15
Revista de Estudios Marítimos de! País Vasco RUB!O-ARDANAZ, Juan A.: "Euska! Herriko itsas antr o poi o gia: pianteamenduak, interes teorikoak eta aztergaiak berrikustea", /fsas Memor/a. Re^/sfa de EsfMd/os Mar/f/mos de/ Pa/s Vasco, 1, Untzi Museoa, Donostia, 1996, 252.-275. or.

RUB!O-ARDANAZ, Juan A.: Euska! Herrik itsas antr poi gia ... · borren arabera, berr/ bafen /ru/fura bona/ro bau //Yzafe/re. g/zarfe z'nguru ja/r/'n bafen efa geograf/ ba/d/'nfza

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: RUB!O-ARDANAZ, Juan A.: Euska! Herrik itsas antr poi gia ... · borren arabera, berr/ bafen /ru/fura bona/ro bau //Yzafe/re. g/zarfe z'nguru ja/r/'n bafen efa geograf/ ba/d/'nfza

Revista de Estudios Marítimos

de! País Vasco

RUB!O-ARDANAZ, Juan A.: "Euska! Herriko itsas antropoiogia: pianteamenduak, interes teorikoak eta aztergaiak berrikustea", /fsas Memor/a. Re^/sfa de EsfMd/os Mar/f/mos de/ Pa/s Vasco, 1,Untzi Museoa, Donostia, 1996, 252.-275. or.

Page 2: RUB!O-ARDANAZ, Juan A.: Euska! Herrik itsas antr poi gia ... · borren arabera, berr/ bafen /ru/fura bona/ro bau //Yzafe/re. g/zarfe z'nguru ja/r/'n bafen efa geograf/ ba/d/'nfza

fusAa/ Herr/Tro anfropo/og/a; p/anteamendua^ /nfere feor/^roa efa azterga/aÁr berr/^t/^tea

Juan A. Rub/o-ArdanazDeusfuTro Un/'ber¿5/'¿afea

ffno/og/'an' buruz eg/'ndabo ba/'nbesfe azfer/refa efa /Trerbefaren barruan, badaude zenba/f /an, ardafz g/sa 7f5a5oa/r e5/ra/nfzen d/'fuen ba//'ab/deefa- f/7r b/z/ d/'ren g/zon-ema/rumeen b/z/'modua efa bu/fura ba/tzen d/'fuzfenab.

Hor/'eA: guzf/'eb /f5a5 anfropo/og/a edo ba//'euf/7(a der/'fzana osafzen dufe. Horren ba/'fan, azferbefab b/derafze/ro /Truspeg/' efa modu ezberd/'n an/'fz d/'fu-

gu e /rura, nab/z efa /an guzf/eb yaforr/zbo arranfzare7r/7ro ;'ab/'nm/'na edub/ aman- bomunean. ¿an bonefan, aurrena ga/'aren def/n/z/'oa emango dugtv efa gero, geure

/tru/furaren e^parruan -Fusba/ Herr/'an- eg/'n d/'ren /anab anfo/afu eta bobafu eg/'ngo d/Yugu. Zereg/'n borrefan ez gara mugafu/ro bafa/ogaz/o bufsa eg/Yera, a/'fz/'f&, eg/ndabo /'berbefeb o/narr/fzat dufen /'nguru feor/Troaz ere ar/'fu nab/ dugu, /Trerbefa bor/en aurbezpena/r 7og/7ra bor/ esbafzen ba/'fu. ¿Vas/eran, bada, azfer/an de^Mbafzaz/eez b/fz eg/'ngo dugu, fo&/orearen eremuf/Tr ere gerfu dauden hon'etaz, gero, /an efno/og&o garb/'agoefara pa^abo gara, ba/ funRean or/'enfaz/'o «efno- graf/sfa» dutenefara ba/ «bu/¿ívra//5fe¿ara», efa bubafzebo, zebatzago, anfropo/og/'a /ru/tura/ e¿a 50z/a/ berr/enen esparruan ^arfubo //rafebeenab a/pafubo d/'fugu.

Gure be/buru nagus/ab, bada, b/'fz gufx/fan e^anda, bonaso baueA- d/ra. /ebena, /fsa /ang/'n- fzaf/7r -zebafzago, arranfzaf/Tr- b/z/' d/ren efa baren /ngtvruan anfo/afzen d/'ren g/zon-emabumeab azferfzen d/'fuen efno/og/'aren adar borren aur/rezpena eg/fea; b/'garrena, ga/'an' buruz Euiba/ /-/ern'an eg/n denaren 7bu5peg/'a arg/'fzea, a/derd/ feor/Troab b/sfaf/7r ga/du gabe, bef/ ere, efa /¿535 anfropo/og/a erreferenfz/'a g/5a edub/'fa.

7. A/?/?A/V7ZA/?f/V BfRFZ/L45L'/VARFK/K'C' JA/(//VM//VA

Ura/r efa berez/b/ /fsasoab emafen d/'fuen ba//ab/deab U5f/afzeab ebonom/ mofa berez/ bafen mo/dea barfzen du efa borren /nguruan garranfz/ band/Tro /abfore berar/azboab aur/r/fzen d/Yugu. /ang/'nfza borrefan d/'bardufen fa/deen e/&adura bera, g/'zarfe anfo/amendua efa /'nguru 5/'nbo//'bo baf ja50fzea. H/5for/'an /'a zazp/ m/7urfe afzerago y'oan efa 5umerfarren a/tean, dagoenebo, barra- paMa/tro arra/'n bopuruaren bonfab/7/fafe berar/'azboa aur/r/Yzen dugu, ba/'fa arranfzan' /ofufabo ebo/zpen 5/5fema anfo/afu baf ere. Gara/ barfan, g/zon-emabumea^ unfz/ez, apara/7uez efa bon- f5erbaz/o fre5nez born/fzeTro efa U5f/apen guneez ba//afzebo anfo/afzen z/ren (A. 5a/onen, 7970, 5. Co//ef, 7992; 569-57Q). G/za /barduera zabár borreb bad/fu /Trerbefeb y'ab/ngarnfzaf ba/Tzen d/fuzfen ezaugarn' berez/ bafzub.

Arranfza/r bad/fu bere/zgarr/'fa5un bafzub, bor/'en arfean nabarmenena /nguruaren badaez- padabofa5una /'zan/'b, edo b/fz b/fan e5afebo, ba//ab/dea/r esburafzebo za/7fa5una. ^o/ebf/boeb, beren errea/z'fafe mafer/'a/ef/'b ab/'afufa, b/'z/fza u/erfzebo erab era/Tr/'fzen d/'fuzfe, efa u/erbera bor/'en barruan, ondare 5/nbo//7roa efa ernfua/a, e5aferabo, 05aga/ bere/zgarr/ g/5a ager/ d/ra. A/or bor/ ebo/'zpenaren budeabefar/ zuzen/r/ /ofufa dago efa, be/buru bor/ /orfzebo, fa/deab e/barfeefan efa bofrad/efan anfo/afzen d/ra, er//;7'oz/ro yu5f/Y/7raz/o-o/narn bafen ga/nean, a/eg/a. Be5fa/de, zuzene- bo ebo/zpenean parte barfze/ro erab ob/Troab /zafen d/ra/ gure /nguruan, e5afe baferabo, besfe ad/- b/de baf yarfzearren, emabumea sarr/ agerfzen da arranfza ¿x/Tr/an /f5a5obo ga/'en zuzenebo 5a/- menfa budeafzen. A/derd/ febn/Troaz ere b/'fz eg/'n dezabegu. Unfz/g/nfzar¿ 5areg/nfzar/ efa apa- ra/7L/g/nfzar/ bagagozb/'e, arranfza/eeb ob/7ro bonf/guraz/oab ager/ d/fuzfe bor/'efan ere, nab/z efa, 5arr/'fan, g/zarfe bafzuefaboab efa be5fe batzuefa/roab e&arreb/n baf eforr/.

fra berean, gure /'ngurunean za/7a da zenbaf barrapa da/feTreen a/dez aurref/Tr Tra&u/afzea. /nguruneaÁr bere ba/fan edub/ /ezaTreen abera5¿a5una nab/7ro /ronfro/aez/'na da efa a/dez aurref/7r nab/7ro &tv5fez/na, ga/nera. Zuzenean bonfro/afzebo eragozpen bor/ de/a med/o, 5a/bue5pena7r 5a/-

Page 3: RUB!O-ARDANAZ, Juan A.: Euska! Herrik itsas antr poi gia ... · borren arabera, berr/ bafen /ru/fura bona/ro bau //Yzafe/re. g/zarfe z'nguru ja/r/'n bafen efa geograf/ ba/d/'nfza

buespen, /Ysasoa ne/rez y'ofzen da zuzene/ro yabegofzaf. Besfa/de, /an prozesua/r oso ezaugarr/ berez/a/r d/Yu. Bana/refa sarean sarfzen den arra/na bereba/a era/dafu bebar /zafen da efa /a bere­ba/a mer/rafurafzen da. /-/or/ borre/a /zafea/r ondor/o garranfz/Ysu baf da/rar berare/r/n; zuzene/ro e/ro/z/ee/r, sarr/ as/rofan, ez/n deza/refe e/ro/zpena /ronfro/afu. /(o/e/rf/boefan frad/z/oz/roa/r d/ren /an eg/fe/ro moduefaf/7r gero efa urrunago dauden besfe bafzu/r aza/du/ro d/ra, nab/z efa, a/d/ berean, modu zabarren e/emenfu bafzu/r erab/7/ ora/nd/Ár, efa bor/en arfean nabarmenena arra/n /ropuruaren arabera/ro orda/nsar/a da. /-/a/a/ro gauze/r /zan dufen garranfz/are/r//ro)a/r/nm/na p/z- fu/ro da, efa modu borrefan, ba/nbana/refa, esafera/ro, barrapafufa/ro arra/n /ropuruaren arabe- ra eg/Yen dena, ez da /ra//ru/afzen arranfza/ee/r erab/7/Ya/ro /an denbora /ronfuan barfufa. Arranfza/ee/r as/rofan beren b/z/rar barfu/ro dufe ba/ e/ro/zpen mofa borren badaezpada/rofasuna ba/ e/ro/zpen-b/Yarfe/roen berreg/Yea, b/Yarfe/ro bor/e/r armadoreena/r ez besfe /norena/r ba/Y/ra.

Ha/a/ro auz/a/r de/garr/ gerfafu za/z/r/e a/pafufa/ro anfropo/ogoe¿ bau da, arranfzan ar/Yzen d/ren efa arranfza b/z/'b/de nagus/Yzaf dufen /ro/e/rf/boa/r, g/zarfea/r, g/za fa/dea/r efa abarra/r /7rer- fzen d/Yuzfene/. Hor/e/r eg/nda/ro azfer/refefan zenba/Y or/'enfab/'de aur/r/Yzen d/Yugu efa or/enfab/'- de bor/en aza/pene/r ma/7a ezberd/na/r barfzen d/Yuzfe, ze/'n a/derd/ nabarmendu nab/ dufen efa ze/n be/buru /orfu nab/ dufen //rus/fa.

7.7. /fsas anfropo/og/'a edo ba//'euf/'/ra; arranfza/een azfer/refa efno/ogz/roa

BadzYugu arranfza/een g/zarfea efa /ru/fura azferfze/ro be/buru garb/a agerfzen dufen //rer/refa efno/og//ro bafzu/r. P/s/rana/ra-p/s/rana/ra azp/adar baf sorfu dufe, ba/na azfer/refa bor/e/r arranfza /ngurua ardafz nagus/Yzaf barfu arren, /nferesa/r a/dafu eg/Yen d/ra azfer/ana/r e//rarre/r/n er/rafzen d/Yugunean. Ar/o borrefan fus/ra/ Herr/'an zer eg/'n den /Trusfen bas/ aurref//r aza/ef/7r a/pafu/ro d/Yu- gu azfer/refa ar/o bau /Yxurafu/ro /u/refen zenba/Y //rer/refa efa joera.

/-/asfe/ro, ondorengo arrazo/'engaf/'/r /nferesgarr/a/r d/ren /ana/r bar d/Yza/regu, a/eg/a, denboran afzera eg/'nez /par Amen/refa/ro amer/nd/'arre/r eg/Yen zufen arranfza aza/fzen dufe/a/ro efa aba///r efa dafur/'/r geb/en b/7fzen dufe/a/ro, nab/z efa, bafzuefan, /Ysas arranfza ba/ram/r ez dufen azfer­fzen. Ha/a, f. Boase/r, bere gara/an, ga/ar/ buruz aba///r efa dafun/r geb/en b/7fze/ro /ana barfu zuen. Dafu bor/e/r, ad/b/dez, unfz/g/nfzan erab/7fzen z/ren mafer/a/efaf//r bas¿ mafer/a/en neurr/a/r efa fbr- ma/r ere barfuz, efa es/r/ma/e/r /ranfafzen z/fuzfen musz'/ra nofefara/no /r/sfen d/'ra. Dafu /ru/fura/e- fan o/narr/Yufa b/sfor/a berreraz'/r/Yze/ro aba/eg/n baf da. fbo/uz/'on/'sfe/ aurre eg/Yen d/en /'/ruspeg/ borren arabera, berr/ bafen /ru/fura bona/ro bau //Yzafe/re. g/zarfe z'nguru ja/r/'n bafen efa geograf/ ba/d/'nfza ya/r/n bafzuen ondor/o b/sfor//roa.

Gogoan /zan Boas bas/ ze/a g/zarfea/r g/Zarfefzaf yofzen. /(o/e/rf/bo bafean buru-be/arr/ sarfze- an dafza, bar/ buruz aba//7r efa aza/pen/'/r osoena emafearren efa baren berez/Yasuna eg/azfafzea- rren f/'/rus B. 5fern, 7943). Boasen /ronfzepfua/r, mefodo/og/aren //ruspunfuf//r beg/rafufa, /'/rerfza/'- /earen efa borre/r azferfu nab/ duen fa/dearen arfean zuzene/ro barremana/r egofearen a/de/roa/r d/ra. Anfropo/ogo borren afzef/'/r besfe bafzu/r eforr/ z/'ren, ba/a no/a, G. W/ss/er (7940), A .L /(roeber f/'/rus A.Y. /(roeber efa 5.A. Barreff, 7960) efa abar, dafu enp/'r/'/roe/ garranfz/ band/a eman­go z/efena/r.

Ha/a efa guzf/z ere, //ruspeg/ funfzzona/zsfan y'arrz arfe ez dugu fopafu/ro /Ysasof//r zuzenean b/z/ den /romunzYafe bafez berar/az d/barduen e/rarpen//r. Horr/ dago/r/onez, /ronfuan barfu bebar dugu R. f/rfbe/r (7946) e/rarpen garranfz/Ysua eg/'n zue/a, arranfza/e /anaren berez/Yasuna Yorma/fzen aba- /eg/ndu ba/Yzen. Anfropo/ogo bor/ barfu ob/ da anfropo/og/a ba//euf//ra edo /Ysas anfropo/og/aren sorreraren a/nfz/'ndar/Yzaf (7'/rus V. Brefon, 7 93 7). Denbora aurrera y'oan aba/a, arranfza/een g/zarfe- e/r/'/ro /nferesa sendofu eg/'ngo da, efa azp/adar bor/ 70e/ro urfeen /nguruan /ro/rafu/ro da garb/ anfropo/og/'a soz/a/aren esparruan f//rus V. Brefon, 7937. 7 7. efa burrengoa/r).

iendofze borrefan eg/nda/ro /an guzf/e/r, bas/era bafean, anfropo/og/a soz/a/aren obz'/ro /rez/ra/r agerfzen dzYuzfe. Aurrena, or/enfab/de des/rrz'bafzaz'/e garb/a ager/ da; gero eforrz/ro d/ra anfropo- /og/a e/ronom//roaren ap/z'/raz/o forma//sfa, e/ro/og/aren mafer/'a//smo /ru/fura/a, arranfza/e /romu- n/Yafeefa/ro /r/deen aba/'defasun barremane/r//ro ja/r/nm/na efa abar. Modu s/nfef/'/roan efa p/anfea­mendu feon'/roen nab/Z /nferes an/zfasunaren parean yoan//r, /Ysas anfropo/og/aren de77n/z/'o bau eman deza/regu; anfropo/og/a /ru/fura/ efa soz/a/aren parfe /zan/'/r, arranfza/e /anaren mende dau­den efa, b/z/Yza, errea//Yáfe mafer/a/ borren bzfarfez anfo/afzen dufen g/zarfea/r ze/'n g/za fa/dea/r berar/az azferfzen d/Yuena.

Page 4: RUB!O-ARDANAZ, Juan A.: Euska! Herrik itsas antr poi gia ... · borren arabera, berr/ bafen /ru/fura bona/ro bau //Yzafe/re. g/zarfe z'nguru ja/r/'n bafen efa geograf/ ba/d/'nfza

2. /75AS AA/7KOPO/.OG/A FUS/CAÍ WfPP/A/VAr/o bonefan azfer/refa as/roz gufx/ago eg/n d/ra ne/razar/fza ar/oan ba/no. A/derd/ borr/ dago-

/r/onez, has/eran gen/oen beza/a, arranfza/e mundua/r ager/ duen an/zfasun Z/raragarr/aren barruan, //rer/refen efa egoera oro/rorraren berr/ emango dugu, berar/az/ro azferga/a efa baren or/enfab/dea a/pafuz, bef/ ere.

2.7. fo/Ár/orea efa ob/fura/r a/'pafzen d/fuzfen azfer/ana/r/7asfe/ro, esango dugu badaude/a /an bafzu/r fo//r/orearen esparruan /ro/rafzen d/rena/r edo, gu-

fx/enez, bor/e/r/n muga eg/fen dufena/r, be/buru nagus/'fzaf, besfe ga/ bafzuen arfean, m/fo/og/a, /ronda/ra/r, y'a/'a/r efa ob/fura/r b/7fzea dufena/r. /-/orren era/rusgarr/ baf, esafera/ro, 7. Dueso/r C7987- 7 994) arg/farafufa/ro /anefan aur/r/ deza/regu, be/'n band/ bafean arranfza/e munduaz ar/fzen ba/fa. Go/an a/pafu dugun //rer/refa es/ras/a berrefs/ eg/fen du eg/7e borre/r. Bera/r d/oenez «Zfsas /b//r/ore- aren mafer/a/a urna da ne/razar/fza g/ro/roaren a/dean» efa gabez/'a bor/ u/erfze/ro arrazo/a bauxe //fzafe/re «/ronparaf/bo/r/ b/fz eg/nez, baserr/'farra, eus/ra/ neza/rar/a, a/eg/'a, /so/afuago dago bere g/zarfe /ngurunean, efa bere frad/z/oe¿ /n/ronsz/enfe/r¿ afxZ/r/mendu band/agoa d/e». 7. Duesoren usfez, arranfza/een /romun/fafea/r Zre/r/ago egongo /Zrafe/re /ranpo/ro erag/nefara efa arranfza/ea «arbasoengand/Zr dafoz/r/on s/n/s/rera zabaras/rofaf//r» as/rafu/ro zen p/s/rana/ra-p/s/rana/ra, ba/afan, jarrera borre/r «berare/r/n e/rarr/ du s/nes/rera bor/e/r po///r/-po///r/ desagerfzea» (7. Dueso, 7 987- 7 994 a. 206).

Aurrean dau/ragun Z/rus/rera bor/ «frad/z/'oz/rofzaf» y'ofzen duenera mugafzen da. Bad/rud/ arranfza/e mundua p/s/ra baf bazferfufa ge/d/fu de/a, ez/n /zan ba/fu bebar beza/n «Zso/afufa» egon, /anda efa ne/razar/fza munduan gerfafu/ro zen beza/a. /-/orre/r yusf/V/'/rafu/ro /u/re, bada, //rer/runfza/r arranfza munduare/r/'/ro ya/r/nm/n/'/r ez agerfzea. //ruspeg/ borre/r «frad/z/'oz/roa»ren au/rera eg/fen du, zabarra denaren au/rera, a/eg/a, fo//r/ore a/def//r no/aba/fe/ro ba//oa dueña, efa bazferfu eg/fen du /ru/fura nab/Z g/zarfe errea/Zfafea/r duen a/de berr/ago bor/. Zenfzu borrefan azferfzen d/'ra era guzf/efa/ro ga/a/r, bas/ /rofrad/a, ob/fura efa ba/fa esaerefafZ/r ere, efa ba/ra/7ao arranfzara/no /r/fs/ arfe. Onfzaf eman d/fza/regu ba/ dafue/r dufen garranfz/a ba/ eg/fafeen Zd/os/n/rras/ara/ro efa bere- z/fasunera/ro eg/fen dufen de/a, ba/na bor/e/ buruz //ruspeg/ afenpora/az d/bardufe, geb/ago ba/'f/- ra beb/no/a egon bazegoen edo ora/nd/Zr ere b/z/r/7r dagoen -ba/na barr/garr/a efa ob/z /ranpo/roa ba//fz beza/a- zerba/fen oro/fzapen bufsa. //ruspeg/ borren b/farfez bau ba/rarn/r agerfu/ro da: yo/ra­mo/de /rosfunbr/sfa/r efa frad/z/oz/roa/r ornen d/rene/r/n Zdenf/Y/'/rafzen den /ru/fura efa g/zarfe errea- //fafearen a/de borre/r/'/ro y'a/r/nm/na.

2.2. Arranfza fe/rn/'/ren //ruspeg/ ebo/uz/on/sfaBesfe asmo baf zue/a, .Z.M. Mer/'no/r arranfza fe/rn//ren b/7/refa /an baf arg/farafu zuen 7986an,

geroago, 7997n berrarg/farafu/ro zufen. //rerfza//e borre/r arranfza-fe/rn//ra sa/7 oparoa aur/rezfen du, aspa/d/-aspa/dZ/ro azfer/ana/r/m/fafze/roaba/eg/nefan, bafez ere A. Gruve/ena/r (1928), Par/se/ro /7/sfor/a /Vafura/e/ro Museo /Vaz/ona/e/ro /ra/ras/e franfsesaren /anen anfze/roa/r, besfea/r besfe. Mas/era-bas/erara yofzen du, b/'sfor/aurrean dauden sorburuefara berefara, bafzuefan, efa bor/e/r ora/nare/r/n e//rarfzen sa/afzen da. /-/orrefara/ro, efno/og//ro/r/ «s/np/e»en arfean sa/7/rafu/ro gen/'fuz- /reen besfe /ru/fura bafzuefan o/narr/fufa/ro ad/b/dea/r barfu edo b/sfor/aurre/ro azfarne/r emafen d/fuzfen dafua/r erab/7fzen d/fu, esafe bafera/ro, f/ra/n efa A/fxerr//ro ba/fzu/oefan aur/r/fufa/ro Mada/en a/dZ/ro /abar-p/nfura/r efa grabafua/r. Arranfza fe/rnZ/re/r denboran zebar /raun dufe/a/roa- ren b/pofes/f/Zr ab/afzen da. /Varen be/burue/r, /abur esafe/ro, bona/ro bau dufe azferga/fzaf gufx/ gora-bebera; «zer garapen /zan dufen m/7urfeefan zebar orduan erab/7fzen z/fuzfen fe/rn/'/re/r, gugana/no /raun ba/'fufe pafu onar/ es/rer /anabes efa do/rumenfu bafzue/r, arranfzan ar/fze/ro s/s- fema/r efa bor/e/r egunofara/'no /zan dufen bZ/a/raera berrera//r/fze/ro au/rera emafen d/gufene/r». O.M. Mer/'no, 7997: 7 7).

B/7/refa sa/'o borren be/burua arranfza fe/rn/'/ra/r berrera//r/fzea da. /7orrefara/ro, /ragan aba/ba/f urrunenefZ/r ab/afzen da, /ragan bor/ eus/ra/ /ru/furaren esparru/roa /zan edo ez, efa fus/ra/ /-/err/an eg/'azfagarr/a den guzf/ar/ /ofzen d/o. P/anfeamenduaren ab/aburufzaf gara/ ezberd/nefan, e//ra- rrengand//r urrun dauden fo/r/efan efa e//rarre/r/n baf ez dafozen egoerefan aur/r/fufaXro erre/eren- fz/a/r barfzen d/fu, fe/rn//re/r usfez /zanda/ro b/7a/raeran efa era/da/refan o/narr/fufa, az/rene/ro bor/e/r aza/du/ro ba/7/gu/refe fe/rn//ren y'aforr/a. fbo/uz/'on/smoaren a/derd/ez efa aurr/'/ruspenez befefa/ro /ana da, efa punfu ezberd/nefaf/7r ab/afur//r, aza/dufa/ro arranfza fe/rn//ren arabera, bef/ /r/sfen da gure /ru/fura ar/ora, bor nab/'faez dene/r baf eg/ngo ba/ufe beza/a, modu aurredeferm/'- n/sfa bafean.

Page 5: RUB!O-ARDANAZ, Juan A.: Euska! Herrik itsas antr poi gia ... · borren arabera, berr/ bafen /ru/fura bona/ro bau //Yzafe/re. g/zarfe z'nguru ja/r/'n bafen efa geograf/ ba/d/'nfza

2.3. Or/'enfaz/'o /cu/turaZ/sta/c

Aurrebo or/'enfaz/'o mofa, arranfza fe/rn/Tren b/7a/raera modo //nea/ samarreÁrofzafy'ofzen zuena, ez da /zango y'arra/an a/pafubo d/'fugun /Trerbefa/r beza/aboa. Usfez modu ar/ra/Troa/r edo a/'nfz/'na- boa/r fez ba/'n ebo/uz/onafua^ erab/7fzen d/'fuzfen besfe /ru/fura emparro bafzuez ar/'fzea eusfen za/7a den argud/o feor&oa da, ba/en arfebo bu/fura efa g/zarfe barremana/r ora/nd/7r frogafzebo ba/'fau- de, nab/z efa arranfzan erab/7fzen d/ren fresnal eg/'fura a/def/7; berd/nab /zan //fez/reen. Fsparru feo- r&o borren aurrean, mende bas/erara/ro, Franz Boase/r, besfeab besfe, errea/rz/onafu eg/'n zuen, efa nab/ago /zan zuen /ru/fura esparru ja/r/n ba/rarra bartzea, esparru borr/ berorr/ babarr/Tr dagob/'on Áru/fura berrera/Tr/'fze/ro edo azferfze/ro. Era borrefan, bazferfu eg/'fen d/ra ba/ bá//z/ro barremanab ba/ /Truspeg/ ebo/uz/'on/sfaA; ezarr/ nab/ zuen mug/'mendu /ronbergenfea efa //nea/a. F/orr/ buruz, besfeab besfe, J.C. Arbexen (7984) /anab d/fugu, arranfza fresnen efa moduen b/'&efa xebea eg/'- fen dufenab efa /Truspeg/ parf/Tru/ansfa bafef& /fsasobo b/z/moduaz d/'bardufenab.

Gure adarra/r, /Ras anfropo/og/ab, a/eg/a, go/an a/pafufaÁro d/'nam/'Ára borren erag/na /zango du,F. Boaseb efa besfe bu/fura//sfa amer/Trarre/r ezarr/fabo mefodo/og/af/7r burb/7 dagoen borrena, ba/'n zuzen ere. Gure /rasuan, ba/a ere, anf/ebo/uz/'on/smoaren erag/'na A/eman/'af/Tr /r/sfen za/'gu baf/7r baf, J.M . Barand/aranen esbuf/7r (7987ean arg/'farafufabo bomun/7raz/oa /bus da/febe).

2.3.1. Etnologiako Euskal Eskola: etnografiaren garrantzia

Barand/aranen erag/na Ffno/og/aTro Fusba/ Fs/ro/a de/fufaboan ager/ da, A. Manfero/a (7994) /zan/7r gaur egun es/ro/a borren btvrtvefa/ro baf. 7. M. Barand/'aran de/a-efa, bera/r /dafz/ efa /ebe- nengo a/d/z 7975ean arg/farafu zen «Gu/'a para una encuesfa etnográfica» (7994) /anean, bama/'- Ara ga/dera d/fuen afa/ fx/7r/ baf presfafu zuen arranfza eremu/ro efnograf/ dafuab b/7fze/ro. G/da borre/r zorfz/ afa/ d/'fu efa arranfza/e munduar/ dago/r/ona da fx/7r/'ena. 77ama/7ra ga/dera bor/'en asmoa, oro bar, beg/rafuz efa /nformaz/oa erab/7/z «gure berr/aren b/z/bera/r ezaugarr/fzaf d/fuen arauen, eg/'furen efa funfz/oen s/sfema azfertzen» aba/eg/nfzea da (1994; 769/ Ga/dera sorfa borren osagarn /zan da/febe efnograf/ /Trerbefara/ro L/efena 7a/dea/r (7988-7989) eg/nda Bermeo a/d/zÁranan arg/farafufa dagoen besfe baf. Ora/ngo bonefan Bermeo/ro berr/an berfan ap//7rafua da, 7.M. Barand/arane/r proposafufaTro /n/resfa berreg/furafze/ro efa garafze/ro aba/eg/na/r eg/nez.

Barand/aranen efa Ffno/og/abo Fusba/ Fsbo/aren or/'enfaz/oab oíy'e/rfu mafer/a/a bera barfzen dufe pr/nfz/p/o feor/Tro edo mefodo/og/Trofzaf, /zan ere, ob/'e/rfu bor/ /Trerbefa eg/fe/ro ba//agarr/ den do/rumenfu-o/narr/ /a ba/rarfzaf edo gufx/enez garranfz/fsuenfzaf jofzen ba/fufe. Beg/rafze efno- graf&oa ez da «beg/rafze parfebarfza/7ea» (7 973) efno/og/ eremuan Ma//nows/r/rengand/7r aurrera u/erfzen den moduan efa gaur egun ere erab/7fzen den moduan (77rus 5focÁr/ng, G. W., ed, 7979). A/'fz/'f/Tr, zenfzu «efnograf/sfa»n p/anfeafzen da, baren ardafza obye/rfuan beg/rafzea, baren aurre- an jarfzea efa bare/r/n barremana/r /zafea ba/fa. Ha/a, «beg/rafzea, gure /rasuan, /Trusfea da, objeb- fuen, perfsonen efa fa/deen aurrean jarn efa ba/eb/n barremanefan sarfzea, ba/en modue¿ fun- fz/oe/efajobamo/dee/ erreparafzebo»(7.M. Barand/aran, 7994; 769).

Arranfza/e b/z/fzaren funfsez/ro /a/rfore nagus/'a denez, bu/furar/ /ebenfasuna emango //o/reen proposamena dugu, frogab/de nagus/fzaf baf/7r baf «Tru/fura mafer/a/a A; berez/roab d/fuen obyeb- fuab barfzen d/fuena. Mufurrera eramandabo bu/fura//smoa da, bau da, oroborb/ barfufa/ro anfro- po/og/a /ru/fura/ efa soz/a/aren Áronfzepfu sorfaren barru/ro proposamen/A; /r/as/boenefa/ro baf. Or/enfaz/o borren eg/azfapena «ob/e/rfu mafer/'a/a»n emanda/ro frafamenduan aurb/fzen dugu, doÁrumenfu-o/narr/ ba/rarfzaf y'ofzen ba/fu b/z/modua/r berrera/Tr/fze/ro orduan. ¿anfeg/ borrefan, «moduen ba//oan/zfasuna»/r efa «funfz/oen forman/zfasuna»^, Ffno/og/abo Fusba/ Fs/ro/a/r erab/7/- fa/ro ferm/noe/r, a/eg/a, «za/7fasun ez/n ga/nd/fuzboa/r)) sorfu/ro //fuz/refe efa borreb yusf/f&afubo /ube presaz azferfu bebarra «desagerfzen ar/ den ma/r/naren aurref/Tro /ru/fura, yaforr/'zbo fesfu/n- guruaz efa b/z/moduazgabefufa/ro mafer/a/ desarf/Tru/afua/r efa arbeo/og/ bondaÁr/na/r babarr/Tr ge/- d/fu ba/no /eben». Za/7fasun borregaf/7r efa egoera/r dauban prem/agaf/7r Ffno/og/a/ro FusAra/ Fs/ro/aren usfez «/Trer/trefab, beraz, obje/rfu mafena/ef/7r ab/afufa, baren funfz/'o f/s/7rora y'oan bebar du, efa band/7r, baren esanab/ /ru/fura/era».

Zenfzu b/as/7roan barfufa/ro efnograf/ar/ /ebenfasuna emafen d/ofen mefodo/og/ proposamen bor/'eb/'n bafera, ag/'r/feg/'efan efa berfa/ro b/zfan/een arfean /nformaz/o xebea b/7fzea proposafzen da. B/'de borrefaf/7r b/7fzen den efnograf/ mafer/a/a /nferesgarn gerfafzen da efa anfropo/og/a soz/a/ efa /ru/fura/era/ro /anabes osagarn b//a/ra da/'febe, erreferenfz/ punfu oso pos/f/boa /zafera /'r/sfera/'- no. F/a/a efa guzf/z ere, arranfza/ee/ buruz/ro /anab ez d/ra oso ugar/'ab efa, ga/nera, sa/buespena/r

Page 6: RUB!O-ARDANAZ, Juan A.: Euska! Herrik itsas antr poi gia ... · borren arabera, berr/ bafen /ru/fura bona/ro bau //Yzafe/re. g/zarfe z'nguru ja/r/'n bafen efa geograf/ ba/d/'nfza

sa/buespen, geb/enefan, ez d/ofe zorroz/r/ yarra/'fzen J.M . Barand/arane/r efnograf/ /anefara/ro pro- posafu zuen ga/dera so/taren do/fasunar¿ oro bar.

Ba/ezfapen bor/ arg/fze/ro, ad/b/dez, A. Arr/nda/r f7978) eg/nda/ro //rer/anefan ge/d/a/d/ baf eg/'- nez bas ga/fez/re. Oro bar, efnograf/ mefodo/og/a /r/as//roare/r/n bafera, bafzuefan, aba/eg/n b/sfo- r/z/sfa efa /no/z efnob/sfon/roa ere anfzemafen da. A. Arr/nda/r f7977) agerfzen duen efnograf/'a efengabe o/narr/fzen da a/pamen b/sfor//roefan. 7oera bor/ arg/ago //rusfen dugu M. A/'zpururen (7967) efa G. Crespo & J.M . de Ugarfecbearen f7 957-7 960) /anefan, bor/en ardafza Zuma/a efa /.e/re/f/o/ro frad/z/oz/ro arranfzaren /nguru/roa ba/fa, burrenez burren. J.M . de L/garfecbea/r, geroa- go, besfe b/ /an arg/farafu z/fuen B/'z/ra//ro berr/ berberar/ buruz (Ugarfecbea y 5a//nas, 7.M. de, 7962 efa 7967-7968. fg/7e borre/r bera/r arg/farafufa/ro Lan Guztiak ere /'/rus da/fe/re).

Besfa/de, efa aurre/roefaf//r burb/V dagoen modu bafean, nab/z efa efnograf/ do/'fasun fx/'/r/'agoz, aurrena Barand/arane/r efa gero ffnograf/a/ro fus/ra/ Es/ro/a/r /rado/r/fa/ro zenfzuan, Z..P Peña 5anf/ago/r dafuen b/7/refa /ana eg/fe/ro asmoa agerfzen du f7982) efa borrefara/ro pra/rf//ra bau era- b/7fzen du. «/rfeera/r eg/fea eus/ra/ /rosfa/de/ro /fsaso, b/n, berr¿ berr/s/ra, baserr/ efa base/zzefara» C7982.' 70). /7ar/r eg/nda/ro b/7/ efan berr/bafzuefa/ro b/7efa-err/fo, ofo/'fz, /ronda/ra, frad/z/o efa egu- nero/ro b/z/moduaren zenba/f a/derd/ aur/r/fzen d/fugu a/pafufa/ro //buruaren afa/ bafean f//rus b/b/Zograf/a). /Vab/z efa ba/a/ro /ane/r asmo efnograf//roa edu/r¿ bad/fuzfe go/an esanda/ro /7do fo/- /r/or/sfa efa /rosfunbnsfaf/'/r burb/7 dauden punfu bafzu/r ere.

ffnograf/ a/def/'/r /nferesgarr/agoa/r efa /ra/zfafe band/ago/roa/r /zafeagaf/'/r azp/marrafze/roa/r d/ren besfe e/rarpen bafzu/r ere bad/'fugu. /-ZorZen arfean H. Hau/one/r (*7997) arg/'farafufa/roa a/'pa deza/regu, Ba/ona/ro /rafedra/ean agen d/ren arranfza/e b/z/'fzaren a/derd/ s/nbo///roa/r b/7fzen d/'fue- na. A. fr/rore/ra Barrena f7 978-7 974, 7977-7978, 7980) ere a/pafze/roa da, Bermeo/ro berr/'an efnogra/Z /an zebafza/r efa oso /andua/r eg/n ba/fz/fuen. //rerfza//e bor/ ere ga/7endu eg/fen da gero- ago a/pafu/ro dugun Bermeo a/d/z/rar/an erreda/rz/o/ro /daz/rar/ egon /zanagaf/Zr, M. Muñoare/r/n bafera.

2.3.2. Etnohistoria

7. Garmend/a /.arrañaga/r efa /..P. Peña 5anf/'agoZr (7982) eg/nda/ro /ana aurre/ro or/enfaz/oaren efa efnob/sfon/roa der/fzanaren arfean dago. fg/7ee/r, /an borrefan, arranfza/een /nguru/ro fe/rn/- /ra/r, /pu/'na/r, ofo/fza/r, frad/zz'oa/r, ob/fura/r efa bzz/modua/r /ronfafzen d/fuzfe. /daz/e bor/en usfez, /ngurunea, ondo def/n/fufa/ro efa mugafufa/ro /ru/fura bafe/r mar/rafua, garranfz/ band//roa da efa /ngurune borrefanfxe /ro/rafzen d/fuzfe a/pafufa/ro ga/aZr, enp/n/ro/r/ eg/'azfa da/fe/reen errea/z'fafe baf osafuz /.an efnobzsforz/ro garb/fzaf ;ofzer//r ez badago ere, ora/'nd/7r ere /zaera efnograf/sfa nabar/a ba/fau/ra, dagoene/ro ba/a/ro gogo baf agen du, azferfufa/ro ga/ bafzu/r do/rumenfuen b/dez eg/azfafze/roa. Bad/fugu besfe Z/rer/an bafzu/r dafua/r b/sforZ/ro/r/ do/rumenfafzen aba/eg/n- fzen d/rena/r efa efnograf/ frafamendu ma/y/na/a dufena/r. B/z/moduen, frad/z/oen efa abarren a/derd/ bafzu/r es/ra/nfzen d/z/r/gufe, /ofura b/sfor//roa eg/n nab/an. AurZrezfufa/ro dafua/r do/ru- menfu-erreferenfz/a /nferesgarr/ b/burfzen d/ra efno/og/ zenfzuan /nferprefafza/7eagoaZr d/ren /anenfzaf. 77orr/ buruz, besfeaZr besfe, G. G/aver/aren f7966) /ana a/pa deza/regu.

7. Garó Baro/aZr f7980, 7985) arg/farafufa/ro /an urr/a/r a/pafu bebar/ro d/fugu benefa/ro mefo- do efnob/sfor/Zro bafen aurrean gaude/a esafeZro, barZr eg/nda/ro efnograf/ /anaren pus/rar/Zr ban- d/'enaZr b/sfor/'an doZrumenfafufa/ro o/'narrza ba/fau/ra. Los vascos //buruan, zebazZrz; zaf/ /abur baf es/ra/nfzen dz'o Zfsas efa arranfza munduarz; efa baren b/dez /ragane/ro arranfza/r efa mer/rafar/fza/r berez/roa/r z/'fuen ZanaZr Zronfaízen d/fu. ZfsasoareZr/'n zerZ/rus/an ZdafzZ zuen burrengo /ana f7985) /ronfa/rzzun bzsforzzzsfa baf da, denboran afzera egz'fen dueña, are /¡f.a./V. mendera arfe ere, eus/ra/ Zrosfa/dea ardafz barfur/'/r, ba/na ba/rarr//r erreferenfz/ ba/Zoa dueña anfropo/og/a soz/a/ efa /ru/fura/ berr/ago bafera/ro.

2.4. Anfropo/og/a sozzo/ru/fura/a

/-/emendz'Zr aurrera zenfzu modernoago/ro anfropo/og/a /ru/fura/ efa soz/a/are/r/n /ofura zuzena- goa dufen /Árer/refa/r a/pafzera pasa ga/fez/re. /zen bor/ erabZ/fze/ro argud/o ba/rarra «mefodo efno- /og//roa»rena da, zer/7rus/'á ba/fu, y'a/r/na, /ndarrean dauden jarrera feor//roefa/ro bafe/r/n: gure /rasuan, bafez ere, anfropo/og/a /ru/fura/ modernoare/r/n, funfz/ona//smoare/r/n efa mafer/a//'smo b/sfor/'/roareZr/'n. /-/emend//r aurrera «/ranpo /anean» o/narr/fufa/ro //rer/refez b/fz eg/ngo dugu, gure d/sz/p//'nan «beg/rafze parfebarfzaz'/e» g/sa duen ad/eran, /ronfuan barfuz /an borre/r eremu zaba/a bar deza/ree/a berare/r/n, azferfze/ro /nferesa/r efa azferga/a/r ze/'n d/ren //rus/fa.

Page 7: RUB!O-ARDANAZ, Juan A.: Euska! Herrik itsas antr poi gia ... · borren arabera, berr/ bafen /ru/fura bona/ro bau //Yzafe/re. g/zarfe z'nguru ja/r/'n bafen efa geograf/ ba/d/'nfza

2.4.1. Euskal etnografía berría

7m. Apa/afeg/ Beg/r/5fa/neneb3rpenadaf79S2-79S3, 7984, 7936, 79S6-79S7)e5buradauba- gun /ebenengoefaboa. A/pafufabo urfe bor/efan berab d/'oenaren arabera, arranfza /nguruab garranfz/ band/a du fusba/ Herbero efno/og/ azferbefefarabo, bazferrean ufz/ bebar ez den ar/oa efa garranfz/ band/boa ba/fa efno/og/ /berbefan sarfzea. De/ borreb berabyab/nfzaf emafen du ora/'nd/'b desproporfz/o band/'a dagoe/a besfe ar/oeMro, ne/razanfza ar/oareb/bo baf/b baf, ar/o borr/ buruz eg/ndabo azferbefab ugar/agoab /zan d/ra efa. A/d/ berean azp/'marrafu eg/fen du arranfza/e efa /fias /nguruab /nferes band/'a due/a af/anf/ar an/zfasun soz/o/ru/fura/areMro jab/nm/na agerfzen dufen efno/ogoenfzaf. Harén jarrerab aurrebo joera efnograf/sfa bufsguzf/'abga/nd/fzen d/'fu, ba/'eb ez ba/fz/ren ga/ /zan /Trerbunfza dafu-b/7befaren arduraf/'b barafago b/derafzebo edo besfe/a dobu- menfaz/'o b/5for/boa eg/febo aba/eg/naz ardurafzen z/ren.

Apa/afeg/ Beg/'r/5fa/'neÁr 7984an aza/du z/'fuen bere b/dea efa /nferesa/r 5anf/agon ('Ga//z/á) /zan- dabo /fsas ffnograf/'ar/ buruzbo Maba/nguruan. /-/ango abfab 7988an arg/farafu z/ren. /-/orr/ dago- b/oneza/derd/ bauebazp/marrafubo d/'fugu, bone/a /aburb/7dufa (/'bus 7988. 34-35); /berbefa fob/'an berfan /berfza/'/earen efa /nformafza/7earen arfean sorfzen den bomun/baz/oa ez da funfsgabea. Apa/afeg/ 8eg/nsfa/nen usfez, ora/na/d/a da ab/'apunfua, ba/'na gogorafzearen «baufapena» ere onarfzen du, ba/d/n efa gogorafze bor/ besfe /abfore bafzub bonfuan barfuz eg/fen bada, ba/a no/a, /nformafza/7ea bera, /berfza/7ea edo egoera bera.

Orobaf, anfropo/ogo borren usfez, arranfza/e /ngurua /berfzeraboan, gure basuan, gara/ bafebo b/z/moduaren efa egungoaren arfebo e/barreb/7rofasuna ezarr/ bebar da. Gara/ bafeboa gogorragofzaf ba/'na bobeagofzaf jofzen da efa egungoar/ buruzbo /r/fz/'a, berr/z, profagon/sfeb f/'nformafza/7eeb) gaur egun b/'z/ dufen egoeraren araberaboa /zafen da. /berbefa, fob/an berfan eg/feab aubera emafen d/o Apa/afeg/ Beg/r/'sfa/n/ mefodo/og/ar/ buruzbo gogoefa /nferesgarr/ab eg/febo, ga/ baueb barfufa; oro/mena, «g/zabanabo-g/zarfe-arfe»bo jarrera, /barduera, b/zfeg/a, efa'abar. ¿ebenago a/pafufabo /anab efa aurreranfzean aurbezfubo d/fugunefaf/Tr bere/zfebo pr/nfz/p/o g/'sa barfzen genuen «beg/rafze parfebarfza/7ea»r/ buruz /berfza/7eab dauban /Truspun- fuar/ bagagozb/o, esan dezabegu Apa/afeg/ 8eg/'r/'sfa/'neb garb/ dauba/a o/'narr/zbo pr/'nfz/'p/'o bau; «Zberfza/7eab b/z/'fza barremanab edub/ bebar d/'fu /berfu nab/ duen popu/az/oareb/n, nab/z gara/ zabarrefaf/'b dafozen barremanab /zan, nab/'z /berbefaren gara/'boab /zan». 77or/ ez/nbesfebo ba/- d/nfza da «/nformafza/7een /nformaz/oab» efa /berfza/7eab «zuzenean beg/rafzen d/'en eg/'nfzab» yasofze/ro efa anfzemafebo (7988; 33). /bus dezabegunez, ora/n p/anfeafzen den efnograf/a aurrebof/b urrunfzen da, aurrebo barb funfsean «bu/fura mafer/a/aren» a/derd/ab azferfzen ba/'- fz/'fuen, efa boneb, berr/z, g/zarfe agenfee/ efa ba/en b/'z/'ere/ zuzendufabo b/z/fza esbab/'zuna agerfzen du.

2.4.2. Gízarte aldaketak sortzen dituen kezkak

Aurreboefaf/'b bere/z/ dugun a/d/ bonen barruan, gure usfez, F. Barand/aran /r/zarreb eg/n du /an/b garran/z/fsuenefaboa efa ad/erazgarr/enefaboa. /berfza/7e borreb G/puzboabo Pasa/ Don/banebo berr/a barfzen du bere azferbefa gunefzaf. Azferbefa monograf/bo baf arg/farafu zuen 7982an, arranfza/e berr/ borrefabo «frad/z/ozbo bu/fura» nab/z «gaurbofasun soz/o/og/boa» jaso nab/an. Berab ba/íufabo b/dean aurreboan ez beza/abo /buspeg/a agen da. /-/aren azferbefan e/emenfu berr/ baf aza/fzen da, ordura arfe /bufu gabe zegoena, bau da, g/zarfe efa bu/fura a/dabefarena, jaso bebarrebo fenomenofzaf barfufa. /-/a/a ere, berab dauban bezbaren b/'farfez, aba/eg/n orobor baf eg/fen du berez/fasun bu/fura/ean, egoera erabab/garr/an efa errof/'bo a/dabefa b/dean dagoen bu/fura baf dagoe/a eg/'azfafzebo.

Era berean, errea/zfafe bu/fura/ baf ezagufzebo, bas/eraf/b bubaerara/'no, garapenef/b /garoz, errea/zfafe borreb jarra/'fufabo prozesua azferfu bebarra dagoen usfea oroborra da ora/'nd/b. Aba/eg/n bor/ gauzafzebo frad/z/'ozbo bu/furaren aza/pena eg/'n bebarbo //fzafebe, /an eg/'febo feb- n/'bab azferfzebo ardura barfuz efa febn/'ba bor/eb ebonom/aren anfo/amenduan efa g/zarfe s/sfe- man dufen erag/'nareb/'bo jab/nm/na erabufs/z. Gure /r/'fz/'z, erreaZ/fafe bu/fura/ bafeb jarra/'fufabo prozesu osoa barfu nab/ /zafea efnogra/Z'ab dauzban aba/b/dee/ /bes eg/n d/eza/ebeen /ana da. Besfa/de, /an eg/febo febn/'bab azferfu efa borf/b, ondor/'o g/sa, ebonom/ efa g/zarfe sarean dufen erag/na afera nab/ /zafeab, edoze/'n arranfza/e-bomun/fafefan dauden ebonom/ eg/Yurab eta g/zar­fe ma/7a ezberd/nen artebo barremanab ez ezagufzera eraman ga/fzabe.

/Vo/anab/ ere, f. Barand/aran /r/zarreb, be/n bafean, aurrebo /7do berrera/b/fza/7ear/jarra/'fzen bad/'o ere, bere /anean urrunfze nabarmena gerfafzen de/a ad/eraz/ bebar da, besfe jarrera bafzub barfzen ba/f/fu. Hor/ de/a-efa, b/ ar/o azp/marra d/fzabegu, /ebena, «beg/rafze parfebarfza/7ea»n

Page 8: RUB!O-ARDANAZ, Juan A.: Euska! Herrik itsas antr poi gia ... · borren arabera, berr/ bafen /ru/fura bona/ro bau //Yzafe/re. g/zarfe z'nguru ja/r/'n bafen efa geograf/ ba/d/'nfza

emafen d/on garranfz/a, bor/' barfzen ba/fu bere //rer/refaren o/narr/fzaf (*e//rarnz/refez, do rumenfa- z/'o b/sfor//roaz efa abarrez osafua); b/garrena, bere buruar/yarfzen d/z/r/on be/burua/r, bau da, bafe- f//r, 7936. urfearen aurre/ro /ru/fura mundua berres/rurafzea edo b/rsorfzea, efa besfef//r, berez//r¿ arranfza/e /romun/fafean «/zanda/ro a/da/refa soz/o/ru/fura/ garranfz/f uena/r» anfzemafe/ro aba/e- g/na f7982: 73 efa burrengoa/r). ¿abur esanda, f. Barand/aran /r/zarren /anaren arabera, /ru/fura bera barfzen duenez Pasa/ Don/bane/ro g/zarfe errea/z'fafearen eragZ/e nagus/fzaf, /ebend/'/r zegoen armon/a bausfe/ro arrazo/a /ru/furan /zanda/ro a/da/refa borrefan egongo //fzafe/re.

fz gara geb/ago /uzafu/ro anfropo/ogo borren /ane/r dufen garranfz/az b/fz eg/nez C/rr/fZ/ra zaba- /agoa barfu nab/ /zanez gero, bona/ro bau //rus da/fe/re;7. A. Pub/o-Ardanaz, 7994. 23-24 efa 37- 40). Bu/rafze/ro, a/pafu/ro dugu, er//y/oaren fenomenoare/r//ro ere agerfu zue/a y'a/r/nm/nZ/r, G/puz/roa/ro berr/ borrefan berfan azferfu ba/fzuen er/Z/Zoaren fenomenoa, «d/sfunfz/o» efa «gafaz- /ra» g/sa barfufa f/'/rus f. Barand/aran /r/Zar, 7 984).

2.4.3. Beste ínteres batzuk: funtzionalísmoa, psikoanalísia eta otorduetako errítualaAurre/ro //ruspegZefaf/'/r urrundufa, Fernández de ¿arr/noa/r (*7982) eg/nda/ro e/rarpen /abur baf

a/pa deza/regu, anfropo/og/a funfzZona/zsfa oro/rorref/'/r u/r/fufa/ro /an efa ga/ bafzuen a/pamena eg/- fen ba/fu. Besfa/de, efa /fsaso zaba/ean eg/nda/ro /ranpo-/an baf de/a med/'o,7. Zu/a//ra/r f7987) eg/n- da/roa ere a/pafu bebar dugu, or/enfaz/o esfru/rfura/ funfz/onaZ/sfa bafef//r arranfza/e /ngurua /ru/fu­ra s/sfema g/sa barfzen ba/fu, non profagon/sfe/r modu y'a/r/nefan parfe barfzen dufen efa /an mofa bafe/r, arranfza/e /ana/r, a/eg/a, ezarfzen d/z/r/en mugen barruan, oro bar. A/pafufa/ro monograf//roa (//rus b/b/Zograf/'a) fo/r/an berfan /zan duen esper/enfz/'aren efa bera/r eg/nda/ro //rer/refaren ema/fza da. fra berean, G. Grawford f7983) anfropo/ogoa a/pafu bebar dugu, aurrene/ro a/d/z arg/farafu ba/fzuen 7977an or/enfaz/o ps//roana//f//roa zuen /an baf, ema/rume arranfza/ea/r Bermeo/ro berr/an edu/r/fa/ro egoerar/ efa ema^ume borre/r befefa/ro g/zarfe fo/r/ar/ buruz/roa, a/eg/a.

G/zarfe a/da/refare/r//ro efa b/sfor/are/r//ro y'a/r/nmZna agerfzen dufen a/def//r, azp/marrafze/roa/r d/ra 7./. /-/omobono/r (7986-7987, 7992-7993) eg/nda/ro //rer/ana/r, oforduefa/ro err/fua/az d/'bardu- fena/r, edo zebafzago, err/fua/ borre/r /romun/fafearenfzaf befefzen d/fuen funfz/oez Bere //rer/a­nefan ne/razar/fza /ngurua efa arranfza/eena e//rarre/r/n a/derafu efa b/en arfe/ro ezberd/nfasun mu/fzo baf ezarfzen du. 7./. /-/omobonoren usfez «ofordua/r e//rarre/r/n eg/fean ya/aren g/zarfe- garranfz/a gauzafzen da» efa borre/r zer/'/rus/a /zango /u/re «denboraren fa/rforea»re/r/n furfe saso/a) efa «espaz/oaren ^/rforea»re/r/n (e/ro/ogZ /ngurunea). frreferentz/'a bor/efaf//r ab/afufa /ofura baf ezarr/ nab/ du arranfza/ee/r eg/fen dufen ospa/r/zunare/r/n (7./. /-/omobono, 7986-7987: 308). fus/ra/dunen ofordua/r (maba/aren /nguru/ro ospa/r/zuna) efa ya/ /rufsu/ro besfe ad/erazpen bafzu/r «g/zarfe a/da/refa/r frad/z/oz/ro b/z/moduefan d/fuen erag/nen era/rusgarr/»fzaf yofzen d/ra (!bid: 303-304).

7./. f/omobono/r «oforduefa/ro err/fua/aren prozesua» efa borre/r b/sfor/an zebar /zan duen b/7a- /raera azferfzen d/'fu, arranfza/een /rasua efa ne/razar/ena e//rarre/r/n a/deratze/ro be/buruare/r/n. B/en arfean a/de nabarmena/r ornen daude. /Ve/razar/en /rasuan, «oforduefa/ro err/'fua/a»/r un/'ber- fso /o/ra/aren muga/r ager/an yarfze/ro funfz/oa befefzen du, «un/berfso borr/ afxe/r/fze/ro ba/d/nfza/r zebazfen d/fu» /ranpo/ro munduare/r//ro (/'denf/'fafe /o/ra/e/roa) aur/ra/rofasuna agerfuz. Arranfza/een /rasuan, berr/z, besfe gauza baf da. Kbmun/'fafe beferogenoa denez, espez/a/zzazZo baf gerfafzen da efa /CofradZa/r anfo/afzen du funfzZona//r/ e/ronom/ /ronfua. frrea/Zfafe borren aurrean, ofordue- fa/ro err/fua/aren b/farfez, arranfza/een /denf/'fafe /ro/e/rf/boa ad/eraz//ro da, zaf//refara/ro efa pr/'ba- f/zaz/ora/ro yoera era/rufs/z. ZVe/razar/fza munduaren /rasuan /Cofrad/a/r espaz/o efa /urra/de esparrua ad/erazfen badu, fa/de guzf/en edo /a guzf/en parfa/defzan o/narr/fufa, arranfza/een /rasuan, a/d/z, ez dago ba/'n garb/. Kbfrad/a/r eÁronom/ funfz/oa/r befefzen d/fu nagus/7r¿ ospa/r/Zunefan /zafen den zaf//refaren /sp/7u d/rena/r.

2.4.4. Emakumea arrantzaleen esparruanArranfza/een esparruan buruz gaurda/no eg/n den e/rarpen/Tr garranfz/fsuenefa/ro baf Teresa

de/ VaZ/e/r fus/ra/ /-/err//ro (7nZberfsZfafe/ro Anfropo/og/ Deparfamenfu/ro (Donosf/a) fma/rumear/ buruz/ro Azfer/refen DZsz/p//narfe/ro M/nfeg/aren barruan zuzendufa/ro //rer/refaren /nguru/roa da. ¿an borre/r/n 7987an bas/ z/ren efa fa/de bafe/r b/ru urfefan /bardun ondoren, 7985ean arg/farafu z/fuzfen /anaren ema/fza/r. /nformazz'o modura, bona/ro baue/r zeuden /agunfza//e, besfea/r besfe: 7m. Apa/afegz'Begz'rzsfaZn, B. Arefxaga, B. Arregu¿ /. Babace, M.G. Dzez, G. ¿arrañaga, A. O/arzaba/,G. Pérez efa /. Zur/arra/'n.

¿anaren be/buru nagus/a, gufx/ gora-bebera, eus/ra/ ema/rumearen egoera soz/o/ru/fura/a bobe­fo ezagufzea da, efa borrefara/ro o/narr/fzaf barfzen d/fu ema/rume borren porfaera def/n/fzen

Page 9: RUB!O-ARDANAZ, Juan A.: Euska! Herrik itsas antr poi gia ... · borren arabera, berr/ bafen /ru/fura bona/ro bau //Yzafe/re. g/zarfe z'nguru ja/r/'n bafen efa geograf/ ba/d/'nfza

dufen e/emenfua/r, ba/oreaZr efa bofere nab/z /deo/og/ a/derd/aZr. Mru ar/o baueZ; barfzen d/fu; neZrazar/fzaZroa, b/'r/'farra efa arranfza/ea, /ronparaz/o-azferZrefa baf eg/feZro e/emenfu nab/ZroaZr egon da/fezen, barfara, emaZrumeaZ: b/z/ duen erreaZ/fafean dauden a/deaZr ezarfzeZro aubera egon dad/n (7985.' 77). Fsparru borren barruan, emaZrume arranfza/ear/ buruzbo erreferenfz/aZr efa dafuaZr agerfzen za/'zZr/gu efa bonen b/dez ema/rumea sarfufa dagoen egoera efa a/daZrefa soz/o- Zru/fura/ar/ buruzbo a/derd/ egunerafuaZ: aza/fzen d/'ra.

/ZrerZrefa borrefan bas/era-bas/eraf/Zr jasofzen efa berr/Z(U5fen da /fsas anfropo/og/aZ( ema^ume- aren egoerar/ buruz emandaZro /7ruspeg/a, nab/'z efa f. Barand/aran /r/zarreb /andufaZro ar/o borre- fara baÁrarr& mugafu (T. de/ Va//e, 7985. 35-38) efa besfe eg/7e bafzuen a/pamen baf edo besfe eg/nez, Agu/rre francorena, esaferaZro f7*. de/ \/a//e, 7985: 85). Ager/an uzfen du arranfza/een espa- rruar/ buruzbo /ZrerZrefaZ ^Zfa d/re/a efa bebar-bebarrezZrofzaf jofzen du /Zrerfzea «emaZrumeaZr ar/o ezberd/'nefan agerfzen d/fuen porfaera/r, erabaZ(/'fzeZro ga/'fasuna, efa ba/oreaZr ezberd/naZr /zan da/'- fezZree/a, ar/o bor/efa/ro /an prozesuefan duen sarrera efa g/zarfe osaZrera, ezberd/naZr d/ren be/ne- an» (*7985; 58). Frrea//'fafe soz/oZru/fura/aren a/derd/ esangurafsuaZr abazfen omen d/fuen /Zruspeg/ parfz/a/a Zronfuan barfufa, zenba/'f b/pofes/' p/anfeafzen d/'fu efa b/pofes/ bor/'efaf/'Zr baf/'Zr baf arranfza- /e munduar/ dagoZr/'ona azp/marrafuZro dugu bemen.

Hor/ de/a-efa, /ebendab/z/ «Áronfuan barfzen da /ofura baf eduZr/ dezaZrefe/a g/zonaZr a/fura/ro arranfzan /bardufeaZr, bau da, efxef/Zr Zranpo denbora/d/ /uzeaZr emafea/r, efa ema/rumea/r ar/o pr/- bafuan nab/z pub//Zroan erabaZr/fzeZro aba/men band/a eduZr/fzeaZr». Mpofes/ bor/ osafzeZro, esan da/'feZre emaZrumearen «erabaZr/fzeZ o aba/men» borr/ dagoZr/onez, g/zonaZr Zra/feraZro erag/na eduZr/ dezaZree/a efxean dagoenean.

B/garren p/anfeamendu b/pofef/'Zro bafen arabera, ora/'ngo bonefan eusZra/ ^u/furan dagoen ba/ore-s/sfeman efa berfan egon da/'fezZreen Zronsfanfee/ dagoZr/'enean, /rosfa/de/ro Zrasua besfe ar/oefaf/Zr fneZfazar/fzaZroa efa b/r/farra) bere/z/'fa dago, efa ar/o bor/'en arfean bere/zArefa/r eg/fen d/ra emaZrumear/ efa g/zonar/ emandaÁ;o ba/oreefan. A/daZrefar/ dagoZr/onez, ar/o baZro/fzean ez da berd/n gerfafzen. arranfza/een Zrasuan an/zfasun band/agoa dago ne/razar/enean ba/no, ba/na fx/'- Zr/agoa, ba/a ere, b/'r/'farrenean ba/no.

AzZren&, /ZrerZrefaZ; eg/fen duen b/'rugarren b/pofes/'aZc eZro/zpen /deo/og/'Zroaren auz/'a barfzen du /ronfuan. fusZra/ naz/'ona//smoa emaZrume a/deba^arraren eredua mam/fzeraZroan duen garranfz/'a azferfzen du. BmaZrume borren /rud/'a «Zam/7/aren eg/fura, eg/'fura egonZrorfza/7e /ndarfsu g/'sa, babesfu bebar duen» emaZrumearenena /zango //fzafeZre; emaZrumearen Zronfzepfu borreZr, ba/a ere, bere b/7aZraera /zango du efa «Arorronfe naz/'onaZ/sfa ezberd/nen garapenan» /ofufa dauden «a/daZrefa po//f/Zroefara ego/dfuZro da» (7985.' 59-67). /ZrerZrefaZr gauzafze-a/derd/ bafzuZr aurZrezfen d/zZr/gu efa bonen b/'dez eg/azfafufa ge/d/fzen da, esafe bafera/ro, /nguru arranfza/ean b/z/ den emaZrumeaZr parfe barfze band/'a due/a po//'f/7ran. ¿an borrefan, oro bar, eusZra/ emaZrumeeZ: b/z/ dufen g/zarfe efa /ru/fura errea//fafera/ro burb/7pen baf /fxurafze/ro aba/eg/n baf eg/fen da, arrantza- /een ar/oan erreaZ/fafe bor/ ez ba/fa agen azferfufa/ro besfe ar/oefan ager/ den modu berean, beraz, e/rarpen /nferesgarr/a da eus/ra/ /ngurune ba//euf/Zroa ezagufze/ro.

2.4.5. Antropología ekonomikoaOra/'n arfe a/pafufa/ro /A:er/áne¿ /erro baue/r /zenpefzen d/fuena/r eg/'ndaA;oaA: geb/fu bebar/ro

gen/zZ(/e/re, bor/e r ere /fsas anfropo/og/aren ar/oAroaÁr ba/f/'ra (7.A. Rub/o-Ardanaz, 7997 b). Hor/e/ dago/r/enez, Zranpo-/ana/r 5anfurfz/Áro arranfza/een Zromun/fafea azferfu du, /Áruspeg/ e onom/Zrof/Z( beg/'rafufa efa /isas anfropo/og/aren a/orrean /andufaAro jarrera formaZ/sfa r efa subsfanf/'b/sfaAr bern- /rusfe/ro asmoz, /Zruspeg/ mafer/a//sfara burb/7fzeAro aba/eg/na eg/nez (7.A. Rub/'o-Ardanaz, 7988, 7994, 7992-7993. 787-797). Z-Z/tz b/'fan, a/pafufa/ro /anean, a/daArefa oro/ror bafen b/pofes/'f/'Ár ab/'afzen da. A/daÁrefa bor/ de/a med/o, mer/rafu/ro e/ro/zpen fx/Ar/ bafef/A: e^o/zfe/ro era moderno bafera pasa d/'ra, efa a/daArefa bor/ garranfz/ band/'Aroa /zan bada ere, aurre/ro e/emenfu bafzue/r /eben beza/a seg/fzen dufe efa garranfz/ ma/7a ezberd/naZ( agerfzen d/fuzfe (7.A. Bub/o-Ardanaz, 7 99 7 a).

MerArafu ro e/ro/zpen fx&/' borren ezaugarn'e/ no/a eufs/ d/efen azferfu nab/'an, aurre/ro espe- r/'enfz/'efaf/Zr bas/ -bor, ad/b/dez, arranfza/er/Zr zabarrene/r arranfzan eg/feÁro efa arra/na/r sa/fze/ro, banafzeAro efa abar eg/fe/ro erab/7fzen z/'fuzfen modue/ buruz/ro dafua/r b/7du d/ra- efa gaur/ro ego- erara/no /r/sfen da. ArraunZrefan /fsasorafzen z/renef/Zr bas/'fa -fa/deZro zabarrene/r gogoan dufe ora/'nd& /Verb/o/ /ba/an beberá sa/menfa-foZr/efara/no no/a ja/sfen z/ren-, baporeefaf//r pasa efa feZr- n/ ar/Zr modernoenefara/no /r/'fs/ arfe nabar/ den a/da/refa ez da mugafzen a/derd/ feZrn/'Zroefara baÁrarr/Zr. Prozesu borrefan ema rumee ze/n g/zoneZr barfzen dufe parfe, barreman-sare baf osa- fuz, efa sare borrefan azp/marrafu bebarre^oaZr d/ra fa/deZro ma/7a ezberd/neA: befefzen zufen fo/da efa ba/en arfean sorfzen z/ren barremana/r.

Page 10: RUB!O-ARDANAZ, Juan A.: Euska! Herrik itsas antr poi gia ... · borren arabera, berr/ bafen /ru/fura bona/ro bau //Yzafe/re. g/zarfe z'nguru ja/r/'n bafen efa geograf/ ba/d/'nfza

Mer/rafu/ro e/ro/zpen fx/Zr/a/r, bafez ere ma/7a fx/'/r//ro arranfzare/r/n /denf//7/ratzen dena/r, gaur- da/no /raun du, e/ro/zfe/ro era modernoaren arabera anfo/afufa/ro arranfza /ndusfna/are/r/n bafera, arf//ru/afze/ro meÁran/smo zebafz bafzue/ es/rer. //rer/refan esanda/roaz ga/nera, bau //rus/ nab/ da. zenbafera/no a/da/refa/r berare/r/n e/rarn duen fam/7/a efa arranfza/een era/rundea/r (7Cofrad/a...) era/dafzea efa era/runde bor/e/ funfzz'o berr/a/r ezarfzea.

2.5. /(u/tura era/rundea/r, efnomuseo/ogza efa bz'sforz'ografz' /ana/r

/nferesgarrza zrudzfu zazgu /ru/fura era/rundee/r, jenera/ean uda/en mende daudene/r, efa museo- e/r /&as efa arranfza/e znguruaren azfer/refar/ eg/nda/ro e/rarpena a/pafzea. 5a/buespena/r sa/bues- pen, era/runde baue/r ez dufe arranfza/e ga/a berez/'/r/ /anfzen, ezfa ga/ bor/ bera efno/og/a z/ruspe- g/ bufsef//r ere azferfzen. Dena den, bad/ra anfropo/og/a soz/a/ efa /ru/fura/ e parruf//r eg/nda/ro e/rarpena/r; ba/ arg/farafur/'/ro /anefan, ba/ presfafun/ro e/r/'nfzefan ere. Besfe bafzuefan, /furn one- f/'/r, /nformaz/'o osagarr/a emafen dufe.

Orobar, /rosfa/ro uda/ bafzue/r sorfzen d/fuzfe borre/a/ro era/runde /ru/fura/a/r. <Jda/ bor/e/r aurre- /ronfuen zaf/ bafzu/r erab/7fzen d/fuzfe e/r/nfza/r aurrera eramafe/ro, z/negofz/'a/r, /ru/fura /ronfse/- /ua/r, bafzordea/r efa abar farfe/ro d/re/a, ba/afan berr/ ma/'/a/ro arg/fa/pena/r aferafze/ro au/rera emafen dufe. /-/or/en arfean bona/ro baue/r daude.' Santurtzi, Ondarroa, Pasaia, Hondarribia, Donostia, Bulletin des Associations Hendayaises, Bayonne, Bermeo, efab. f/'/rus b/Mograf/'a).

Azp/marrafze/roa da Bermeo a/dzz/rarza, oso-osorz/r berfa/ro arranfza-/ru/fura oro/rorrar/ efa berezz- /r/ Bermeo/roarz es/raznza. 7997an baszzen arg/farafzen, efa efno/og/ sa/7 baf ere badau/ra. A/d/z/rana /fsas anfropo/og/aren esparruan dauden era guzf/efa/ro //ruspeg/ feon/roefara /re/r/fa egon arren, arg/farafu d/ren /an geb/ene/r or/enfaz/o efnograf/sfa dufe efa ob/fura/r, frad/z/oa/r, b/z/modua/r efa ba/a/ro ga/a/r u/r/fzen d/fuzfe, bau da, beb/'n ba/no geb/agofan a/pafu dugun Ffno/og/a/ro Fus/ra/ Fs/ro/a/r yarra/fufa/ro //doaren /nguru/roa/r. Arg/farafufa/ro a/eefan ba/ /ro/e/rf/boa/r fUefena Fa/dea, efab.) ba/ /zen parf/'/ru/arra/r ager/ d/'ra, besfea/r besfe, A. Anasagasf¿ ./. Apra/z, A. Asfu¿ ./.A. Basferrefxea, 7.F. De/mas, A. Fr/rore/ra, i/. Fr/rore/ra, ./.F. Fr/rore/ra, A. Pérez, ./. Ur/r/d/ efa A. Zaba/a, bor/efa/ro bafzu/r /eben ere a/pafu d/fuguna/r.

Ffnomuseo/og/ /ana ere garranfz/fsua da. F/orrefan, berfa/ro era/runde bafzu/r fBa/ona, Bermeo, B/7bo, Donosf/a efa aba/) a/pafu bebar/ro gen/fuz/re, ba/fa no/zean beb/n efa a/d/ bafera/ro anfo/afzen d/ren e/r/nfza bafzu/r ere. F/orr/ buruz/ro dafu guzf/a/r ez dzfugunez, eg/n d/ren gauza ezagun ba­fzu/r a/pafu/ro d/fugu, e/r/nfza bor/en garranfz/a azp/marrafuz Arranfza/een munduar/ es/ra/n/fa/ro era/rus/refa /raun/rorra/r efa a/d/ bafera/roa/r ez ez//r, arranfza/een /zaera ezagufze/ro /agungarr/ den arg/fa/penen baf ere a/pa deza/regu sarrera g/sa. B/7bon, zebaz/r¿ Fus/ra/ Ar/reo/og/a, Ffnograf/a efa /Tonda/ra Museoa/r, berr/Zr¿ b/ argaz/r/-sa/7 arg/farafu d/fu, efnograf/ a/def//r garranfz/ band//roa/r b/'a/r, Fu/a//a Aba/fua/r f7990, 7997) mende bas/eran eg/nda/roa/r. F/or/efa/ro bafzue/r arranfza/ea/r barfzen d/fuzfe ga/fzaf. Arranfzan berar/ buruz, museo borre/r bera/r gufx/enez b/ g/'da arg/farafu d/fu efa bor/e/r ere //rusga/ daude efa b/s/far/enfzaf osagarr/ efa /agungarr/ /zafe/ro be/burua dufe.

Besfa/de, Bermeo/ro Arranfza/earen Frfz/7/a Dorrea Museoa dau/ragu, oso-osor/'/r arranfzan nab/z/fsas munduar/ es/ra/n/a (borr/buruz/ro /de/a baf eg/fe/ro 7997. urfe/ro argzfa/pena //rus daz'fe- /re). Azp/marrafze/roa da A. Zaba/a Urzarfe/r (tbid.. V/-V//) aza/dufa/ro //ruspeg/a, arranfza ar/ora/ro burb/7pen berr/baf ad/erazfen dueña, ne/razar/fza efa /ndusfr/ ar/oefa/roe/geb/fufa/ro e/rarpena egz- nez. Zenfzu borrefan, museo bafe/r berea/r bebar d/fuen be/buruen artef//r «arranfza/een b/z/mo- duf/Zr dafozen e/ronom/a/ro efa soz/o/og/a/ro e/rarpena/r» azp/mar/rafzen d/ra. Zenfzu borrefan bero- rrefan gaurda/'no /r/'fs/ den efa arranfza/een b/z/moduar/ a/da/refa garranfz/fsua/r e/rarn d/z/r/'on fe/r- no/og/ a/da/refare/r//ro ya/r/nm/na somafzen da. Fra/rus/refa berr/enen arfean, donosf/a/ro Unfz/ Museoa/r eg/nda/roa a/pafu bebarra dago. «Arranfza/ea zer den /fsasoa/r da/r/» /zenburudun era- Zrus/refa bau f7994 - 7995) arranfza/e b/z/modua, /eborre/roa nab/z /fsasoa, era/rusfen sa/afu da /ru- d/en b/dez /fsas Gazfed/'aren /angunfzaz efa /ña/r/ Marf/'n Bermqo anfropo/ogoaren f/'/rus ba/aber bere argzfa/pena, 7 995) abo//ru/arz'fzaz eg/nda/ro era/rus/refa /b/7far/ bonefan, bona/ro gaza/r aza/du d/ra: arranfza/e /ana, senzfarfe/ro efa besfe/a/ro gzZa barremana/r, efab.

Museoefa/ro e/rznfze/ buruz/ro /dafz/ bau besfe /'/rer/an bafzu/r a/pafuz osa da/fe/re. //rer/an baue/r museoefa/ro fondoa/r barfzen d/fuzfe o/'narr/ g/sa be/'n baund/ bafean, nab/z efa era/runde bauefa- f/'/r /ranpo /ro/rafu. Bafzuefan, b/sfor/'ograf/'a efa efnografza z/ruspeg/a/r, b/a/r, aza/fzen sa/'afzen d/ra. F/orre/a, A. Asfu/ (*79S4) nabarmenfzen da, /ronfu baund/'a yarfzen d/'e fe/rn/'/ra efa egunero/ro b/z/'-

Page 11: RUB!O-ARDANAZ, Juan A.: Euska! Herrik itsas antr poi gia ... · borren arabera, berr/ bafen /ru/fura bona/ro bau //Yzafe/re. g/zarfe z'nguru ja/r/'n bafen efa geograf/ ba/d/'nfza

moduan /ofufa/ro a/derd; graf/^oe/. //do beref/'/r, /?. Agu/'rre francoren (7994) /ana azp/marra deza- /reou Argaz^/en b/'dez, /ru/fur frafamenduan emafen d/o /ebenfasuna. /(u/fura eremu aman/ro- munfzafjofzen du, a/derd/ fe/rn/ o bafzue/r def/'n/fufa/roa, esafera/ro, 7880 efa 7975 b/farfean era- b/7/faÁro be/aunfz/en efa baporeen nab/gaz/oa/r.

A/pafufa^o &er/an efa azfer/ane/dn bafera, besfe bafzu/r ere bad/fugu, ba/a no/a, L Amann fq/dazu/r efa R A/onso de M/gue/eA (7992) eg/nda/roa/r, aurrebo a/d/efa/roa/r d/ren eta efnograf/ ba//'oa dufen eszena arranfza/ea/; agerfzen d/'fuzfena/r. Ha/'en or/'enfaz/o efno/og//roa ez da oso zebafza efa g/'zarfe nab/'z ^u/fura ar/oen frafamendua/r edo aza/pena/r ere ez daude p/anfeamendu feon'/ro zebafze/ eranfzunez eg/nda; ba/a ere, e/emenfu /nferesgarna/c d/ra, gufx/'enez «//rus/z/ro efnograf/'a» bafen esparruan.

KONKLUSIOA/ us/ dugunez, era guzf/efa/ o /' er/an bor/e/r guzf/e/r an/'zfasun band/'a agerfzen dufe frafamen-

duar/ dagoÁr/'onez, nab/z efa /'/rerfza/7e as/ o/r beb/'n efa berr/'z esan ora/'nd/Tr azferbefa gufx/ eg/n de/a ar/o arranfza/ear/ buruz, ne^azar/'fza/roaren a/dean, efa n/7; neuA: ere berrefs/ eg/fen duf bor/. De/'garr/'a da bebarbada ba/a/ro desfase /o*ono/og/7roa egofea /an bafzu/r arg/'farafzen efa eg/fen d/ren qara/'aren efa, anfropo/og/'a oro/rorraren esparruan aurre/ro gara/efa/roa/r /zango //rafe/ een p/anfeamenduen arfean. Lofura fa/fa bor/ egon arren, besfe a/de bafef/'/r, p/anfeamendu berr/ago bafzu/r ere bad/fugu, efno/og/'aren prob/emaf/7(a oro/rorrar/ do/'-do/ /ofufa daudenaAr efa orr/a/de bauefan aza/du d/fuguna/r.

// er/ane/ eman d/'egun errepaso borrefan Fus/ra/ /-/err/an oroAror/d eg/'ndáAroá azferfzen sa/'afu bagara ere, nabar/'a da Hegoa/dear/ arrefa band/'agoa jarn d/ogu/a. Hor/ ba/a /zafe/ro arrazo/ nagu- s/'a bau da esAru arfean d/'fugun /nformaz/oa/r, eg/fen ar/ d/'ren //rer/anez aur/r/ osafu/ro d/fuguna/r, bemengo a/dear/ buruzAoa/r d/re/a. A/de borrefaf/'A bada/r/gu badaude/a eg/nda /fsas anfropo/og/a- ren ar/oa barfzen duen doAtorefza-fes/ren baf efa ba/fa besfe/aAo /an efnomuseo/og//(oaA; ere, ad/- b/'dez, Ba/'onan efa /rosfa/de/(o besfe berr/ bafzuefan eg/ndaAoa/r.

8u/ afzeA:o, esan dezaAregu efno/og/ ar/oa/r ja/r/nm/n band/'z beg/'rafzen d/o/a arranfza/e mun- duar/. fus/ra/ errea/z'fafe soz/oAru/fura/aren a/derd/ bor/ ezagufzeaA: efa azferfzeaAr duen era/rargarn- fasuna band/'agoa da egunef/A: egunera, /(u/furaren /nguru/ro azAren arg/fa/pene/r efa e/r/nfzeK era- Ausfen dufenez Anfropo/og/aA: «zerba/f» e/rarr/ nab/ d/'o errea/zfafe borren ezagufzar/ efa ar/o bor/y- fan anfropo/ogoo/r badugu /an-eremu baf geure esparru geografz/roan berfan efa borz azfer&e/(o orduan ez /u/re egon bebarAo es/(/usz'bofasuna barfu nab/ /u/reen p/anfeamendur/A.

Page 12: RUB!O-ARDANAZ, Juan A.: Euska! Herrik itsas antr poi gia ... · borren arabera, berr/ bafen /ru/fura bona/ro bau //Yzafe/re. g/zarfe z'nguru ja/r/'n bafen efa geograf/ ba/d/'nfza

BIBLIOGRAFIA

Bi'b//ogra/7a oro/rorra/Bibliografía general

BRETON, Y.: «L'anthropologie sociale et ¡es sociétés de pécheurs. Réflexions sur la naissance d'un sous-champ disciplinaire», Anfbropo/og/eefSoc/éfés, 5, 1, 1981.

COLLET, S.: «Peche», in BONTE, P.; IZARD, M. (dir.): D/cf/onna/rede/'efbno/og/eefde/'anfbropo/og/'e, Presses Universitaíres de France, 1992.

FIRTH, R.: Ma/ay f/sbermen. The/rPeasanf Economy, Routledge & Kegan Paul Ltd., London, 1946.

GRUVEL, A.: /.a peche dans /a préb/sfo/'re, dans /'anf/gu/fé, ef cbez /es peup/es pr/m/f/fs, Paris, 1928.

KROEBER, A. L.; BARRETT, S. A.: f/sb/'ng among fbe /nd/'ans of /Vorfbwesfern CaZ/forn/'a, Anthropological Records, 21, Universityof California Publications, 1960.

MALINOWSKI, B.: ios argonautas de/Pac/'f/'co Occ/denfa/, Península, Barcelona, 1973.

STERN, B.: «Franz Boas as Scientist and Citizen», Sc/ence and Soc/efy, vol. 7, n° 4, 1943.

STOCKING, G. W. (ed.): 77ie ffbnograpby of Ma//nows/r/, Routledge & Kegan Paul, London, 1979.

WiSSLER, C.: /nd/ans of fbe Un/fed Sfafes. Four Cenfur/es of íbe/'r W/sfo/y and Cu/fure, Doubleday, Doran and Company, Inc., New York, 1940.

fus/ra/ /tsas anfropo/og/ar/ buruz/ro b/b//'ograf/*a/Bibliografía referente a la antropología marítima vasca

AGUIRRE FRANCO, R.: f/ Cantábrico enfre /a S/e/a y e/ Vapor. Una cu/fura común, Txertoa, Donostia-San Sebastián, 1994.

AIZPURUA, M.: «Puerto de Zumaia. Notas relativas a la pesca tradicional», Anuar/o de fus/;o fo/More, 1961.

AMANN EGIDAZU, L.; ALONSO DE MIGUEL, R.: Sanfurfz/ Posfafxarfe/an. Sanfu/Tz/ en /a fa/y'efa posfa/, Ediciones Santurtzi, Santurtzi-Santurce, 1992.

APALATEGI BEGIRISTAIN, Jm.: «Euskal Herriko itsaserríen etnografía eta antropología soziokulturala», Anuario de Fus/ro fo/More, 31, 1982-1983, orr./pp. 107-142.

APALATEGI BEGIRISTAIN, Jm.: «Herri arrantzaleen etnografía eta antropología soziokulturala (lehen zatia)», Bermeo. Uda/err/efa /fsaso/ro Ga/'e/ Buruz/ro A/d/z/rar/a, 4, 1984, orr./pp. 273-307.

APALATEGI BEGIRISTAIN, Jm.: (Reseña) «Barandiaran Feliperen antropología soziokulturala edo bere liburua: La comunidad de pescadores de bajura de Pasajes de San Juan (Ayer y Hoy)», Rev/sfa /nfernac/ona/ de fsfud/os S/ascos, 31, n° 1, 1986, orr./pp. 129-133.

APALATEGI BEGIRISTAIN, Jm.: «Euskal Herriko itsaserrien etnografía eta antropologia soziokulturala. Ondarru (bigarrena)», Bermeo. Uda/err/efa /fsaso/ro Ga/'e/Buruz/ro A/d/z/:ar/a, 6, 1986-1987, orr./pp. 197-200.

APALATEGI BEGIRISTAIN, Jm.: «Arrantzale herrien etnografía eta antropologia. Etnografía y antropología de los pueblos pesqueros. Adibidez. Un ejemplo: Euskal Herria», Acfas de/ Co/oqu/o de ffnograf/'a Mar/f/ma, Museo do Pobo Galego, Conselleria de Pesca, Xunta de Galicia, Santiago de Compostela, 1988, orr./pp. 29-36.

ARBEX, J. C.: Arranfzar/a. EVo/uc/ón de /a consfrucc/ón arfesana/, de /a Pesca y de sus Arfes en fus/ra/berr/a, Petronor, Bilbo-Bilbao, 1984.

ARRINDA, A.: fus/ra/berr/a efa arranfza. ¿a pesca en Fus/ra/berr/a, Donosti Aurrezki Kutxa/Caja de Ahorros Municipal, Donostia-San Sebastián, 1977.

ARRINDA, A.: «Arrantzaleak», in BARANDIARAN, J. M. (dir.): fus/ra/efn/a. fus/ra/duna/r 7, Etor, Bilbo-Bilbao, 1978, orr./pp. 97-120.

ASTUI, A.: ¿a pesca en Bermeo en e/s/g/o X/X, Caja de Ahorros Vizcaína, Departamento Cultural, Bilbo-Bilbao, 1984.

Page 13: RUB!O-ARDANAZ, Juan A.: Euska! Herrik itsas antr poi gia ... · borren arabera, berr/ bafen /ru/fura bona/ro bau //Yzafe/re. g/zarfe z'nguru ja/r/'n bafen efa geograf/ ba/d/'nfza

BARANDIARAN, J. M.: «Guía para una encuesta etnográficas, Cuadernos de Ffno/og/a y ffnogvaf/a de /Vavarra, 7, 1975, orr./pp. 277-325.

BARANDIARAN. J. M.: «Itxasoan ohintzun eta arrantzuns, Bermeo, 1, 1981, orr./pp. 353-356.

BARANDIARAN, J. M.: «Guía para una encuesta etnográficas, in MANTEROLA, A.: ¿a Fscue/a /asca de Ffno/og/a, Etor, Bilbo-Bilbao, 1994, orr./pp. 169-226.

BARANDIARAN IRIZAR, F.: ¿a comunidad de pescadores de bajura de Pasajes de San Juan (AyeryF/oy). Fsfudio Anfropo/óg/co, Donostia-San Sebastián, 1982.

BARANDIARAN IRIZAR, F.: «Sociología de la Religión y Antropologías, ffbn/ca, Revisfa de ánfropo/og/a, 20,1984.

CARO BAROJA, J.: «El complejo náutico y pesqueros, In ios vascos, Istmo, Madrid, 1980, orr./pp. 173-182.

CARO BAROJA, J.: ¿os vascosy e/mar, Txertoa, Donostia-San Sebastián, 1985.

CLAVERÍA, C.: ¿os vascos en e/mar, Editorial Aramburu, Iruñea-Pamplona, 1966.

CRAWFORD, C.: «Emakumeen posizioa euskal arraintzale komunitate batean (The position of women in a bas­que fishing community)s, Bermeo, 3, 1983, orr./pp. 297-318.

CRESPO, C.; UGARTECHEA, J. M. de: «De la pesca tradicional en Lequeltios, Anuario de Fus/ro Fo/Ár/ore, XVIII, 1957-1960, orr/pp. 11-41.

DUESO, J.: /Vosotros /os vascos. M/fos, /eyendas y costumbres /. M/fo/og/a, Lur, Bilbo-Bilbao, 1987-1994a.

DUESO, J.: /Vosotros /os vascos. Mitos, /eyendasy costumbres //. W a fradiciona/, Lur, Bilbo-Bübao, 1987- 1994b.

ERKOREKA BARRENA, A.: «Etnografía de Bermeos, Anuar/o de Fus/ro Fo//r/ore, XXV, 1973-1974, orr./pp. 151- 276.

ERKOREKA BARRENA, A.: «Etnografía de Bermeos, Anuario de Fus/ro Fo//r/ore, XXVII, 1977-1978, orr./pp. 169-251.

ERKOREKA BARRENA, A.: «Higiene, distracciones y juegos infantiless, Anuario de Fus/ro Fo/Z;/ore, XXIX, 1980, orrVpp. 101-103.

FERNÁNDEZ DE LARRINOA, P. M.: «Arrantzale gizarteko osagaiel buruzko ikerketan zenbait ohars, Cuadernos de Sección. Antropo/ogiá, Ftnogra/?á, ñ ebisforiá, Argueo/ogiá, 1, 1983, orr./pp. 343-350.

GARMENDIA LARRAÑAGA, J. & PEÑA SANTIAGO, L. P.: Fi mar de /os vascos //. De/ Go/fo de Mzcaya ai Mediterráneo, ¿eyendas, tradiciones y vida, Txertoa, Donostia-San Sebastián, 1982.

HAULON, M.: «La nef Bayonnaise de la Cathédrale Sainte-Marie á Bayonne. Analogies ethnographiques mari- timess, Anuario de Fus^o Foi/r/ore, 37, 1991, orr./pp. 117-131.

HOMOBONO, J. !.: «Comensalidad y fiesta en el ámbito arrantzale. San Martín en Bermeos, Bermeo, Uda/err/ efa /fsaso/ro GaieiBuruzÁroA/diz/raria, 6, 1986-1987, orr/pp. 301-392.

HOMOBONO, J. I.: «Comensalidad y fiestas en el ámbito arrantzale (II): Santa Catalina en Mundaka, San Andrés en Castro Urdíales y otrass, Bermeo, Uda/err/ efa /fsaso/ro Gaiei Buruz/ro A/diz/;aná, 9, 1992-1993, orr/pp. 187-269.

HOMOBONO, J. I. (dir.): Conservas de pescado y //fograf/a en e/ ¿/tora/ Cantábrico, FEVE, Dirección de Comunicación, Bilbo-Bilbao, 1993.

MANTEROLA, A.: ¿a escue/a S/asca de Ffno/og/a, Etor, Bilbo-Bilbao, 1994.

MARTIN BERM EJO,!.: «La Azienda, un artificio simbólico en la organización de la actividad pesquera de Orios, Bifarfe, Año 3, n°5, Abril 1995.

MERINO, J. M.: ía pesca desde /a Prehistoria basta nuestros dias fia pesca en ei Pa/s S/ásco), Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen-Zerbitzu Nagusia/Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco, Vitoria- Gasteiz, 2" ed., 1991.

Page 14: RUB!O-ARDANAZ, Juan A.: Euska! Herrik itsas antr poi gia ... · borren arabera, berr/ bafen /ru/fura bona/ro bau //Yzafe/re. g/zarfe z'nguru ja/r/'n bafen efa geograf/ ba/d/'nfza

PEÑA SA NTIAGO, L. P.: F/ mar de /os vascos. Leyendas, frad/c/ones, y v/da. Be/afos recog/dos en /os pueb/os de /a cosfa, Txertoa, Donostia-San Sebastián, 1982.

RUBIO-ARDANAZ, J.A: «Una visión sobre la antropología marítima como subdisciplina antropológica y su orientación económica», Z/enfz/arfe/roa, Pev/sfa de C/enc/as Soc/a/es, III, 1, 1988, orr./pp. 3-20.

RUBIO-ARDANAZ, J. A.: «Le village de Santurce (Biskaye): possibilité pour une étude d'anthropologie mariti­me au Pays Basque», Cuadernos de Secc/ón, Anfropo/og/a-Ffnograf/a, 8, 1991a, orr/pp. 175-193.

RUBIO-ARDANAZ, J. A.: «Estudios sobre la cultura pescadora: un trabajo de antropología marítima en Santurtzi (Bizkaia)», Cuadernos de Ffno/og/a y Ffnograf/'a de /Vavarra, XXIII, 57, enero-junio, 1991 b, orr/pp. 81-88.

RUBIO-ARDANAZ, J. A.: «Aspectos dei contacto europeo y su influencia en la conformación cultural maríti­ma», Muevas formu/ac/ones Cu/fura/es: Fus/ra/ Herr/a y Furopa, /X Congreso de Fsfud/os Vascos, 11°, Donostia-San Sebastián, 1991c, orr./pp. 411-414.

RUBIO-ARDANAZ, J. A.: «Aspectos socioculturales en torno a la pesca de bajura en la comunidad arrantzale de Santurtzi (Bizkaia)», Anfropo/og/a y rea/Zdades soc/ocu/fura/es. M/rando a fravés de/ pr/sma humano, Centro de la Universidad Nacional de Educación a Distancia Bizkaia, Portugalete, 1992, orr./pp. 61-81.

RUBIO-ARDANAZ, J. A.: «Inventario documental de la Cofradía de Pescadores San Pedro de Santurtzi», Bermeo. L/da/err/ efa /fsaso/ro ga/e/ buruz/ro a/d/z/rar/a, 9, 1992-1993, orr./pp. 187-269.

RUBIO-ARDANAZ, J. A.: «Las mujeres vizcainas y la venta del pescado o desde Santurce a Bilbao», /Varr/a. Fsfud/os de Arfes y Cosfumbres Popu/ares, 61-62, 1993.

RUBIO-ARDANAZ, J. A.: Fa anfropo/og/a mar/f/ma subd/sc/p//'na de /a anfropo/og/a soc/ocu/fura/. Teor/'a y femas para una aprox/mac/ón a /a comun/dad pescadora de Sanfurtz/ fB/z/ra/a), Serie de Ciencias Sociales, bol./vol 10, Deustuko Unibertsitatea/Universidad de Deusto, Bilbo-Bilbao, 1994.

UETENA TALDEA: «Cuestionario sobre pesca», Bermeo. dda/err/ efa /fsaso/ro Ga/e/ Buruz/ro A/d/z/rar/a, 7, 1988-1989, orrVpp. 365-367.

UGARTECHEA, J. M.: Trabajos Comp/efos, Lekeitio Udala, s.d.

UGARTECHEA y SALINAS, J. M. de: «De la pesca tradicional en Lequeitio. Siglo XVIII», Anuar/o de Fus/ro Fo//r/ore, XIX, 1962, orr./pp. 9-45.

UGARTECHEA y SALINAS, J. M. de: «La pesca tradicional en Lequeitio», Anuar/o de Fus/rofo/More, XXII, 1967- 1968, orr/pp. 9-155.

VALLE, Teresa del, (dir ): Mujer vasca, /mageny rea/Zdad, Anthropos, Barcelona, 1985.

ZULAIKA, J.: Terranova; Fuc/r and Ffhos among Deep-sea F/sbermen, ¡nstitute of Social and Economic Research, Memorial University of Newfoundland, St. John, 1981.

ftnomuseo/og/'ar/ buruz/ro b/'b//ograf/'a a/pamen b/b/zograf/Ároa/r /Referencias bibliográficas de carácter etnomuseológico

ABAITUA ALLENDE-SALAZAR, E.: Mu/'eres vascas de Ayer. Gure Aurre/ro Andra/r, Euskal Arkeologia, Etnografía eta Kondaira Museoa/Museo Arqueológico, Etnográfico e Histórico Vasco, Bilbo-Bilbao, 1990.

ABAITUA ALLENDE-SALAZAR, E.: Fa R/a, /mágenes de ofro f/empo. <resa//ba/a, beh/no/a/ro /rud/a/r, Euskal Arkeologia, Etnografía eta Kondaira Museoa/Museo Arqueológico, Etnográfico e Histórico Vasco, Bilbo- Bilbao, 1991.

DIPUTACIÓN FORAL DE VIZCAYA: Arranfza/een Museoa Frfz///a Correa - Museo de/ Pescador Torre de Frc///a, Bilbo-Bilbao, 1991.

EUSKAL ARKEOLOGIA, ETNOGRAFIA ETA KONDAIRA MUSEOA/MUSEO ARQUEOLÓGICO, ETNOGRÁFICO E HISTÓRICO VASCO: /fsaso baf. Arranfza - Mar/. Fa pesca, bísitari gida/guía del visitante, s.d.

EUSKAL ARKEOLOGIA, ETNOGRAFIA ETA KONDAIRA MUSEOA/MUSEO ARQUEOLÓGICO, ETNOGRAFICO E HISTÓRICO VASCO: /fsaso b/ - Mar //, bisitari gida/guía del visitante, s.d.

Page 15: RUB!O-ARDANAZ, Juan A.: Euska! Herrik itsas antr poi gia ... · borren arabera, berr/ bafen /ru/fura bona/ro bau //Yzafe/re. g/zarfe z'nguru ja/r/'n bafen efa geograf/ ba/d/'nfza

(Jdá/ arg/fa/pen /nferesgarr/a/r / Publicaciones locales de interés

Bayonne, Bu//ef/n mun/opa/ ó/mesfr/e/ d'/'nformaf/'or).

Bermeo, Bermeoko Udala, Kultur Batzordea, Udalerrl eta Itsasoko Gaiei Buruzko Aldizkaria.

Bu//ef/n des Assoc/af/ons /Vendaya/seí, Mairie d'Hendaye.

Dono5f/a, UdaZ/nformaz/'o^M/z/rar/a, Bo/ef/n de/n/brmadón Mun/apa/, Donostiako Udala/Ayuntamiento de San Sebastián.

/-/ondarr/b/a, Uda/Fuí/rara^onf^e/Zua, Hondarribiko Udal Euskara-Kontsellua.

Ondarroa, Ondarroa/ro Ga/e/Buruz/roA/d/z/raná. Argltalpen honek Ondarruko hainbat ¡rudi dakartza/Publicación ¡lustrada con temas de Ondarroa, Kultur Etxea/Casa de Cultura.

Pasa/a, Pasalako Udalaren Aldizkaria.

Sanfurfz/, Santurtziko Udala/Ayuntamiento de Santurce.