NATALICIA

REGIS AVGVSTISSIMI

G V I L E L M I IMPERATORIS GERMANIAE

AB

VNIVERSITATE FRIDERICIA GVILELMIA RHENANA

DIE XXII M. MART. H. XI IN AVLA MAGNA CONCELEBRANDA

RECTORIS SENATVSQVE AVCTORITATE

INDICIT

HERMANNVS VSENER

INSVNT ACTA S. TIMOTHEI

BONNAE TYPIS CAROLI GEORGI VNIV. TYPOGR.

281.1 Ac8tu

Sollemnem GVILELMIIMPEEATORIS diem indicturi cum superiore anno ad studio-

rum graecorum infimum aeuum delati simus, ne nunc quidem in florentium littera-

rum campos redibimus. hoc enim anno cum uniuersitatem nostram theologiae pro-

fessor amplissimus regat GVILELMVS MANGOLD, ipso praefandi officio moniti experiun-

dum putauimus, si quam theologis grammatici tesseram sodalitatis studiorumque con-

iunctionis offerre, oblatam probare possimus. nam quamuis multis etiam nune prae

Tischendorfii phaleris ingeniufn Lachmanni sordere uideatur, ea theologiae et philo-

logiae est necessitudo, ut sanctorum testimoniorum interpretatio, ut rerum historiae-

que exploratio sine arte grammatica cogitari omnino nequeat. id quidem Scaliger,

cuius est aureum illud utinam essem bonus gramniaticus, sufficit enim ei qui auctores

omnes probe uult intellegere esse bonum grammaticum, tam firmiter sibi persuaserat,

ut non aliunde quam ab ignoratione grammaticae uel dissidia in religione pendere

diceret uerum tamen quid potissimum sibi utile aut necessarium ab arte gramma-

tiea petere possit theologia, haud scio nos an non deceat quaerere. a nobis expecta-

tur ut neglecta ex bybliothecarum latebris eruamus, edita perpoliamus. priorum sae-

culorum incredibilem admiramur diligentiam edendis ueteris ecclesiae monumentis

ac pertractandis adhibitam: quae etsi superari posse non uidetur, eadem non me-

hercle pauca neque leuia huic quoque saeculo reliquit praestanda. quis credat esse

genus litterarum sacrarum, quod paene totum ad hunc diem contemptum iaceat ac

neglectum? uitas enim et acta sanctorum qui industria admirabili collegerunt ac

spatiosis uoluminibus recondiderunt Bollandus sociique pleraque non graeca sed la-

tine uersa proponebant, eique qua — neglegentia dicam an temeritate saepe fidem

librorum susque deque habuerint, longum est explicare. ac paucissima sunt eius ge-

neris momumenta, quae alii ea qua opus est cura ediderint, ut nuper Porphyrii

Gazensis uitam M. Hauptius opere postumo. Symeonis metaphrases non numero,

quales sat multas Mignii, patrologiae quam dicit conpilatoris, operarius ex codicibus

4

Parisiensibus protraxit; quas arripias inuitus, si genuinae uitae praesto non sunt : si sunt, spernas. Valde autem erraret qui actorum illorum pretium ex A. Tougardi abbatis excerptis aestimaret. uerum est molis tam amplae digerendae maius esse onus quam fructum, esse etiam permulta in eo genere uix digna quae edantur. at cum fabularum tum rerum historia suo iure illud flagitat, ut tandem ea saltem quae memoriam non corruptam mendaciis nec fucatam prae se ferant, ex turba secernan-tur. optime olim Theodoricus Ruinart meruit selectis primorum martyrum actis since-ris : hodie et addi non pauca poterunt et sincera non ea tantum quae ab oculatorum testium fide proxime absunt, sed ea quoque censenda erunt, quae fabulas ex uolgi ore exceptas simplici modo credulorum enarrant. quae cum ita sint, rem spero non prorsus inutilem me agere, si quod integrioris illius generis specimen ex scriniis promam, quod quo magis est tenue, eo facilius angustis huius scriptionis finibus cohibebitur: j^eruellem luculentius esset, quo procliuiores ad ueniam essent harum rerum peritiores, si quid praetermissum a me aut peccatum erit.

POLYCRATIS sub Commodo et Seuero impp. Ephesiorum episcopi tradita est ad Asiae minoris presbyteros de TIMOTHEO apostolo epistula breuis latine scripta. quae cum primum uitis sanctorum Louanii a. 1485 editis (quod tamen exemplum in in-structissima uniuersitatis Georgiae Augustae bybliotheca frustra quaesiui) inserta esset1 , postea identidem a Surio ac Lipomano, denique conlatis libris manu scri-ptis in Io. Bollandi actis sanctorum ianuarii t. π (a. 1643) p. 566 typis repetita est. postremus Cl. Peleterius cum canonem ecclesiae ueteris Romanae a Francisco Pi-thoeo restitutum ederet (Paris. 1687), apographon epistulae Polycrateae quod Pi-thoeus fecerat cnono ex passionariis codicibus monasterii s. Germani Parisiensis5 usus, eiusdem uoluminis p. 366 sq. publici iuris fecit: quod exemplum, cum codex ille nunc non compareat, instar codicis est. Polycratis nominis quam nulla sit fides, facile ap-paret nec nisi paucissimos latuit. Eusebius enim Polycratem de Timothei electione et morte testatum esse ignorat h is t eccl. III 4, 5 neque magis quae de Ioanne euangelista narrauisse ille fertur, cognita habet π ι 18. 23 sq. altum est eius de hoc opusculo silentium, qui diligentissime uirorum ecclesiasticorum scriptis inlustrium memoriam excussit, Hieronymi de uir. inl. c. 45 t. Π p. 885 Vall. (nil enim tradit

J) eius rei Iac. Vsserius mihi auctor est, dissertationis de Macedonum et Asianorum anno solari c. 2 p. 21 (ed. Lugd. Bat. 1683).

5

nisi quae ex Eusebio h. eccl. ν 22. 24 sublegerit), altum uel Honorii Augustodunen-sis de scrr. eccl. c. 45. primus testis est uir ut illis temporibus doctus Sigebertus Gemblacensis, qui cum nefas duceret scriptores uenerandae si dis placet antiquitatis Marcellos Linos Dionysios a litteris sacris prbcul haberi, haec etiam de Polycrate rettulit de uiris ill. 3 Polycrates fiassionem s. Timothei apostoli scriftsit et alia multa. Sigeberto non dubito quin minor natu fuerit chronographus mihi quidem igno-tus 1

f cuius ad Neruae imperium adnotationem hanc Vincentius Bellouacensis speculi historialis 1. XI 38 attulit eodem anno tit legihir s. Timotheus multa pro tieritate ftas-sus ad dominum migrauit. cums uitam Policrates presbtter scripsit. ipse autem Vin-centius eius uitae etiam epitomen loco indicato adiecit. itaque etsi medio aeuo Poly-cratis quae fertur epistula satis nota fuit, antiquiores eam scriptores non agnoscunt.

At ex graeco sermone hoc opusculum expressum esse nemo fuit quem fugeret. immo graecum non solum antiquiore tempore Photius legebat (uide infra quae di-centur), sed etiam recentiore tempore Bollandi socii uiderunt. adeo specimina quae-dam cum Petrus Halloix in illustrium ecclesiae orientalis scriptorum uitis et docu-mentis t. I p. 558 ad uitae Polycarpi c. v n et ab eo mutuatus Iac. Vsserius libri supra memorati p. 22 (scil. libelli infra editi n. 66—69), tum Cangius gloss. mediae graeci-tatis t. I p. 607 eumque secutus Lobeckius Aglaophami p. 177 (scil. u. 44 της usque ad 49 γυναιξί) sparserant. igitur libellus non uno nomine memorabilis ex bybliothecae alicuius angulis et poterat promi et debebat. ego uero Italorum thesauros frustra rimabar: in Vaticano fieri potest ut mea culpa; exciderat enim mihi quod iam in Bollandi actis p. 563, 7 obseruatum erat, graeca exempla Polycratis nomine carere. meliore euentu Parisiis quaesitum iri Cangius fidem faciebat. precibus igitur adii MAXIMILIANVM BONNETVM nostrum, professorem nuper Parisiensem: quem (parcam uerbis) numquam quicquam rogaui, quin eodem studio eademque cura atque suum ageret ; quod quantum dicam, sciunt qui quae de Galeno uel Catullo commentatus est, norunt. spem superauit euentus. Bonnetus enim in codice Parisiensi gr. 1219 formae minoris, saeculi XI aut xn, cuius indicem satis accuratum uide catalogi codd. Par . t. π p. 257, opusculi exemplar repperit multo integrius quam quo Halloix ute-batur necdum ea interpolatione maculatum quam Bollandi socius indicat (cf. adn. ad

*) saeculo X I I antiquiorem eum chronographum fuisse non puto: certe neque Hermannus Contractus neque Marianus Scotus de Timotheo quicqtiam referunt.

6

u. 60). huius libri apographon accuratissimum cum officiosae Bonneti uoluntati debeam, ^eidem debeo ut cum reliquis uiris doctis comm unicem. quod ut recte fieri posset, etiam ad uersionem latinam emendandam ille optima mihi subsidia parauit, duobus conlatis codicibus Parisiensibus^uno saeculi χ inter latinos n. 17625 (olim s. Corneille de Comptegne n. 40) sanctorum mensis ianuarii uitas amplexo f. 202», altero sae-culi XII eodemque melioris notae n. 5300 (reg. 3864), olim qui Antonii Fabri fuit. his copiis ad meas qualescumque adiectis potui uersionem ueterem sic repraesentare, ut simul etiam quam lasciuiens quo usque grassata sit in hoc litterarum genere inter-polatio intellegi possit.

iam eis quibus haec legere et tractare animus erit, nil restat nisi ut signa ad-notationis criticae explicemus. igitur in graecae lectionis discrepantia V uersionem latinam tunc indicabit, cum emendationem ea suppeditauit: nam reliqua quo legen-tes ipsi notare possent, uersionem graecis subieci. in adnotatione uersionis

Β erit Bollandi exemplum C codex Parisiensis lat. 17625 olim s. Cornelii F codex Parisiensis lat. 5300 olim A. Fabri Ρ Pithoeanum apographon codicis SGermanensis V Vincentii Bellouacensis epitoma spec. hist. XI 38.

Ι

Μψί ιανοναρίφ κβ μαρτύρων τον αγίου και πανευφήμον αποστόλου Τιμοθέου, 64*

μαϋητόν γβναμένον Παύλου του αποστόλου, πρώτον επισκόπου της εν Εφέσφ

εκκλησίας, μαρτνρήσαντος επί βασιλέως Νέρβα.

°Ίσμεν πολλούς Ιστορίας τ ε και βίους, η&η τ ε και πολιτείας και τελευτάς θεοφιλών

και οσίων άν\όρών σνγγραψαμένονς, αφ1 ών αυτούς τόίς μετά ταϋτα γνωρίμους κατεστί- 64^

ω τ Ιϊαννοναρι 2 πρώτον] α Ιν Ιφέαω: cod. nusquam iota mutum exhibet 3 μαρτυρίααν

νερβα' ενλόγησον (?) πάτερ (conpendio scribuntur): ~ 4 πολλ[ασ] litteris nouissimis in litura scriptis η&ει τε y.ca πολιτεΤαα 5 αυτούς] εανιονο: correxi ex V γνορίμουΰ

Incipit passio sancti Timothei discipuli sancti Paidi apostoli quae est XI Jcal febr.

Martyrium sancti Timothei discipuli quidem facti sancti Pauli apostoli, primi autem patriarchae constituti Ephesiorum metropolis Asiae.

Cunctis huius Asiae et Frigiae, Pamphyliae, Ponti et Galatiae et omnibus in 5 catholica pace degentibus compresbyteris: ego omnium aestrum minimus Polycrates, sicut ipsi qui uiderunt nobis tradiderunt et nos statim sicuti succepimus in aedifi-cationem innotescere iustum duximus, pax et salus in Ghristo fratribus.

Multi multas historias et uitas, mores etiam et conversationes ac fines deo amabilium et sanctorum uirorum conscripserunt, quibus eorum notitiam posteris commendauerunt. qua- 10

1—4 om Ρ | 1—2 οπι Β | 1—3 quidem litteris uncialibus C | 1 thimothei F ut solet | sci C: beati F | que est · x% · C: · χ · F | februarii F | 3 martyrmn pr C | faeti om Β | 4 patriarche F sed talia semel adnoto | metropoli pr C, F | 5 Cunctis huius Asiae om Β conflato titulo et epistulae capite | pamphiliae FP | galathie F | et] atque Β | 6 cum presbris pr C, F | policrates CFV | 7 ndbis Ρ et nobis FB: michi C | et nos statim FPB: * * [ego sta] * * * ita * * * * b. e. et ego statim ita . . . C erasis ante ita xi litteris ut tamen ego sta dispicere Bormetus potuerit | secus sitccessimits Ρ secuti suscepimas Β secus successi C succe-dentes F | In edificatione pr C, FPB: et In edificatione multornm corr C | 8 duximus] duxi C | qiiihns] quo corr C

8

σαντο* τοιγαροΰν ουκ εξω τον δικαίου και ημείς το τοιούτον νομίσαννες μνήμτ] παραδοΰναι τον τε βίον και την πολιτείαν και την τελευτην τον αγίου αποστόλου του πρώτου επισκο-πήσαντος της *Εφεσίων μεγάλης μητροπόλεως Τιμοθέου εσπουδάσαμεν.

ο ουν τριςμακάριος εκείνος, ίος εκ, της συνταγείσης παρά Λουκά του άγιωτάτου εύαγγε-10 λιστου πραγματείας των καθολικών πράξεων εγνωμεν, έτύγχανεν τφ γένει εκ πατρός μέναΕλληνος,

μητρός δε Ιουδαίας πίστης, ώρμητο δε L· πόλεως Λυστρων, ij τις εστί μία της Λνκ.αόνων επαρχίας' μαθητεύσεις δε υπό του θεσπέσιου των αποστόλων Παύλου και πολλά πα$ αυτού μαρτυρηθείς συνέκδημός τε αυτοϋ γενόμενος και συγκακοπαθησας τφ ευαγγελίψ του Χρίστου και επιτηδειον εαυτόν αντψ παραστησας, επιστάς αμα αυτψ Trj ^Εψεσίων μητρο-

15 πολει παρ'' αυτού και το επισκοπείν πρώτος του θρόνου ταύτης της πόλεως τετύχηκεν, βα­σιλεύοντος το τηνικαυτα της *Ρωμαίων πολιτείας Νέρωνος, άνθυπατεύοντος δε της * Ασίας Μαξίμου.

7 αποστόλου] απ superscripto ολ, item u. 1 et 22 Ιπισκοπίσαντοσ 8 μεγάλης μητροπόλεως] μεγαλοπόλεωσ: correxi ex V 9 συνταγήσεισ 10 καθολικών, scr. αποστολικών 11 ητισ Ιστϊ λνκαωνών 13 μαρτυρι&εϊσ' 14 χυ 15 επισκοπείν: adde πιστενΟεϊς ιετύχηκεν Βασιλενοντοσ

propter non extra iustum et nos tale qidd existimantes, memoriae tradere ttitam et conuersa-tionem ac transtiiim sancti apostoli et primi patriarchae Ephesiomm magnae metropoHs Timothei festinauimus.

Nam heatissimas ille, sicat etiam ex constitutis α Laca sancto euangelista wtholicis 15 actibus cognoiiimus, erat natione patris Hettinis, matris uero Iudaeae fidelis; ortas cmitate

Listris, quae est ima Lycaoniae praefecturae. doctus autem α magno dei cultore Paulo apo-stolo et multa ab eo testificatas, conperegrinus nihilo minus eius factus et conpatiens in euangelio Christi, et ualde commodum Uli se ipsum praebens deuenit cum eo ad splendidissimam Ephesiorum metropolim, α quo et episcopatum primus apostolicae sedis ipsius splendidae

20 metropolis consecutus est, regnante tunc in Bomanorum ckiitate Nerone, proconsulante autem Asiam Maximo.

14 ex Β et P: in F, duas litteras macula obtectas exhibet C | euuang(e)Usta C qui euangelium ubique geininata u scribit | 15 erat. ..fidelis] erat filius mulieris iudee^ fidelis patre gentili F | hellinis pr C,- Ρ hellinus corr C gentilis Β | iudeae pr, iudeus corr C | fidelis C ex corr | hortus pr C | ciuitate pr C, PB: in ciuitate corr C, F | 16 licaonie C | 17 db eo om C | comperegrinus GFB | nichil * ominus C nicbilominus F | ei* C ab eius F | compatiens FPB \ 18 se ipsum] cal. seruitium' Β | ad CBV: om FP | 19 et om C | 20 tc in F: in CP8 | ciuilitate pr C | proeonsulante CP cod. N. Belfortii apud B: pro-curante FP

9

οσα μεν ονν αυτψ εν τε διδασκαλία και θαυματουρ\γίαις και Ιάσεσιν και πολιτείαις 65Γ υπερβαινουσαις ανθρωπίνους λογισμούς πέπρακται, εξόν εκάστφ εκ των διαφόρως εις αυτόν είρημένων εν ταϊς των αγίων αποστόλων πράξεσιν καταμαθεϊν' ήμας δε δίκαιον παραστήσαι, 20 οτι γε δν ο αυτός αγιώτατος απόστολος Τιμόθεος ου μόνον τον αγίου Παύλου του άοιδίμου και πανενφήμου [αποστόλου, άλλα και του ενδόξου θεολόγου ^Ιωάννου του έπι το στήθος άναπαυσαμένου του μεγάλου θεού καϊ σωτήρος ημών ^ίησοϋ Χρίστου αυτόπτης τε και αυ-τηκοος γεγένηται. Νέρωνος γαρ κατά των κορυφαίων των αποστόλων Πέτρου και Παύλου λνττήσαντος των τε συν αυτοίς ενδόξων μαθητών διαφόρως τον βίον πληρωσάντων ετυχεν 25 Ιωαννην τον μέγαν θεολόγον επιστήναι ταύτη τη Ίτόλει έκβρασθέντα έκ ναυαγίου, ώς εξόν τοις βουλομένοις εκ τών υπό Ειρηναίου του Αονγδωνος επισκόπου εις αυτόν συγγεγραμμένων γνώναι* και γαρ και οι επακολουθήσαντες τοίς μαθηταΊς του κυρίου ημών *Ιησοΰ Χρίστου τους παρ* αυτών σποράδην σννταγέντας χάρτας διαφόροις γλώσσαις συγγεγ ραμμένους τών

19 Ι'ξών 22 Ιωάννου] ιώ ut u. 26. 31. 41. 61 23 &ΰ σρσ ίυ χν τε καϊ αντήκωοΰ γεγένψε {ca m alt supra posait) 26 Ιπιατ είναι ώσέξών τοΐσ 27 έκ τών υπο] νπο: correxi ex V εϊρηνεόν 28 τον κν ημών ιν χν item u. 30 et 70 29 σνντεταγμενονσ: eorrexi ex V, 33

Vbi siquidem in doctrinis et miracidorum ostensionibus sanitates et conuersationes superascendentes humanas cogitationes peregit, qaae unus quisque in differenter in ipsum dictis sufftcienter in sanctorum apostolorum nostrorum actibus potest discere. nos autem ostendere dignum ducimus, quia ipse sanctissimus apostolus et patriarcha Timotheus non 25 tantum beatissimi Pauli apostoli, sed et gloriosi theologi Ioannis, qui supra pectus requieuit magni dei et saluatoris nostri Iesu Christi, nisor et ipsius auditor faclus est. Nerone enim principes apostolornm Petrum et Paulum martyrio male tractante, gloriosis etiam eorum condiscipulis differenter finitis, conuenit Ioannem magnum theologum adesse splendidae me-tropoli scaturientem de naufragio, sicut uolentes discere ex his quae ab Irenaeo Lugdunensi 30 episcopo de eodem excellentissimo Ioanne conscripta sunt, ualent nosse. Quando etiam et qui secuti fuertmt discipulos domini nostri Iesti Ghristi, apud se passim constitutas cartas differen-

23 humanis cogitationibus FP | quas C | indifferenter CPB de differenter F ut codex s. Mariae de Ripatorio apud Β | in eius dictis et suffitienter C | 24 sufficienter om Β | 25 duximus corr C | 26 Io-hannis C ut semper | recubuit Β | 27 ihu CF ut sojent | ipsius om Β | enim] antem Β | 28 Paulum male tractante martyrio PV | tractante (— ti corr.) oecidere gloriosis C | 29 discipulis Β | indifferenter corr C | metropolis caturientio F metropoli* catt*i \\ rienti pr C metropoli cathego \\ r*ante corr C | 30 scaturientem BV scaiurienti Ρ | hireneo C hyreneo F | 31 Quanti corr C | etiam om F | 32 fuerant V | constitutas eartas F: constitute pr C, habentes constitutos et corr C constitutas Ρ constituta VB

2

10

30 γεναμένων επϊ αντών θανματονργημάτων ύπδ τον κνριον ημών Ίησον Χριοτον ονκ εγνωκοτες 65u οννθεΐναι, παραγενδμενοι επϊ της | *Εφεσίων κατά χοινήν γνώμην ^Ιωάννη τφ πανενφημφ

θεολογώ αντονς προσηγαγον όστις πάντα κατανοήσας και εξ αντών δρμηθεις τα μεν παρ' αντών εϊρημένα εν τοις τρισϊν εναγγελίοις ενθείς κατά τάξιν Ματθαίον και Μάρκον και Αονκά άπεγράιρατο, τάς αυτών ονομασίας ενθείς τοίς εναγγελίοις · εύρων δε αντονς τά της

35 οικονομίας τνς ενανθρωπήσεως γενεαλογήσαντας, ατε τά εκ τον θείον στηθονς άναμαξόμενος τά έκείνοις ονκ εϊρημένα αντδς θεολογεί, άναπληρώσας και τά ελλιπώς αντοΊ,ς εϊρημένα εν τοΐς κεφαλαίοις θεία θανματονργήματα ' όθεν τφ τοιοντψ σνντόγματι εΐτ' ονν εναγγελίφ το εαυτόν επέθηκεν όνομα. Αλλά σκαιοϋ δαίμονος εμφοιτήσαντος τοίς λογισμόΐς /ίομετιανον τον βασιλενσαντος της ^Ρωμαίων πολιτείας μετά Νέρωνα και των δια μέσον βασιλενσάντων

40 δρμήσαντδς τε τάΐς κατά τον αγίον διαβολαϊς εξόριστος δ πολλάκις εϊρημένος θεολόγος Ιωάννης της Εφεσίων νπ* αντον γίνεται, Πάτμον την νησον οϊκησαι πρόσταχθείς, η τις μία τών κνκλάδων τνγχάνει νήσων.

33 εν άγγελίοια iv \ &εϊσ 36 έκείνοίσ^, εϊρημένα cod., in mg ,,ουχ1 addidit altera ut uidetur manus Ζλλειπώσ 37 ο&εν το τοιούτον αύνταγμα. τ\τ> ονν ευαγγέλιον 38 τώ εαντον Ιπετέ&εικεν

σκεον 39 scrib. τους — βασιλενσαντας 41 οϊκεϊααι

tibus linguis conscriptas de factis miraculis α domino nostro Iesti Christo, nescientes ordinatim componere, conuenientes ad Ephesiorum urbemy secundum communem sententiam Iocmni fauora-

35 bili theologo obtulerunt. qui omnia considerans et ex eis gaudenter motus, qiiae ab ipsis dicta sunt in tribus euangeliis constituit secundum ordinem Mathaei uidelicet et Marci et Lucae, eorumque nominationes conscripsit et singulas singulis euangeliis superposuit. In-ueniens autem eos dispensationes humanitatis narrantes, quae de diuino pectore hauserat et ab illis dicta non fuerant, ipse pleniter narrat, supplens et guae minus ab eis dicta sunt in

40 capitulis diuina miracida. unde tali constituto, nidlius hominis cogitationibus ante adorso, sacro sdlicet euangelio superposnit nomen simm. sequenti denique tempore Oomitiani imperantis Bomanae ciuitati post Neronem et per medium imperantium irruentibus in sanctum obirecta-

33 conscriptas FP, ex conscripta* corr C: cofiscripta "VB | 34 uenientes Ρ | 35 optulerunt F ] et ex eis om V | ex eis F ex his B: exiens CP exigens cod. Belf. discernens cod. monasterii s. Maximini | gaudentes cod. Belf. differentiae cod. s. Max. | modos qui cod. s. Max. | 36 et marci CVP: marci FB | 38 dis-pensationis humanitates F | quae] ea que V | 39 narrauit V | 40 mirabilia C | antea dorso pr C ante α dorso FP corr C | 41 dotnitiano imperanti corr C Domitiano imperante Β imperante domiciano V | 42 ciuilitati pr C, F | permedium imperantium pr C. F cod. Belf., P: maximum imperantes (tores supra scr, fort. m pr) corr C qui medio tempore imperarunt Β per mediatorem imperatoriis cod. s. Max.

11

τούτων δε εν τούτοις όντων και της επισκοπής όσίως και καλώς υπό τον πολλάκις ειρημένον άγιωτατον Τιμο&έον διοι\κονμένης, της δε Έφεσίων λείχρανα ετι της πρψην εϊδω- 66̂ λολατρείας εν τοις το τηνικαντα ταντην οϊκονσιν εχούσης, Καταγωγίων, ως αυτοί τότε εκά- 45 λουν, εορτψ εν ήμέραις τισιν επιτελούντων προσχήματα μεν άπρεπη εαντοΊς περιτι&εντες, π:ρός δε το μη γινώσκεσ&αι προσωπείοις κατακαλυπτοντες τα εαυτών πρόσωπα, ρόπαλα τε επιφερόμενοι και εικόνας ειδώλων και τίνα άσματα άποκαλονντες επιόντες τ ε ατάκτως ελεν-&έροις άνδράσιν και σεμναϊς γνναιξίν, φόνους ου τους τυχόντας διεργαζόμενοι και 7ΐλη&ος αίμάτων έκχέοντες εν τοΐς έπισήμοις της πόλεως τόποις, ώσανει άναγκαϊόν τι και ιρνχω- 50 φελές 7ΐράττοντες ουκ επανοντο' ώστε πολλά μεν αυτονς τον άγιωτατον άποκλαίοντος Τι-μο&έου, ουκ εξισχύοντος δε ταίς διδασκαλίαις το τοιούτον αυτών μανιώδες άναστεϊλαι,

43 όντων 45 καταγωγίων ο υτ ω καλουμένων ώσ: deleui interpolationem 45—46 έκάλονν έυρτην, Ιν 46 άπρεπεΐ 47 τω μηγινώακεσ&αι προσωπίοισ, 48 άποκαλονντες] fort. βανκα-λώντες 49 τοιχόντασ 50 Ιπισίμοισ ψνχοφελεσ

tionibus multoties dictus theologus apostolus Ioannes de Ephesiorum splendida urbe ab ipso exsul factus est et in Patmo insida, quae una Cycladum est insularum, habitare praeceptus.

Istis autem in his existentibns, et episcopatum sancte et bene saepe dicto sanctissimo 45 Timotheo dispensante, Ephesiorum metropoli reliquiae primae idolairiae in his qui tunc ipsam inhabitabant, remanserant, qui habebant Catagogiarum (sic enim eamdem ipsi uocabant) festiuitatem in diebns quibtisdam perficientes, praetexta qaidem se ipsos circumponentes^ et ut cognosci nequirent facialibus uelantes illorum facies, et ropala et imagines simulacrorum por-tantes, ac cantica ludicra quaedam clamantes, saperinsiUebant inordinabiliter liberas et uene- 50 rabiles mulieres. Jiomicidia etiam et alia plura inlicita et nefanda operantes, et multum sanguinem effundentes in designatis locis ciuitatis et haec quasi necessaria ad profectum animae agentes non sinebant, frequentissime ipsos deuocante sandissiwio ttinc archiepiscopante Timotheo.

43 multoties C et mult. Ρ proinde miilt. Β exid mult. F | 44 exsul C exul PB: om F | patmos Β pathmos CFV | cicladum est C est cicladum F | 45 Isto Β | existcnte Β exhistentib: C | et om C | episco-patum JEphesiorum metropolis BV | sce F : sancto CPB | bene om Β | 46 ephesiorum metropoli CF Epli. metropolim, P: om Β | tunc FVB: hic C terram Ρ ( 47 ipsam urbem V | inhabitabant FB: habitabant CV inhabitant Ρ | qui liabebant] quacdam nefanda scilicet quae uocabant Β \ catagiaru F: citagiarum CP Ca-tagogiorum ('latina quaedam mss. habent Cithagiarum, alia Catagiarum^) Β | eandem C, om Β | 48 iri\ et in Β | eam perficiebant Β | Pretexta corr C Protexta pr C, F praeterea cod. s. Max. | quidem] autem Β | 49 fascialibus Β COIT C | illorum om B. soripseris ipsormn | simulaclworum FPB | 50 catica pr C | lurida cod. s. Max. | 51 homicida pt C | illicita CFB: inclita Ρ | 53 desinebant Β | ipso * * **o*anta pr C ipsU sicofanta elamare corr C | denotante V | scissimu corr C scissime F | archiejpo CV

12

εν τη ημέρα της τοιαύτης αυτών βδελνράς πανηγύρεως αντοματίσαντα εν τη μέση τον εμβόλου παραινείν αντονς λέγοντα' Ανδρες *Εφέσιοι, μη είδωλομανεϊτε αλλ' έπίγνωτε τον

55 όντως οντά &εόν. οι δε έργάται τον διαβόλου άγαν ακτή σαντες επί τη διδαχή αντον τοις 66u παρ1 αυτών επιψερομένοις ροπάλοις τε και \ λί&οις χρησαμενοι τον δίκαιον εχρόνενσαν οι δε

δούλοι τον &εου ετι εμπνουν αυτόν λαβόντες ανέπαυσαν εν ορίψ ταύτης της πόλεως δίχα κειμένω εν τοις πέραν του λιμένος μέρεσιν, και μετ^ εϊρηνης έκεϊσε το πνεύμα τψ &εφ άποδεδωκύτος λαβόντες αντον το σώμα άινέ&εντο εν τόπφ έπικαλουμένψ Πίονι, εν&α νυν

60 τυγχάνει το αγιωτατον αυτού μαρτύριον. ζ/ομετιανου δε του βασιλέως καταστρεψαμένον τον βίον την βασιλείαν παραλαβών Νέρβας τον ΰειότατον άπόστολον ^Ιωάννην ανακαλείται' ος τις έπανελ&ών και έπιστάς τη *Εφεσίων ταντη πόλει ενρών τε κατά τον προκείμενον τρόπον πληρώσαντα τον βίον τον αγιωτατον Τιμό&εον αυτός δια τών τηνικαϋτα ευρεθέντων

53 βδελλυρασ αυτοματ(ααντα\ αυτομολιΰαντα 55 ϋ-ν τη διδαχή 56 παρ^ αυτών} fort. πάραυτα. χρισάμενοι, 57 &ν όρίω: correxi ex V ^*/"] $ια 58 πνα τω #ω άποδεδοκώτοσ 61 νερβασ, τον ΰειώτατον 63 ευρεθέντων

non praeualente autem illo doctrinis talem eorum insaniam prohibere, in die huiusmodi eorum 55 abominabilis festiuitaiis transcurrens sanctus in medium porticus, hortabatnr illos dicens:

Viri Ephesii nolite idolatriae insanire, sed agnoscite plane illum qui est deus. Operarii autem diaboli indignantes in doctrina eius, ipsis quos praediximus saperportatis palis et lapidibus usi iustum interfecerunt. senii nero dei adhuc spirantem emn repausauernnt in monte ipsi splendidae ciuitati adiacente in ultra portus partibus: et cum pace ibi sanctum spiritum

60 deo reddidit. accipientes namque eius sacratissimzmt corpus, reposuerant illud in loco uocato Pioni, in quo nune existit sanctissimum eius martyrium. Domitiano etenim imperatore demo-liente uitam, imperium Nerua accepit, qni diuinum apostolum et euangelistam Ioannem reaocat* isque rediens et superstans Epliesiorum ipsi splendidae metropoli, inueniens etiam secundum praedictum modum finisse inante uitam sanctissimum Timotheum, per eorum postulationem

54 autem illo pr, suis corr C | insaniem F | Jmiuscemodi Β | 55 abhominabilis V abominabis * * C abominabile P, pr F abhominabile corr F \ scs deleuit corr C | illos] eos FV | 56 ydolatrie F idololatriae Β: idolatre CV, Ρ ut idolatre corr C | illum plane Β | 57 Ipsi* corr C | palis] ' forte rhopalis ut ante5 Β ] 58 repausauerunt CFVB h. e. reficere studuernnt: reposuerunt Ρ | 59 adiacente CVB adiacenti FP | in (an — m ?) erasum C | ultra portus pr C, Ρ ultra porticus corr C ultraprotis cod. Belf. interioribus FB | soripseris portum \ partes ex partib; corr C | et ibi cum pace VB | ibi] ubi pr C j spiritum sanctum Ρ Ι 60 namque] uero Β | sanctissimum Ρ | 61 Pionio cod. Belf. | uitam demoliente Β i 62 reuocat ioKem F | reuocauit Β | 63 inueniens ex inuenientis (?) corr C | 64 modwm] mundum deletum a corr C | finisse C fuisse F: finiisse Ρ finiuisse Β | inante] instantem CFP, om B. restitui aduerbium linguae uolgaris

13

αρχιερέων της προεδρίας άντελάβετο' ος /.αϊ διηρκεσεν διέπων ταίτην άχρι της βασιλείας Τραϊανού. 65

Έτελειώ$η δε δ άγιος και ένδοξος μάρτυς του Χρίστου Τιμό&εος μετά τρεις ημέρας των καλουμένων Καταγωγίων, η τις εστίν κατά μεν ^ Ασιανους μηνός τετάρτου τριακοστή, κατά δε 'Ρωμαίους μηνός Ιανουαρίου εϊκάδι δευτέρα, βασιλεύοντος μεν της 'Ρωμαίων πολι­τείας του προρρη&έντος Νέρβα, άν&υπατευοντος δε της * Ασίας Περεγρίνου* κατά δε ημάς βα\σιλεύοντος τον κυρίου ημών *1ησοΰ Χρίστου, φ ή δόξα και το κράτος συν πατρί και 67* άγίω Ίΐνενματι νυν και αεί και εις τους αιώνας τών αιώνων.

64 προβάρειασ όϊεπων 66 Έτελειώ&ει (μάρτυς] απόστολος καϊ πατριάρχης δε μάρτυς β

Halloix) χυ 67 ητια έστϊν (τριακοστή] τριακάόι Hailoix) 68 ϊαννουαρι (μϊν] μετά hic et 67 Hall.) 69 νερβά' άνίΡ υπατεΰοντοσ 70 cf. ad. η. 28 συν πρι 71 πΎι ψ άιώ: ~

qui timc imienti simt sacrorum principes, praesulatum apostolici throni suscepit, qui et 65 persaffecit moderans ipsam magnae metropolis sacratissimam sedem usque ad Traiani imperium.

Finiuit autem sanctus et gloriosus apostolus et patriarcha ac martyr Christi Ti-motheus post * * uocatarum Catagogiarwm, quae est secundum Asianos quidem mensis quarti tricesima, secundum aidem Bomanos mensis ianuarii uicesima secunda die, regnante in Ro- 70 manorum ciuitatepraedicto Nerua, proconsulante autem Asiam Peregrino, apudnos uero regnante domino nostro Iesu Christo, cui est honor et gloria in saecula saeculorum. amen.

66 persuffecit pr C, Ρ suffecit FB: per multa suffultus gra in χρο floruit corr C | 68 ac om FB | timotheus uitam post pr C | 69 post uocatarunri] in nefanda festiuitate eorum, quani uocabant B. hiatum notaui | Gatagogiorum Β j quidem om Ρ | 70 trigesima Ρ xocx™" C die tricesima Β j idgesima Ρ | iw om C | 71 eiuilitate pr, in ciui * tate corr C | procurante Β | uero om F | 72 subscribit F JSxplicit passio sci thi-mothei discipuli sci pauli apli. Incipit inuentio siue translatio corporis gloriosissimi mris uincentii.

In his non desunt quae explanatione egeant. de eis igitur breuiter nunc dicam.

V. 9 παρά Λουκά in actis apost. 16, 1 κατηντησεν δε και εις Λέρβην και εις Λΰστραν. και Ιδού μα&ητής τις ην έκέϊ ονόματι Τιμό&εος, υιός γυναικός Ιουδαίας πιστΐς, πατρός δε αΕλληνος, ος εμαρτυρεΐτο υπό τών εν Λΰστροις και Ίκονίψ αδελφών, nomen

14

matris seruat ep. II ad Timoth. 1, 5 της εν σοι ανυπόκριτου πίστεως, η τις ενφκησεν πρώτον εν τΐ] μάμμη σου Λω'ίδι και τη μητρί σου Ευνίχη.

11 Λυκαόνων επαρχίας: Lycaonia cum olim Galatiae (cf. Cassius Dio LIII 26, 3), dein Cappadociae (Ptolemaei certe tempore cf. geogr. V 6, 16 sq.) subiuncta esset, sub Diocletiano soluta priore compage ad dioecesin Asianam translata et cum Pisidia in prouinciam unam redacta est, cuius cum Lycaoniae caput Iconium metro-polis esset, nomen Pisidia fuit: canonibus enim concilii Nicaeni a. 325 habiti latinis {in codice canonum Pithoeano p. 44, ap. Mansium t. n p. 695. 700) prouinciae Pisidiae urbium Lycaoniae et Pisidiae episcopi sic ascribuntur, ut Iconiensi primatus detur, ceteri plane misceantur. sic etiam Ammianus Marcellinus XIV 2, 1 Iconium Pisidiae oppidum uocat. eodem tamen saeculo Pisidia et Lycaonia separatae sunt et utra-que suo nomine prouincia constituta est. quod factum esse ante annum 381 concilii CPolitani acta documento sunt, quibus separatim Lycaoniae prouinciae et Pisidiae episcopi subscripsere (canonis Pithoeani p. 86 Mansianae collectionis t. III p. 570). hoc igitur certum est. ualde dubium, num recte cum Tillemontio hist. des emp. t. V p . 99 sq. Th. Mommsenus in commentationibus academiae Berolinensis a. 1862 p. 507 ad eandem mutationem Basilii episcopi Caesariensis uerba rettulerit, quae in epistula CXXXVIII anno 373 scripta (cf. Pr. Maranus de uita Basil. c. 28, 6 p. CXXXli) t. III p. 230 ed. Maur. leguntur Ίχόνιον πόλις εστί της Πιο ιδίας το μεν παλαιόν μετά την μεγίστην η πρώτη, νυν δε και αυτή προχά&ηται μέρους, ο εκ διαφόρων τμημάτων συναχ$έν επαρχίας ιδίας οϊκονομίαν ίδέξατο' αυτή καλεί και ήμας εις επίσκειριν ώστε αυτή δούναι έπίσκοπον. eundem enim rerum statum haec uerba indicant, qualem inde a Diocletiano fuisse supra uidimus: non Lycaoniae sed Pisidiae metropolis Iconium audit. quid quod Amphilochium, qui auctore Basilio inuitus eius urbis episcopus anno 373 exeunte aut ineunte proximo (cf. Maranus c. 30, 1 p. GXXXVl) electus erat, εις τά μέσα της Πισιδίας ab ipso deo adductum esse Basilius in epistula CLXI t. i n p. 251 anno 374 ad illum missa scr ibit. quodsi in eiusdem ad Amphilochium epistula anni 375 CC t. III p. 298 legitur έπειδάν δια&η τά κατά την Λυκαονίαν αποστολικώς ώς νπήρξω, demonstrari mihi quidem uidetur statim postquam Amphilochius episcopatum adeptus est, a. 374 Ly-caoniam a Pisidia separatam esse. nam cum a. 381 idem Amphilochius primus inter Lycaoniae antistites referatur, nil est cur Basilium accurate illo loco locutum esse negemus.

15

12 μαθητεύεσθαι uolgo cum datiuo iungitur ut ab Ignatio ep. adEphesios 10 νμΊν μαθητευθψαι uel ab Epiphanio haeres. LI 15 t. II p. 468, 24 Dind. τψ *Ιωάννγι ηδη μαθητευόμενοι, sed uiam illi structurae usus uerbi μαθητεύειν transitiuus muni-uerat, quem uides in euang. Matth. 28, 19 μαθητεύσατε πάντα τα έθνη et act. apost. 14, 21 μαθητευσαντες ικανούς, hinc igitur iam Irenaeus contra haer. III3, 4 ap. Euse-bium h. eccl. IV 14, 3 Πολύκαρπος . . . υπό αποστόλων μαθητευθείς.

14 επιστηναι huic scriptori idem fere est atque παραγενέσθαι etiam infra 26 et 62, itemque Basilio, cf. epist. CXVIII t. ΠΙ p. 210 άπόδος τοίννν (sc. το χρέος), ώ φίλη κεφαλή, έπιστάς ημών τ^ πατρίδι uel ep. CLXXVI ρ. 263 διό παρακαλοΰμεν προ τριών ήμερων επιστηναι. in Polybio obserues quam procliue fuerit a genuino uerbi usu ad nouicium delabi, si locum IX 7 ποιησάμενος δε την Ίίορείαν δια της Λαννίας και της Βρεττίας επέστη τοΊς κατά το (Ρήγιον τόποις άννποΊΐτως contuleris cum IV 43 την Βονν καλουμένην, ος έστι της .Ασίας τόπος, εφ* ον επιστηναι φασι πρώτον οι μϋθοι την 3/ώ περαιωθεϊσαν uel III 46 $7ζεΙ δε έπϊ τάς τελευταίας επέστησαν σχεδίας, quod Li-uius uertit ubi in wiinorem scil. ratem applicatam transgressi sunt.

15 το έπισκοπεϊν accusatiuus non habet quo referatur: deest uerbum quale πιστευθείς, atque id ipsum mihi probabilius uidetur intercidisse quam quod ex Sy-meonis imitatione repetas εγχειρισθείς. Quod uero de Timotheo principe ecclesiae Ephesiae episcopo scriptor narrat, nititur illud uetusta illius ecclesiae memoria. cf. Eusebius hist. eccl. III 4, 5 Τιμόθεος γε μην της εν *Εφέσω παροικίας Ιστορείται πρώτος την έπισκοπψ εϊληχέναι; etiam indicem episcoporum in ipsius ecclesiae diptychis con-signatum a Timotheo deductum fuisse testimonium luculentum in concilii Chalcedo-nensis (a. 451) actis extat extrema aet ionexi (t. IX p. 88 Harduini, t. VII p. 293aMans.) Λεόντιος ο ευλαβέστατος επίσκοπος Μαγνησίας (ad Maeandrum) είπεν *Λπό του αγίου Τιμοθέου μέχρι νυν εϊκοσιεπτά επίσκοποι έγένοντο' πάντες εν *Εφέσφ έχειροτονήθησαν ' μόνος Βασίλειος κατά βίαν ώδε έγένετο, και σφαγαί έγένοντο. cuius opinionis dubitari nequit quin fons fuerit epistula ad Timotheum prior, quaPaulus Timotheo tamquam Ephe-siorum antistiti quomodo curam animarum ageret praecepta dare uidebatur, cf. 1, 3 καθώς παρεκάλεσά σε προσμείναι εν *Εφέσω, πορενόμενος εϊς Μακεδονίαν, ϊνα παράγγειλες κτλ. Ε χ hoc loco etiam tempus, quo Timotheus episcopatum obiisse uerbis sequenti-bus traditur, necesse est definitum esse, imperatore illud Nerone dicitur euenisse: quod ut a ueterum chronographorum rationibus discrepat, ita magna ueri similitudine

16

commendatur. in chronico paschali p. 436 edit. Bonn. alterum Pauli apostoli iter Hie-rosolymitanum Asiatico et Silano cos. a. 46 assignatur, igitur cum nouem anrios idem praedicasse p. 437, 3 dicatur, antequam a Felice in uincula coniceretur, ante Neronem imperatorem captus esse statuitur. Eusebius ol. 208, 3 a. Chr. 55, csecundo Neronis* ut ait Hieronymus de uiris inl. 5 t. π ρ. 835 Vall., Paulum a Festo procuratore R o -mam missum in chronico adnotat; igitur cum biennio apostolus a Felice in custodia seruatus esset (act. ap. 24, 27), hic quoque cum chronico pasch. fere conspirans a. 53 illum captum esse, a. 52 Ephesum reliquisse putabat. quod tamen cum eis quae Io-sephus antiqu. Iud. xx 7 sq. de procuratoribus Iudaeae tradidit, aduersa fronte pugnat. recentiores etsi alius aliter tempora definiunt, ut intra annos 54 et 60 ua-gentur, longe tamen plerique inde a Io. Pearsone et Tillemontio captum esse Pau-lum a. 58 eidemque anno superiore 57 Epheso fugisse sibi persuaserunt; uno anno post facta haec esse statuit Ad. Hilgenfeldius hist. kr. einleitung in das neue testa-ment p. 227. a quorum rationibus proxime afuit qui haec de Timotheo scripsit. nam quoniam ecclesiae Ephesiae episcopatus Timotheo mandari a Paulo non potuit nisi cum Epheso cederet, apparet illum hanc fugam imperatoris Neronis annis primis ne-que tamen primo tribuisse (hoc enim si uoluisset, dicturus erat βααιλενσαντος). Cer-tiora diceremus, si de proconsule Maximo constaret. nouum enim hoc nomen fastis Asiae prouinciae a Waddingtone egregie conditis accedit. ex compluribus illius saeculi Maximis, inter quos mihi AEMILIVS HVEBNERVS litteris humanissimis optio-nem dedit, unus in rationem uenit Q. Allius Maximus, quem una cum L. Memmio Pollione postremis anni 49 mensibus suffectum fuisse titulus Gruteri p. CLXXII 6 cum Taciti annal. XII 9 conlatus docet. cum enim Claudio et Nerone impp. consula-tu functi solerent octonis annis aut pluribus intermissis prouinciam sortiri (cf. Wad-dingtonis fastes des firovinces Asiatiques p. 13), Maximus ille poterat uerno anni 58 tempore Asiam prouinciam pro consule adire. Huius Maximi num in ineptis Malalae somniis p . 251, 5 uestigium lateat, nemo facile dixerit neque quicquam interest scire.

adnotanda est Symeonis (de quo infra dicam) discrepantia, qui his spretis uerba infra u. 22 sq. posita sic mutauit c. 2, 6 p. 768a αλλά και Ιωάννη τψ διαφερόντως ήγα-πημένψ σνγγενόμενος μαΰητΐ} καΐ νπ αντον τον της *Εφεσίων &ρόνον εγχειρισ&είς παί ακονσας παρ1 αντον και μα&ών α πάλιν εκείνος νπό τον άγα&ον (scr. άγίον) πνεύματος, idemque relatis quae in hoc libello u. 38—42 leguntur subiecit 2, 8 p. 769c ev&a δη και

17

ατίμως ύπερορίου του τιμίου δηλαδή γενομένου Τιμόθεος της έηισκοηης *Εφεσίων άντε-ποιείτο καν ουδέ αυτόν επιβίωναν τψ θρόνψ χρόνον ίκανόν 6 εχθρός εΥασεν. suo ille ar-bitrio non a Paulo, sed ab Ioanne Patmum relegato Timotheum in sede episcopali constitui iubet, ea re offensus, quod indignum uidebatur sacerdotio praeesse Timo-theum, Ioannem non praeesse. Olim dubitatum esse, uter ecclesiae Ephesiae funda-menta iecisset Ioannesne an Paulus, Theodori.Mopseatae docent uerba a Cramero in catenis Graecorum patrum in NT t. VI p. 97, 21 edita (recepta aFritzschio in Theodori in NT commentariorum frr. p. 130), quae quoniam huius de Timotheo libelli rationi-bus perspiciendis egregie seruiunt, adscribam integra: Θεόδωρος δε φησιν επήλθε μοι σφοδρά θαυμαζειν εκείνα των εϊρηκότων τον μακάριον *Ιωάννην τον ευαγγελιστήν πρώ­τον τοϊς Εφεσίοις παραδεδο^κέναι τον της ευσέβειας λόγον* ουκ ενενόησαν γαρ, ως 'Ιωάννης τους ύστερους χρόνους παρ' Εφεσίοις έγένετο, διαγενόμενος άχρι των Τραϊανού του βασι­λέως καιρών, από τών Νέρωνος άρξάμενος, αφ' ου Παύλος άπετμήθη την κεφαλήν και δ Ιουδαϊκός πόλεμος άρχην έδέξατο. επί τούτου γαρ δη του πολέμου πάντας μεν αναχώρη­σαν τους αποστόλους ττς Ιουδαίας εγένετο* τότε δε και Ιωάννης εις την Εφεσον γενόμενος διετέλεσεν επ' αυτής άχρι τών Τραϊανού διαγεγονώς, ώς εφην, καιρών. Παύλος δε ουδέ τεθεαμένος αυτούς έπιστέλλων φαίνεται' καταλιμπάνει δέ Τιμόθεον μετά τούτο έπιστατη-σοντα τή παρ' αυτόϊς εκκλησία, γεγονώς ηδη παρ' αυτοϊς ώς εικός, τις δέ ούτως ηλίθιος cuW αν οϊηθήναι οτι παρόντος ^Ιωάννου Τιμόθεον επί τφ την έκκλησίαν οικονομέίν κατε-λίμπανεν; ετι και τούτο προς τοις εϊρημένοις λογίζεσθαι χρτ, ώς Εφεσίους έθεάσατο πολ­λψ προτερον η επί την *Ρώμην από της Ιουδαίας άναχθήναι όλως, ώς εν τάίς πράξεσι τών αποστόλων μάθοι αν τις σαφέστερον ώστε φαίνεσθαι αυτόν πανταχόθεν πολλψ προτερον της Ιωάννου διατριβής ταύτα (epistulam ad Ephesios) γράφοντα προς αυτούς, neque a Tertulliano opinio illa quam Theodorus impugnat plane aliena est, cum contra Mar-cionem IV 5 scribat habemus et Ioannis alumnas ecclesias. nam etsi aftocalyftsin eius Marcion resputt, ordo tamen episcoporum ad originem recensus in Ioannem stabit auctorem. sed consensus ecclesiae inde a saeculo quarto effecit, ut ea opinio obmu-tesceret. hoc uero nemo, ne Symeo quidem dixit Ioannem primum Ephesi episcopum fuisse: quod caue ex Palladii de Ioanne Chrysostomo dialogo p. 55b (t. x m Ioannis ed. Montefalc.) eruas: εφθασεν γαρ πάντως το καινόν και κουφωδέστατον του τολμήμα­τος και μέχρις ημών της κατά ^Εφεσον εκκλησίας' πώς γαρ ου; παραθαλάσσιας ούσης και

§αδίως διαπορθμευούσης τάς φήμας. εϊς τον τόπον γάρ, μάλλον δέ εις τον 'Ιωάννου του 3

18

το εναγγέλιον γράψαντος τον εϊς το της σοφίας στή&ος πιστώς επαναπεσοντος, περί ον γέγραπται "ον ηγάπα 6 Ιησούς"' ον Τιμό&εος ο Παύλου μα&ητής, προς ον αϊ δυο φέρον­ται του αποστόλου έπιστολαί' διαδέχεται βδέλνγμα έρημώσεως. nam uerba ον Τιμό&εος δ Παύλου μα&ητης ηοη solum manca sunt (deest ni fallor πρώτος έκόσμησε) sed ne loco quidem suo leguntur: quae si traieceris resecto glossemate, pristina emerget gra-datio εις τον τόπον γαρ ον Τιμό&εος ο Π. μα&ητής (πρώτος έκόσμησεν), ^ιάλλον δε εις τον Ιωάννου . . . . διαδέχεται βδέλυγμα έρημώσεως,

22 του επί το στή&ος αναπανσαμένον cf. eu. Ioann. XIII 23 ην δε άνακεί-μενος εις εκ των μα&ητών αυτού εν τψ κόλπψ τον *Ιησον, ον ηγάπα δ Ίησοϋς . . . . 25 άνα-πεσών δε εκείνος επί το στή&ος του Ίΐ]σον λέγει et XXI 20 τον μα&ητήν ον ηγάπα ο Ίησους . . . ο ς και άνέπεσεν εν τψ δείπνψ επί το στη&ος αυτοί).

27 υπό Ειρηναίου: hunc maxime de Ioanne ap. etiam Eusebius ad testimonium uocat h. eccl. III 18, 2. 23, 2—4. 28, 6. IV 14. sed ex Eusebio huius libelli scriptor quibus Irenaei nomen apponit repetere non potuit, neque alibi talia in haereseon libris inueniuntur. haec tantum inde adponi possunt π ι 1 (Euseb. ν 8, 4) έπειτα Ιωάννης ο μα&ητης τον κυρίου ό και επί το στη&ος αυτού άναπεσών και αυτός έξέδωκε το εναγγέλιον, εν Έφέσψ της ^Ασίας διατριβών et III 3, 4 (Eus. III 23, 4) αλλά και ή εν Εφέσψ εκκλησία υπό Παύλου μεν τε&εμελιωμένη, ^Ιωάννου δε παραμείναντος αυτοΐς μέχρι των Τραϊανού χρόνων μάρτυς αλη&ής έστι της αποστόλων παραδόσεως, atqui quo tempore, quo modo Ioannes Ephesum primum delatus sit, Irenaeus testis producitur; earum autem accuratiorem narrationem qui uelint εκ τών . . . εις αυτόν σνγγεγραμ-μένων petere iubentur. alium igitur Irenaei ηοη locum sed librum hic scriptor indi-cat, ubi de rebus ab apostolo ante Domitiani imperium gestis dictum erat: eum opinor quem Eusebius h. eccl. V 26 memorat και άλλος (sc. λόγος) ον άνατέ&εικεν αδελφψ Μαρκιανψ τόννομα εις έπίδειξιν τον αποστολικού κηρύγματος, Hieronymus de uiris inl. 35 t. π p. 873 ad Marcianum fratrem de apostolica praedicatione.

aduenisse autem Ephesum Ioannes dicitur Petro et Paulo Neronis iussu inter-fectis, h. e. post incendium urbis Christianorumque persecutionem a. 64 (cf. Tac i t ann. xv 44) factam: in qua re nil refert, utrum, ut par erat, anno 65 martyrium prineipes apostoloriim passos esse scriptor statuerit an posteriore1 : nam Ioannem

1) Eusebius cum Hieronymo pedisequo persecutionem apostolorumque martyrium anno 68 ascribit: a quo errore huius libelli scriptorem abhorrere manifestum est. ceterum uid. Clintonis fast. Rom. I p. 47.

19

minime dubium est quin iudicauerit a. 66 Ephesum uenisse. quod enim addit των τ& σνν αντοϊς ενδόξων μα&ητών διαφόρως τον βίον πληρωσάντων, intelleges si memine-rie eodem illo anno bellum Iudaicum esse exortum: hanc caussam putabat cur ex Palaestina apostolus fugisset, itemque Theodorus loco notabili quem supra p. 17 adscripsi. is quoque qui a. 396 ad Pauli epistulas breuia praemonuit (cf. Clintonis faetiuRom; I p. 537), qui quis fuerit alio loco dicam, non alia caussa statuit martyrium Pauli ante annos trecentos triginta accidisse.

naufragio factum esse ut Ioannes ad oram Asiae eiectus Ephesum ueniret, inter seidptores non fabulosos hic nunc unus est testis. sed fabulae Ioanneae scriptor qui Proehori nomen mentitur1 neque hunc libellum nouit et naufragii famam adeo celebratam uidebat ut uel repugnantem aliis quae narranda sibi essent recipiendam duceret. nam cum Mariae deiparae curam a Christo moriente Ioanni commissam esse constaret (eu. Io. 19, 26 sq.), Prochorus non ut Ephesii saeculo ν ferebant2

comitem Ioannis= in Ioniam Mariam uenisse, sed postquam mortua esset, profectum Hierosolymis esse apostolum statuebat. sic non solum quae de Paulo simul et Ioanne ecclesiae Asianae auctoribus ferebantur, optime conciliabat sed etiam Ioannem fidem domino integerrime praestantem faciebat. quid igitur caussae erat cur post Mariae obitum Ioannem non statim rectaque uia .ad munus subeundum in Asiam dueeret? uide quid in apostolorum concilio, cum ei sortienti Asia euenerit prouincia3, lacri-mabttndus Ioannes dicat: η μα ρ τον ΪΙέτρε TTJ ώρα τανττ] και μέλλω κατά ΰάλασσαν κϊνδννενεκν' ως γαρ επεσεν ό κλήρος της Ι4σίας Ε·Π? έμέ, βαρέως ψεγκα' έμνήσ&ην γαρ

1) Vita Ioannis euangelistae quae Prochori fertur ut plerisque hodie incognita ita propter ipsas fabulas dignissima est quae tandem aliquando graece edatur. quod spero alias me facturum esse. interim qui co-ghoscere uolent, latinam adeant uersionem in collectione patrum maxima Lugdunensi t* π p. 46 sqq. itemque in Margarini de Labigne bibliotheca ueterum patrum t. VII (Par. 1644) p. 109 sqq. editam. graeci libri eclo-gas non nullas Grynaeus inseruerat montrnientis s. patrum orthodoxographis p.85sqq. easque ex cod. Vaticano gr. 455 iterauit auxitque A. Birchius in auctario codicis apocryphi N. T. Fabriciani Hauniae 1804 edito p. 261 sqq. Tischendorfius denique quam in actis apostolorum apocryphis p. 266 sqq. edidit, πραξις ^Ιωάννου τον S-εολόγον ipsius Prochori pars postrema est. ex eodem libro ea quoque excerpta sunt, quae in ecclesiae Graecae synaxario die XXVI sept. recitari solito de Ioanne narrantur (inuenies in Cutlumusiani menaeo sept. p. 164 sqq.);

2) episcopi Ephesi a. 431 congregati in litteris ad clerum populumque CPolitaimm datis scripsere £v rtj Ήφεσίων, sv&a 6 θεολόγος Ιωάννης χαί ή Θεοτόκος παρ&ένος ή αγία Μαρία, actorum synodi Ephes. a Sylburgio editorum p. 258, 18 (t. V p. 551 Hard. IV p. 1241b Mans.).

3) lioc iam Eusebius nouit h. eccl. III 1.

20

τον ημετέρου διδασκάλου τον χνρίον Υμών Ίησον Χριστον, απερ ε°ίρηκέ μοι περί της αγίας d-εοτόγ,ον της τούτον μητρός επί σταυρόν κρεμάμενος, οτι Ιδού ή μητηρ σον. και ον δννα-μαι αντην μόνην καταλιπεΐν εν τγι γτ} ταντϊ] κτε. (ρ. 266 Birch.): qua re Paulo mandat, ut Asiam maximeque Ephesum adeat προκατασκενάσων λαον αγιον κνρίον (ρ. 268 sq.). senties quam male Prochorus peruolgatae fabulae auctoritate coactus naufragium cum reliqua narratione coniunxerit. huius igitur fabulae non dubito quin auctor antiquior Irenaeus fuerit.

28—38 και γαρ και particulis scriptor non obscure significat eis quae Irenaeus de Ioanne referat noua iam se atque aliunde petita addere de euangeliorum origine. neque sane ea Irenaeum sapiunt, qui cum haer. III 1 (Euseb. h. e. V 8, 2) seorsim ac tempore sibi succedentes Matthaeum Marcum Lucam Ioannem (cf. ad u. 27 p. 18) euangelia edidisse uideatur existimare, tum adu. haer. III 11 Ioanneum statuit eo consilio scriptum esse, ut eum qui α Cerintho inseminatus erat hominibus errorem et multo prius ab his qui dicuntur Nicolaitae auferret. quem et Epiphanius sequitur haeres. LI 12 t. π p . 464 sq. Dind. et ille qui in catena Corderii euangelio Ioannis praefatus est (f. **4). quod contra hic scriptor narrat euangeliorum synopticorum auctores, cum schedas ab ipsis ut fors tulerat scriptas conponere uellent nec de or-dine inter eos conueniret, Ioannem adiisse, eum vero non unum euangelii corpus, quod uoluisse illi uidentur, condidisse sed singulorum schedas in singula euangelia illorum nomine praenotata redegisse, deinde ipsum, ut diuinam maxime saluatoris naturam inlustraret simulque praetermissa illis suppleret, euangelium quartum con-scripsisse. haec narratio tantum abest ut recentioris alicuius fabulatoris somnia re-ferat, ut inter antiquissimas Asianae ecclesiae fabulas habenda sit. nam etsi alius aliter originem euangelii memorabant, plerosque uideas in eo consentire iudicio quod iam Clemens Alexandrinus professus est apud Eus. h. e. VI14, 7 τον μέντοι Ίωάννην ί'σχατον σννιδόντα, οτι τα σωματικά εν τοις (add. τρισίν) εναγγελίοις δεδήλωται, ιτροτρα-πέντα νπό των γνωρίμων, πνενματι &εοφορη3-έντα πνενματικόν ποιησαι ευαγγέλιον. itaque cum nimis fabulosum uideretur ipsos euangeliorum scriptores ad Ioannem prouocasse, prudentiores fabulam in eam speciem mutarunt, quae omnium planissime explicatur a Theodoro Mopseata in Corderii catena £ **3 (p. 18, 11 Fritzschii) οντω δη και ο μα­κάριος Ιωάννης οίκεϊ την *Έφεσον . . . . γίνεται τοίννν εν τοντοις των λοιπών ευαγγελιστών εκδοσις . . . . αλλ' οι περί την ίΑσίαν πιστοί αξιοπιστότερον τών λοιπών εις την τον εναγ-

21

γέλιου μαρτυρίαν *1ώάννην κρίναντες είναι τον μακόριον . . . προσήνεγκαν μέν αντφ τάς βίβλους μα&εϊν ην τίνα περί αυτών έχει την όόξαν παρ* αυτού βουλομενοι' ο δέ έπηνεσε μέν της άλη&είας τους γεγραφότας, έ'φησε δέ * βραχέα μέν αυτοίς 7ΐαραλελεϊφ$αι και των μάλιστα (δέ inser.) αναγκαίων λεχ&ήναι θαυμάτων τα διδασκαλικά άπαντα μικρού . . . . επί τούτοις παράκλησις των αδελφών έγένετο . . . . ο&εν ευ&ύ μέν και εξ αρχής περί των της &εότητος έφιλοαόφησε δογμάτων, ταύτην αναγκαίαν κρίνων του ευαγγελίου εσεσθαι την αρχήν και ούτω επί την οϊκονομίαν μεταβάς. cf. Eusebius h. e. III 24, 7. 13 et Ioannes Chrysostomus in Matthaeum hom. 11. v n p. 6C Montef. fabulam plane gemellam altero saeculo later-culi Muratoriani scriptor exhibet Quarhtm euangeliorum Ioannis ex discipulis. cohor-tantibus condiscipulis et episcopis suis dixit: conieiunate mihi hodie triduo et quid cui-que fuerit reuelatum, alterutrum nobis enarremus. eadem nocte reuelatum Andreae ex apostolis ut recognoscentibus cunctis Ioannes suo nomine cuncta descrtberet. et ideo *) cett.

euangelium quod ante exilium Patmium natum esse hic scriptor tradit, in hac quoque re fabulam Ioanneam facile obserues coeptam eam quidem effingi necdum tamen plane absolutam. nam postquam quartum ac nouissimum tribus euangeliis Io-anneum accessisse (quod hic quoque opinatur), postquam ad gnosticorum discipli-nam subuertendam scriptum esse perspectum est, acutiores non poterant quin seni Ioanni et Patmo reduci ascriberent: quod ut Irenaeum statuisse probabile est, ita docet Epiphanius (haer. Li 12, item c. 19 p. 475) et commentarii in eu. Ioann. scriptor supra memoratus. tempora non distinguit cum aliis Gregorius Turonensis, dum mira-culorum ι 30 p. 753 Ruin. fabulam refert dignam, quam quibus res sacrae Ephesiorum curae sunt, cognoscant: in Epheso autem habetur locus tn quo hic apostolus euange-lium quod ex eius nomine in ecclesia legitur scripsit. sunt autem in summitate montis illius proximi quatuor sine tecto parietes. in his enim orationi insistens dominum assi-due pro delictis populi deprecans morabatur, obtinuitque ne in loco illo imber ullus descenderet, donec ille euangelium adimpleret. sed et usque hodie ita praestatur α do-mino, ut nulla ibi descendat pluuia neque imber uiolentus adueniat\ sincera haec esse quouis pignore contendo; nam cum diruta esset Iouis pluuii aedes, quam in Pione

1) pleraque in hoc canone cum rectissime et alii et Bunsenus maxime emendauerint, aegre fero quod uir egregius Hilgenfeldius ne in eo quidem uolumine, quo nuper de NT libris omnibus egit, utilissimo pro-fecto et assiduorum studiorum fructu maturo incredibilia illa sua de Muratorii anecdoto ausus est silentio premere.

22

monte fuisse Ernestus Curtius uerissime monuit in commentt. acad. Berol. 1872 p. 2 sq., inhaerebat etiam ruiiiis ueteris superstitionis fama. Sibi denique Prochorus sapit eumque secuti Hippolyti qui nomen mentitur (ap. Fabricium Hippolyti 1.1 append. p^ 30 siue in Lagardii constitutionibus apos t p. 283), Athanasius qui fertur synopseos scriptor (t. π p; 155d ed. Ven., t. xxvill p. 433 Mignii), Nicephorus Call. h. eccl. π 42: ille enim apostolum,antequamPatmo recedat, et euangelium et apocalypsin facit scribentem.

unum addo eorum gratia qui Ioannem apostolum in Asia umquam uersatum esse negant. euangelium Ioanneum qui legerit, sciet scriptum esse et uolgatum eo consilio ut exloannis apostoli manu prodiisse uideretur; id quoque constat, scriptutil in Asia et post medium saeculum alterum ubique notum celebratumque fuisse. hoc igitur adicio, ut primum innotuerit euangelium Ioannis, in ipsa Asia statim adeo cum illo omnem apostoli memoriam coniunctam esse, ut nihil ad imaginem et famam apostoli conformandam grauius existimaretur. diem apostoli sacrum Graeca eeslesia a. d. VI kal. oct.J, Romana a. d. VI kal. ian. celebrat. uterque in Asiae prouinciae fastis, quibuscum Ephesii congruunt2, dies quartus est, ille primi mensfe> hie quarti siue a bruma primi. antiquiorem Usum haud dubium est quin ecclesia orientalis seruet. eius enim apostoli, qui Asianas ecclesias constituisse credebatur; sollemnitatem illic consentaneum erat in ipso anni prineipio agi. in eadem pro-uinGia> quod arguunt dierum numeri, postquam annus ecclesiasticus institui et a bruma duci coeptus est (factum hoc quarto saeculo), extiterunt qui quartum illi^m ineuntis anni Giuilis diem ad sacri anni initium transferrent. qua autem caussa exi^ stimas Ephesios Asianosque quaternarium numerum tam religiose obseruasse? nolo longior esse intellegentibus. ut sanctorum antiquiorum dies plerumque ei celebra-bantur qui ethnicorum religionibus obstricti erant, itidem Ioannis natalem elegerunt eum, in quo cum uetere superstitione persuasio Christiana maxime conspirare uide-retur. illi enim qui euangelium λόγου condiderat, aptior profecto inueniri non potuit dies quam qui apud Graecos omnes *Ερμον λογίου sacer erat, ή τετράς, casune putas hunc utriusque ecclesiae religionisque gentilis ortum esse consensum? a n n e -gabis in ipso flore ueteris superstitionis Ioannis nomen fastis sacris ascriptum esse?

1) cf. Assemannus kalend. eccl. uniu. vr p. 255 sq. Morcellius kal. eccl. CPol. I p. 167 cett. Romani usus testis antiquior quara Beda non uidetur esse.

2) uide quae dixi hullettino delV instit. 1874 p. 75 sq.

23

35 τα Ι κ τον &είον στή&ονς άναμαξάμενος: respicitur ad cenam domini-cam (supra u. 22). cf. Ioannes Chrys. hom. IV περί ακατάληπτου 1.1 p. 474° Montef. 6 της βροντής νιος, δ αγαπητός τον Χριστον Ιωάννης ο επί το στή&ος άναχλιθ-είς το δεσπο-τιχόν και τάς &είας πηγάς εκεΐ&εν αρνσάμενος, Gregorius Turonensis mirac. I 30 ρ. 753 Ruin. hic est Ioannes quem dominus plus quam ceteros dilexit aftostolos, qui tantae caritatis amore praelatus est, ut sufter iftsum sacri corfioris peclus accumbens mysterio-rum caelesttum hauriret arcana, al.

38—42 in his non tam quae dicuntur quam quae non dicuntur adnotationem exspectant. postquam enim Irenaeus apocalypsin sub excessum Domitiani apostolo uisam esse testatus est \ nemo fere fuit quin Ioannem a Domitiano Patmum esse re-legatum crederet2 . sed duas res hoc loco miramur silentio praeteritas, quippe quod casu accidisse aut consilio festinantius excerpentis credi nequeat. ignorat hic scriptor cruciatus Domitiani ab apostolo elusos, quae fabula iam Tertulliano cognita erat de praescr. haer. 36 ista (Romanam dicit) quam felix ecclesia, cui totam doctrinam afto-stoli cum sanguine suo profuderunt, . . . . ubi aftostolus Ioannes postea quam in oleum igneum demersus nihil passus est, in insulam relegatur. sed haec fabula fuit Roma-norum [quoquo modo etiam euangelistam suo martyrum choro inserere cupientium, eaque ne adProchorum quidem genuinum peruenisse uidetur: nam etsi in eo exemplo quod interpres latinus expressit c. IX—XI narratur, tamen quae in codice Ambrosiano (uel in Tischendorfii actis ap. apocr. p. 266—271) de Domitiano et Ioanne traduntur, omissa illa quidem in uersione, adeo discrepant, ut narratio utraque non potuerit ab eodem perscribi.

1) uerba Irenaei haer. ν 30, 3 graeca haec Eusebius h. eccl. III 18, 3 et Υ 8, 6 tradit ούδε γαρ προ πολλού χρόνου §ωρά&η άλλα σχεδόν £πί της ημετέρας γενεάς, προς τφ τέλει της Αομετιανου άρχης.

2) cf. Hilgenfeldius 1. s. ρ. 402. locupletium auctorum qui unus contra sentit Epiphanius haer. Ll 33 p. 501,18 'Γωάννου προ κοιμήσεως αυτόν προψητεύσαντος £ν χρόνοις Κλαυδίου Καίσαρος και ανωτέρω, οτε εϊς την Πάτμον νησον νπηρχεν ibidemque 12 ρ. 464, 24 miro modo errat. at in apostolorum catalogo qui Do-rothei Tyrii nomine gloriatur, luce clarius est librariorum oscitantia corrupta esse quae de Ioanne tra-duntur (chron. pasch. π p. 136 Bonn.): Ιωάννης ό τούτου αδελφός, ος και το ευαγγέλιον γεγράφηκεν £ν τή *Εφέσφ κηρυξας τον Χριστόν, υπό Τραϊανού του βασιλέως είς Πάτμον την νησον δια τον λόγον του Χρίστου εξορίζεται. Ι κ ταύτης μετάρσεως γεγονώς, διό κτλ. quod si quae in Hippolyti laterculo plane simili eiusdemque originis leguntur, contuleris, uidebis remouendam esse exilii mentionem, olim omissam, post in-portuno loco intrusam: quo facto oratio bene conectitur iv rjj Ήφέσφ κηρύ'ξας τον Χριστόν, £πϊ Τραϊανού του βασιλέως έκ ταύτης μετάρσιος γεγονώς, διο κτλ.

24

alterum etiam utilius de origine opusculi quaerentibus, quod apocalypsin Ioan-nis consulto tacuit. etenim qui exilium Patmium norat, cuius memoria omnis in ipsa apoc. 1, 9 nititur, eum librum si probabat et in ecclesia legendum ducebat, non po-terat praetermittere Κ notum est Hieronymi testimonium epist. CXXIX 1.1 p. 971b nec Graecorum quidem ecclesiae afiocalyfisin Ioannis eadem libertate susciftiunt. de cuius origine prius dubitari non potuit, quam tanta euangelii facta esset auctoritas, ut ualida inde ad impugnandam apocalypseos fidem argumenta sumere liceret, deinde eo pertinacius dubitatum est quo magis sectatores errorum ea abutebantur. sic eue-nit ut cum occidentales apocalypsin inter sacros et in ordinem ^receptos libros ha-bere numquam desierint, quarti saeculi initio orientalis ecclesia, praesertim Asiana eam respueret. Eusebius inter suae aetatis iudicium et ueterum patrum auctoritatem dubius errat h. eccl. III 24, 18. 25, 2. 4; Amphilochius Iconiensis ad Seleucum iamb. 316 (in Gregorio Naz. Caillauii t. I Ip . 1104) την ΰ1 αζεοχόλυψιν την *Ιωάννου πάλιν τινές μέν εγκρίνονσίν, οι πλείονς όέ γε νό&ον λέγονσι, Gregorius Nazianzenus carm. 12 t. Π ρ. 260 Caill. itemque canon apostolicus 84 Laodicenusque 602 illam ne scribunt qui-dem. Athanasii demum Alexandrini auctoritate, cui Epiphanius fortasse primus ces-sit, constat factum esse, ut ecclesia interim corroborata librum ab exilio reuocaret3.

45 Καταγώγια cuius numinis fuerint, non traditur 4. Dianae fuisse coniectura est eorum qui martyrologium Romanum condidere et Lobeckii Agl . p. 177 ut proba-bilis, ita prorsus incerta. uix enim ac ne uix quidem tempus anni quadrat. nam cum καταγώγια sollemnia fuerint dei in urbem suam deuertentis, qualia Erycinae Veneris agebantur5 , necesse est aut ipso mense Artemisione aut diebus proxime anteceden-tibus celebrata esse. neque uero Bacchi sacra fuisse credideris: nam etsi Ephesios Lenaeone et Anthesterione mensibus usos esse scimus, tamen fastorum Andriorum et Myconiorum similitudo suadet ut Lenaea perinde atque Anthesteria circa duode-

1) ne quis miretur eundem et reicere librura et eo uti. adeo enim fama rerum a Ioanne gestarum per-crebruerat et inualuerat, ut liber, unde ea nata fuerat, aboleri posset, fama non posset.

2) in Brunsii utilissima canonum sylloge t. I p. 13. 80. 3) cf. Hilgenfeldius 1. s. p. 124 sq. 4) in Bollandi actis ss. ian. II p. 567 adnotatur c multa raartyrologia habent Dianae celebritatem eam

fuisse'. nescio quae dicantur martyrologia nisi Romanum et quae inde pendent, uelut Galesinii. 5) uid. Athen. IX p. 394f Aelianus nat. an. IV 2, cf. Engelii de Cypro t. II p. 158. singularem xara-

γώγιον pueri norunt, dis adhibitum habes in titulo Syrio CIGr. 8627 &€ov γέγονεν οίκος το των δαιμόνων χαταγώγιον.

25

cimum mensis sui utraque apud Iones omnes agitata esse statuamus. quare nisi aliud numen circumspicere males, Καταγώγια Dianae conicias cum feriis alius mensis alius-que dei ritu similibus confusa esse scriptoris er rore: cuius suspicionis argumentum ex adnotatione proxima petas. nam diem ipsum caue suspectes: quocum apte com-pares άγωνάριον ήβώντων quod in feriali Coo \^Λρταμ\ιτίου diei KE h. e. πέμπτη εξών-τος ascribitur l, cf. adn. ad u. 66.

49 φόνους . . . . 50 πράττοντας, cum clauis muniti (u. 47.56) Ephesii per urbem uagari dicantur, lasciuiam feriarum non casu ut fit in caedes uertisse, sed rite id factum esse apparet. priscus ille et horrendus ritus humanis hostiis litandi notum est quam uariis modis paullatim in humanitatis speciem reformatus sit. inde hic quoque mos ortus, ut tributim proeliis proeliiue simulacris editis aliquid certe san-guinis deo libarent. quem ritum olim in lustratione populi quotannis mense Xanthico facta a Macedonibus obseruatum esse Liuius XL 6, 5 cf. 9, 10 memorat, neque a Dianae cultu alienum fuisse, quae dea omnium maxime sanguinem sibi poscebat, . Libanius fidem facit haec de Macedonibus Antiochiae in Syria incolis prodens t, ι p. 236, 9 ην μεν γαρ μην 6 επώνυμος της Αρτέμιδος και του γε μηνός εβδόμη Ισταμένου, εν η νόμος εν Μερόη ταύτη ποιε7σ&αι τη ΰ-εψ την εορτήν· ης και το κεφάλαιον αίμα από πυγμής' πύκται δε, όπόσαι φυλαΐ της πόλεως, εις αφ1 εκάστης' καΙ ερις υπέρ νίκης θαυμαστή, ούχ υπέρ μεγάλων μεν των τοις φυλάΐς εϊς αυτούς ανηλωμένων, μανία δε το πράγμα εοικε τη &εφ χαριζομένων. Romani sacrum hoc pugnae genus cateruam dicebant, ut disci ex Augustino potuit, qui in Mauritania a. 418 ipse usum profanum proliibuerat, de doctrina Chr. IV 53 t. I I I1 p. 87 ed. Bened.: cum apud Caesaream Mauritaniae populo dissuaderem ptignam ciuilem uel potius cplusquam ciuilem, quam cateruam uocabant (neque enim ciues tantum modo uerum etiam proptnqui, fratres, postremo parentes ac filii lapidibus inter se in duas partes diuisi per aliquot dies continuos certo tempore anni sollemniter dimicabant et quisque ut quemque poterat occidebat), egi quidem granditer quantum ualui, ut tam crudele atque inueteratum malum de cordibus ef wioribus eorum auellerem pelleremque dicendo etqs. Romae autem non solum inter

1) ediderunt illud Pantelides in Pandorae t. XVII 1. dec. 1866 et Saccelion ibidem t. XIX 1. mai. 18681 quos annales cum in his terris frustra quaesmissem, desiderio meo F. Dulmius noster satis fecit apographo tituli humanissime Athenis transmisso. nuraerus KJE9 cum antecedat KE, non diem XXV mensis, sed quin-tum exeuntis significat.

4

26

tnunera gladiatoria cateruarum pugnae edebantur, sed etiam uicatim eo modo pugnari antiquitus solitum. nempe uel Augustus cateruarios oppidanos inter angustias uico-rum pugnantis temere ac sine arte fertur studiosissime spectasse (Sueton. Aug. 45). apud Russos baculorum certamina in Peruni, Iouis fulguratoris, honorem usque ad saeculum xvi commissa esse Sig. Herbersteinius auctor est in commentariis rerum Moscouiticarum l. neque mirum si etiam diuersae originis populi similia sanxerant, uelut Aegyptii Herodoto π 63 teste,

53 εν rfj μέστ] τον εμβόλου: porticus per quas ad aedes qualescumque aditus fiebat, posterioribus Graecis εμβόλους dici Leo Allatius monuit de templis Graecorum recent. ep. π c. 4 p. 42 sq. (ed. Colon. 1645). antiquiorem scriptoribus Byzantinis usum xierbi esse Isidorus docet orig. xv 2, 26 imbuli (h. e. εμβολοι ut uidit Salmasius exercc. Plin, p. 858a) uel quia suh uolumtne sunt uel quia sub eis ambulant. sunt enim por-ticus hinc inde filatearum. μέση autem τον εμβόλου nisi fallor αγορά erat, quam con-stat porticu circumdatam fuisse. locus enim ubi Timotheo uis inlata est, prope a portu afuerit necesse est cf. 57 sq.

54 παραινεϊν αντονς etsi ab Atticis dici potuisse Reisigius ad Oedipum Col. comm. crit. p. 357 sq. suo iure negauit, apud hos scriptores ferendum est, quibus Lucae sermo probabatur act. apost. 27, 22 παραινώ νμάς εν&νμεϊν dicentis.

57 δρίω lenius quam ορει reposito emendari poterat conlato B. Vulcanii ono-mastico p. 90 ^monticulus οριον βοννός. Coressum montem dicit, cuius colles ultra portum porrigebantur.

59 Tliova omnes quoque qui ab his actis pendent montem paene in media urbe situm appellant. quam formam Pausaniae Pliniique libri tuentur, flagitat numo-rum auctoritas monti nomen TT6ICUN ascribentium (cf. Hasius apud Miontietum sup-plem. t. yi p. 141 sq.): ei igitur post Lud. Kayserum zeitschr. f. alterthumsw. 1849 p. 293 rectissime E* Curtius patrocinatus est comm. acad. Berol. 1872 p. 2 contra Salmasium (juhliumque Πρηώνα corrigentes.

60 μαρτνριον sacellum uel templum super martyris cineribus exstructum, qua de re Scaliger animadu. in Eusebium p. 258b ed. Π optime dixit. morem et nomen cpaulo ante Iustiniani imp. aetatem3 inuecta esse R. Hospinianus uir multa eruditione

1) cf. C. Meiners, vergleichung des altern und neuern Russlandes Π ρ. 253 sq.

27

insignis de templis I 9 ρ. 56 (ed. Geneu. 1672) contenderat: duobus saeculis anti-quiora esse concilii Laodiceni can. IX elc τα κοιμητήρια η εϊς τα λεγόμενα μαρτύρια πάντων των αιρετικών arguit et Eusebius uit. Constantini ι π 48. IV 40. 47.

hoc loco Symeo metaphrastes ea inseruit quae de reliquiis Timothei aliorumque apostolorum et de ecclesia a Iustiniano instaurata cognita habebat c. 3,11.12 p. 772 r translationis etiam in menaeis martyrologiisque plerisque mentio fit. quae etiamsi in hoc opusculo quod edimus itemque in uersione deest, Symeo tamen in suo exemplo eam inuenerat, ipse de Iustiniani tantum meritis addidit § 12. esse enim etiam nunc exempla graeci opusculi, in quibus hoc ipso loco translatio reliquiarum memoretur, Bollandus docet p. 567 adn. / et p. 565, 20; cf. p. 563 cgraeca ms. historia . . . Timothei, quae ipsa fortassis est Polycratis, sed a quopiam post translatas CPolim reliquias r e c o gnita omisso exordio, quo nomen suum Polycrates profitetur: et merito, cum recentior ille scriptor periodum interiecerit de translatis reliquiis, cui proinde praefigere Po-lycratis nomen non poterat: at suum ipse reticuit uel aetas librariorumue neglegentia obliterauit: uixisse ante Iustiniani tempora inde coniectamus, quia templi ab eo con-diti non meminit.3 recte quisquis haec scripsit iudicauit ueteri libello translationem reliquiarum ante Iustiniani saeculum inlatam esse: eo facto Polycratis nomen aboli-tum esse falso opinatur et codice Parisino refutatur.

60—65 temporum notationes in Irenaei nituntur testimonio cf. haer. π 22, 5 (Eus. III 23, 3) et quae supra adposuimus ad u. 27 p. 18; eandemque famam Clemens Alex. sequitur Eusebii ΠΙ 23, 6 του τυράννου τελευτήσαντος από της Πάτμου της νήσου μετηλΰεν επϊ την °Έφεσον. hinc chronographi Eusebio praeeunte scire sibi uidebantur Ioannem altero aut tertio Traiani anno diem obiisse, reditum anno ol. CCXIX 2 aut 1 (98 aut 97) ascribebant. De episcopatu non ita inter plerosque conuenerat. anceps est quod in constit. apost. VII46 p. 228, 20 Lag. traditur της δε ^Εφέσου Τιμόθεος μεν υπό Παύλου, Ιωάννης δε (presbyterne an euangelista?) υπ9 εμού ^Ιωάννου, cf. Cotelerius patr. apost. 1.1 ρ. 387. diuersam famam prodit Dorothei laterculus p. 126, 11 Γάιος, ου δ απόστολος μέμνηται, ος επίσκοπος °Εφέσου εγένετο μετά Τιμό&εον τον μα&ητήν Παύλου του αποστόλου, nec non Hippolyteus ρ. 42 Fabr. Γάιος επίσκοπος ^Εφέσου.

63 αυτός . . . άντελάβετο: memorabilis in his uerbis Photii est discrepantia: αυτός δι7 εαυτού επτά συμπαρόντων επισκόπων της Εφ. αντιλαμβάνεται μητροπόλεως, cum enim primos episcopos ab apostolis suae quemque ecclesiae praefectos esse

28

crederent, Ioannem consantaneum erat, quippe apostolum, sua uoluntate nec suffra-gium ferentibus presbyteris Asianis sed praesentibus tantum et acclamantibus epi-scopatu potitum esse. Ephesiorum autem ecclesia hunc antiquitus morem seruabat sibique in concilio Chalcedonensi actione XI et XII uindicatum iuit, ut episcopos sibi Asiae prouinciae antistites eligerent, cf. Euagrius hist. eccl. III 6 p. 340 Read. hoc ipsum Photius respicit, eo lapsus quod dum septem olim ecclesias Asianas fuisse meminit, unam uacare sedem obliuiscitur; neque bene επισκόπους dixit, quos hic scriptor consulto opinor uocabulo non proprio itaque latius patente αρχιερέας uocarat.

66 μετά τρεϊς ημέρας si Timotheus occubuit, feriae illae Ephesi dieXXVII mensis quarti uel ut illic computare solebant, πέμπτη έξιόντος celebrabantur.

67 κατά μεν ίΑσιανους: in Asia prouincia etsi quarto mensi nomen erat JTo-σιδεών, tamen posteriore tempore menses numerari potius quam propriis nominibus appellari solebant ac perinde Macedonica quoque mensium nomina usu frequentia erant. recte autem mensis IV dies XXX idem habetur atque apud Romanos d. XXII ianuarii, cum illius metisis kalendae in a. d. ix kal. ian. incidant. eis enim qui extra prouinciam lecturi haec essent, scriptor consuluisse prudenter uidetur, cum contra usum Asianum tricesimum diem dicit, quem debebat προτεραιαν aut προτέραν. in qua re codicis Parisini fides egregia perspicitur, nam quod codex quo Halloix utebatur τριακάδα illum diem uocat, non elegantius id dictum est sed uitiose: τριακάς ultimus mensis dies dicebatur etiam si tricesimus primus erat, cf. bullett. delV inst 1874 p. 74.

68 βασιλεύοντος . . . Περεγρίνον: cum Nerua a. d. vill kal. febr. a. 98 mortuus sit, Ioannes autem a Nerua reuocatus post mortuum Timotheum dicatur Ephesum rediisse, nihil certius est quam annum p. Chr. 97 his uerbis indicari. proconsulem igitur qui eo tempore Asiam administrabat, oportet inde ab aestate a. 96 in pro-uincia uersatum esse. sed summam difficultatem nomen parat inter uiros nobiles, ne dicam consulares illius saeculi prorsus inauditum. neque antiquiorem ex fastis noui quam Soptimium Peregrinum a. 244 consulem. quid igitur? scriptorem credemus ipsum non inspectis fastis prouinciae finxisse nomen proconsulis? non nego fieri id potuisse, factum esse non credo. sed doctiorum exspecto iudicium.

29

II Postquam adnotaui singula de quibus dubitari poterat, ex re esse censeo reli-

quos de Timotheo testes conponere, quo magis apertum fiat hunc libellum unum eundemque omnibus fuisse fontem.

I Agmen PHOTIVS ducat. qui in bibliotheca ex lectione OOLIV haec memoriae mandare uoluit p . 468 Bekk.

^Ανεγνώσθη εκ της μαρτυρικής Τιμοθέου του αποστόλου συγγραφής. αΟτι πρώτον Τιμόθεον ή παρούσα συγγραφή φησιν Εφέσου έπισκοπήσαι, ροπόλοις (Γ άναιρεθήναι, διότι τους ^Εφεσίους διεκώλυε τάς μυσαράς και μιαιφόνους των ^Ελλήνων έπιτελεϊν τελετάς, ών μία ην και ή καλούμενη Καταγωγών, καθ1 ην ούτος, διότι ταυτην εξεκήρυττε, του μαρτυρικού τέλους ηξίωται. - 5

Λομετιανός δε τψικαϋτα της ^Ρωμαϊκής αρχής καθειστήκει τύραννος, του δε ϊεροϋ Τιμοθέου τρόπω τψ εϊρημένψ τον βίον λιπόντος, και /Ιομετιανου εξ ανθρώπων άποφθα* ρέντος, Νέρβα δε τον *Ρωμαϊκοΰ κρότους το σκήπτρον άναδεδεγμένου 6 θεολόγος ^Ιωάννης της νπερορίου φυγής αφεθείς κατάγεται προς την "Εφεσον, ης και πρότερον υπό ιομετιανου πεφυγαδευτο. και γαρ εν ταυττ] διετριβε ναυαγησας μεν περί τον αίγιαλόν, εκβρασθεις 5β10 της θαλάσσης εμπνέων ετι, ήνίκα Νέρων ο έμμανής τον κατά των χριστιανών επνει διωγμόν* οτε και τους τόμους ο(ι ανέγραφον διαφόροις γλώσσαις τά σωτήρια του δεσπότου πάθη τε και d-αυματα και διδάγματα, τούτους παρά τών κομιζόντων δεξάμενος διέταξε τε και διήρ-θρωσε και ενι έκάστφ τών τριών ευαγγελιστών το όνομα ένηρμόσατο. αλλά γάρ, όπερ ειπον, ψηφίσματι Νέρβα της υπερορίας ανακληθείς τϊ] Εφεσίων επέστη μητροπόλει, και αυτός δι' 15 δαύτου, επτά συμπαρόντων επισκόπων, της ^Εφεσίων αντιλαμβάνεται μητροπόλεως, και διήρ­κεσε τον της ευσέβειας κηρύσσων λόγον άχρι της βασιλείας Τραϊανού, ταύτα δη και τοιαυθ' έτερα διηγείται το μαρτύρων απλουστέρα φράσει του αγίου Τιμοθέου.

"Οτι ό απόστολος Τιμόθεος υπό τον μεγάλου Παύλου και χειροτονείται της ^Εφεσίων μητροπόλεως επίσκοπος και ενθρονίζεται. 20

°Οτι ή παρά τοίς Έφεσίοις δαιμονιώδης και βδελυκτή εορτή, ή λεγομένη Καταγωγών, ιτόνδε τον τρόπον έτελείτο* προσχήματα μεν εαυτοΊς άπρεπη περιετίθεσαν, προς δε το μή

4 J/QT/] xctl οτι .libri.

30

επιγινώσχεσ&αι προσωπείοις χαταχαλνπτοντες τα εαυτών πρόσωπα, ρόπαλα τ ε χαί είδωλα, επιφερόμενοι χάί τίνα αδοντες άσματα επ^εσάν τε ανδρόσι xal σεμνάΐς γυναιξί χατά λψ·

25 στριχήν εφοδον xal φόνους ειργάζοντο χατά τους επισήμους τόπους της πόλεως, χαι επρατ-τον προ&νμως τά α&εσμα, ως εν&έσμοις εργοις τοίς α&εμίτοις χαλλωπιζόμενοι.

23 ρόπαλα"] πολλά libri, sed cf. supra u. 2.

Vides de Timotheo patriarcham ne unam quidem uoculam legisse, qua nunc careamus. postquam enim summam argumenti breuiter indicauit, huius ipsius opus-culi eclogas sustulit, ex u. 60—65 et 24sqq. conpositam 1.6—18, ex u. 15 1. 19 sq., ex 45 sqq. 1. 21 sqq. quin uerba quoque nisi rarissime non mutauit. uno tantum loco, quod tetigi ad u. 63, re magis quam uerbis dissentit.

II Sequitur SYMEO METAPHEASTA1 litterarum lues, qui cum acta sanctorum uncta piis sermonibus, inani uerborum tumore sufflata saeculo suo feliciter uendita-ret, antiqua ac sincera obliuione mersit. eius commentariolum — sic enim in libris inscribitur υπόμνημα εις τον αγιον άπόστολον Τιμό&εον — primus graece edidit I. Ρ . Migne ex cod. Parisiensi η. 1457 saeculi χ ι in patrum graecorum t. GXIV p. 761 sqq. quae editio cum publice pateat, narrationem prolixam ac Symeone dignam non ad-ponam. nemo autem qui legerit, Symeonem non intelleget eius quod supra edidi-mus opusculi uestigia premere. non pauca sane ipse addidit congestis ex nouo testamento quae ad Timotheum attinerent, et loco de apostoli reliquiis amplificato c. 3, 11. 12 (cf. ad u. 60), nusquam tamen ordinem pristinae narrationis immutauit. immo cum post martyrium et successionem Ioannis iterum in martyrii mentionem temporisque notationem incideret, maluit haec praetermittere quam aut traicere aut socordiae notam mereri. Verum ut eis quoque quibus Migniana uolumina praesto non sunt, iudicii copiam faciam, locum grauissimum delibabo qui est de Timothei martyrio (2, 9. 10 p. 769 sq.), adhibito codice Ambrosiano 2:

1) de Symeone post admirandam Leonis Allatii diatribam nuper disputauit Alfr. Rambaud Vemfiire Grec au Xme siecle p. 92 sqq.

2) Codex Ambrosianus gr. Ά 149 sup.' (A) membr. martyres mensis ianuarii exhibet (praescripsit manus s. XVI Μηνολόγιον άρχεται £x πρώτης ϊαννοναριου άχρι εϊκούίοκτώ' ιΰτορών μαρτύρια καϊ βίους αγίων); in additis s. XIV chartis lioc quoque martyrium legitur. non pauca sunt Parisiensia exempla (illud quod Mignius secutus est, Pdicam); antiquissimum exemplar in bibl. Laurentiana pl. XI cod. 2 saec. X aut XI (f. 109) uidi, non excussi.

31

. ^ . ουδέ αυτόν έπιβιώναι τψ θρόνος χρόνον ίκανόν 6 εχθρός εΐασεν. ην γαρ τις παρ' 9 Εφεσίοις εορτή, Καταγωγών υπ9 αυτών καλούμενη* κατά γουν ταύτην ρόπαλα τε αναιρού­μενοι και είδωλα δια χειρός έχοντες και τίνα περιτιθέντες εαυτοίς προσωπεία της τε πόλεως άναίδην τα επισημότερα μέρη περιιόντες και τίνα τούτοις έπφδοντες, άνδράσι τε και γυναιξί ληστρικώς έπιόντες πολύν αυτών ειργαζοντο φονον, ταύτη τον οικείον ηγούμενοι δαίμονα 5 τιμαν οί καπάπτυστοι, ϊνα φαίνωνται τοιούτους ανθρωινοι τιμώντες, ων η μεγίστη θεραπεία των τιμώντων 6 θάνατος. Τιμόθεος τοίνυν ό θείος δεινώς επι τούτω άλύων και ζήλου πυρί τα σπλάγχνα διακαιό μένος, και τούτο μεν συμβουλάϊς πολλάκις και υποθήκαις, τούτο δε παραινέσεσι και διδασκαλίαις χρησάμενος και ηκιστα πέίσαι δυνηθείς αυτούς αποσχέσθαι της τοιαύτης μανίας προσεισιν αυτοϊς επί μέσης άμφόδου άρτι της εορτής αγομένης, πάρα- 10 καλών αύθις, επίτιμων, διδάσκων, τι μη 7ΐοιών των αποστησαι τοιαύτης άνοιας ανθρωπον δυναμένων, οι δέ βαρέως ένεγκόντες την παρρησίαν κατ1 αυτόν πασιν οϊς εν χερσίν ειχον 10 εκέχρηντο, παίοντες αυτόν και κατά γης ελκοντες, μεθ1 όσης αν εΐποις της ωμότητος και της απανθρωπιάς, και τέλος επί γης κείμενον και πάσης αυτόν ζωτικής δυνάμεως και ενεργείας επιλιπούσης χριστιανοί τίνες ανελόμενοι ολίγον ετι και αδρανές και αυτού θανάτου 15 παραψαϋον εμπνέοντα πέραν του της πόλεως λιμένος κατέθεσαν. οπού θεφ το πνεύμα παραθεμένου το σώμα πάλιν ευλαβώς και δσίως εΐ'ς τίνα κρύπτουσι τόπον, Πίονα παρ** ^Εφεσίοις λεγόμενον.

2 υπ1 Ρ : ούτως νπ1 Α 7 Ιπϊ Ρ : ην Ιπϊ Α 8 καιόμενος Ρ 9 ηκιστα Α : μη Ρ 10 παρακαλών κτλ.] cf. ep. π ad Timoth. 4, 2 κηουξον τον λόγον, Ζπίατηϋι ενκαίρως άκαίρως, ελεγξον, Ιπι-τίμηύον, παρακάλεαον, εν πάηη μακροιϊυμία καϊ διδαχή 11 άποστηναι Α 12 παύαν Α 14 μι-οαν$ρωπίας Ρ δυνάμεως ζωτικής Ρ 15 έπιλειπούσης Α άφελόμενοι Ρ αδρανώς Ρ 16 £κ-πνεοντα Ρ 18 καλονμενον Ρ

Ε χ fonte primitiuo etiam COMMEMORATIONES (συναξάρια 1 dicunt) Timothei ductae sunt, quales in ecclesia graeca die natali apostoli recitari et olim solebant et nunc solent. unam ex bibliothecae Ambrosianae menologiis duobus membraneis promo 2.

III Μηνί τώ αυτώ κβ' αθλησις του αγίου αποστόλου Τιμοθέου επισκόπου*Εφέσου' μαθητού του αγίου Παύλου.

Ούτος έγένετο εκ πόλεως Λύστρας πατρός μεν "Ελληνος, μητρός δέ Ιουδαίας, μαθητής

1) cf. Meursius gloss. graecobarb. ρ. 536 et Critopuli emendd. p. 85. 2) descripsi ex Ambr. £D 74 sup/ saec. XI (A); contuli alterum eB 104 sup/ (B), nisi memoria me

fallit, non multo recentiorem.

32

δε Παύλου του αποστόλου καί συνέκδημος αυτού' ο ν καί έπίσκοπον Εφέσου έχειροτόνησεν 5 ο αυτός άγιος Παύλος επί της βασιλείας Νέρωνος προ τον αγίου Ιωάννου του θεολόγου *

ούτος γαρ ύστερον ήλθε χρηματιστείς μετά την κοίμησιν της Θεοτόκου και εξεβράσθη εκ της θαλάσσης εϊς Εφεσον. 6 δε άγιος Τιμόθεος ην διδάσκων τους πιστούς' καί εν μια τών ημερών ίδών τους αΕλληνας εορτήν μιαράν άγοντας τοϊς εϊδώλοις άμα γυναιξί καί άνδράσι καί άσεμνα εργαζομένους, ρόπαλα κρατονντας, κατελθών προς αυτούς καί παρακαλών καί

10 διδάσκων ουκ επεισεν αποστήναι της κακίας, αλλά μάλλον αναιρείται Ίΐαρ1 αυτών τοϊς [αντοϊς] ροπάλοις εν αυτόις τοις έμβόλοις της πόλεως, καί θάπτεται υπό τών χριστιανών ύστερον δε μετηνέχθη το λείψανον αυτού εν Κωνσταντίνου πόλει καί κατετέθη υποκάτω της αγίας τραπέζης άμα Λουκά καί Λνδρέα τοις άγίοις αποστόλοις* ένθα καί ή σνναξις αυτών τελείται.

1 ϊφέσισ Β 2 του αγίου Α : δε του αγίου αποστόλου Β παΰλου Β hic et infra, ut solet in his neglegens esse 7 διδάσκων καί στηρίζων τους Β καϊ $ν μια Α: Ιν μια οϋν Β 8 τών εϊδώλων Β

άνδράσι ΑΒ 9 ρόπαλα Α : καϊ ρόπαλα Β 10 μάλλων Β τοις αυτοΐς Α τοις αυτών Br seclusi pronomen 13 άγίοις om Β αυτών Α : αυτού Β

IV Recentior exilior ineptior est commemoratio codicis Ambrosiani CB 133 sup.* membranacei saeculo x n exarati :

μηνί τώ αυτώ κβ: ^Λθλησις του άγιου αποστόλου Τιμοθέου, μαθητού του αγίου Παύλου του αποστόλου' ος καί πρώτος επίσκοπος Εφεσίων υπ' αυτού του άποστόλον Παύλου κεχειροτόνηται. ούτος ην εκ πόλεως Λυστρας πατρός αΕλληνος καί μητρός Ιουδαίας,. Ευνίκης καλούμενης' μαθητ ευθείς δε Πανλω τώ αποστόλω καί εν τάϊς έκδημίαις αυτόν καί

ί>κακονχίαις σνγκακουχών καί τέκνον αυτού καλείσθαι καταξιωθείς καί διαφόρους αυτώ δια­κονίας διακονήσας απόστολος εξ ^Ελλήνων ούτος καί μόνος γίνεται' ος την Εφεσον ποιμαί-νειν υπ7 αντοϋ προτραπείς καί συγγραφεύς του θείου ευαγγελίου καί κήρυξ γενόμενος αναι­ρείται υπό τών ειδωλολατρών' το δε τίμιον αντοϋ σώμα υπό τών 71ιστών έντίμως κηδευθέν ύστερον μετεκομίσθη εν Κωνσταντινουπόλει και κατετέθη εν τώ ναώ τών αγίων αποστόλων

10 μετά Ανδρέου καί Λουκά.

2 et 3 πανλου, 4 παϋλω cod. ut supra cod. Β 5 διαψόροις — διακονίαις cod. 7 συγγρα­φεύς] uide oscitantiam clerici, qui dum acta apostoli excerpit, quae de Ioanne illic dicta erant, Timothea imputat. ac συγγραφεύς, ut ex interpretatione latina act. sanct. ian. t. II p. 562 patet, olim etiam in uolgatis. menaeis legebatur, non, ut nunc ex Symeone 2, 5 p. 765b correctum est, συνεργός (u. infra Vl).

33

V Tertium est synaxarion menologii quod BASILII imperatoris iussu concin-natum est et ab Annibale Albano splendide editum (iteratum in Mignii patribus Graecis t. CXVir p. 273)

ΜηνΙ τφ αντφ κβ'. Άθλησις του αγίου αποστόλου Τιμοθέου επισκόπου Εφέσου, μαθητού του αγίου αποστόλου Παύλου.

Τιμόθεος ό του Χρίστου απόστολος εγένετο ίκ της πόλεως Λυστρας* ην δε υιός μεν αΕλληνος, μητέρος δε 'Ιουδαίας' εγένετο δε χαι μαθητής του αγίου αποστόλου Παύλου, και περίπατων μετ1 αυτόν έδίδασχεν. είτα έποίησεν αυτόν πρώτον επίσχοπον Εφέσου δ άγιος Παύλος, έπι της βασιλείας Νέρωνος, προ τον αγίου ^Ιωάννου του θεολόγου. Ό γαρ θεολό­γος ύστερον ηλθεν ε\ς Έφεσον μετά τήν κοίμησιν της αγίας Θεοτόκου' δ δε άγιος Τιμόθεος εδίδασκε τον λαόν την εις Χριστον πίοτιν. εν μια δε των ήμερων ϊδών τουςαΕλληνας εορτήν μιαραν έπιτελουντας τοις ειδωλοις άμα γυναιξί καϊ ανδράσι χαϊ άσεμνα έργαζομένονς, χατελθών προς αιτονς χαϊ παραχαλών αποστήναι της χαχίας ουκ επεισεν αυτούς άλλα μάλλον έφονευθη παρ' αυτών μετά τών ραβδίων ών έχράτουν εν αντοίς το7ς έμβόλοις της πόλεως, εν οις χαι ετάφη το τίμιον αυτοϋ λείχρανον.

VI Quartum est ΜΕΝΑΕΙ a Bartholomaeo Cutlumusiano retractati *, quo eccle-siam Graecam audio nunc uti; idque iam non ab antiquis illis actis, sed totum a Symeonis metaphrasi pendet:

Tfj χβ του αυτόν μηνός μνήμη του αγίου αποστόλου Τιμοθέου μαθητού τον αγίου αποστόλου Παύλου.

στίχοι' Ερωτι θείων Τιμόθεος στεμμάτων

τυφθείς βάχλοις έβαψε γήν εξ αιμάτων. Είχάδι δευτερίη ην εν μ! ήρθη Τιμοθέοιο.

Ούτος ην έχ πόλεως Λΰστρας πατρός αΕλληνος, μητρός δε ^Ιουδαίας Εύνίκης καλού­μενης ' μαθητευθεις δε Πανλφ τφ άποστόλφ χαι σννεργός τον θείον ευαγγελίου χαϊ χήρνξ γενόμενος, Ιωάννη τφ διαφερόντως ήγαπημένφ μαθητή σνγγίνεται χαι νπ* αυτόν του απο­στόλου Παύλου επίσκοπος Εφέσου καθίσταται · μετά γάρ το εκβρασθήναι τον *Ιωάννην από της θαλάσσης (ως τά τε υπό Ειρηναίου του Λουγδούνων επισκόπου συγγεγραμμένα ιστορεί χαι δ λόγος έχει) και TTJ Έφέσφ άποδοθήναι, ύστερον δε υπό Λομετιανου βασιλέως τρόπφ

1) sequor editionem tertiam, quae Venetiis a. 1868 prodiit, 1.1 p. 186. 5

34

νπεραρίας τ$] Πατμφ νησψ άπενεχθηναι, ούτος ό μακάριος Τιμόθεος τϊ}ς * Εφεσιων άντε-ποιεϊτο.

των δε ειδωλολατρών κατά τίνα πάτριον εορτην Καταγωγών οντω καλόνμένην εν ττ\ πόλει Έφεσίων είδωλα δια χειρός εχόντων και τίνα Ίΐεριτιθέντων εαυτοΐς προσωπεία και εν τούτοις έπαδόντων και ανδρασι και γυναιξί λ^στρικώς έπιόντων και πολύν φόνον έπ"* αυτοΐς εργαζομένων δ μακάριος Τιμόθεος μη φέρων το άτοπον όρο ν αλλά τ?]ν ματαίαν αυτών πλάνην διελέγχων και άποστηναι ταν αισχρών πράξεων παραινών αναιρείται υπ"1 αυτών ρο-πάλοις επιτιθεμένων αυτφ. ύστερον δε το αγιον αυτού μετεκομίσθη λείψανον εν Κωνσταν-τινουπόλει και κατετέθη εν τψ ναφ τών αγίων αποστόλων, ένθα και ή συναξις αυτού τελείται.

ohe iam satis est mecum qui haec perlegerint exclamabunt. nec sane opus est breuissimam martyrologii Sirletani memoriam, praesertim cum non nisi latine uersam ex Canisii lectt. t. π ι 1 p. 414 Basn. nouerim, adponi. occidentalium autem martyro-logia uetustiora Adonis Vsuardi Notkeri indiciis non obscuris pers.picitur a ueterum actorum auctoritate ita pendere, ut commemorationem Timothei non ex ipsis actis sed ex breui quodam martyrologio graeco latine uerso repetierint. ad unum illud, quod in monasteriis Laetiensi et s. Martini Tornaci asseruari apud Bollandum p. 563, 5 dicitur, ipsa acta uidentur esse adhibita. hoc igitur iam constat praeter NT nullum umquam nisi eum qui haec acta scripsit fuisse de Timothei uita auctorem.

III Quod edidi opusculum multum distat a plerisque sanctorum uitis. nullum illic

miraculum, nihil quod accidisse nequeat credi. narratio ueri studiosa, sobria: tempo-rum accurata notatio: dicendi genus ecclesiasticum id quidem, sed tenue neque negle-gens. plane autem singularis est argumenti dispositio. acta enim Timothei quamuis et exordium promittere videatur et clausula legitima confirmare, mireris tantum de Ioanne dici quantum de Timotheo. atqui non eatenus Ioannis memoria admiscetur

35

quatenus ad pleniorem Timothei uitam opus erat. nam ut largiaris necessario Ioannis aduentum euangeliique originem memorari (et cogebat sane ecclesiae memoria scri-ptorem incorruptae fidei, ut Pauli discipulum et Ioannem, res secum pugnantes aliquo modo iungeret posterisque conciliandas relinqueret cf. p. 16 sq.), exiliumne Ioannis et reditum ad acta Timothei pertinere dices ? quodsi quis attente libellum perlegerit, iion admonitum spero intellecturum esse quid rei sit. non potuit sic argumenta di-uersa contexere, qui Timothei uitam enarrare uellet: potuit ac fecit, qui ecclesiae Ephesiae historiam ab origine repetiturus et episcoporum ordinem ab apostolis de-ducturus esset. igitur cum in ecclesiae usum acta Timothei conquirerentur neque inuenirentur nisi ecclesiastica illa historia inclusa, diaconus nescio quis, siue nesciebat •contexta dissoluere siue nefas ducebat, locum integrum sustulit, non mutatum prae-terquam quod in breuius contraxit (id maxime u. 64 perspicuum est et indicatur for-mula ο πολλάκις ειρημένος u. 40. 43), auctum tamen praefatione et epilogo ex libris liturgicis aut ecclesiae fastis petito.

Eusebio neganti quemquam ante se ecclesiae historiam scripsisse aut amplius quam sui quemque temporis singularia quaedam ac rara testimonia reliquisse, si Hegesippum exceperis, caussa non est cur fidem derogemus. Ephesiorum profecto annales, unde hunc libellum sublatum esse statuimus, illi nondum innotuerant. nec Ephesium illum, quisquis fuit, Eusebii historiam nouisse ullum est indicium. uel hac re tempus huius libri satis definitur. nullo enim pacto credas Eusebii historiam a. 324 absolutam et editam d4e latuisse. immo easdem fere res ac rationes cum Eusebium tum illum inuitasse ad scribendum probabile est, ecclesiae post persecutiones quietem, disciplinam confirmatam, auctam episcoporum auctoritatemu neque uideo quid obstet quominus tertio aut quarto saeculi iv decennio scriptam esse Ephesiam historiam coniciamus. non pauca in ea insunt quae maioris antiquitatis ac simplicitatis quam Eusebiana speciem prae se ferant, nec pauciora quae in eadem fere mernoria nitantur. magnum momentum est apocalypsis praetermissa. sermo quoque quartum saeculum ^apit. quod unum opponi potest, mentio Lycaoniae, quam ante a. 374 prouinciam dici non potuissep. 14 uidimus, in hac quaestione non multum ualet: poterat enim, si scri-ptum fuerat της Λνχαόνων (ut est apud Symeonem ή Λνκαονων) aut της ytim. χώρας uel γης, a quouis saeculi ν subdiacono uox propria substitui. uerum haec in coniectura posita sunt.

36

multo certius dici potest, quo tempore locus de Timotheo et Ioanne ex histo-riae compage solutus et in actorum formam redactus sit. quod cum non ante po-tuerit fieri quam Timothei cultu publice instituto ecclesia commemorationem sancti et acta requireret, quo tempore factum sit, certo constat. postquam enim Constan-tinus apostolorum aedem in urbe sua magnifice extruxit (cf. Euseb. uit. Const. iv 58 sq.), anno 356 imp. Constantius reliquias Timothei in eam transtulit, quas CPolim a. d. VIII kal. iul. Theodorus lector, kal. iuliis inuectas esse chronica t radunt chronicon pasch. p. 542, 7 έπι τούτων των υπάτων μηνΐ πανέμφ α 1 Τιμο&έον τον αγίου . . . . τα λείψανα ήνέχ&η εν Κπόλει συν πάστ] τιμτ] και απετέ&η εις τους αγίους άιτοστολονς νπο-κάτω της αγίας τραπέζης, Idacius ρ. 31 Scal. Constantio VIII et Iuliano Caesare. his coss. introierunt CPolim reliquiae afiostoli Timothei die kal. iun. (corr. tul.)9 annum etiam Hieronymus notauit p. 195 l Schoenii. aucta est aedis illius religio Andreae apostoli et Lucae euangelistae reliquiis anno proximo adiectis, quod eidem testantur auctores. cf. Theodorus h. eccl. II 61 p. 583 Read. και έπι αυτόν εϊσήλ&ον εν Κπόλει τά λείψανα των αγίων αποστόλων Τιμο&έον μεν προ οκτώ καλανδών Ιονλίων, ^Ανδρέα δε και Λονκα προ πέντε νόννων μαρτίων κτλ. hunc testium consensum si quis nasutus addubitet, audiat Hieronymum sic in Vigilantium inuehentem t. π p. 391° Vall. ergo, sacrilegi szimus, quando apostolorum bastltcas tngredimur? sacrilegus fidt Constantius imperator qui sanctas reliquias Andreae Lucae et Timothei transtulit CPolim? ac breui hic re-liquiarum cultus tantum apostolorum ecclesiae splendorem addidit ut aedificium Con-stantini iam non dignum uideretur. instaurata igitur magnificentius ecclesia a. d. ν id. apr. a. 370 denuo dedicata est: in quo anno cum chron. pasch. p. 559,13 Idacius Hieronymus consentiant, non recte Theodorum 1. s. apparet illud Cpnstantio tribuere και κατετέ&ησαν εν τψ νπ αντον εγκαινισ&έντι μεγάλφ ναφ των αγίων αποστόλων, deni-que Iustinianus aedem iterum nouauit et splendidissime exornauit, de qua re multus est Procopius de aedif. I 4 t. III p. 187 sq.2 Sed gradum refero. ne uerbo quidem opus est addito ut perspiciatur haec qualia edidi acta anno 356, ipsius fortasse Con-stantii aut eius qui rem agebat iussu, scripta esse. quod si postea uigente ecclesiae CPolitanae fama condita essent, de translatis reliquiis non poterat mentio non fieri:

1) somniat de hac temporis nota Tillemontius hist. eccles. t. π p. 545 ed. Par. 1701. 2) plura si cupias, de templo illo Cangms docebit CPol. christ. IV 5, 1 p. 71 sqq. (in scrr. Byz. sylloge·

Veneta t. XXI).

37

nunc solum Ephesiorum sacellum memoratur. igitur postquam reliquiae CPoli re-positae sunt, mentio illa exemplis actorum eis maxime quae CPoli ferebantur inserta est: quam interpolationem exhibebat et is codex quo Symeo utebatur et is qui Bol-lando praesto erat. hoc quoque non post Iustinianum, sub quo reliquias iterum in-uentas esse Procopius gloriatur p. 189, factum esse acute adnotatur in Bollandi actis (s. p. 27). immune hac interpolatione tertium fuit actorum exemplar illud, quod falso Polycratis nomine distinctum in occidentem adlatum et latine uersum est.

sed noua oboritur quaestio, quo tempore ab ecclesia Romana Timotheus coli coeptus et uersio illa facta sit. in qua re, quod olim saepe mihi accidit, nunc quo-que maxime doleo, martyrologium uetus Romanum, quod paratum ad editionem pe-nes se I. B. de Rossi tenet, nondum ab eo foras datum esse. peruelim uir in hoc studiorum genere longe omnium princeps hoc quoque donum tandem nobis impertiat. interim ad breuiorem tantum martyrologii formam, Hieronymo quae falso ascribitur, aditus patet. ibi uero sub die xxvn sept. (v kal. oct.) adnotatur in Efiheso natalis s. Timothei discipuli Pauli apostoli t. XI 2 p. 594 Val l , in ianuario mense nulla eius est mentio. optima tamen illud fide tradi uidetur: nam cum antecedens dies XXVI sept. in ecclesia Graeca Ioannis ap. sacer habeatur, facile intellegis, cur proximlis Timotheo olim sit datus. sed hoc tamen manifestum, eum diem Timotheo sacratum, antequam haec acta innotuissent. quae postquam latine uersa occidentalibus lege-bantur, pro septembris die ianuarii XXII, mox XXIV probatus est. hunc Ado Vsuar-dus Notkerus alii quod norunt, supra explicatum est; etiam in Caroli M. kalendario p. 21 Piperi perperam VI td. febr. notatur. sed uersionem latinam ante saeculum χ scriptam esse codex s. Cornelii documento est. in kalendariis uereor ne non ante saeculum decimum (tunc Fuldense illud ortum est nunc Gottingense quod Schemannus diligentissime mihi transcripsit) dies Timothei increbruerit: ab Anglosaxonum ka-lendariis eam memoriam alienam esse Piperus auctor est, nec in Beneuentano, quod Romae tractaui saeculo IX ineunte scriptum et multifariam post amplificatum, ullum ego inueni uestigium. quae cum ita sint, necesse est Carolingorum aetate statuamus ut alios libros graecos (cf. museiRhen. t. xxv p. 607), ita haec quoque acta Timothei in occidentem aduecta latineque uersa esse.

SCB · Μ · MART · CIOI0CC0LXXVII

5*

His more academico praemissis ad grauioris muneris officium pro-

peramus. indicenda enim sunt sollenmia, quibus qui instat dies uniuersae

patriae in primis festus sacerque IMPERATORIS GERMANIAE GLORIOSIS-

SIMI REGIS NOSTRI AVGVSTISSIMI CLEMENTISSIMI GrVILELMI natallS

octogesimus ab hac litterarum uniuersitate publice concelebrabitur. cuius

gratulationis qui interpres erit uir inlustrissimus GVILELMVS MANGOLD

RECTOR VNIVERSITATIS MAGNIFICVS, eius ad orationem audiendam ipsius

inlustrisque senatus nomine perinlustrem uniuersitatis curatorem, profes-

sores et doctores amplissimos clarissimos, commilitones ornatissinios,

magistratus cum regios tum urbicos spectatissimos et quicumque rebus

nostris litterarumque studiis bene ualunt, qua par est obseruantia inuitamus.

This book is a preservation facsimile. It is made in compliance with copyright law

and produced on acid-free archival 60# book weight paper

which meets the requirements of A N S I / N I S O Ζ39.48-1992 (permanence of paper)

Preservation facsimile printing and binding by

Acme Bookbinding Charlestown, Massachusetts

2007