte.
A dona que tenho por lume destes olhos meus
e por que choran sempr’, amostráde-mi-a, Deus,
se non, dáde-mi a morte.
… (Bernal de Bonaval)
Nesta cantiga de amor aparecen o paralelismo e o refrán
A CANTIGA MÁIS ANTIGA
CONSERVADA É PRECISAMENTE
DE ESCARNIO, O QUE NOS
AMOSA A PRÁCTICA CORTESÁ DE
MODA DAQUELA.
O XÉNERO DE ESCARNIO E
MALDICIR PROCEDE DO SIRVENTÉS
MORAL PROVENZAL, E NA GALIZA
PRESENTA VARIOS TEMAS:
A COVARDÍA
DALGÚNS
NOBRES NA
BATALLA, A
POBREZA NA
QUE OUTROS
NOBRES CAÍAN,
...
… OS VICIOS
DO CLERO OU
A DUBIDOSA
MORAL DAS
SOLDADEIRAS.
TAMÉN OS XOGRARES ERAN OBXECTO
DE BURLA NESTAS CANTIGAS,
RIDICULIZÁNDOSE A SÚA
HABELENCIA POÉTICA.
Foi un día Lopo jograr
á cas dun infançón cantar;
e mandou-lh’ ele por don dar
tres couces na garganta;
e fui-lh’ escass’, a meu cuidar,
segundo com’ el canta.
… (Martím Soares)
NA CANTIGA DE ESCARNIO
UTILÍZASE A RETRANCA E O
DOBRE SENTIDO OU IRONÍA.
ESTE VERSO FAI ALUSIÓN A
UN CABALEIRO COVARDE
QUE FUXIU A PORTUGAL
NUNHA BATALLA:
Don Foão, que eu sei que há preço de ligeiro, …
(Afonso Meendes de Briteiros)
MAIS A DE MALDICIR USA PALABRAS
DIRECTAS, SEN EUFEMISMOS.
Abadessa, oi dizer
que erades mui sabedor
de todo ben; e, por amor
de Deus, queréde-vos doer
de min, que hogano casei,
que ben vos juro que non sei
máis que un asno de foder. (Afonso Eanes do Cotón)
ESTAS CANTIGAS
ADOITABAN SER DE
MESTRÍA POLA
NECESIDADE DE USO
DE LÉXICO VARIADO,
DANDO MOITA MÁIS
INFORMACIÓN DE
COBRA A COBRA.
OS XÉNEROS MENORES SON AQUELES MENOS
CULTIVADOS. UN DELES, A TENZÓN, CONSISTÍA
EN POEMAS DIALOGADOS ENTRE DOUS
TROBADORES OU XOGRARES.
A PASTORELA
TIÑA COMO
PROTAGONISTA
UNHA “PASTOR”
A QUEN LOABA
UNHA VOZ
MASCULINA.
OUTRO
SUBXÉNERO
POÉTICO ERA O
PRANTO, É
DICIR, UNHA
ELEXÍA POR
ALGUÉN MORTO.
TAMÉN HAI CANTIGAS EN QUE A VOZ
POÉTICA SE QUEIXA DA CHEGADA DO DÍA,
MOMENTO DA SEPARACIÓN DOS AMANTES:
COÑÉCENSE COMO ALBAS OU ALBORADAS.
Algúns dos máis de cen trobadores coñecidos foron
Afonso X o Sabio, o seu neto e rei portugués Don
Dinís, Airas Nunes, Paio Gomes Chariño...; entre os
xograres destacan Fernando Esquío, Codax, Pero
Meogo, Mendiño... , todos do s. XIII.
AFONSO X
Á parte desta literatura profana, existía
outra relixiosa en galego-portugués: as
Cantigas de Santa María, mandadas
elaborar por Afonso X o Sabio.
O PROPIO REI COMPUXO ALGUNHA,
MAIS A MAIORÍA DELAS SON DE
TROBADORES QUE POR ENCARGA DO
MONARCA RECOMPILARON DIVERSOS
MILAGRES MARIANOS.
Afonso X
ESTAS CANTIGAS, DENOMINADAS
NARRATIVAS POR CONTAREN
INTERVENCIÓNS DA VIRXE NO MUNDO,
LEVABAN NOTACIÓN MUSICAL E VIÑETAS
DECORATIVAS EN MINIATURA.
Exemplo dunha
cantiga de Santa
María. O milagre
cóntase na parte
superior de cada
viñeta.
Ante o poder
demostrado pola
intercesión da
Virxe na defensa
do castelo ante os
sarracenos
(viñeta 4), o xefe
destes decide
converterse á
relixión cristiá
(viñeta 6).
CADA DEZ CANTIGAS
NARRATIVAS HAI UNHA LÍRICA,
QUE, IMITANDO O ESTILO DO
AMOR CORTÉS, EXPRESA O
AMOR DIVINO POLA VIRXE,
INTERCESORA ENTRE DEUS E O
SER HUMANO.
A NARRATIVA
MEDIEVAL FAI
A SÚA
APARICIÓN
TARDE, SOBRE
OS SÉCULOS
XIV E XV.
o Xosé de Arimateaou o Libro de
Tristán, onde se refire a historia de amor entre este e
mais Isolda.
As lendas do rei Arturo son tratadas en libros
traducidos do latín ou do castelán, como a
Demanda do Santo Graal,
TAMÉN A GUERRA DE TROIA
APARECE REFLECTIDA NA
CRÓNICA TROIANA OU NA
HISTORIA TROIANA.
Os miragres de Santiago narran
os milagres realizados polo
Apóstolo na peregrinaxe a
través do Camiño de Compostela.
DURANTE ESTES SÉCULOS O PODER CASTELÁN
FOISE INSTALANDO NA GALIZA (A NOBREZA
GALEGA FORA SUBSTITUÍDA POLA CASTELÁ) …
… POLO QUE A FINAIS DO PERÍODO
MEDIEVAL A LITERATURA GALEGA
ESCRITA CAE EN DESUSO CASE TOTAL
POR CARECER DE COMPOSITORES E
PROMOTORES, O QUE SE MANTERÁ
AO LONGO DOS TRES SÉCULOS
SEGUINTES: OS “SÉCULOS ESCUROS”.