1 ORIENTACINS XERAIS PARA O ALUMNADO SOBRE ANLISE SINTCTICA

A) CONSIDERACINS XERAIS

1. Empregarase a representacin arbrea rematada en anlise morfolxica. 2. moi importante respectar a alternancia entre unidades (en minscula) e funcins (en MAISCULA).

B) FUNCINS 1. As funcins (papel que cumpre unha determinada unidade dentro doutra) deben ser identificadas por criterios formais como que tean ou non preposicin, a concordancia ou a substitucin pronominal, dependendo de cada caso. 2. Distinguiremos as seguintes funcins (dentro da oracin): SUXEITO, CD, CI, C. PREDICATIVO, ATRIBUTO, SUPLEMENTO, CC e C AXENTE. Nunha mesma oracin non pode repertirse a mesma funcin, ags no caso dos CC, que si poden existir mis dun na mesma oracin.

CD: non leva preposicin, excepto nos seguintes casos, que leva a: o con nomes propios: Vin a Xulia na ra. o con nomes de parentescona estrutura posesivo+substantivo: Vin a ta nai na ra. o con pronomes persoais: Vino a el na ra. o co indefinido todos/as: Vinos a todos na ra.

CI: leva sempre preposicin a e admite substitucin pronominal. Os complementos con preposicin para analizaranse como CC. Pnsese que oracins como a seguinte non permiten consideralos CI: Comproulle unhas rosas a Carme para Mara. Aqu o CI a Carme (comproulle), daquela para Mara non pode ser tamn CI, ten que ser outra funcin.

Para distinguir entre determinados tipos de COMPLEMENTO CIRCUNSTANCIAL e algns SUPLEMENTOS ou PREDICATIVOS, deberemos ter en conta que os CC son elementos satlites (=prescindibles) na maoira dos casos, mentres que os SUPL son nucleares (=indispensables). Por ex: comparemos Chegou canso de traballar con Chegou moi rpido; canso de traballar mis nuclear que moi rpido, por iso no primeiro caso debemos falar de PREDTVO e no segundo de CC.

C PREDICATIVO: nos casos mis claros son adxectivos concordando co SUX ou CD (Os rapaces chegaron cansos; Devolveron rotos os zapatos); pero tamn se tern en conta casos de frases preposicionais nesta funcin: Pxose de morros porque non lle faca caso. Non podemos considerar que un CC porque nuclear, indispensable.

Os CC son unha especie de caixn de xastre onde metemos todo o que non cabe nas outras funcins. Non os imos subclasificar como se faca tradicionalmente porque iso sera empregar criterios semnticos e non formais como recomendamos no punto 1. De todos modos, aqu entraran exemplos moi diversos como os seguintes: Fixo un cesto con vimbios, Dgocho como nai, Vin a Mara cunha amiga, Casou con ela polos seus cartos, Traballa moito para acabar axia.

2 Cando aparece o CD ou o CI representados por un pronome e logo explicitados lexicamente non se

deben poer das funcins porque en realidade s hai unha. Facemos a seguinte proposta de representacin:

Colleulle a maz a Flix

oracin

PRED (CI) CD CI

f.v. f.nom. f.prep.

NCL DET NCL ENL TERMO

f.nom

NCL

verbo pronome artigo substantivo preposicin substantivo

colleu lle a maz a Flix

3. Dentro da frase as funcins son as seguintes (entre parntese colocamos aquelas que son optativas):

a) Frase nominal (DET) + NCL (=substantivo) + (MOD). Ex: Os percebes de Camelle

b) Frase verbal NCL (=verbo). Ex: xantabamos

c) Frase adxectiva (MOD) + NCL (=adxectivo) + (MOD). Ex: moi propensa a catarros

d) Frase preposicional REL. (=prep.) + TERMO (=f.nom ou f.adx.). Ex: de exquisito sabor

e) Frase adverbial (MOD) + NCL (=adverbio / loc. adv.) + (MOD). Ex: tan perigosamente

C) UNIDADES

Distinguiremos frase (ou sintagma) e oracin (simple e composta).

1. A frase

A frase o conxunto de palabras que realizan a mesma funcin nunha oracin.

Dentro da frase nominal inclumos aqueles casos en que o nominal sexa un pronome persoal; por ex. Eles bailan unha oracin constituda por unha frase nominal cun NCLEO eles e outra frase verbal con NCLEO bailan.

Non debe haber dous determinantes no mesmo nivel de anlise, polo tanto os casos de artigo + posesivo (o teu caso) ou de artigo + numeral (os tres casos) ou artigo + indefinido (os outros casos) pdense analizar as:

3 o teu caso

f.nom

DET NCL

f. nom

DET NCL

art. pos. subst.

o teu caso

Outros casos problemticos: nos ex. do tipo todos os casos consideramos que todos un modificador, pois presenta unha mobilidade inexistente nos ex. anteriores: os casos todos vs. *os casos outros e *os casos tres. Se o que temos o posesivo posposto (o caso teu) teremos que analizar como DET+NCL+MOD.

A substantivacin: estes casos seguirmolos analizando como frases nominais, coa peculiaridade de que o NCLEO xa non ser exclusivamente un substantivo, senn un adxectivo, un adverbio, un verbo, unha frase preposicional ou mesmo unha oracin. Isto supora ampliar a definicin de f. nominal, que xa non sera s a que presenta como NCLEO un substantivo senn tamn aquelas nas que haxa substantivacin, dicir, unha estrutura DET + NCLEO, sexa cal sexa a unidade. Vexamos uns exemplos:

o bo os de madeira f.nom f. nom

DET NCL DET NCL

art adx f.prep

ENL TERMO

os de madeira Os que chegaron tarde f. nom

DET NCL

oracin relativo

NEXO SUX PRED CC os que chegaron tarde

4 Se o que temos un uso pronominal do posesivo (o teu mis bonito) podemos ter das

posibilidades: de acordo cos ex. anteriores consideramos que unha substantivacin e entn analizamos unha f. nom cun DET (o) + NCL (teu); ou en coherencia co ex. de o teu caso supoemos que hai unha elisin do ncleo e teriamos: DET+ DET+ (NCL).

Consideramos o DET como funcin sintctica (funcin de determinacin) e, polo tanto, na anlise morfolxica falaremos de artigo, posesivo, demostrativo... pero non de determinante.

Nas APOSICINS temos das posibilidades: un NCL e un MOD tendo en conta a orde na que aparezan; posto que son intercambiables este o nico criterio aplicable. As: tanto Mostovoi, o heroe de Vigo como O heroe de Vigo, Mostovoi presentaran a mesma anlise NCL + MOD (aposicin) ; ou ben acuamos o termo construcin apositiva, que constara de dous ncleos e que nos permitira agrupar aqu casos de nome + apelido que, doutro xeito, teran que ser analizados como NCL+ MOD. Vexamos:

Mostovoi, o heroe de Vigo, marcou dous goles oracin

SUX PRED CD

contr. apositiva

NCL NCL

Mostovoi o heroe de Vigo

Alexander Mostovoi contr. apositiva

NCL NCL

Alexander Mostovoi

2. A oracin

A oracin unha unidade con significado que contn obrigatoriamente a funcin PREDICADO, que est desempeada sempre por ou verbo ou unha perfrase verbal.

Diferenciamos entre oracin simple (=1 PRED) e oracin composta (=2 ou mis PRED). Dentro da composta distinguimos coordinadas de subordinadas.

Copulativas (e, e mais, nin,...) a) Oracins compostas coordinadas Disxuntivas (ou, ou ben, xa, ...) Distributivas (ou...ou, ben...ben, xa...xa, ...)

5 En relacin s copulativas a gramtica tradicional distingua a xustaposicin (Comeu, ergueuse,

marchou), pero ns imos analizar todo igual, coa salvidade de que os NEXOS son signos de puntuacin.

O esquema xeral de anlise sera como segue (anda que pode haber mis de dous membros):

Saes ou scote eu

or. comp. coord.

MEMBRO 1 NEXO MEMBRO 2

oracin oracin

PRED PRED CD SUX

f. verbal f. verb f.nom f.nom

NCL NCL NCL NCL

verbo conx verbo pron pron

saes ou saco te eu

Outro problema que facer coas partculas negativas. Anda que a proposta tradicional analizalas como CC, quizais sexa preferible ligalas ao verbo como partculas que en realidade non teen unha verdadeira funcin sintctica. Graficamente quedara coma no exemplo seguinte.

Ante casos como o que segue cremos conveniente falar tamn de construcins coordinadas cando o que se una sexan unidades de distinto tipo:

Quero unha saia azul e que non sexa estreita

or. comp. sub.

PRED CD

f.nom

DET NCL MOD

constr. coord.

MEMBRO 1 NEXO MEMBRO 2

f. adx oracin relativo

REL SUX PRED ATRIB

verbo art subst adx conx pron. rel neg+verbo adx

Quero unha saia azul e que non sexa estreita

6 b) Oracins compostas subordinadas

1. De relativo (dobre funcin: NEXO + FUNCIN na oracin) 2. Substantivas 3. Adverbiais: de lugar, tempo, modo e finalidade. 4. Bipolares: que se clasifican en:

a) Adversativas: TESE / ANTTESE. (Pero, mais, as e todo, senn, non obstante) b) Concesivas: OBXECCIN / CONCESIN. (Anda que, a pesar de que, malia que,...) c) Condicionais:CONDICIONANTE / CONDICIONADO. (Se, con tal que, sempre que, ...) d) Causais: CAUSA / CONSECUENCIA. (Porque, pois, a causa de que, por culpa de que, por mor de, ...) e) Consecutivas: ANTECEDENTE / CONSECUENTE. (Tan/tanto...que, as que, de modo que, xa que logo, ...)

f) Comparativas: 1 TERMO / 2 TERMO. (Tanto...coma, mis...ca/que, menos...ca/que)

SUBORDINADAS DE RELATIVO

Desempean a funcin de MOD dunha frase nominal. Teen como nexos os pronomes relativos que, quen e o/a cal, os/ as cales, cuxo/a, cuxos/as ou os adverbios relativos cando, como, canto e onde (teen que levar antecedente). Ex: Comprei un libro que me custou moi caro; foi Pepe quen o dixo; esa a librera onde traballa; Gstame a maneira como baila; o venres cando chega; isto todo canto podo ofrecerche. O esquema xeral de anlise sera o que segue (o relativo ten dobre funcin de NEXO e mais outra na sa oracin; sacamos o trazo do NEXO de mis arriba para diferencialas graficamente):

Comprei un libro que me custou moi caro

oracin comp.

PRED CD

f.verb f.nom

DET NCL MOD

oracin

NEXO SUX CI PRED PTVO

pron. rel

comprei un libro que me custou moi caro

SUBORDINADAS SUBSTANTIVAS OU COMPLETIVAS

Desempean todas as funcins que pode ter unha f. nominal. O NEXO mis habitual que:

7 Dixo que non llo contaran

Oracin comp.

PRED CD

oracin

NEXO CI CD PRED

Dixo que non llo contaran

De todos modos, tamn poden levar outros NEXOS nas interrogativas indirectas: como, cando, canto, onde e se: Preguntou canto lle an pagar. Ignoro cando volve. Preguntou se regresara. Quera saber onde traballaba.

SUBORDINADAS ADVERBIAIS

Funcionan de CC e os seus NEXOS varan dependendo do subtipo: De lugar: onde (sen antecedente, porque se o levase sera de relativo): Onde ns estabamos a moito

vento. De tempo: cando, mentres, antes, despois de que etc.: Cando cheguei, a comida xa estaba feita.

Chegaron antes de que tocase o timbre. De modo: como, segundo, conforme, de xeito que...: Castiga o alumnado como o castigaban a el.

Abre a modo, de maneira que non esperten. De finalidade: inclumolas aqu e non nas bipolares porque non constan de das partes fixas: para, a

fin de que...: Acaba para que poidamos marchar.

Cando cheguei, a comida xa estaba feita

Oracin comp. sub. adv.

CC SUX CC PRED ATRIB

oracin

NEXO PRED

Cando cheguei a comida xa estaba feita

ORACINS DE INFINITIVO

Adoitan conformar oracins completivas (coa particularidade de que non levan NEXO):

Gstalle comer chocolate

PRED CI SUXEITO

oracin

PRED CD

gstalle comer chocolate

8 Dado o carcter nominal do infinitivo habitual que apareza con elementos propios dunha frase nominal:

Non atura o murmurar dos vecios

PRED CD

f nom

DET NUCL MOD

Non atura o murmurar dos vecios

De todos os modos, nas construcins AO + INFINITIVO o que temos unha subordinada adverbial:

Ao rematar esa empeza outra

oracin

CC PRED CD

f.prep

ENL TERMO

f nom

DET NCL

oracin

PRED CD

A o rematar esa empeza outra

ORACINS DE XERUNDIO

Xeran oracins subordinadas adverbiais:

Atragoouse comendo sardias

PRED CC

oracin

PRED CD

Atragoouse comendo sardias

9 ORACINS DE PARTICIPIO

Na maior parte dos casos analzanse coma se fose un adxectivo puro, coa nica salvidade de que na anlise morfolxica aparece participio:

Entregou o caderno todo escrito

PRED CD C PREDICATIVO

f adx

MOD NCL

participio

Entregou o caderno todo escrito

Pero hai que prestarlles atencin s chamadas CONSTRUCINS DE PARTICIPIO ABSOLUTO, nas que o participio xa presenta carcter verbal e, daquela, conforman oracins subordinadas adverbiais:

Entregados os premios, rematou o acto

oracin

CC PRED SUX

oracin

PRED SUX

Entregados os premios, rematou o acto

ACTIVIDADES

1. Identifica as funcins sintcticas das oracins do seguinte poema:

Monlogo do vello traballador

Agora tomo o sol. Pero ata agora traballei cincuenta anos sen sosego. Comn o pan suando da a da nun labourar arreo. Gastei o tempo co xornal dos sbados, pasou a primavera, veu o inverno. Dinlle ao patrn a flor do meu esforzo e a mia mocidade. Nada teo. O patrn est rico mia conta, eu, sa, estou vello. Ben pensado, o patrn todo mo debe. Eu non lle debo nin sequera este sol que agora tomo. Mentres o tomo, espero.

Celso Emilio Ferreiro: Longa noite de pedra

10 2. Indica se os seguintes CD deben levar ou non preposicin a:

1. El di que nunca viu (a) ningun. 2. Mandeina (a ela) para avisar de que non via. 3. Vimos (a) eses nenos durmindo na ra. 4. Atopei (a) Lusa na praza, pero s a saudei. 5. Presentronme (a) o irmn da ta amiga. 6. Non coeca (a) os amigos que an canda ti onte. 7. Levamos todo o da buscando (a) teu pai.

3. Analiza as seguintes oracins coordinadas: 1. Chamei por telfono varias veces a Marcos Aldrei e non o localicei. 2. Preparou unha torta de chocolate, comrona enteira e logo non daban durmido. 3. Nin eu llo pedn nin ela che mo deu. 4. Gustballe o pelo moi curto e con mechas coloradas e sa nai sempre lle pareca un entroido. 5. Non te quero ver diante nin saber nada de ti. 6. Ben vai cos da feira ben volve cos do mercado

4. Fxate nos relativos mal usados e propn a expresin correcta: 1. Coeces esa rapaza que lle deron o primeiro premio de narracin? 2. Merquei unha novela en galego que a autora alem. 3. O futuro que soamos pode existir ou non. 4. por ese motivo que marchou da casa. 5. Hai xente que lle gusta estudar pola noite. 6. Coa seriedade que sempre se expresou, non creo que agora ande con chanzas.

5. Enche os ocos cos relativos adecuados reparando na necesidade de preposicin: 1. Pechou a vent ________ entrara o paxaro. 2. Ten dous amigos _________ se leva moi ben. 3. O camio ___________ baixabas escola desapareceu. 4. Velaqu a chave _________abrn o caixn. 5. Non sei quen a rapaza _________ me falaches. 6. O mundo ___________ vivimos est moi contaminado.

6. Distingue entre subordinadas de relativo, substantivas e adverbiais e logo analzaas: 1. A casa onde nacn mantense anda en p. 2. Cada vez son mis os humanos que estn afectados pola gripe aviar. 3. Puxeron unha panadara onde antes estaba a farmacia. 4. Dime dunha vez canto che custou a chaqueta. 5. Cada vez son mis os que deixan de fumar. 6. Nesa reportaxe dixeron que a taxa de nenos e nenas que sofren obesidade cada vez mis alta. 7. Xa non sei como dicirche que pares quieta.

7. Localiza e clasifica todos os que do texto:

Valentn Lamas Carvajal, xunto con Curros e Rosala, foi o escritor mis popular do Rexurdimento, o que contrasta co papel secundario que vn ocupando ao lado da trade formada por a Rula, o Bardo e o Rebelde. Ademais de consideracins de orde esttica, as descualificacins que inicialmente lle dedicou Murgua e unha certa desatencin cara sa producin por parte dos homes da poca Ns contriburon a desprazar ao cego ourensn do lugar preeminente dentro do canon das letras galegas; e isto pese loanza con que o favoreceron en vida os crticos galegos e a mesma Emilia Pardo Bazn, esta ltima desde unha posicin paternalista, movida polo seu afn de fixar uns lmites literatura galega, a cal, segundo ela, deba manterse no canto primitivista, costumista e sentimental.

8. s veces, un mesmo nexo introduce oracins de diferente tipo; sinala as diferenzas nos seguintes exemplos:

1. Dille se non se lembra das que me debe. // Dille, se non se lembra, que me debe un favor. 2. Parceme agora que lle caa a casa enriba.// Tes que velo agora, que pasa as de Can. // Voume

deitar, que ma teo que madrugar. 3. Sempre viviu onde naceu. // Colocaron unha placa na casa onde naceu. // Nunca soubo de certo onde

naceu.

11 4. Danche a axuda sempre que esteas sen un can. // Danche a axuda sempre que ests sen un can. //

Ti dis sempre que ests sen un can. 5. Into cando me queren enganar. // Enfdome cando me queren enganar. 6. Admroa polo xeito como fai todo. // Gustarame ver como fai todo ese traballo. // Fixo iso como fai

todo: moi ben. // Como ela o fai todo ben, xa non me preocupo.

9. Analiza: 1. Insisto no dito por min noutra sesin. 2. Desprezar o seu idioma desprezarse a si mesmo. 3. Hai linguas que gozan de excelente estado de sade. 4. Inmaculada Echevarra unha muller de 51 anos que padece distrofia muscular progresiva. 5. Vistos os resultados ser mellor empezar de cero. 6. Ao chegardes, collede a cea que vos deixei no forno. 7. Supuxo que cho ocultaran por medo a que te enfadases. 8. Garda a chuleta para que non te cache o profesor cando pase pola ta beira. 9. Garda a chuleta antes de que te volva cachar o profesor. 10. Chorando non vas conseguir nada. 11. A compaa Iberia infrmaos de que debaixo dos seus asentos estn os chalecos salvavidas, que

debern utilizar en caso de emerxencia. 12. Entn Ramn, inesperadamente, disparou sobre o animal que corra veloz coa sa pistola. 13. Os rapaces todos encherons os petos de pedras e comezaron a correr detrs dos tres cans

acantazndoos sen piedade ningunha. 14. O cansazo fixo imposible que o Rpido obtivese os tres puntos naquel partido.