Resilal li K'aleb'aal Saqipek

A s o c i a c i n Q e q c h i X c h o o l I x i m P g i n a | 1

WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXBEJ (Que todos se levanten, que nadie se quede atrs)

RESILAL LI KALEBAAL SAQI PEK

Li hu ain xpuktasiman re xwaklesinkil xloqal li qaatinobaal Qeqchi ut li xnawom xbaanuhem li kalebaal. Ain xkauxlaman sa xkaba naq maaani jwal na tziibak sa li qaatinobaal aban aajel ruheb li tasal hu sa li junq junq chi tzolebaal.

Li xe kanjelak chi rix li hu aan: Aj tzilol naleb: Marcos Fernando Ten Choc Aj numsinel re sa saq: Ismael Quib Che Fredy Quib Oxom Aj ilol re xtziibankil: Leonardo Oxom Chen Aj tusunel ru: Fredy Quib Oxom Li xmolamil aj Qeqchi Xchool Ixim na xye naq naru xpuktesinkil li hu ain abanan wi re roksinkil sa eb li tzolebaal, abanan moko naru ta xkeebal chi kayinbil.

Li ak xqapuktesi:

Xjunlaju po re li chihab olaju xwaq oqob Tilob ruuj aq, kok qehink,

selebaal aatin ut seeraq

Xkablaju po re li chihab olaju xwaq oqob Beleeb chi ukaa chi ru li loqlaj

ixim

Xbeen po re li chihab waqlaju xwaq oqob Resilal li kalebaal Saqi Pek

Xbeen po re li chihab waqlaju xwaq oqob



ROKSINKIL

Sa li tasal hu ain, natawmank resilal li kalebaal Saqi Pek, xteep li tenamit koban,

re naq xbaanumank ain xwan naabal li patzok ut li tzilok rikineb junjaq qawachin

li wan xnawomeb chi rix chan ru naq xtikla chaq li kalebaal.

Re xxokbal li esilal ain, xbaanumank rikin patzok sa barwi xtziibamank sa hu

chan ru xyeemank, naq ak wan chik li esilal chi tziibanbil, xtzilmank rix chan ru

naq xwanje chaq li junjunq chi esilal chi rix li kalebaal.

Sa li tzilok, ain xxokman chaq esilal chalen chaq chiru li chihab waqxaqlaju

xbeleelajukaal rooqob (1978), toj chalen sa li hoonal anaqwan, ain jun kanjel li

xbaanumank chaq chi tustu ut cholcho li esilal, rikineb xtenq li qawachin.

Li rajom li li tasal hu ain, aan re xkeebal chi naweek resilal li kalabaal Saqi Pek

re naq li jalan chik kalebaal malaj poyanam re jalan naajej tixnaw resilal li xyuam

chalen chi ru nabal chihab chaq.

Li hu ain naxseeraqi chaq ru naq kitikla chaq li xnimal ru rahilal sa li tenamit ut

chan ru naq keok chaq xkeebal li esilal ut chirix aan chan ru naq kiok chaq li

paabaal re jalan tenamit (Religion), chan ru kexkul naq kexkanab li paabank ut

toj chan ru li resilal li xyuam li kalebaal Saqi Pek anaqwan.



RESILAL LI KALEBAAL SAQI PEK

Li paabal catlica, malaj li cristiaanil aan reheb li tenamit Israel jo aj wi

chi xjunil li tenamit li wankeb sa xsutam. Aaneb ke xke xloqal malaj

kexye naq kibeek sa li junjunq chi tenamit re kimal choch (Europa).

Sa barwi keroksi li saantil hu li kextziiba li tzolom. Li pabaal aan wan

sa li junjunq chi tenamit malaj saatqeb li kalebaal.

Saatqeb chaq li chihab 1977-78, ki kulun li padre xyeebal, malaj

xcholobankil chi ruheb laj Saqipek (Pea Blanca) karu li paabaal

Catlica ut li rusilal. Li padre aan Lucas xkaba, ak kixnima li miix, jo

ajwi ki xjeki xjalam uuch li Jesus reheb li kokal, sa xkaba naq li kokal

tekehoq xwankil li paabaal moqon chan naq kixye. Aan ain xbeen

xnawbal resil li paabaal catlica, jo ajwi chan ru na baanuman li miix,

xbaanuhem li komon re saqipek, jokan kiwan sa li junjunq chi kalebaal

wankeb sa xsutam.

Jun chihabaq chik aan kikulun wi chik jun sut chi xminbal li paabaal,

li qawachin aan sa li kalebaal Saqipek, li rajom aan re naq li kalebaal

texkanab xbaanunkil li xkaynaqil naleb re naq li paabank sa catlica

chik texbaanu. Abanan re naq teruuq chi kawunk, li qawachin ain

kixye naq tento texxaqab laj kamolbe, malaj laj tzolol tij. Jokaan kiwan

xbaanunkil kexaqli qawa German Choc ut Santiago Ucum, li

xtaqlankileb malaj li xkanjeleb aan xtzolbal rix li paabal catlica, re

naq aaneb chik tetzoloq reheb li kalebaal.

Eb li wiib chi qawachin ain, keok xbaanunkil li chan ru kiyehe reheb,

rajlal chik naketzaqon sa li kawresink (cursillo), li nakexke li ak wan



xnawomeb chi rix li paabal aan ut naq nakeraqe nakexke chi xnaw li

komon li chan ru nayehe reheb.

Chi jokaan bi naq li kalebaal Saqipek kekawun sa li pabaal catlica

(cristianil), li kemine wi rubelaj. Rajlal Domingo nakewulak chi tijok sa

li chutlebaal kabl (ermita). Jo ajwi kokaq sa chik nanume li padre chi

xnimankil li miix, keroksi chik li santil hu (biblia) ut aan chik li Jesus

nakexpaab jo xqawaeb (Dios).

Chi xjunil li naleb li ki xbaanu li padre inka kaajwi rikineb laj Saqipek,

jokan ajwi rikin chi xjunil li kalebaal wankeb sa xsutam.

Naq kinajterin li kalebaal kekawun sa li pabaal, aan chik li kaweb wi

xchooleb; abanan, sa xbaanunkil chi xjunil li naleb ain eb li padre ut

madre kexye reheb laj tzolol tij naq chaalk re jun chaajkilal sa barwi

tawaanq xnimal yalok (pleito) ut aran ke xye naq sa xkaba naq li

bihom jwal jotok yookeb malaj aaneb nakeraj numtaak sa xbeen li

neba, jokan naq taabaanumanq aan, re naq chi jokaan inka

tanumtaaq chankeb naq kexye.

Jokan ajwi ak aran kexye naq ak wankeb laj rubel pim (guerilla) ut

tento naq li kalebaal teokenq chi xtenqankil a chuut aan, abanan aran

tento roksinkil li naleb li inka xyeebal li karu tkulmanq. Jokaan ajwi

kexye naq tento li kalebaal texsik li ani texkawresi ribeb

(entrenamiento) re naq chi jokaan te ruuq xbaanunkil li yalok (pleito).

Chi jokaan bi naq li kalebaal keok xnawbal resil li xnimal ru

chaajkilal, li kikulman; li kalebaal saqipek ki xsikeb li ani tetzoloq

(entrenamiento) aaneb qawa Carlos Choc, Jose Teni ut wankeb chik

nabal li komoneb. Eb li jun chuut chi poyanam ain ketaqlaak Chisec



sa barwi kiwan li kawresink, jwal kaw li kawresink kiwan xmaak aan

jwal nabal li komon keeelelik chaq, kaaj chik qawa Jos Teni ut qawa

Carlos Chok kexchoy chi xjunil li tzolok li kiwan xbaanunkil.

Naq kiraqe li kawresink eb li wiib chi poyanam aan kesutqi chaq sa li

kalebaal Saqipek sa barwi ke xcholob chi xjunil li karu kiyehe chaq

reheb xbaaneb li ani kekehok li kawresink.

Maji chik najaq aan naq kichal li xnimal kamsink sa xyanqeb li kiila

kalebaal. Chi xjunil li poyanam re li kalebaal Saqipek keok

xchutubankil ribeb rochbeen jalan kalebaal re xkuubankil malaj

xkawresinkil ribeb re chan ru teruuq chi xkolbal li xyuameb. Abanan

eb laj kookox (Soldado) sa junpaat kexke reetal naq li kalebaal wan

yookeb, chi jokaan bi naq kitikla xbaanunkil li nimal kamsiink.

Li rahilal ain kitikla xbaanunkil sa li chihab 1980. Li xbeen kalebaal li

kikuluk li rahilal aaneb laj Sultana, Sa Muy anaqwan, sa li jun xkakaal

xbe li po diciembre re li chihab 1980. Chi rix aan, sa li oxib xkakaal

xbe li po diciembre re li chihab 1980 kewulak Saqipek, aan naraj

xyeebal jun kabejaq xkulbal li rahilal xbaaneb laj sultana, kole okaq

chik sa li kalebaal Saqipek, abanan chi xjunil li komon ak xekoheb

chik rubel pim, sa xkaba naq kexnaw li xnimal kamsiink li kexkul laj

Sultana, chi jokaan naq eb laj kookox majun keru xsachbal xyuam,

eb chik li ketomj kekuluk ruuchileb, jo ajwi li rawinjeb li kalebaal.

Chi jokaan bi naq li kalebaal Saqipek ke koheb malaj ke qaxon chi

junajwa rubel li pim, re xkolbal li xyuameb chi ruheb laj kookox, inka

chik nakeru chi sutqiik sa li rochocheb, jo ajwi jwal xiw xiw chik li

xyuameb.



Naq ak xket chik wiib chihab xwanjikeb li kalebaal Saqipek,

rochbeneb jalan kalebaal rubel li pim, maajun wa kexkanab

xbaanunkil li paabank sa li paabaak catlica, usta aan xchaal li xnimal

li rahilal yookeb xkulbal, nakexchutub ribeb ut rajlal naketijok, jo li

kekute chi ruheb xbaaneb li padre naq toj maakaaq li chaajkilal.

Li komon kelubta chi wank sa li rahilal, usta inka nakechoye chi

kamsiik, sa xkaba naq jwal kexnaw chaq xjolominkil ribeb. Timil timil

keok xnawbal naq eb li nakejolomin kexye naq texqaxtesi ribeb sa

ruqeb laj kookox, chi maaka ta uxq reheb.

Eb li nakejolomin reheb li komon kalebaal kekuuban re xyeebal

karu us xbaanuunkil, aran kichola naq texqaxtesi ribeb.

Li xbeen aan naq qawa Otto Federico Urrutia aj DR xkaba, kixyiib jun

li hu re texqaxtesi sa ruqeb laj kookox, sa barwi kixpatz chi ruheb

naq teraj xqaxtesinkil ribeb, abanan maaka raj taa-uxq reheb. Naq

kiyaalo li hu aan kextaqla wiib qawachin aj DD xkabaeb

xkanabankil sa x-xala xbeheb laj kookox re naq aran textaw.

Abanan eb li wiib chi taql kexye: Tento naq tooxik sa li estacameent

Sapemech, yaal tana karu texbaan qe chankeb ut jokaan kexbaanu.

Naq eb a qawa chin aan ke wulak xkanabankil li hu rikineb ak aran

ke xye: Chalqex, maaka taqa baan eere chankeb naq ke xye.

Eb li wiib chi taql ke sutqi chaq sa xyanq li komon, sa barwi ke xye

naq laj kookox ke xsume naq maaka te xbaan re li komon naq te

wulaq.



Li komon kalebaal inka jwal nakexpaab, xbaan naq ak xe xke reetal

chi xjunil li rahilal li ak xexbaanu re chi xjunil li kalebaal.

Abanan chi xjunil li komon ak xlubta chik chi waank sa li rahilal. Sa

xkaba aan naq kexye: tqaqaxtesi qib sa ruqeb; ayaal na karu

texbaanu qe chankeb. Chi jokan bi naq sa li jun xbe li po dicieembr

re li chihab 1983 chi xjunil li komon kexqaxtesi ribeb sa ruqeb laj

kookox sa li asient Sapemech (Las Conchas). Chi wiib aj chik ru li

xyuameb, tekoleeq malaj te sacheeq.

Naq ak wankeb chik sa ruqeb laj kookox, jwal naabaal li patzok kiuxk

reheb, toj wan ajwi li komon kisache li xyuameb.

Jokan ajwi jwal kaw malaj jwal xiw xiw chik wankeb sa xkaba naq ak

wankeb chik sa ruqeb li ani kaynaqeb chi sachok yuam. Maaka ajwi

jwal nabaanuuk reheb aban aaneb chik yaaleb re sa xbeen li komon

kalebaal.

Chi xjunil li komon kechutla sa li kalebaal aan maajun wa

kextzeqtaana li paabaal catlica, junelik ban kexke xloqal usta sa

rahilal wankeb. Jun reheb li naleb aan naq inka kexke reetal naq

aan xchaal li rahilal li yookeb chi xkulbal jokan naq maajunwa

kextzeqtaana.

Naq ak xewan chik chi ru wiib chihab sa li asieent Las Conchas, chi

xjunil li komon kelubta chi waank rubel li wankilej ut ke xye naq tento

te xpatz chi ruheb laj kookox naq tekanabaaq chi sutqiik sa

xkalebaaleb. Jokan ajwi kexye naq laao li komonil kalebaal xqapaab

chi xjunil li karu xexye qe chankeb. Aran kexye laj kookox naq naru



teeril karu teebaanu, yalban tento texwanq jo xoowank arin chankeb

naq kexye.

Maji najaq aan naq timil timil eb laj kookox kextikib sutqiik, sa barwi

keok chi kanaak yal xjuneseb li komon kalebaal, abanan kekeehe li

xchaqrabinkileb re chan ru tewanq. Nak ak xwan chi xjunil li naleb

ain, eb li kalebaal keok je wi chik chi sutqiik sa li xnaajeb, usta wan

kexjal chik li xkalebaaleb.

Chi jokaan bi naq sa li chihab 1985 li qawa Jose Kib Qaal ut li xjun

kablal kisutqi wi chik sa li naajej Saqipek re xtikibankil rib. Abanan

maji najaq, naq chi xjunil li komon kewan ajwi Saqipek kesutqi wi chik

chaq, sa barwi kechalje junjunq jalan poyanam re jalan kalebaal. Chi

jokaan naq kitikla wi chik li kalebaal Saqipek.

Naq ak wankeb chik jo kalebaal malaj ak xyaloje chik li rochocheb,

kextikib wichik xbaanunkil li tijok re li paabaal. Abanan li nakamok be

naq toj maakaaq li chaajkil German Chok inka chik ki sutqi chaq sa

xkaba naq kiko Watemaal. Xmaak rilbal li naleb ain, li komon

kexsikeb wi chik li ani tekamoq be ut aaneb: qawa Pedro Kib,

Alfonso Chub ut Victor Yalibat, aj tenq Jose Teni. Eb chik li komon

kexaqabaank reheb re kamok be, toj rajlal domingo wi chik keok chi

tijok ut kixtikib wi chik numeek li padre Melchor. Li naleb ain toj

naabal chihab chik kibaanuman. Li komon kereeka naq aan tzaqal li

yookeb chi xbaanunkil.

Abanan naq ak yo chi baanumank chi xjunil ain, wiib li komon keok

chi aatinak chi ribil ribeb, Pedro Kib ut Jose Teni, sa barwi ke xye:



Karu raj us tqabaanu. Wi junes jowe wanqo, maajoqe qu,

naqanaw chi us naq li karu xqakul aan jun li xnimal rahilal.

Laao nebao, tojo naq wan ani tetaqlanq sa qabeen ut li qalal qakajol

tento naq tetzoloq chankeb naq kexye chi ribel ribeb, usta aaneb

kexaqabaak xbaan li komon choq aj kamol be re li paabaal.

Aan ain xtikibankil li kauxl, li wiib chi poyanam ke xye naq te ruuq

xbaanunkil li kauxl malaj li nake raj, aajel ru naq texsik xkomoneb,

aban tento xsikbal li poyanam li tixtaw ru malaj toxtenqa rikin li karu

naqaj chankeb. Ak aran kexye naq teraatina qawa Abraham Chok ut

qawa Victor Yalibat. Naq keaatinak rikineb li wiib chi qawachin ain

kextaw ajwi ru malaj kixkul xchooleb li karu kiyehe reheb. Jo ajwi

kexye naq teokenq.

Naq ak xewulak chik kaahib, rajlal nakekuuban sa barwi nakexye

chan raj ru us xbaanunkil re naq teruhanq xbaanunkil li karu nakeraj.

Yookeb xbaanunkil chi xjunil li kuubank aan naq li qawa German

Chok kisutqi chaq aran Watemaal sa barwi kichal wi chik sa li

kalebaal Saqipek. Eb li kaahib chi qawachin li ak najteraq rokikeb chi

kuubaank kexye naq aajel ru texye re li qawa German Chok li karu

yooko chankeb. Naq eb li komon aan kexke chi xnaw li karu yookeb,

aan kixkul xchool, laain chan naq kixye, wankeb naabal chuut ninnaw

ruheb li naru nakohextenqa rikin li karu nakeraj chan. Ut aran ak

xewulak chik hoob li komon. Jo ajwi ak kutan chik chi ruheb karu

nakeraj. Qayehaq jo rikin li rahilal kexkul malaj rikin li kristiaanil.



Abanan chi rix chik aan, kikulun wi chik chaq aran Mxico qawa Jose

Mara Kib, eb li oob chi qawachin li ak wankeb sa kuub sa junpaat

kexye naq aajel ru texye re li karu yookeb sa xkaba naq kexke

reetal naq tixtaw ru. Naq ak xexke chi xnaw li kauxl, li qawa chin aan

kixye, jwal chaabil li kaux, aan li aajel ru, jo ajwi laain tin-okenq sa

leeyanq chan naq kixye.

Na ak xewulak waqib li komon, kikawu chi us li xkauxleb, joajwi kiok

chi choolaak li xwanjikeb, nakewulak je sa jalanq jalanq chi chuut re

xpatzbal xtenqankileb, rikin li karu yookeb chi xbaanunkil, jo ajwi li

kalebaal Saqipek ak yookeb chik chi xnawbal chi xjunil li xkauxleb li

jun chuut chi poyanam. Sa barwi kextaw ajwi ru li karu nakeraj.

Sa xbaanunkil chi xjunil li naleb ain kewulak ajwi xtawbal ru naq jun

reheb li naleb li xbeenwa texkanab aan li paabank sa li catlica,

xbaanaq aan moko reheb ta ut aan ajwi jun xtzaqon sa xbaanunkil li

rahilal li ak xwank.

Naq ak kutan chik chi ruheb ain, aran ajwi ke xye naq aajel ru naq li

komon kalebaal wankeb sa xsutam li Saqipek texnaw li karu yooko

chi xbaanunkil, wi yal qajunes tqabaanu li karu ak xqatawru maaka

jwal li tkanjela, aajel ban ru naq tqayal qaqe sa komonil chankeb.

Naq ak xkubla ain, li kalebaal Saqipek kixtaqla xboqbaleb li

kalebaal wankeb sa xsutam qayehaq jo: Sa Muy, Kuxpemech,

Gancho Caoba, Nimlajakok, Las Conchas ut Toloox. Sa barwi li jun

chuut chi poyanam re Saqipek kexcholob chi ruheb chi xjunil li karu

ak xexkuub malaj ak xe xtawru. Eb li komon ke tzaqon sa li chutamil

aan ke xke xwankil li xkauxleb li komon, sa xkaba naq ke xtaw ru



karu nake raj li komon. Usta naru taaqataw ru naq wankeb junqaq ke

xkauxla jalan chik chi rix li naleb, abanan li rusil aan naq li xkihalil ke

xtawru.

Naq ak xbaanuman chi xjunil li naleb ain li kalebaal Saqipek inka

chik nakechutla rajlal domingo re tijok.

Sa junpaat eb li xtaq li paabaal nakenume rajlal sa kalebaal ut

aaneb kexke chi xnaw li Padre Benjamin naq li kalebaal Saqi Pek

(Pea Blanca) inka chik nakexbaanu li karu kemine wi, qayehaq jo

xpaabankil li Jesus malaj li tijok rajlal domingo.

Kaajwi ki xnaw li esil li padre Benjamin, sa jun paat ki xtaqla chaq jun

esil choq reheb laj Pea Blanca naq taaraj jun kuubank rikin li komon.

Naq eb li jun chuut chi komon li ak wan xchuuteb kexnaw li esil aan,

sa jun paat keok chi kuubank, sa barwi kexkawresi li karu texsume

wi li karu ta yeheeq reheb.

Naq kiwulak xqiil li xchutameb, chi xjunil li komon keroybeni li qawa

padre Benjamin Isodoro. Kewulak ajwi li miniistr Afredo Sagui,

Santiago Chen, Esteban Chocooj ut aj tzolol tij. Jun tuubeb naq ke

wulak.

Li kalebaal kexye naq xoochutla sa xkaba naq xqanaw naq laaex te

raj kuubank qikin jokan naq laao wanko rabinkil li karu teeraj xyeebal

chankeb li kalebaal.

Li padre kixye naq xinnaw naq li kalebaal Pea Blanca chan chan naq

naraj xkanabankil li paabaal. Eb li ministros malaj eb laj kamol be

kexye we naq laj Pea Blanca inka chik nakechutla chi tijok. Jokan



bi naq laain xinchal chi xyeebal naq li kalebaal ain moko us ta yo. Wi

teeraj xtzeqtaanankil li paabaal catlica, bar chik texxik malaj karu chik

teepaab. Li paabaal catlica aan tzaqal naxye li yaal, jo ajwi li Jesus

xsach xyuam sa eekaba laaex. Jokan naq laaex tento teenaw naq

moko naru ta teekanab tzaqoonk, xbaan naq sachk yookex chan naq

kixye, chi yo bayaq xjosqil.

Naq ak xye chi xjunil li aatin ain, malaj xcholob li rajom, aran kechaqok

li kalebaal Saqipek. Laao laj Saqipek, xoowulak xtawbal ru, jo ajwi ak

xkutano chi qu chi xjunil li qawanjik, jokan ajwi naqanaw naq li paabaal

catlica malaj li wank sa kristiaanil moko qe ta. Naqanaw ban naq aan

jun paabaal re jalan tenamit li maaka rilom qikin malaj sa li qayuamil.

Xkulun ban sa qayaanq naq joqe laj Espaol xekulun xmaqbal chi

xjunil li karu wanqe.

Jokan ajwi naqanaw naq laao wan li karu tqapaab malaj li tqabaanu

sa xnaaj li paabaal, li xsach naq joqe laaex xemin leepaabaal chi qu.

Jokan bi naq laao tqabaanu li naleb re li qatenamit maay. Qayehaq

jo li mayejak chi ru li loqlaj tzuul taqa malaj xkeebal xloqal chi xjunil li

wan sa qasutam. Maajun taaruuq chi ramok chi qu xbaan naq qakulub

xbaanunkil ut aan li jwal xloqal sa qayuam jo tenamit maay.

Yal teeke reetal wi taraj laao, li poyanam re li tenamit maay, tooxik raj

sa leetenamit chi xminbal li qanaleb, kamsinbil raj na teebaanu chaq

qe, sa xkaba naq maakaaq raj rilom sa leeyuam. Jo kaan bi naq

laao mani naqaj taachalq chi yeehok re li karu naqaj xbaanunkil xbaan

naq naqanaw li karu yooko, usta junxil xootane sa leeruq, yalbanan

tzaqalaq li mineek sa jalan naleb chankeb naq kexye.



Rikin rabinkil chi xjunil li aatin kexye laj Saqipek, li padre kixye, xintawru

li karu yookex, baanumaq li karu nakeraj, sa xkaba naq wan eekulub

chan, usta sa xchool inka sa kikana.

Sa xraqik li xkuubankeb kekana sa junkuub naq naru terulaani

ribeb sa junaq kanjel re komonil malaj tepatzoq naq joqe teruuq

yalbanan yal tzaqonk. Li naleb ain kiraqman sa usilal.

Chalen bi aan naq sa li kalebaal Saqipek kitzeqtanaaman li paabaal

catlica (kristiaanil), wan chaq oxib xkakaal chihab anaqwan.

Rochochil li paabaal toj anaqwan. Na oksiman chik choqre nimqehik. (2016)

Kiruhan chi xbaanunkil ain sa xkaba li jun chuut li poyanam li kexke

chaq ribeb sa aatin ut jo ajwi li komon li wankeb sa li kalebaal re

Pea Blanca. Jokan ajwi li jalanq jalanq chi kalebaal xbaanaq aaneb



kekehok xwankil li naleb, li karu li kexkauxla chaq li jun chuut chi

komon, naq tojoaq relikeb rubel li pim.

Chalen bi naq sa li kutan wanko wi anaqwan, li kalebaal Saqipek

moko natzaqon ta chik sa li paabaal. Nabaanuman ban chik li mayejak

xbaaneb li qawachin re li kalebaal, sa barwi napatzman malaj

naoxloqiman chi xjunil li wan sa qasutam, li nakekehok re li qawa

quka. Jo ajwi aan li naleb li kexbaanu li najter poyanam li maakaeb

chik anaqwan.

Li naleb xbaanuman jwal li rusil, moko nako xchaajki ta. Xkanabankil

li tzaqonk sa li paabaal re kristiaanil na xkawrobesi ban qachool sa

xkaba naq naqa ke reetal, naq li jalanq jalanq chi kalebaal nake xye

naq maakaeb rubel li wankilalej abanan rajlal chihab nakexnimqehi

li relik li tenamit rubel roq ruq abl aj tenamit (Independencia) ut inka

nakexke reetal naq maaka rusil xextaw chaq chi ru li hoonal aan ut

yal xmine ajwi chaq chi ruheb xbaanunkil.

Li kalebaal Saqipek inka naxbaanu li naleb ain, xbaan naq naxtaw

ru naq wan chaajkilal ut majelal kiwan chi rix ain naq ak xwan chik li

independencia, jo li xrahobtesinkileb li qaxe qatoon sa kawil kanjel.

Chalen bi chaq junxil ut toj anaqwan li komon re Pea Blanca, junelik

yo xtzilbal rix li karu us xbaanunkil malaj karu li relik chi yaal naq aan

li qe. Sa xkaba naq naraj naq sa jun kutan sa wanqeb li komon.

Jokan ajwi junelik naxkauxla xtenqankil li komon re jalan chik

kalebaal, xbaan naq naxtaw ru naq aan li aajel ru sa xyuam li tenamit

Qeqchi. Saqipek aan jun kalebaal kachin, abanan jwal nim li xkauxl

ut junelik naraj xkambal xbe jalan kalebaal.



Jokan bi naq chi xjunil li karu xbaanuman chaq chi ru naabal chihab

xbaaneb li nabej yuwabej, jwal nim xloqal choq qe laao ut sa xkaba

aan naq anaqwan li saaj al nakeki sa xnaleb aj ralchoch.

Na oybeniman naq li jalan chik poyanam re li kiila kalebaal li toj

wankeb sa li paabaal, jwal us naq textzil rix malaj tepatzoq re li ani

nake nawok chi rix li naleb



RAQBAL LI KANJEL

Li tasal hu ain jwal aajel ru xbaan naq aran wan resilal chan ru xyuami chaq li

kalebaal Saqi Pek re naq chi jokain eb li saaj poyanam li wankeb sa li kalebaal

te xnaw karu xkulmank chaq ut jo ajwi eb li jalan poyanam li wankeb sa

jalanjalanq chi naajej teruhanq xnawbal li esilal ain.

Ain taakanjelaq choq reheb li saaj poyanam li yookeb chi tzolok, re naq chi

kamaan textzil rix chan ru naq xkulmanje chaq li junjunq chi naleb chi rix li

kalebaal Saqi Pek. Jo ajwi re naq twakliiq chaq xkauxleb chirix li chaajkilal

nachalje sa li komonil ut chan ru xsikbal xyaalal re naq inka junelik yeebilaq qe li

karu tqabaanu sa li qayuam.



XTAWMAN WI LI ESILAL

Teni, M ut Ten, J. (2010). Chan ru naq xwan chaq li kalebaal Saqipek. Cobn, Alta

Verapaz: Xjolomil aj Qeqchi Xchool Ixim.

Saqbichil Copmagua. (1999). Oxloqil baanuheem. Cobn, Alta Verapaz: Editorial

Serviprensa C.A.

Documents

Resilal li K'aleb'aal Saqipek