Soinu-adierazpena

7/22/2019 Soinu-adierazpena

1/153

ENTZUNEZKO MINTZAIRA. SOINU-ADIERAZPENA IKUS-

ENTZUNEZKOAN ETA IRRATI-NARRATIBAN

Arantza Gutierrez Paz


2/153

I. Soinu-mundua: mundua soinuen bidez......................................... 5

1.1. Mundua soinuen bidez................................................................6

1.2. Soinuaren ezaugarri fisikoak......................................................8

II. Soinu-adierazpenaren osagaiak.....................................................9

2.1. Mintzoa. Ahotsaren ezaugarriak. Lokuzioa. Mintzoa irratian etaikus-entzunezko adierazpenean. Pertsonaiak eta narratzaileak ...... 10

2.1.1. Ahotsaren ezaugarriak........................................................... 102.1.1.1. Ahotsaren ezaugarri objektiboak.......................................................... 102.1.1.2. Mintzoaren ezaugarri subjektiboak.......................................................14

2.1.2. Lokuzioa.................................................................................152.1.2.1. Ahoskatzea .............................................................................................152.1.2.2. Intonazioa..............................................................................................162.1.2.3. Hizketa-erritmoa...................................................................................172.1.2.4. Intentsitatearen erabilpen subjektiboa irrati-komunikazioan............19

2.1.3. Mintzoa irratian .................................................................... 212.1.3.1. Ahots-motak eta programazioa............................................................ 23

2.2. Musika. Musikaren adierazpen-funtzioa. Irrati-musikarenberezitasunak eta erabilpenaren garapena. Irratsaioak eta musika.Musika publizitatean ........................................................................ 25

2.2.1. Musika, irrati-diskurtsoaren osagaia.....................................282.3. Hotsak. Hots naturalak eta artifizialak. Giroa sortzeko balioa.Soinu-efektuak . Teknologia berriak.................................................30

2.3.1. Hots naturalak eta artifizialak............................................... 31

2.3.2. Soinu-efektuak...................................................................... 32

2.3.3. Hotsen eta soinu-efektuen balio adierazkorra....................... 33

2.4. Isiltasuna. Isiltasunaren adierazpen-balioa. Isilune laburrak.Isiltasuna, presentziaren eta absentziaren adierazgarritasuna....... 36

2.4.1. Isiltasunaren adierazpen balioa ............................................ 36

III Soinu-diskurtsoaren ezaugarriak ................................................ 41

3.1. Irrati-diskurtsoa, irratiaren dimentsio sinestesikoa.................. 41

3.2. Soinu- eta irrati-muntaketa. Soinuen nahasketa eta teknologiaberriak: pista anitzeko sistemak.......................................................42

3.3. Denboraren eta lekuaren adierazpena. Soinu-planoak etaperspektiba irratiko eta ikus-entzunezko diskurtsoan .....................46

3.3.1. Mugimenduaren azalpena irratian ........................................48

3.3.2. Soinua 3D-n: sourroundeta holofonia ..................................49


3/153

3.3.3. Denboraren azalpena irratian ...............................................50

3.3.3.1. Denbora azaltzeko erak ...................................................... 52

3.4. Erritmoa, jarraitutasunaren eta koherentzia irrati-diskurtsoan.

Anafora, aliterazioak eta errepikapen-figurak irratian ................... 533.4.1. Jarraitutasuna eta koherentzia irrati-muntaketan ................ 53

3.4.2. Anafora, aliterazioak eta errepikapen-figurak irratian ......... 56

3.5. Egia, gezurra eta fikzioa irrati-narratiban: egiantzekotasunareneta sinesgarritasunaren arazoa........................................................58

3.5.1. Informazioaren sinesgarritasuna: egia vs gezurra ................. 59

3.5.1.1.Irratia, historikoki komunikabide sinesgarria .....................60

3.5.2. Fikzioaren sinesgarritasuna: egiantzekotasuna .................... 61

3.5.2. Sinesgarritasuna eta Publizitatea ..........................................643.6. Metafora, metonimia eta sinekdoke eta beste figura erretorikoakirrati-diskurtsoan.............................................................................66

3.6.1. Metonimia, sinekdoke eta katakresia ....................................68

3.6.2. Metaforaren funtzioak irrati-publizitatean ............................71

3.6.3. Beste figura literario batzuk ................................................. 74

3.7. Soinu-banda ikus-entzunezkoan .............................................. 77

3.7.1. Zine mututik sourround-erako bidai luzea ............................ 78

3.7.2. Soinu-banda ikus-entzunezkoan: osagarri hutsa baino zerbaitgehiago...........................................................................................80

3.7.3. Soinu-osagaiak ikus-entzunezkoan........................................ 81

3.7.3.1. Hitza ikus-entzunezkoan..................................................... 81

3.7.3.2. Musika soinu-bandan .........................................................83

3.7.3.3. Hotsak eta efektu bereziak..................................................84

3.7.3.4. Isiltasuna ........................................................................... 85

3.7.4. Irudiaren eta entzunezkoaren arteko harremana ............... 85

3.7.4.1. Soinu zuzena eta bikoiztua..................................................86

3.7.4.2.Soinu sinkronikoa eta asinkronikoa ...................................86

3.7.4.3.Soinu diegetikoa eta ez-digetikoa........................................ 87

3.7.4.4. Soinuaren eragina irudian.................................................88

IV. Soinu-sormenaren bideak ...........................................................90

4.1. Irratiko genero dramatikoak: irrati-serialetatik mikrosaioetara..........................................................................................................90

4.1.1. Dramatiko-motak .................................................................. 92


4/153

4.1.1.1. Irrati-antzertiak .................................................................. 93

4.1.1.2. Irrati-nobelak eta serialak ..................................................94

4.1.1.3.Dokudrama ......................................................................... 95

4.1.1.4. Esketxak ............................................................................. 964.1.2. Ekintzen garapena antzezlanetan ..........................................96

4.1.3. Pertsonaien karakterizazioa:.................................................98

4.1.4. Espazioa eta denbora irrati-draman......................................99

4.2. Soinu-paisaiak (soundscapes) ................................................. 100

4.2.1. Soinu-paisaien konposizioa................................................. 102

4.2.3. Egitura-ikuspuntuak........................................................... 104

4.2.4. Soinu-paisaien azpi-generoak ............................................. 106

4.2.4.1. Oktofonia ......................................................................... 106

4.2.4.2. Hrspiel............................................................................107

4.2.4.3. Soinu-postala....................................................................107

4.2.4.4. Roadmovie....................................................................... 108

4.2.4.5 Holofonia.......................................................................... 108

4.2.5. Soundscape edo soinu-paisaien egitasmo nagusiak............. 109

4.3. Soinu- eta irrati-artea: soinu-poesia, Ars Acustica, Kunstradio,

eta beste proposamen berritzaileak ................................................. 111Soinu-arteari buruzko web orrialdeak:.......................................... 112

Irrati-arteari buruzko web orrialdeak: ..........................................116

4.3.1.Ars Acustica .........................................................................116

4.3.2. Soinu-poesia ........................................................................ 117

4.3.3. Text-sound composition...................................................... 121

V. Irrati-publizitatea: limurtzeko soinu-mezuak.............................122

5.1. Irrati-istorioak 20 segundotan: kuinak edo iragarki laburrak. 1235.2. Beste iragarki-motak irratian..................................................125

5.2.1. Komunikatua .......................................................................125

5.2.2. Merkataritza-gida edo gida komertziala (orokorra edosektoreka) .................................................................................... 126

5.2.3. Ikuskizunaka ...................................................................... 126

5.2.4. Publizitate-mikrosaioak:..................................................... 126

5.2.5. Babesa: Irratsaio bat edo horren atala babesten (ordaintzen)

du iragarleak. ................................................................................1275.2.6. Bestelakoak..........................................................................127


5/153

5.3. Irrati-publizitatearen agerpena...............................................127

5.4. Irrati-osagaiak publizitatean.................................................. 129

5.4.1. Hitza irrati-publizitatean..................................................... 129

5.4.2. Musika irrati-publizitatean ..................................................1325.4.3. Hotsak eta soinu-efektuak irrati-publizitatean.....................133

5.4.4. Isiltasuna irrati-publizitatean ..............................................133

5.5. Estereotipoak, arketipoak eta pertsonaiak irrati-iragarkietan 133

5.6. Sormen-bideak irrati-publizitatean...... Error! Marcador no definido.

VI. Bibliografia ............................................................................... 136

VII. Web orrialdeak ........................................................................ 150


6/153

I. SOINU-MUNDUA:MUNDUA SOINUEN BIDEZ

Gure munduan mugitzen den orok haizearen bibrazioa eragiten du.

Segunduko 16 bider inguru baino gehiagotan oszilatuz mugitzen bada,

mugimendua soinu gisa aditzen da.

Mundua, beraz, soinuz beteta dago. Entzun.

Bibratzen ari den edozein gauzari adi prejuiziorik gabe, entzun.

Egon eserita isilean une batez eta antzeman (Murray Schaffer: 1969, 17)


7/153

1.1. Mundua soinuen bidez

Jason Patton-ek dioenez, hotsak gizakion ingurumena ezagutzeko bidea

diren arren, lehenengo munduan galdu da entzuteko gaitasuna, eta blokeatu eginditu soinuak1.

R. Murray Schafer aditu kanadarrak soinu-paisaiaren kontzeptua asmatu

zuen. Bere ustez, gizarte baten ingurune akustiko orokorra elkarte baten harreman

sozialen adierazle gisa uler daiteke, horien ondorioa baita, eta, aldi berean gizarte

horren garapenari buruzko hainbat gauza ezagutzeko aukera ematen digu.

Mundua soinuen bidez jasotzen dugu, baina ez itsuan, irudiaren

erreferentziari lotuak. R. Arheim-ek irratiaren soinu-hizkuntzari dioen moduan,() entzungarria soilik erabiltzen du, baina ez edonola, naturan eta artean

dagoen ikusgarriarekiko harremanetan baizik(Arheim: 1980, 16).

Muos eta Gil adituek ere uste dute irrati-hizkuntzak irudiak sortzen

dituela: () Printzipioz irudi horiek soinu-irudiak, entzunezkoak, dira baina ia

beti ikusgarriak (bisualak) bilakatzen dira hartzailearen buruan(MUOZ ETA

GIL: 1986, 35).

Katy Bets-ek irudiak sortzeko ahalmen horretan inziditzen du irrati-

hizkuntzaz hitz egiten duenean: () belarrira zuzenditako mundua antzezten du,

baina, ez okasio gutxitan, irudiaren munduari men eginez (Bets Rodrguez: 1999,

63).

Ez da iritzi berekoa B. Truax; bere ustez soinuak berez interpretagarriak

dira, eta ez dute irudi-erreferentziarik behar ulertuak izateko 2.

Ideia horrekin loturik dago akusmatikaren kontzeptua: Pitagoras-en

ikasleek ez zuten ikusten entzuten zuten bitartean, esaten zenean arreta osoa

jartzeko, ikus distraziorik gabe. Akusmatikaren ikuspuntutik, ez dugu irudi batekin

erlazionatu behar soinu bat ulergarria izan dadin.

Baina zaila da iruditan ez pentsatzea soinuak entzuten ditugunean, baita

irratiari dagokionez ere. Hedabide itsua ala ikustezina da irratia? Horixe bera

galdetzen du Alan Backen 1999ean argitaraturiko Is Radio Blind or Invisible? A

Call for a Wider Debate on Listening-in izenburuko artikuluan. Bere ustez, aditu

askok komunikabide akastun gisa aurkezten duten arren, zentzumen bati


8/153

entzumenari- zuzentzeak ez du esan nahi itsu denik, erreferentzia bisualak, eta

eszenari dagozkionak ere erabiltzen baititu. Bere ustez, irratiaren abantaila,

gainera, irudimena jotzea da, hau da, entzuleek irudikatu ahal dute soinuen bidez

azaldutako imajina, Crisell-ek azaltzen duen bezala:

()[I] want first to stress that bindness is also the source of some real

advantages whicn it [radio] possesses over other media () its appeal to

the imagination. Because it offers sound-only instead of sound and vision

the listener is compelled to suply the visual data for himself. (Back:

1999, 5)


9/153

1.2. Soinuaren ezaugarri fisikoak

Psikoakustikaren ikuspuntutik, harreman zuzena dago soinuaren ezaugarrifisikoen eta gizakion soinuaren pertzepzioaren artean. Arlo horretan, aldaera

psikoakustiko nagusi batzuk bereizten dituzte:

a) Sonoritatea, ozentasuna, zolitasuna (loudness): neurri subjektiboa da, eta soinu

baten intentsitate edo indarrak (ezaugarri fisikoak) sorturiko sentsazio

psikologikoari dagokio; soinu baten maiztasunarekin eta mailarekin (nibelarekin)

erlazionaturik dago.

b) Tonu-altuera (pitch): soinuaren altueraren sentsazioa eragiten du, eta soinuaren

maiztasunarekin lotzen da.

c) Tinbrea edo soinuaren margoa (kolorea): altuera eta intentsitate bereko bi soinu

desberdintzea ahalbidetzen duen ezaugarria da. Kontzeptu horren barruan beste bi

ezaugarri bereizten ditugu:

Zorroztasuna (charpness): soinuaren trinkotasunarekin loturik dago, eta

ez du zerikusirik soinuaren nibelarekin. Parametro nagusiak espektro-edukia eta maiztasun nagusiak dira; ondorioz, aldaera hau ikertzeko

soinuaren inguratzaile espektrala aztertzen da.

Izurdura/zimurtasuna (roughness): soinuaren fluktuazio azkarrekin

erlazionatuta, 15-etik 0-ra Hz.tako maiztasunean egindako modulazioan

eragindako aldaketa azkarrek sorturiko sentsazioa da.


10/153

II.SOINU-ADIERAZPENAREN OSAGAIAK

2.1. Mintzoa. Ahotsaren ezaugarriak. Lokuzioa. Mintzoa irratian eta ikus-

entzunezko adierazpenean. Pertsonaiak eta narratzaileak2.2. Musika.Musikaren adierazpen-funtzioa. Irrati-musikaren berezitasunak eta

erabilpenaren garapena. Irratsaioak eta musika. Musika publizitatean

2.3. Hotsak eta soinu-efektuak. Hots naturalak eta artifizialak. Hotsak eta

soinu-irudiak. Efektu bereziak irratian eta ikus-entzunezkoan. Teknologia

berriek eta Internetek eskainitako baliabideak.

2.4. Isiltasuna. Isiltasunaren balio espresiboa eta erritmikoa. Presentziaren

eta absentziaren adierazpena irratian eta ikus-entzunezko mintzairan.


11/153

Abraham Moles-en iritziz, soinu-hizkuntza hiru elementuk osatzen dute: a)

mintzoa edo hitz esana; b) gertaera baten soinu-garapena, hotsak, eta c) elementu

abstraktoek osatutakoa, musika. Hiru osagai horietara, laugarren bat ere gehitubeharko genioke, berez aurreko hiruen absentzia dena: isiltasuna.

2.1. MINTZOA. AHOTSAREN EZAUGARRIAK. LOKUZIOA. MINTZOA

IRRATIAN ETA IKUS-ENTZUNEZKO ADIERAZPENEAN. PERTSONAIAK

ETA NARRATZAILEAK

Mintzoa edo hitz esana honela defini dezakegu: ideia bat azaltzeko gizakiak

sortzen dituen artikulaturiko soinuak.

Esandako hitzari edo mintzoari dagokionez, bi motako edukiak bereizi

behar ditugu: semantikoak (esanahiarenak) eta adierazkorrak edo espresiboak

(esateko erarenak). Kety Betes-ek dioenez, hitzaren adierazgarritasuna ahotsaren

tonuak, dramatizazioak, doinuerak eta inflexioak markatzen dute (Betes: 2002).

Intonazioak eta intentsitateak, beraz, esatari edo pertsonai batek esandako berbak

konnotatzen dituzte.

2.1.1. Ahotsaren ezaugarriak

Mintzoan ezaugarri objektiboak eta subjektiboak bereiz ditzakegu;

lehenengoak pertsonaren ahotsaren ezaugarriei dagozkie eta, subjektiboak, berriz,

hizkerari. Biek osatzen dute pertsona baten hizkera edo mintzatzeko era.

2.1.1.1. Ahotsaren ezaugarri objektiboak

Soinua egon dadin bi elementu behar-beharrezkoak dira: bibratzen den

gorputza eta bibrazio horrek sorturiko energia hedatuko duen bide elastikoa.

Ahotsaren kasuan, ahots-kordak dira bibratzen direnak, harnasturiko airearen

eraginez, eta gizakion ahotsa sortzen dutenak. Izan ere, ahots-kordeetan bi

motatako mugimenduak eragiten ditu aireak: alde batetik, kordak irekitzen eta

ixten ditu (presio abdutorea), eta, beste aldetik, birikatik kanporanzkomugimendua eragiten du (presio azpiglotikoa).


12/153

Bi mugimendu horiek ezartzen dituzte ahots baten ezaugarri fisikoak edo

akustikoak: intentsitatea edo indarra, tonua eta tinbrea.

a) Indarra edo intentsitatea

Soinuaren intentsitatea edo indarra uhin-luzera eta anplitudearekin loturik

dago, eta dezibeliotan neurtzen da. Ahotsaren intentsitatea, indarra, biriketatik

askatzen den haize-kopuruarekin loturik dago (zenbat eta haize gehiago, gero eta

ahots-intentsitate handiagoa). Aire gehiago askatzeak presio azpiglotikoa

indartzeaz gain, laringearen irekieran eragiten du, eta, ondorioz, uhin-anplitudea

handitzen da eta ahotsa ozenago entzuten da.

Indarrak distantzia eta tamainua definitzeko balio du, eta tonuarekinbatera, espaziotasuna eraikitzeko laguntzen du: urrutiago dauden ahotsak baxuago

entzuten dira, hurbilago daudenak baino (Perona: 2009, 250).

b) Tonua

Soinu zorrotzak eta grabeak bereizten dituen soinu-nolakotasuna da tonua.

Maiztasunarekin lotuta dago, eta hertziotan neurtzen da.

Ahotsari dagokionez, aireak laringean presionatzen du, eta horren arabera,

laringea ireki eta ixten da presio abdutora. Birikatik sortutako aireak

bibrazioak eragiten ditu laringean, eta zintzurra mugitzen du. Haizearen presioa

indartzen den neurrian, bibrazio horiek azkarrago eta maiztago sortzen dira eta,

hau da, laringea azkarrago irekitzen eta ixten da. Beraz, ahotsaren tonua

bibrazioen (eta sorturiko uhinen) maiztasunarekin loturik dago.

Tonua dela eta, zazpi ahots-mota nagusi bereiz daitezke:

Baxua: gizonezkoaren ahots larrien edo grabeena da, oso tinbre ilunaduena.

Baritonoa: baxuaren eta tenorearen artean kokatzen den ahotsa da.

Tenorea: gizonezkoen oinarriko lau ahotsen artean, altuaren eta

baxuaren artean kokatzen da.

Alto: tiple izeneko ahotsaren azpian eta tenorearen gainean dagoen

gizonezkoaren ahotsa da.


13/153

Kontralto: emakumezkoaren ahots grabeena da, sonoritate aberatsa

duena eta tonu grabeen erregistro zabala.

Mezzosoprano: emakumearen erdiko ahotsa da, kontraltoaren eta

sopranoaren artean

Soprano: emakumearen ahots zorrotzena da.

Tesitura

Tonuarekin loturiko ezaugarria da, ahotsaren erdiko tonu-eskala. Tonu

horretan hizlaria eroso sentitzen da, esparru horretan kokatzen baita subjektuaren

tonu normala. Guztiok badugu tonu ertaina edo modulagarria. Oso informazio

espresibo garrantzitsua izaten da tesitura norberaren ahotsaren ezaugarriak

ezagutzeko (askotan, tonu altuago edo baxuago batean hitz egiten dugu, eta horrek

kalteak ekartzen dizkigu ahots-osasunean).

Era berean, tesitura aldatuz sortu ahal ditu aktoreak pertsonai ezberdinak.

Ahotsaren tesitura ezagutzea oso garrantzitsua da antzerkian, esatariaren edo

antzezlearen sinesgarritasunarekin lotuta baitago. (Tonu modulagarri hori

eskalaren maila baxuagoan kokatzen denean, sinesgarritasuna handiagoa izaten

da, tonu grabeek presentzia adierazten dute-eta).

Tonuak oso balio adierazkor handia du Juan Jos Peronaren ustez, giroak

eta eszenatokiak eraikitzeko esaterako: tonu zorrotzak argitasunarekin lotzen dira;

grabeak edo larriak, ordea, iluntasunarekin, misterioarekin; era berean, tonu

zorrotzenak urrutiago jasotzen dira, grabeak, berriz, hurbilago. Hori dela eta,

arketipoak edo pertsonaiak eraikitzeko kontuan hartzeko ezaugarria da: tonu

baxuenak erabiliko dira pertsonai ilunak, gaiztoak edota misteriotsuak antzezteko,

eta zorrotzak, aldiz, gazteei, komikoei edota alaiei dagozkie (Perona: 2009, 250).

c) Tinbrea

Soinuaren konplexutasun-sentsazioa da tinbrea, eta antzekoak (berdinak

itxuraz) diren soinuak bereizteko ezaugarria da; hau da, tinbrearen bidez,

sonoritate, altuera eta iraupen bereko soinuak ezberdintzen dira. Beste era esanda,

soinu bat besteengatik bereizten duen berezko ezaugarria da tinbrea.


14/153

Soinu guztietan maiztasun nagusia dago eta horri laguntzen dioten

maiztasun harmoniko edo anitzak. Harmoniko horiek baldintzatzen dute tinbrea;

harmonikoen kopuruak eta intentsitateak bereizten ditu soinu antzekoak, soinu-

iturri bakoitzak bere harmoniko propioak baititu. Harmonikoek soinuak

margotzen dituzte; beraz, ahotsak distiratsuak (erresonantzia zorrotz gehiago

dutenak), mateak (erresonantzia zorrotz gutxiago eta larri gehiago), zuriak,

ilunak, arrosak, etab., direla esaten da.

Harmoniko hauek haizeak igaro behar dituen durundi- edo erresonantzia-

ontzien arabera aldatzen dira. Esan bezala, tinbreak soinuak bereizteko balio du: a)

mota ezberdinetako elementuek sorturikoak (esaterako, bi musika-tresna

ezberdinek); b) mota bereko bi elementu edo tresnek egindakoa (bi kitarrak kasu);

c) elementu edo tresna bateko soinu-aukera ezberdinak, eta d) soinu baten

denbora-aldaketak eragindako alderak. Azken puntuari dagokionez, esan beharra

dago, denboraren eraginez tinbrea aldatzen dela.

Ahotsari dagokionez, laringean oinarriko maiztasuna sortzen da, ondoren,

horri sudur-erresonantzian eta aho-erresonantzian sorturiko maiztasunak gehitzen

zaizkio, eta harmoniko ezberdinak sortzen ditu, tinbre ezberdinak eraginez. Ahots

berak tinbre ezberdinak izan ditzake, beraz.

Ahots-ezaugarri objektibo hauen bidez pertsonen irudi mentala egin

dezakegu, ikusten ez badugu ere. Dena dela, batzuetan gure buruan egindako

irudia eta pertsonarena ez datoz bat, beti ez baitira betetzen estereotipoek

ezarritako modeluak.

Alde batetik, ahotsak pertsonaren adina ezagutarazten digu. Zahartzen

garen heinean, gure ahotsa ere zahartzen da, eta intentsitatea galtzen du, baita

tonua ere grabeago bihurtzen da. Tinbreak bere harmoniko asko galtzen ditu.

Umeek ahots zorrotzagoa izaten dute gazte edo helduek baino.

Gorputz-sendotasuna da ahotsaren bidez ezagutu ahal dugun beste

ezaugarria. Orokorrean, pertsona sendoen ahots-indarra handiagoa izaten da

argalagoena baino. Era berean, ahots grabea entzuten dugunean pertsona handia

irudikatzen dugu, eta ahots zorrotzarekin, berriz, gorpuzkera txikiagoa lotzen dugu

humorean, ahotsaren ezaugarri honekin jolastu da askotan: pertsona gizen baten

ahotan ahots zorrotza jarriz.


15/153

Sexua ere adierazten du ahotsak: gizonezkoek ahots grabea izaten dute,

emakumezkoarena zorrotzagoa izaten da; era berean, emakumearenak harmoniko

gehiago izaten ditu.

2.1.1.2. Mintzoaren ezaugarri subjektiboak

Esan dugunez, pertsonaren irudia osatu ahal dugu ahotsaren ezaugarrien

bitartez. Baina ezagutza horrek ez digu beharrezkoa den informazio guztia

eskaintzen; neurtu ahal diren ezaugarri fisikoez gain, badaude beste batzuk

subjektiboak direnak, eta horiek ere mintzoarekin lotuta daude. Alde horretatik,

bereizi ahal ditugu ezaugarri kulturalak edo kolektiboak eta pertsonalak.Lehenengoak hiztun-talde bati dagozkio; bigarrenak, berriz, norberaren egoera

psikologikoari.

Zalantzarik gabe, azentu edo tonuera dugu ezaugarririk nabarmenena.

Horren arabera, hitz egiten duenaren jaioterria edota bizilekua jakin ahal

dugu. Euskalkiek beren hiztegi propioa izateaz gain, askotan azentu edo tonuera

berezia izaten dute zonaldearen arabera (biek bizkaieraz aritzen badute ere, ez dute

berdin mintzatzen Bermeoko ala Mungiako hiztunek, esaterako).Gizarte-maila ere adierazten du askotan mintzoak, eta horrekin lotuta

ikasketa-maila. Ez du berdin hitz egiten unibertsitarioak edo ikasketarik ez duen

gazteak, ezta sendagile batek edo kaleko arloteak, ezta unibertsitateko

katedradunak edo diskotekako zaindariak Ezaugarri horiek kontuan hartuko

ditugu, batez ere pertsonaiak karakterizatzeko (jakin dakidan arren, batzuetan

esterotipo faltsutan erortzeko arriskua dagoena).

Mintzoaren bidez jakin ahal dugu zein den esatariaren egoera

psikologikoa edo animu-egoera. Alaitasuna, urduritasuna, goibeltasuna,

urduritasuna, lasaitasuna eta beste hainbat sentimendu islatzen ditugu mintzatzen

garenean.

Horretaz gainera, pertsonak azaltzen duen gaiari buruz duen ezagutza-

mailaere asmatu ahal dugu esatariaren mintzoaren bidez. Alde batetik, gaiarekiko

segurtasuna edo segurtasun-eza adieraziko digu ahotsak; bestetik, temarekiko


16/153

hurbiltasuna edo urrutitasuna: azaltzen dugun gaiak hurbil jotzen digunean, gure

hizkera ere sentikorrago, pasiozkoagoa bihurtzen da.

2.1.2. Lokuzioa

Dudarik gabe, ahotsaren ezaugarriez gain, mezuak esateko erak, lokuzioak,

oso garrantzia handia du zerbait kontatzeko orduan. Hala eta guztiz ere, oso gutxi

dira lokuzioari buruz jasotzen diren aholkuak irratietako estilo-liburuetan, eta

daudenak askotan nahasgarriak izaten dira, tonu edota intonazio bezalako

kontzeptuak bereizten ez baitituzte (Perona: 2009, 248).

Juan Jose Perona-k dioenez, lokuzioaz ari garenean ondo/gaizki irakurtzeaz

gain, esandakoari hitzez hitzezkoari beste esanahi batzuk ere gehitzen zaizikio:

segurtasuna, konfiantza, naturaltasuna, sinesgarritasuna, alaitasuna, tristezia,

misterioa, e.a.(Perona: 2009, 249).

Horretaz gainera, lokuzioak mezuaren ulermena erraz edo oztopa dezake.

Beraz, esan dezakegu, esaten dena bezain garrantzitsua izan daitekeela esateko era,

hizkera.

Era berean, hitz egiterakoan bolumena, tonua, pausaldiak erabiltzen ditu

esatari batek mezuaren edo diskurtsoaren zati batzuk azpimarratzeko edo

nabarmantzeko.

Beraz, intonazioa, azentua, pausaldiak, abiadura eta erritmoa dira erabiltzen

diren prosodia-ezugarri nagusiak; horiei ere ahoskatzea gehituko zaio lokuzioa

aztertzeko orduan.

2.1.2.1. Ahoskatzea

Arin eta erritmoz hitz egiteak ez du esan nahi ahoskatu behar ez dugunik. E

Entzuleak esaten dena ulertzea izan behar da komunikazioaren helburu nagusia.

Azkarregi hitz egiten dugunean nekez ulertuko da esaten duguna, astiroegi

mintzatzea aspergarria izan daiteke, eta entzulearengan urduritasuna sortu ahal du

(ikasleen artean egindako praktika batean, nahiago zuten azkar esandako testua

astiroegi irakurritakoa baino, azken honen entzuketa antsietatea sortzen


17/153

baitzitzaien). Praktikan, azkar edo poliki hitz esateak ahoskatze eta hitz-jarioa

oztopatu edo errazteaz gain esaten dugunaren garrantziaren berri ematen digu.

Azpimarratu nahi duguna askoz astiro esan ohi da; gainetik ukitu behar dugun

gaia, berriz, arin eta azkar azaltzen dugu normalean, sakondu gabe.

Beraz, irrati-lokuzio egokia lortzeko ahoskatu behar da, aldi berean

naturaltasuna mantenduz, hau da, hitzak, fonemak, ondoen esan behar dira, baina

maisukerian erori gabe (horretarako onena egunero praktikatzea izaten da, nahi

dugun lokuzioa lortu arte).

Euskararen kasuan, Euskaltzaindiak eratutako 87. araua1 kontuan hartuko

du esatariak batuaz hitz egiten duenean. Hala eta guztiz ere, oraindik

eztabaidatzeko asko dago euskal azentuari buruz, eta zaila da horretan ados jarri

eta batasuna lortzea.

2.1.2.2. Intonazioa

Hitz bakoitzak berezko doinua emanez ez ezik, esaldien antolaketaren

arabera eratzen da ahozko diskurtsoen doinuera edo intonazioa. Mara J.

Machuca-k intonazioa eta azentua bereizten ditu. Bere esanetan, tonuaren,iraupenaren eta intentsitatearen aldaketek esaldian eragiten duten pertzepzio-

sentsazioa da lehenengoa; azentua, aldiz, silaban eragindakoa (Machuca: 2009,

109).

Badaude oinarriko bost intonazio-mota nagusi irakurritako diskurtsoaren

barruan:

a) Anti-kadentzia: esaldia gora amaitzen denean; galderetan edo harridura-

adierazpenetan, adibidez.

b) Erdi-antikadentzia: esaldia erdiko doinu batean amaitzen da.

c) Esekidura: segida batean kokaturiko esaldiarena, diskurtsoa amaitu gabe

dagoela adierazten du, nahiz eta ez den jarraitzen.

d) Erdi-kadentzia: komak adierazten duena, pausaldi laburra.

1 http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0087.pdf


18/153

e) Kadentzia: puntuak, puntu eta komak eta bi puntuek eragiten duten

doinua, behean amaitzen duena.

Lokuzioaren kurba melodikoak esatariaren jarrera psikologikoa adierazten

du; alde batetik, mezuarekiko afektibitatea adierazten du (sinesten duen ala ez,

ideiak diskurtso barruan antolatuz), eta, bestetik, jarraitutasuna adierazten du.

a) Irrati batean lan egiten duten esatari guztien doinuera antzekoa izaten

da (askotan horrek zer irrati entzuten ari garen esaten digu).

b) Generoak ere ezartzen du: kirol-saioen tonuera antzekoa izaten da irrati

guztietan, eta irrati-formula gazteetan disko-jartzaileek antzera hitz egiten dute.

Askotan, esatari berriek doinuera bati eusten diote, hau da, segurtasunaematen dien abesti bati. Hau ekidin behar den akatsa da, erritmoa moteltzeaz

gain, naturaltasuna eta freskotasuna kentzen baitizkio lokuzioari.

Aurreko puntu batean, esaldien intonazioaz ari ginen moduan, diskurtsoari

dagokionez lau doinuera bereiz daitezke:

Logikoa: irakurketari zentzua ematen diona.

Emozionala: esatariaren egoera psikologikoa adierazten duena. Nahimenezkoa: esatariaren nahia adierazten duena.

Hizkuntzazkoa: hizkuntzek markaturiko ahoskera ezberdinak

bereizten duena.

2.1.2.3. Hizketa-erritmoa

Maria J. Machuca-ren definizioaren arabera, esaldi edo enuntziatu bateanfenomeno fonetiko baten errepikapenak eragiten duen pertzepzio-sentsazio da

erritmoa (Machuca: 2009, 110). Definitzeko orduan bi ezaugarri kontuan hartu

behar ditugu, objektiboa eta subjektiboa:

a) objektiboki, irrati-hizkuntzan erritmoa soinu-elementu baten aldizkako

errepikapena da;

b) subjektiboki, aipaturiko aldizkakotasun hori entzuleak nola jasotzen

duen.


19/153

Erritmoa ezartzeko orduan pausaldiek eta isiluneek oso garrantzia handia

dute. Irrati-esatariak solasaldietan edo bakarrizketaren logikak eskatutako

isiluneak egiten ditu diskurtsoan zehar, askotan puntuazio-zeinuek markatuta.

Batzuetan, isilune horiek esandakoa azpimarratzeko funtzioa izaten dute; beste

batzuetan, berriz, jarraian esango duena pentsatzeko denbora emateko funtzioa

dute (batez ere inprobisatzean). Oso isilune luzeak erabiltzeak, berriz,

komunikazioa eten dezake, eta diskurtsoaren zentzua ulertzeko oztopo bihurtu.

Beste aldetik, erritmoa oso elementu baliagarria izaten da tentsioa sortzeko

orduan. Erritmoa in crescendo gero eta azkarrago doanean, tentsioa ere

areagotzen da neurri berean; geldiuneek, aldiz, erritmoa moteltzen dute, tentsioa

ere motelduz (futbol-partiduetan, adibidez, tentsioa areagotzen den neurrian

jokoan dagoen baloia kontrakoaren atera hurbiltzen den heinean esatariak gero

eta azkarrago hitz egiten du, jokalariaren lasterketa jarraituz, eta erritmoa soilik

amaituko da esatariak gooooooool ohiukatzen duenean edo, berriz, kanpora joan

dela esatean).

Ikusiko dugunez, erritmoa ezartzeko orduan soinu-elementu guztiak

kontuan hartu behar ditugu; horien konbinaketak markatzen baitu. Hitzari

dagokionez, erritmoa bi modu ezberdinez lor daiteke: irakurketa erritmikoaren

bidez azkarrago edo motelagoa, edota esatarien kopurua ugarituz/murriztuz.

Isiluneak eta erritmoa irrati-generoekin lotuta daude behin baino

gehiagotan.

Informazio-saioetan erritmoa azkarra izaten da, eta irakurketa

dinamikoa. Ez dago geldiunerik kasik, puntuek eta komek eragiten dituzten

pausaldi laburrak baizik. Informazioa jario balitz bezala -informazio asko eta bat

bestearen atzetik oso arin- ematen da. Batzuen ustez, era horretan entzuleari ez

zaio pentsatzeko denborarik ematen eta horrela irentsi egiten du informazioa.

Gai batetik bestera pasatzen da ia gelditu barik, eta albiste dramatikoak zein

kronika arinagoak nahasten dira esaldien continuum batean.

Emma Roderok 2001ean aurkezturiko ikerketa batean azaltzen duenez,

informazio-saioetan, entzuleek abiadura azkarra nahiago dute, isilune eta

pausaldiez beteriko irakurketa edo lokuzioa baino. Izan ere, azkartasuna

dinamismoarekin lotzen zuten itundutakoek; moteltasuna, berriz, erritmo


20/153

monotomoarekin eta, ondorioz, arreta errazago galtzen zutela agerian geratu zen

(Rodero: 2001, 312).

Kirol-saioetan ere erritmoa oso arina izaten da, eta zuzeneko

eamanaldietan joku-zelaian gertatzen denak ezartzen du: jokaldi interesgarrietan

erritmoa arintzen da, eta esatariak azkarrago hitz egiten du, eta horrekin batera

ahots-intentsitatea indartuz doa. Esatariaren mintzoaren erritmoa eta jokoaren

interesa batera doaz. Baina egon badaude une batzuk zeinetan ez da ezer gertatzen;

horietan, erritmoa jeisten da, eta informazio batzuk sakonean emateko aukera

dago (estatistikak, kirolariei buruzko datuak, e.a.).

Gaueko saioetan (talk-show edo hitzetan oinarritutako saioetan

bereziki) erritmoa moteltzen da; solasaldia lasaia da, isiluneak ugariak izaten dira,

besteak esandakoa entzuten da eta irakurketa ere lasaia izaten da, gogoetarako

guneak sortzeko asmoz.

Umeentzako saioak erritmo alaikoak izaten dira eta solasaldia

arina da. Txikienen arreta mantentzeko erritmoak bizia eta aldakorra izan behar

du, berehala interesa galtzen dute-eta.

Magazinetan gidariak erritmoak markatzen du, baita gonbidatuekere, une arinak eta lasaiak txandakatzen dira, gidoi orekatuaren arabera (ezin da

erritmoa une zehatz batzuetan soilik pilatu). Eguneko orduen arabera ere erritmoa

ezberdina izaten da: arinagoa goizean, lasaiagoa bazkaldu ondoren, eta are

lasaiagoa gauean (nahiz eta joerak aldatuz doazen).

Magazinetan baliabideen ugaritasunak markatzen du erritmoa: ahots askok

parte hartzen dute esatariak, kolaboratzaileak, elkarrizketatuak, protagonistak-,

musika-tarteek lagunduta.

2.1.2.4. Intentsitatearen erabilpen subjektiboa irrati-komunikazioan

Aurreko atalean ahotsaren intentsitatea ezaugarri objektibo moduan

sailkatu dugun arren, batzuetan, subjektiboki erabili ahal dugun nolakotasuna da.

Hain zuzen ere, intentsitate ezberdinak erabiliz hitz edo esaldi batzuk azpimarratu

ahal ditugu, eta konnotatu.


21/153

Halaber, hitz egiten dugunean, erabiltzen dugun indarrak edo intentsitateak

distantzia komunikatiboak ezartzen ditu. Lau distantzia bereiz ditzakegu:

a) Distantzia intimoa: oso hurbil sentitzen da esataria, ez du oso ozen hitz

egin behar; batzuetan xurxulatzen dio entzuleari, belarriari hitz egiten dio.

Isiltasunak, pausaldiak, sartzen ditu diskurtsoan zehar; gauza asko esan gabe

ulertzen dira, konplizitatea dago. Gaueko irratsaio batzuetan aurkizten dugu

horren adibidea: esatariaren eta entzulearen arteko harreman berezia sortzen

baita.

Esan bezala, tonuari dagokionez, larriak edo grabeak nahiago dira zorrotzak

baino, hurbilago sentitzen baitira; hori dela eta, presentzia handia adierazten

duten ahotsak nahiago dira gauean, zorrotzegiak baino.

b) Distantzia pertsonala: hurbila den arren, ez da intimoa bezain gertua.

Entzuleak esatariak berari hitz egiten diola, hizkuntza lagunartekoa da, baina pixka

bat formalagoa. Konplizitatea dago, baina ez konfiantza gehiegi. Distantzia

horretan, euskalkiak erabiltzea zilegi da, norberaren hizkera naturala.

Entzuleekiko solasaldietan oinarrituriko saio edo tarteetan, magazinetan kasu,

aurkitzen dugu distantzia pertsonalaren adibidea.

c) Distantzia soziala: hizkera formalagoa da, neutroagoa; batua edo

estandarra erabiltzen du esatariak. Isiltasunak ia ez du lekurik, deserosoa baita.

Erritmoa arina da, ez azkarregia, baina esataria ez da gelditzen. Albistegietan

aurkitzen dugu bereziki mota honetako harremana entzuleekin.

d) Distantzia publikoa: prentsa aurreko agerpenetako distantzia litzateke

hau, adibidez. Oso formala, hizlariak protagonistak, ez irrati-esatariak publiko

zabalari hitz egiten dio, ondo neurtzen du zer eta nola esaten duen diskurtsoa; ezdago entzulearekiko hurbilketarik, eta ez dago harreman pertsonalen arrastorik

edo keinurik.

Perona-k dioenez, intentsitatearen bidez animo-egoera edo izaera adieraz

dezake esatariak edo aktoreak: agresibitatea, haserrea, beldurra, tentsio edo

urduritasuna ozenago adierazten ditu, nekea, ahultasuna edo depresioa baino

(Perona: 2009, 250).


22/153

2.1.3. Mintzoa irratian

Irratiaren lehenengo programazioetan bi motako edukiak ziren nagusi:

musika eta hitza, edo, zehazki, testuen irakurketa. Gaur gauzak aldatu diren arren,hitzak oraindik garrantzia handia du irrati-hizkuntzan. Esatariarekin

harremanetan jartzen gaitu irratiak, eta horrek hitz egiten digu, berak gidatzen du

gure entzunaldia, batzuetan parte hartzera gonbidatzen gaitu, eta bestetan, berriz,

edukiaz aldatzen du. Esatariez gain, beste aktore edo eragile batzuek ere hitz egiten

dute irratian eta, beraz, parte hartzen dutenen arabera ahotsak modu ezberdinetan

agertzen dira:

Bakarrizketak: esatarienak, adituenak, norbaitek hitz egiten dioentzuleari, erantzunik itxaron gabe.

Elkarrizketak: esatarien eta gonbidatuen artean, esatarien artean,

solasaldiak entzuleekin

Narratzaile baten azalpena: norbaitek azaltzen du kontakizuna,

hirugarren pertsonan eta gertaera edo ekintza batetik kanpo.

Adierazpenak: gertaera edo ekintza baten protagonisten hitzak maiz

agertzen dira irratian.

Abestiak: tresna-musikaz gain, abeslarien ahotsak ere agertzen dira

irratsaioetan.

Giro-ahotsak: hondo moduan agertzen diren ahotsak dira, askotan

hots moduan jasotzen ditu entzuleak, eta gertaera edo ekintzaren ingurua

islatzeko balio izaten dute.

Antzezleen interpretazioa: dramatikoetan, publizitatean, esketxetan,esatariek testu bat irakurri edo esan beharrean, aktoreek pertsonaiak

antzezten dituzte.

Bets Rodriguez adituak dioenez, esatariaren pertsonalitateak irratiaren

pertzepzioa edo hautamena baldintzatzen du. Entzuleek esatariak sailkatzen ditu

transmititzen duten nortasunaren arabera (Bets: 2002, 48):

a) harroputza: jainkotutakoa dagoenez, pixka bat azaleko izakiaren itxura

du;


23/153

b) probokatzailea: erraietako erreakzioak eragiten ditu bere karakter

ziztatzaileak;

c) bakezalea: pertsonai lasaia da, gauzak modu lasaian aztertzen ditu, eta

d) konfidentea: aitortzen duen entzulearen psikologo gisa aritzen da.

Edozelan izanda, esatariak aurretik idatzitako testu bat irakurri ahal du edo,

bestela, bat-bateko diskurtsoa eratu. Irratsaio gehienetan esataria idatzitako

testuaren gainean ari den arren (oso gutxitan inprobisatzen du), hizkuntza

naturalean sorturiko mezua balitz bezala jaso behar du entzuleak, hau da, ez du

irakurketa nabaritu behar.

Hori dela eta, irratirako idatzitako testuak ozena izan behar du. Horregatik,naturaltasuna eta freskotasuna oso garrantzitsuak dira testua idazteko orduan.

Hizkuntza naturaletik hizkuntz literariotik arau hertsietatik baino hurbilago

egon behar du irrati-testuak (horrek ez du esan nahi zabar eta akatsez betea izan

behar denik).

Inprobisazioari dagokionez; bat batean garatutako diskurtsoa freskoago edo

nauralago agertzen bada ere, ondo egiten ez bada komunikazioa eten eta zaildu

daiteke zalantzez beteriko hizketa. Horregatik, inprobisatzeko orduan honakoaholku hauek kontuan hartu behar dira:

1. Ez hitz egin ezagutzen ez denari buruz: ahal den neurrian, oso

komenigarria da gaia aurretik ondo prestatu, eta ulertzen ez dena, ezagutzen ez

dena edo sorturiko zalantzak argitzea.

2. Segurtasuna adierazi: hitzik eta esamolderik egokiak erraztasun eta

naturaltasunez esateak lasaitasuna ematen dio entzuleari.

3. Aurretik prestaturiko ibilbide bati jarraitu, gaitik ateratzeko arriskua

ekiditeko: esango duena buruan ordenatu, egitaratu behar du hizlariak mintzatzen

ari den bitartean; horretarako oso komenigarria izaten da isilune laburrak egitea

esango duen hurrengo esaldia edo ideia pentsatu ahal izateko, kalakak edo

hizkuneak sartzea baino hobeto.

4. Kalakak ekidin: isilune laburrak egitea komenigarria izaten da. Batzuetan,

isiluneak betetzeko, eee..., mmm... edo zera, beno antzeko soinuakerabiltzen ditu hizlariak. Horiek segurtasun-, erraztasun- eta zehaztasun-eza


24/153

agerian uzteaz gain, mintzaldia luzatu eta astundu egiten dute, eta, ondorioz,

entzulea urduri jartzeko arriskua dago.

Beste batzuetan, aldiz, esatariak hitzaren edo esaldiaren amaiera luzatu

egiten du, esango duen hurrengo ideia edo hitza pentsatzeko denbora izateko.

Aurrekoan bezala, agerian uzten du esatariaren segurtasun-eza edo

deserosotasuna.

5. Sintaxiaren menekotasuna baztertu: bat-batean ari denean, hizlariak

sintaxia zaindu behar du, baina ez da horren morroi izan behar. Esandakoaren

zentzua garrantzitsuagoa da esaldien eraiketa bikaina baino. Doinua

garrantzitsuagoa da gramatika baino.

5. Ondo prestatu hasierak eta amaierak: hasiera on batek laguntzen du

arrakasta lortzen; baina bezain inportantea da ondo amaitzea. Anti-kadentziaz

amaitutako intonazioak esaldiaren amaiera gora edo esekita, hizlariak zerbait

gehiago esan behar duela adierazten du. Beraz, eta nahi den baino gehiago esatera

behartuta ez egoteko, azalpena beherako intonazioaz amaitu eta ez gorakoaz,

entzuleak azalpen berrien zain gera ez dadin.

2.1.3.1. Ahots-motak eta programazioa

Ahotsaren ezaugarriak entzuleriarengan eragin dezake; honela, ahots

grabeek presentzia edota hurbiltasuna adierazten dute; zorrotzek, ahots garbiek,

aldiz, urruntasuna adierazten dute.

Hori kontuan hartuta, ahots-aukeraketak garrantzia handia du

programazioa antolatzeko orduan. Kasu bakoitzean, irratsaioaren errealizadoreak

erabaki beharko du zein ahotsa egokitzen den irratsaio bakoitzari.

Ahots grabeak presentzia eta hurbiltasuna adierazten dituela eta, oso egokia

izango da entzuleriarengandik hurbiltasuna adierazi nahi denean, hau da,

informazio saioetan, talk-showdirelakoetan edota gaueko irratsaioetan. Horietan,

oso garrantzitsua da entzulearen eta esatariaren artean sortzen den konfiantza eta

adiskidetasuna.


25/153

Ahots zorrotzak, berriz, eguneko irratsaioetan kokatzen dira hoberen, batez

ere, alaitasuna eta bizitasuna adierazi nahi denean (esaterako, Gaztea antzeko

irrati-kateetan esatarien ahotsak oso zorrotzak izaten dira).

Dena den, hori ez da beti betetzen den legea, eta askotan konbentzio

kulturalei dagozkie. Ahots grabeak gizonezkoak aitaren irudiarekin,

agintearekin, sinesgarritasunarekin, lotzen dira, historikoki horrela izan delako,

baina poliki-poliki aldatuz doa ideia hori (gizonen eta emakumeen estereotipoak

aldatzen diren heinean).

Horrekin lotuta, esatariaren egoera emozionalak ere eragiten du mezuan.

Adibidez, arrakasta-zerrendako itxura duten irratsaioetako esatariek irribarrea

prestatzen dute hitz egiten hasi baino lehen, alaitasuna adierazteko asmoz.

Informazio-saioetan, berriz, esatariek jarrera serio eta larria bereganatzen dute,

esandakoari sinesgarritasun eta larritasuna eragiteko asmoz (edo iritzia

adierazteko asmoz). Hori dela eta, esan dezakegu, irrati-hizkuntzan oso garrantzia

handia duela esateko erak, ia esaten denak beste (horregatik, errazagoa da irratian

informazioa kutsatzea, prentsan baino).


26/153

2.2. MUSIKA. MUSIKAREN ADIERAZPEN-FUNTZIOA. IRRATI-

MUSIKAREN BEREZITASUNAK ETA ERABILPENAREN GARAPENA.

IRRATSAIOAK ETA MUSIKA

.M

USIKA PUBLIZITATEAN

Zalantarik gabe, soinu-baliabideen artean presentzia handia du musikak

irratian. Hondoan, ia nabariezina, edo lehenengo planoan, irratsaioaren funtsezko

osagai edo puntuazio-zeinu moduan, musikak hitza laguntzen du, entzulearen

arreta deitu edo, besterik gabe, gozatzeko aukera eskaintzen dio entzuleari, horixe

baita musikaren ezaugarri bat: atsegitasuna.

Izan ere, ahotsaren edo musika-tresnen (tresnen) nahasketa edo konbinazioartistikoa baita musika, denbora-tarte batean garatzen den soinuen mogimendu

antolatua. Musikaren bidez, ideiak, sentimenduak edo zirrarak azaldu eta

sentiarazi ahal ditugu, mezu zehatzak, esplizituak baztertu barik. Beraz, irratian

erabiltzen dugun musikak balio anitz izan ditzake adierazpenaren ikuspuntutik.

Murray Schaffer-k, soundscapeedo soinu-paisaiaren teorikoak, berriz, John

Cage-ren definizoa jasotzen du musika zer den adierazteko: Musika soinuak da,

gure inguruko soinuak, kontzertu-aretoetan zein horietatik kanpo, Thoreau-renWalden lanari men egiten dio hitz horietan (Schaffer: 1969, 13).

Musika konkreta delakoaren adituek ere edozein tresnak egindako soinua

jotzen dute musika-iturri gisa.

R. M. Haye-ren ustez, irratian, musikak balio anitz ditu: katea

identifikatzeko; pertsonai baten garrantzia azpimarratzeko; gertaturiko ekintzak

gogorarazteko; gertatuko denaren aurrean entzulea prestatzeko, giroa eraikitzeko;

leku bat, denbora bat, pertsona edota talde bat identifikatzeko; gortinak etakateatuak egiteko eta, azkenik, hitzaren kontrapuntua adierazteko (Haye: 1995).

Aditu horren arabera lau dira irratiaren funtzioak:

1. Funtzio gramatikala (puntuazioa)

2. Funtzio deskriptiboa.

3. Funtzio espresiboa.

4. Funtzio osagarria.


27/153

Roman Balsebre-k musikaren funtzio estetikoa azpimarratzen du, eta

horren barruan bi funtzio nagusi bereizten ditu (Balsebre: 1994, 102):

a. Funtzio adierazkorra edo espresiboa. Aditu horren ustez, musikak

konnotatzen duen mugimendu afektiboak emozio zehatza eragiten du, eta, bide

batez, soinu- giro berezia sortzen du. Musika batzuk, aldiz, gogoeta-guneak

bilatzen dituenean entzuten ditu, lasaitzen dutelako.

b. Funtzio deskriptiboa. Musikak paisaia bat, eszena bat deskribatzen du,

ez modu zuzen edo zehatzean, atmosfera edo giro berezi bat iradokiz baizik.

Rafael Beltrn Moner-ek (1991), berriz, eszena bat girotzeko erabiltzen

dugun musikaz ari denean, hiru adiera bereizten ditu:a. Musika objektiboa: musikaren produkzio errealari dagokio. Musika

eszena barruan dago, eta hortik entzuten du entzuleak (kontzertuen zuzeneko

emankizunetan, esaterako).

b. Musika subjektiboa: musikak egoera emozional bat laguntzen du, eta

gogo- aldarte zehatza sortzen du (musika alaia entretenimenduzko saio batean,

edo beldurrezkoa misterio-saio batean).

c. Musika deskriptiboa: egoera naturalaren sentsazioa eskatzen du. Nahiz

eta eszenan ez egon, naturaltzat jotzen du entzuleak musikaren erabilera.

(esaterako, maitemintzen garenean ez dugu biolinak entzuten kontzertu batean

ez bagaude, behintzat baina guztiz naturaltzat onartzen dugu biolinen musika

amodiozko eszena batean, adibidez).

Arturo Merayo-k bere aldetik egindako sailkapenean (Merayo, 1992:132-

133), zortzi dira musikak irratian betetzen dituen funtzioak edo paperak:

1. Garai edo leku zehatz bateko giroa azaltzea (sanba Brasilen kokaturiko

erreportaje batean, adibidez).

2. Pertsonaiak eta sekuentziak karakterizatzea.

3. Narrazioaren barruko erritmoa finkatzea.

4. Sekuentzien definizio psikologikoa. Lehen aipaturiko funtzio

adierazkorrarekin lotuta, musikak animu-egoera bat iradokitzen du,

atmosfera berezia


28/153

5. Istorioaren denbora azaltzea. Leku edo gai batean kokatzen gaituen

moduan, musikak ere denbora ezberdinetatik igarotzeko erabili ahal dugu.

6. Egoeren aurrekariak iragartzea. Musikak entzulea erne jartzen du gerta

daitekeen aurrean, misterioa iragartzen dute sintonia batzuek beldurrezko

sentsazioa eragiten dute beste batzuek; era berean, sintoniek ondorengo

irratsaioa iragartzen digu, edo horren barruko atala.

7. Lotzeko, kateatzeko eta trantsizioak egiteko elementua izatea. Puntuazio-

zeinuek idatzizko testuan duten funtzio bera izan ahal du musikak

irratsaioaren barruan: atalak bereizi, erritmoa ezarri

8. Programazioaren osagai protagonista izatea. Musika-irratsaioetan ez ezik,gainerako irratsaioetan ere musikak eginkizun nagusitarikoa izaten du

irratsaioetan, eta horien denbora-tarte handia betetzen du. Horregatik,

musikaren aukeraketa ezin da azarean utzi, eta hainbat irrati edo

irratsaioetan musika-arduradun bat dago, eta horri dagokio musikarik

egokiena bilatu irratsaioaren edukiarekin bat egin dezan.

Hagelken-ek irrati-draman musikak dituen paper ezberdinak azaltzen ditu

(Hagelke: 2006, 18):1. Musika eszenikoa: balberako beharrezkoa den tarte musikal osoa.

2. Musika eskenatoki akustiko gisa.

3. Egoera bisualak ordezkatzeko musika, jardun musikal edo/eta erritmotik

sortua.

4. Dramatikoki igotako elkarrizketen ilustrazio gisa.

5. Esandako abestiak edo akonpainamendu musikala (melodraman).

6. Areagotze musikala: eskuarki tresna bakarra persuasiokoa- erabiltzen

da.

7. Keinu esanguratsu bat ordezkatzeko tresna.

8. Gertaera naturalak ordezkatzeko musika.


29/153

2.2.1. Musika, irrati-diskurtsoaren osagaia

Esan bezala, osagai nagusi moduan ager daiteke irratia, irratsaio baten live-

motif izanda, edo horren tarte handia betez. Baina horretaz gainera, irratianmusika oso erabilia puntuazio-zeinu moduan, irratsaioak, atalak edo/eta sezkzioak

bereizteko.

Hona hemen musikaren agerpen batzuk:

Sintonia: irratsaio zehatz batekin identifikatzen den musika izaten da.

Entzun bezain pronto, entzuleak irratsaio zehatz batekin identifikatzen du

sintonia eta irratsaioa loturik baitaude eta horretan datza bere garrantzia eta

balioa. Beraz, funtzio semantikoa oso garrantzitsua da; musikak zera esan nahibaitu: orain hasiko da X irratsaioa (eta horrek dakarrena).

Adierazlea:irratsaio batekin beharrean, irratiarekin identifikatzen dugun

sintonia da adierazlea.

Sintoniak eta adierazleak ez dira aldatzen, nahiz eta denbora pasatzeak

aztarnak uzten dituen melodian zein erritmoetan, modei egokitu egin ohi zaie-eta.

Beraz, ondo aukeratu behar dira irratsaioaren edo irratiaren marka eramango duen

musika hori, horretan laburtuko baitu entzuleak irratsaioaren edo katearen edukia.

Sarrera musikala:irratsaio baten zati edo atal batera sartzeko balio duen

musika da. Ideia edo irudi zehatz lotuz, entzuleak badaki zein izango den hurrengo

eszena edo gaia, inork espresuki iragarri baino lehen.

Itxiera musikala: sarrerak datorren edukia aurreratzen duen moduan;

itxierak atala edo tartea ixten du.

Gortina musikala: irratsaio baten sekuentziak, edukiak edo atalakbereizten dituen tema musikal laburra da. 5 eta 15 segundo arteko iraupenaz, tarte

batetik bestera egiteko trantsizioak egiteko balio du, eta batzuetan esatariak esan

duenari buruz iruzkina ere eskaintzen du, txalotuz edo zentsuratuz (aurretik

ezarritako eta entzuleek onartutako kodearen arabera, noski).

Musika-bolada:gortina antzekoa, laburragoa izaten da. Irratsaioa osatzen

duten tarteak bereizteko erabiltzen da. Izan ere, oso erabilia izaten da albistegietan

laburretan zein nagusietan, albiste-blokeak edo atalak sailkatzeko. Aparteko


30/153

puntuaren balioaz, irrati-diskurtsoaren erritmoa eta jarraitutasuna ezartzen ditu

musika-boladak.

Kolpe musikala:oso musika-zati laburra da (bi edo hiru akordek soilik,

gehienetan) eta gorantz doan tonu-modulazioan oinarritzen da. Bolada antzekoa,

ezberdintasun nagusia azpimarratzeko duen balioan datza, hau da, tarteak banatu

ez ezik, azken esaldia azpimarratzen du kolpe musikalak.

Tema musikala: entzuten denean, musikak pertsonaia baten presentzia

edo ekintza zehatz baten gertaera adierazten du.

Koltxoi musikala edo hondoko musika: lehenengo planoan dauden

soinu-baliabideak ahotsa, gehienetan lagunduz entzuten den musika dugu.Laguntzen edo bigarren plano batean kokatuta, baxuago entzuten da eta askotan

entzuleak ez du oso kontzienteki jasotzen. Diskurtsoaren erritmoa markatzeaz

gain, giroa edo atmosfera bat sortzeko baliagarria da.

Askotan erabiltzen dira musika-koltxoiak irratian, eta ez beti egoki.

Lagundu beharrean, hitzaldia oztopatu ahal du hondoko musikak, ahozko

diskurtsoa ulergaitz bihurtu edo erritmoa moteldu. Horregatik, oso garrantzitsua

da lagundu nahi diogun testuari ondo egokitzen den musika aukeratzea, baita esandakoarekin bat egin dadin musikaren tarte ezberdinak (lasaiak,

erritmodunak) ondo aprobetxatzea. Bi aholku musika-koltxoia aukeratzeko

orduan: abestirik gabeko tartea hobetsiko dugu, eta testuarekin batera entzungo

dugu (behar ditugun frogak eginez) emanaldiaren edo grabaketaren aurretik.


31/153

2.3. HOTSAK. HOTS NATURALAK ETA ARTIFIZIALAK. GIROA

SORTZEKO BALIOA.SOINU-EFEKTUAK .TEKNOLOGIA BERRIAK

Artikulatu gabeko soinua da hotsa, nahasgaria eta gutxi gora-behera ozena.

Gauzek, animaliek eta gizakiok sortzen ditugu hotsak, berezko soinuak. Hermann

von Helmholtz-ek musikaren eta hotsaren arteko bereizketa mugimenduaren

periodizitatean datzala dio; bere esanetan, musika-soinu baten sentsazioa soinu-

gorputz baten mugimendu periodikoak sortzen du; hots batena, berriz,

mugimendu ez-periodikoak(Murray Schafer: 1969, 26).

Murray Schafer-ek bereizten ditu tresnek edo gauzek egiten duten hotsaren

eta zarataren artean; zarata nahi edo bilatzen ez den hots desatsegina litzateke

(Murray Schafer: 1969, 29-30). Schafer-ek lau definizio proposatu zuen, hots

subjektiboak edo objektiboak bereiztuz (Schafer, Ipsen-ek aipatuta: 2002):

1. Hots ez desiratua.

2. Musika ez den hotsa

3. Edozein soinu ozena

4. Edozein seinal-sistemako iskanbilak.

Izan ere, hotsa eta zarata sinonimotzat erabiltzen ditugun arren, kontzeptu

ezberdinak ditugu. Hotsak bizidunok zein gauzek sorturiko berezko soinu ez-

artikulatuak dira; zaratek, berriz, komunikazioa oztopatzen duten hotsak. Hori

baita zarataren definizioa informazio-teoriaren ikuspuntutik: seinale zakar batzuk,

txikiak zein handiak, edonola, edozein ordenatan, inolako erritmorik eta

lehentasunik gabe aurkezten direnak. Seinaleak kanalean dituen zabaltasun

ahalgarri guztiak aldi berean agertzen dira, imajina ditzakegun erritmo guztietan,

eta, aldi berean, inolako erritmorik gabe.

Luigi Russolo-k 1913. urtean idatzitako Lart des bruits testuan sei hots

mota bereizi zituen2:

1. Burrunbak / Zapartak / Jausitako uraren Hotsak/ Pulunpa-hotsak/

Marrumak.

2. Txistuak/ Zurrungak /Marmarrak.2 Jatorrizko testua hemen irakur daiteke: http://luigi.russolo.free.fr/bruits.html


32/153

3.Murmurioak/Zurrumurruak/Burrunbak/Kurrinkak/Marraskak/Glu-

gluak.

4. Estridentziak/Karraskak/Burrunbak/Klaskak / Ostiko-jotzeak.

5. Metalaren, egurraren, larruaren, harriaren, lur errearen, eta abarren

kontrako perkusioa.

6. Gizakion eta animalien ahotsak; oihuak, intziriak, alarauak, barreak,

estertoreak, negar-zotinak.

2.3.1. Hots naturalak eta artifizialak

Hotsez inguraturik gaude. Tamalez soinu-kutsaduraz ohitzen ari gara, baina

era berean oso hots ederrak entzuteko parada izaten dugu askotan: nini txiki baten

barre garbia, itsasoa ertzeratzean, txoriak, euria lehioan kolpatzean Hots

gehienei ez diegu ia arretarik jartzen, guregan interes berezia sortzen dutenei izan

ezik. Irratitik ere askotan sartzen zaizkigu hotsak ia konturatu gabe (kalean,

pilotalekuan, e.a.), kronika bat entzuten ari garenean.

Luigi Russolo-ren iritziz, natura isila da, ez bada ekaitzak edo ohikoa ez denfenomeno bat geratzen denean3, eta hotsa hemeretzigarren mendeko asmakizuna,

gizakiok eraginda. Hala dela ala ez, inguratzen gaituzten soinu horiek honakoak

izan daitezke:

a) Naturak berak sortuak:

Fenomeno atmosferikoek sortuak (haizeak, euriak, ekaitzak)

Animaliek sortutakoak

b) Gizakiok egindakoak:

Naturalak: garrasiak, xuxurlak, etab.

Artifizialak: edozein tresnarekin egindakoak

3C'est au dix-neuvime sicle seulement, avec l'invention des machines, que naquit le Bruit. Aujourd'hui lebruit domine en souverain sur la sensibilit des hommes. Durant plusieurs sicles la vie se droula en silence,

ou en sourdine. Les bruits les plus retentissants n'taient ni intenses, ni prolongs, ni varis. En effet, lanature est normalement silencieuse, sauf les temptes, les ouragans, les avalanches, les cascades et quelquesmouvements telluriques exceptionnels.


33/153

c) Makinek eragindakoak.

2.3.2. Soinu-efektuak

Chelkoff-ek eta Odion-ek kokatzen dute soinu-efektuaren kontzeptuaren

sorrera Augoyard-ek 1982n idatzitako Sonorit, sociabilit, urbanit testuan, eta

horren garapena, berriz, CRESSON - Centre de Recherche sur lEnvironnement

Sonore et urbain- institutuaren ikerketa-ildoan (Chelkoff eta Odion: 1994).

Soinu-efektu horien artean, ezagunenak honakoak dira:

Erreberberazioa edo Doppler efektua: soinuaren maiztasunean

eragiten du. Soinu-uhinaren iturria eta behatzailea erlatiboki mugitzen ari

direnean, elkarrekiko hurbildu eta urrundu ahala behatzaileak jasotzen duen

uhinaren maiztasuna txikiagoa edo handiagoa izatea. Horren arabera, soinuak

hurbilago edo urrutiago jasotzen dira, baita mugimenduaren efektua lortu ere. Izan

ere, soinu-uhinen iturria behatzailearantz gerturatzen ari denean, uhinaren

maiztasuna txikiagoa izango da eta soinua, berriz, zorrotzagoa. Iturria urruntzen

denean, aldiz, maiztasuna handiagoa eta soinua baxuagoa dira.

Larsen edo feedback efektua: soinu-iturri berberatik soinu bera aldi

berean sartzen eta irteten denean, akoplamendua gertatzen da eta txistu

desatsegina sortzen da.

Horietaz gainera, Jose Luis Carles Arribas-ek beste soinu-efektu batzuk

jasotzen ditu soinu-paisaiei dagozkienak (Carles: 1995, 26-7):

Bordoia: musikan askotan erabiltzen den efektua, eta maiz agertzen

dena gizarte industrializatuetan: hondoan dagoen hots grabe edo larria,urrutik entzundakoari dagokiona.

Intrusioa: soinu baten ezgaraiko presentzia babesturiko lurralde edo

eremu batean. Lurralde baten urratzearen sentimendua, bereziki arlo

pribatuan.

Hesia: intentsitate handiko efektua. Soinu-multzo batek soinu-hesi

edo gortinaren itxura hartzen du. Intentsitate handiak eta jarraiak korte-

efektua eragiten du.


34/153

Irakurgarritasuna: soinu-materiaren giro-ezaugarriak bikainak

direlarik, soinu-paisaik eskultura baten bidez hitz egiten du, irakurgarria

izaten da.

Bitxitasuna: soinu-ekintza baten balio sinbolikoa, errepresentazio-

ahalmea, bitxiari proportzionala izaten da. Bitxitasunaren ideiak preziatzen

du egoera.

Paulo Marcos Paiva de Oliveira-k, bere aldetik, honela definitzen ditu soinu-

efektuak: soinu-iturriek edo soinu-ekintz partikularrek- sortutako estimuluak,

arkitekturaren kapazitate akustiko pasiboekin konbinaturik. Hamasei efektu

nagusi daudela dio, honako kategoria hauetan sailkatuta:

a) oinarrikoak: iragazia, erresonanatzia eta erreberberazioa;

b) konposiziozkoak: bordoia, kortea, masakaratze eta olatua;

c) mnemopertzepziozkoak: anamnese, metabolo, oroipen, sinekdoke eta

ubikuotasuna;

d) psikomotorrak: Crneau;

e) semantikoak: imitazioa, errepikapena eta Sharawadji, etaf) electroakustikoak.

Horietaz gainera, Augoyard eta Torguek identifikaturiko beste hirurogei

efektu txikiagoak daude (Paiva de Oliveira: 1996).

2.3.3. Hotsen eta soinu-efektuen balio adierazkorra

Argazkietan hondoko elementuak nahi gabe agertzen zaizkigun bezalaagertzen zaizkigu irratian hots horiek: batzuk agerian, eta beste batzuk, ordea,

bazterturik. Ia ez du horietan erreparatzen entzuleak eta kentzen errealizadoreak-

baina hala ere informazio handia eskaintzen diete biei, objektiboa (informazio

hutsa) zein subjektiboa (adierazkorra).

Honako puntu hauetan laburbil dezakegu hotsen adierazkortasuna:

1. Gertaera edo egoera bateko giroa azaltzeko erabili ahal dugu. Irudia

sortzen dute hotsek: ezin dugu ingurua ikusi, baina bai entzun. Informazio edo


35/153

narrazio bateko hondo-funtzioa bete ahal du ere bai. Adibidez, nola sinetsiko

genuke futbol-partida bat azaltzen digun esatariaren kontakizuna hondoan zelaian

gertatzen dena entzun gabe? (Ez digu emozio bera azaltzen telebistatik partida

ikusi eta komentatu egiten digun kirol-esatariaren kontakizunak eta zelaian

bertatik grabatutakoak, hotsak eta guzti).

2. Informazioa, soinu-dokumentua izan daiteke hotsa bera. Zenbait

egoeratan, esandako hitzek bezainbeste informazio eskaintzen digute hotsek

(irudiak mila hitzek baino gehiago azaldu ahal duen moduan, hotsek ere bete ahal

dute irudiaren funtzioa; esaterako, kale-istiluen zuzeneko hotsek). Gaur, grabazio-

sistema berriei esker (mini-disc-ak, mp3 grabagailuak) gero eta kalitate

handiagoa duten kanpo-grabazioak lortzen dira eta, ondorioz, naturari buruzko

hotsak eta antzekoak jasotzen dituzten dokumentalak eta tarteak ugaritu dira

irratietan.

3. Egintza, adierazpen edo gertaera bat azpimarratu edo osatu.

Esaterako, txaloek jarraitzen diote bertsolariaren jardunari, Bertsolarien

Txapelketako zuzeneko emanaldian; oihuek laguntzen diote joko zikina agerian

utzi duenari. Gertaerarekin batera grabatuta, edo estudioan gehituta (efektuak)

izan daitezke hots horiek, aldatzen dena ikuspuntua da: gertaeraren lekukoek

adierazitako iritzia da lehenengoa; bigarrenean, aldiz, irrati-ekoizleak iruzkindu

egiten du bere diskurtsoa.

4. Hitzen zein musikaren erredundantzia balioestea (adibidez,

Merkataritzari buruzko iragarkian, bihotz-taupadak entzuten ditugu, eta esatariak

dio: Dendak non, bizitza han).

5. Hitzak, musikak edo isiltasunak adierazten duenaren aurkakoa

adierazi ahal dute hotsek, kontrapuntu moduan (adibidez, isiltasuna apurtzen

duen irrintzia edo esandakoa gezurtatzen duen aho-puzkerra).

6. Egoera bat indartzea, nahi den giroa lortu ahal izateko. Beste hots

batzuen barrutian sartzen den hotsa da hau, efektu bat nabarmenarazteko

(adibidez, lehenengo planoan, kaioak entzuten ditugu, hondoan itsasoa, haizea,

hondartzako hotsak osatuz).

7. Gertaera edo egoera dramatiko bateko giroa narratzea. Giroaadierazteko balio handia dute hotsek, baita efektuek ere (esaterako, espazio


36/153

batzuetan gertatzen diren oiartzunak edo baldintza akustikoak eraiki daitezke

ordenagailuan, eszena edo egoera bati errealitate-itxura areagotzeko).

8. Informazio edo narrazio bateko sakontze-funtzioa bete. Hondoan

dauden hotsen gainean nabarmentzen dira lehenengo planoko soinuak.

9. Hitza ordezkatu. Txalo batek dio zerbait gustatu zaigula, hitzik esan

behar gabe.

10. Egoera, diskurtso... zehazteko eta finkatu.

HOTSAK eskaintzen dituzten webguneak:

Espainiako Hezkuntza ministerioaren soinu eta irudien bankua:

http://bancoimagenes.isftic.mepsyd.es/

Soundogs: http://www.sounddogs.com/

Madrilgo mediateca: http://mediateca.educa.madrid.org/audio/

Sonidos gratis: http://www.sonidos-gratis.com/

Parners in rhyme: http://www.partnersinrhyme.com/pir/PIRsfx.shtml

GR Sites: http://www.grsites.com/sounds/

A1 Free Souns Effects: http://www.a1freesoundeffects.com/

Find Sounds: http://www.findsounds.com/

Pac DV: http://www.pacdv.com/sounds/index.html


37/153

2.4. ISILTASUNA. ISILTASUNAREN ADIERAZPEN-BALIOA. ISILUNE

LABURRAK. ISILTASUNA, PRESENTZIAREN ETA ABSENTZIAREN

ADIERAZGARRITASUNA

Isiltasuna, soinu-eza da, hau da, ez hitzik, ez musikarik, ez hotsik. Hala eta

guztiz ere, oso balio adierazkor handiko elementua da, presentzia handikoa, nahiz

eta objektiboki gabezia izan.

Egia esan, isiltasun absolutua ez da existitzen gizakion ikuspuntutik. Nahiz

eta inguruan hotsik ez egon beti entzuten baitugu barruko soinuak. Kamara

anekoika izeneko isolaturiko areto batean sartu eta gero, John Cage musikariak bisoinu entzun zituela azaldu zuen, bat zorrotza eta bestea larria; esperimentuaz

arduratzen zen ingenieroari galdetuta, soinu zorrotza nerbio-sitemarena eta larria

odol-zirkulazioa zirela erantzun omen zion. Horren ondorioz, Cage-ren konklusioa

hauxe zen: Isiltasuna ez da existitzen. Beti ari da soinua eragiten duen zerbait

gertatzen (Murray Schaffer: 1969, 22). Dena den, ez zuen horrekin isiltasunaren

inguruko ikerketa itxi eta horren adibidea dugu 1952an Cage-k berak sortutako

433 izeneko lana; horretan, interpreteek ez zuten soinurik egin lau minutu eta 33

segundotan, eta ingurugiroko hotsak baino ez ziren entzuten (beraz, isiltasuna ez

zen erabatekoa).

Zaila da, beraz, isiltasun absolutua gure inguruan aurkitzea, eta are gehiago,

hedabideetan.

Izan ere, isiltasun absolutua heriotza litzateke, edo Schafer-ek dioen

moduan: man fears the absence of sound as he fears the absence of life(Schafer:

1994, 256). Beharbada, horregatik isiltasunak ikaratzen gaitu eta betetzen saiatzengara, bereziki bilatua ez dagoenean: () to contemplate an absolute silence, that

is an absolute and terrible thing(Schafer: 1994, 256).

2.4.1. Isiltasunaren adierazpen balioa

Isiltasunaren balio espresiboari buruz teoria bat egin asmoz, EHUko Ikus-

entzunezko Komunikazioko hirugarren mailako ikasleei horren inguruan gogoeta

egin zezaten eskatu nien. Postif batzuk hartuta, isiltasunak eragiten zizkien


38/153

sentimenduak, sentsazioak edo/eta gogorapenak azaltzeko eskatu nien. Hona

hemen azaldutakoa:

a) Alde batetik, isiltasuna egoera edo/eta sentsazio negatiboekin lotzen

zuten:

Beldur-sentsazioa eragiten du; esaterako, beldurrezko film bat ikusi

ondoren, ohean, isiltasunak areagotzen du ikara-sentsazioa; gauza bera gerta

daiteke, etxean gauez soilik gelditzen garenean, edo parking batean bakarrik

gaudela... Egoera horietan guztietan, isiltasunak, gainera, indartzen ditu entzuten

diren soinuak (isiltasun hori apurtzen dutenak).

Ezjakintasunarekin lotzen zuten beste batzuk: erantzuna jakiten ezdenean, isiltasun deserosoa sortzen baita.

Lotsarena ere izan zen azaldu zuten beste sentimendua: eskolakide

guztiak isilik daudela, gogorra zitzaien galdera edo iruzkin bat egitea; edo taberna

batean, jende guztia marmarka dagoelarik, norbait altxatzen da zerbait eskatzera

eta bat batean guztiok isiltzen dira (ni haurra nintzela, aingeru bat pasatua zela

esaten zuten egoera deseroso horretan, zeinetan bat batean mahai inguruan

geunden guztiok isiltzen ginela). Batek, berriz, lagunen artean batzuetan sortzen diren isiltasun

deserosoez hitz egin zuen. Kasu horretan, isiltasuna estaltzeko edozer gauza esaten

da, zentzu handirik ez duen arren.

Urduritasuna, tentsioa, ezinegona, deserotasuna eta antzeko

sentsazioak ere agertu ziren ikasleen erantzunetan, esaterako, igogailuan edo

medikuaren itxaron-gelan ezezagunen ondoan eserita eta zer esan jakin gabe

gaudenean; edo autoan, beste batekin bidaia partekatu arren, inork zertaz hitz egin

jakiten ez duenean.

Tristura, goibeltasuna ere badira isiltasunarekin loturik dauden

sentimenduak. Eta errespetua ere. Horregatik, lutoa adierazteko isiltasun-minutu

bat egiten da.

Asperdura, nekea adierazi ahal ditu isiltasunak, baita bestearekiko

interes falta, haserrea edo mespretxua ere bai, ikasleen esanetan.


39/153

Bakardadea ere isila izaten da. Hotsek, soinuek espazioa betetzen

dute; isiltasunak, berriz, hutsa adierazten du, inoren presentzia ez dagoela.

b) Beste batzuen iritziz, ordea, egoera edo/eta sentsazio positiboak eragin

ditzake isiltasunak:

Lasaitasuna iradokitzen zuten askok isiltasuna hitzari lotutako

sentsazioa: eta egoera ezberdinetan kokatzen zuten sentimendu hori, esaterako,

hondartzan, mendian edo ur azpian Hiriko zarataren kontra, isilaren lasaitasun

hori bilatzen dugu hainbatetan, baita gauean ere, sosegua behar dugunean.

Nostalgia apur bat ere eragiten du batzuetan ingurune isil batek.

Hausnartzeko tartea eskaintzen du ere isiltasunak, zer esango dugunpentsatzeko parada.

Bi maitaleen arteko isiltasuna ere ez da deserosoa izaten, eta soinurik

gabekoa izan arren, esanahi aberatsakoa izaten da orduan.

Isiltasun konplizea ere bada adiskideen artekoa; ez da ezer esan behar

konfiantza egoera batean, isilik egon arren inor ez baita deseroso sentitzen.

Batzuentzat askatasunaren kontzeptuarekin lotu zuten isiltasuna,baita erlaxazioarekin ere.

Itxaropenarako beta ematen du isiltasunak, ezagutzen ez dugun

zerbait datorrela aurreratzen baitu.

Beraz, soinuen eza ez hitzik, ez musikarik, ez hotsik- den arren, ez du esan

nahi isiltasunak ezer adierazten ez duenik. Aitzitik, oso esanguratsuak izaten dira

isiltasunak. Ikasleen artean egindako ariketan oinarrituta, isiltasuna oso era

ezberdinez jasotzen dugula ondorioztatu ahal dugu, gure egoera pertsonalak edopsikologikoak zein bestearekiko harremanak bultzatuta. Oso hurbil sentitzen

dugunen isiltasuna onartzeko arazorik ez dugun bezala, harreman formalagoetan

isiltasunak betetzen saiatzen gara. Era berean, bilaturiko isiltasunak segurtasuna

eta lasaitasuna eskaintzen dizkigu; ustekabean harrapatzen gaituenak, ordea,

ikaratu egiten gaitu.

Heather de Geest-ek azaltzen duenez, isiltasunak eragin ezkorrak sortzen

ditu gizakiongan, bereziki mendebaldeko kulturan, non ez gauden oso ohitutasoinu-eza jasateko:


40/153

() Although scientific observations confirm that true silence does

not exist, the physical and emotional reactions of many individuals to

silence indicates otherwise. The exposure of many individuals,

particularly ot the Western culture to a relatively quiet soundscape can

lead to a variety of negative emotions, including anxiety, terror, boredom,

and loneliness. These negative perceptions of silence can perhaps only be

adjusted through a greater personal understanding of the value of quiet,

for the benefit of our own individual soundscapes and the good of our

society (De Geest: 1999, 1).

Hori horrela izanda, esan dezakegu oso balio adierazkorra duela isiltasunak

irratian ez ezik, soinu-diskurtso osoan ere bai:

Alde batetik, esatariak edo pertsonaiak esaten duena azpimarratzen du.

Esandakoaz hausnarketa txiki bat egiteko aukera ematen dio entzuleari isilaldi

laburrak. Gaueko irratsaioetan, gogoetarako uneak ugaritzen diren neurrian,

isiluneak ere ugaritu egiten dira. Elkarrizketetan ere, galdera-egileak isiltzen jakin

behar du, elkarrizketatuari denbora emateko erantzuna pentsa dezan.

Diskurtsoaren erritmoa moteltzen du isiltasunak. Horregatik, gaueko

irratsaioetan asko erabiltzen dira isiluneak. Erritmo motela, pausa luzeagoak,

hausnarketa edo gogoeta-uneak, batera doaz intimitate-egoera sortzeko helburuan.

Baliabide horien bidez, entzuleak badu pentsatzeko aukera bere bakardadean.

Irratiak laguntzen dio, erritmo arinegirik ezarri gabe. Alderantziz, lasai egon

daiteke, irrati-laguna du ondoan, askotan burupekoaren azpian, atsedenaldiko

garaian laguntzen. Izan ere, gauean egun osoan lan egiten edo/eta ikasten egon

eta gero gure biorritmoak moteldu egiten dira, eta entzuleek erritmo lasaiagoa

duen solasaldia nahiago dute, goizeko edo eguneko arintasuna baino.

Era berean, isiltasuna objektiboki absentzia edo hutsa den arren, gure

hautamen psikologikoan, berriz, presentzia azpimarratu ahal du. Esan bezala,

hurbil dugunaren isiltasunak ez gaitu kezkatzen, eta onartzen dugu arazorik gabe.

Ondorioz, esatariak astiroago hitz egiten duenean, horren hitzak indar gehiagoz

jasotzen ditu entzuleak, gertuago. Entzulearen eta esatariaren arteko distantzia

psikologikoa motzagoa izaten da.


41/153

Dramatizazio-baliabide moduan, esandakoa azpimarratzeaz gain, tentsioa

sortzen du, itxaro-egoera. Gizakiak modu ezberdinak jasotzen ditu beste gizakien

isiltasunak:

a) Mehatxu modura, etsaiaren aurrean batez ere. Kontrakoa isilik

dagoenean, emango duen hurrengo urratsa edo esango duen hitza itxoiten geratzen

gara. Kontakizun dramatikoetan, isiltasunak areagotu egiten du gertatuko denaren

aurreko beldur-sentsazioa, etorriko denaren aurreko tentsioa

b) Isiltasuna apurtzen dute oihu bat askoz ozenagoa da hotsen gainean

egindakoa baino. Beraz, azpimarratu nahi den soinu baten aurrean isilune bat

egiteak areagotzen du azken horren presentzia eta indarra.

c) Lasaigarri modura ere ulertzen dugu isiltasuna. Esan dugun moduan,

lagunaren, hurbilaren isiltasuna lasaitasunez jasotzen dugu. Elkarren arteko

konplizitate edo adiskidetasunaren isla ere izan daiteke; ez dago hitz egin beharrik

gauzak berez ulertzen direnean. Hori dela eta, helburu horrekin erabili daiteke

ahozko diskurtsoan, bereziki irratian.


42/153

41

IIISOINU-DISKURTSOAREN EZAUGARRIAK

3.1.IRRATI-DISKURTSOA,IRRATIAREN DIMENTSIO SINESTESIKOA

Hayek dioenez, irratia zentzuanitzeko (multisensoriala) komunikabide bat

da; soinuaren bidez, mundu oso bat (edo mundua bere dimentsio guztietan)

azaltzen du, prozesu sinestesikoen bidez, hau da, zentzu-mundu ezberdinetakoak

diren bi irudi batzen baitu, edo, beste era esanda, zentzu bat erabiliz, beste

zentzumen batez jasoko genukeen sentsazioa izateandatza sinestesia.

Era berean, irrati-diskurtsoan denborak eta lekuak islatu edo eraikitzen

dira. Estudio edo ordenagailu batetik, irrati-diskurtsoa denboran garatzen da,baita mundua islatu ere. Mundu hori hiru dimentsioduna da, eta dimentsio horiek

guztiak adierazten dira soinuen bide, eta ez solik adierazi, baizik eta entzuleek

horrela jaso ere.

Arheim-ek ere ideia bera sakontzen du; bere ustez, audioaren bidez

ikustekoa azaltzen du artistak irratian: Irratia adierazpen-bitarteko moduan

erakatzen nau gehiago. Arte-egileari, artearen zaleari, teorikoari esperientzia

berri bat eskaintzen dio: alde batetik, entzungarria soilik erabultzen du, baina ezedonola, naturan eta arten dagoen ikusgarriarekin harremanetan baizik

(Arheim: 1980, 16).


43/153

42

3.2. SOINU- ETA IRRATI-MUNTAKETA. SOINUEN NAHASKETA ETA

TEKNOLOGIA BERRIAK:PISTA ANITZEKO SISTEMAK

Ordenagailua idazgeletatik estudioetara eraman eta gero, izugarrizko

aldaketa gertatu da irrati-errealizazioan; bereziki azkeneko hamarkadan, non

ordenagailuaren bidezko grabazioa eta edizioa irrati handietan ez ezik txikienetan

ere guztiz ezarri da. Urte gutxi lehenago, DAT eta mini-disko bezalako euskarri

digitalek lekukoa hartua zioten kaseteei eta bobina irekiko zinteei. Sistema digital

horiek soinu-edizioan egindako korte-puntuak eta zaratak ezabatzea ahalbideratu

zuten eta, ondorioz, grabaketen eta muntaketen kalitatea asko hobetu zen. Baina

euskarri horiek desabantaila batzuk zituzten oraindik: alde batetik, jatorrizko

soinu-dokumentua manipulatzen zenez, horren segurtasun-kopia bat egitea

komenigarria zen ez galtzeko; zaila zen (bereziki zintetan) korte-puntuak bilatzea

eta edizioa lineala (denboran kronologikoki ordenatua) egin behar zen.

Arazo horiek konpondu dira ordenagailuen editore digitalek eskaintzen

dituzten aukerei esker: alde batetik, edizio ez-lineala egiteko aukera ematen dute;

hau da, muntaketan erabiltzen diren soinu-tarteak ez dira agertuko diren agertuko

diren ordenean grabatu behar, baizik eta egileak egoki jotzen duenean. Horietaz

gainera, erabilitako soinu-artxiboak edo tarteak moztu, kopiatu, erantsi edo

manipulatu ahal dira jatorrizkoan eragin gabe, baita belaunaldiz belaunaldi

kalitate-galerak egon barik.


44/153

43

Efektu asko sartzeko aukera ematen dute editore digitalek (kasu honetan Audacity)

Horretaz gainera, editore digital gehienek soinuen gainean efektuak

sartzeko aukera ematen dute (oihartzunak, erreberberazioak, delay edo doppler

direlakoak, eta beste hainbat), baita hots edo maiztasun batzuk iragaztekoa ere.

Kasu askotan, audioari buruz ezagutza handiak izan behar gabe, giro ezberdinetan

kokaturiko soinuak edo ahots ezberdinek esandako testuak simulatu ahal dira

ordenagailuaren pantailan Eta hori da editore digitalek eragindako aldaketa bat:

profesionalek ez ezik, edonork, ezagutza minimo batzuk izanda, egin ahal ditu egun

kalitate handiko soinu-muntaketak etxeko ordenagailu batetik. Ondorioz, une

honetan, irrati-sormena ez dago trebetasun teknikoaren menpe, norberarenirudimenaren menean baizik.


45/153

44

Kalitate handiko soinu-artxiboen nahasketa egin daiteke pista anitzeko editoreetan (Cool Editkasu honetan)

Editore multipistetan, gainera, estudioan egin ahal diren konposizioak

eraiki daitezke nahasketa-mahai birtual baten aurrean eserita, soinuak planoezberdinetan, ezkerretik eskuinera eta alderantziz, hasieran suabe eta gero

ozenago konbinatuta, eta, gainera, edonoren eskutan, diru-inbertsiorik gabe.

Izan ere, Interneten topa daitezke dohako soinu-editore digitalak.

Horretaz gainera, ez da ahaztu behar azken urteotan asko direla Interneten

topa daitezkeen soinu-baliabideak, grabagailu digitalen hedapena ere handitu dela,

ia edozein sakelako telefono bat bihur daitekeela soinu-grabaketa edota gero eta

errazagoa dela soinu-artxiboak grabatu eta ordenagailu batean manipulatu, USBkonexioa nahikoa izanda. Baliabide horiek guztiak, gainera, merkeak dira, eta

lortzeko errazak.

Ondorioz, gero eta erabilgarriagoak izan daitezke eta horrek eragin du irrati-

edukietan:

1. Gaur egun, teknologia berriek eragina dute irrati-genero informatibo

klasikoetan, bereziki erreportaje eta elkarrizketan. Gero eta soinu-korte gehiago

sartzen dira; baina informazioa sakondu asmoz baino gehiago, ikusgarriagoak


46/153

45

egiteko asmoz. Gertaeren soinuak eskaintzen dira, irudiak balira bezala, edo

elkarrizketatutakoei bere bizitzaren soinuen bidez bidaiatzeko aukera ematen zaie.

2. Egunerokotasunaren soinuak, naturaren paisaiak, audio-argazkiak ere

aurki daitezke irratsaio batzuetan, eta webgune askotan Informatu baino

gehiago, telebistako dibulgazio-saioen formatura hurbiltzen dira, nahiz eta

motzagoak diren, zailagoa baita entzulearen arreta mantentzea irudien sostengua

izan gabe.

3. Magazinetan ere, gero eta audio-muntaketa asko eskaintzen dira,

batzuetan irratian emateko eginda ez dauden arren: filmetako audioak, telebistako

programen soinu-korteak, soinu-efektuak edo artxibo multimedia (politonoak

esaterako) maiz tartekatzen dira irratsaioetan.

4. Esketxak edo antzezpen laburrak ere tartekatzen dira humore-

kontrapuntua eskaintzen behin baino gehiagotan serioagoak diren edukiei. Horien

ugaritzea ekoizpen-gastuetan teknologia berrien eskuragarritasunak eragindako

murriztearekin lotuta dago.

5. Publizitate-hizkuntzan ere eragin du sistema digitalek eragindako soinu-

baliabideen ugaritzeak, honako honetan gastuen murrizketan oinarrituta ere bai.Hala eta guztiz ere, eta editore digitalek eta Internetek eta bereziki biek

batera- eskaintzen dituzten baliabideak ugariak diren arren, oraindik orain ezin da

esan berritasunetan egindako ahalegin edo inbertsioa handia denik ez irrati

publikoetan, ezta pribatuetan edo sozialetan ere. Zoritzarrez, irrati gehienetan,

teknologia berrien erabilerak ekarri ditu hainbat lan-ohituren erraztea eta

grabazioen hobetzea, baina sormen edo ausardia gutxiko gidoien gaineko lanetan

oinarrituta.

Horren parean, berriz, egon badaude Interneten esakintzen diren

proposamen berritzaileak, horietako asko audiolog edo podcast formatutan

proposatuak, irrati- edota arte-munduetatik ez ezik, zerbait kontatzeko grina duen

edonoren eskutik ere, hori baita da audio-editore digitalen eta Interneten

eskuragarritasunak bultzatu duen beste fenomeno bat: zerbait azaltzeko duen

edonork egin ditzake soinu-kontakizunak, oso merke (edo dohainik) eta ezagutza

tekniko berezirik gabe.


47/153

46

3.3. DENBORAREN ETA LEKUAREN ADIERAZPENA. SOINU-PLANOAK

ETA PERSPEKTIBA IRRATIKO ETA IKUS-ENTZUNEZKO DISKURTSOAN

Jose Luis Carles Arribas-ek dioenez, Isiltasunak mugimendurik gabeko

leku hutsa ordezkatzen du; soinuak, berriz, mugimenduz eta ekintzez beteriko

espazioa(Carles Arribas: 1995, 20).

Izan ere, espazioan, noranzko guztietatik guztietara mugitzen dira soinu-

uhinak, sortzen diren iturrietatik gizakion bi belarrietara heldu artean. Soinuak

nondik heltzen zaizkigun sentitzean iturria non dago jakin dezakegu; era berean

soinu batzuk atzean sentitzen dugu, beste batzuk, berriz, ezkerretik datoz edo

aurretik dugun objektu batetik...; begiak itxita ere jakin dezakegu hori.

Irratiak ez du entzuketa erreala eskaintzen, eraikitakoa baizik -

estereofoniak, esaterako, ez du entzuketa binaurala guztiz erreproduzitzen-, eta

sortutako soinuak iturri batetik sortuta jaso arren, espazio osoa ere betetzen du.

Sourround delako sisteman, gainera, bozgailuen kokapenak laguntzen du

entzuketa hori errelagoa bihurtzeko.

Entzuketa errealarekin parekatzeko asmoz, travellingefektua erabiltzen dairratian, hau da, leku ezberdinetan kokatzen diren soinuak atzerago edo aurrerago

jartzea, plano ezberdinetan, hurbil edo urrutiago balitz bezala jaso ahal izateko;

goitik edo behitik etorritako soinuen itxura, aldiz, ezin da erreproduzitu

(ordenagailuaren bidez hori egiteko gai izan arren, irrati-aparatuetan, berriz, ez da

entzunaldi hori erreproduzitu ohi).

Horretaz gainera, errealitatean aldi berean gauza asko gertatzen den bezala,

soinu-irudiaren dentsitatea plano exberditnetan gertatzen diren ekintzen edoeskenen gehiketa- beharrezkoa da irrati-narratiban. Batzuetan, errealitatetik

jasotako elementuz gain, eskenaren sinesgarritasuna edo ulergarritasuna

adierazteko elementu estetikoak ere nahasten dira soinu-diskurtsoan, musika

alegia. Horren adierazpen balioa konnotazio edo estetika-mailan koka daiteke.

Aurreko atalean esan dugun bezala, hotsak erabiltzen dira lekua edo

eszenatokia eraikitzeko, bereziki irratian. Inguruko soinuek laguntzen digute

paisaia edo ingurua irudikatzeko, baina hotsak berez ez dira nahikoak ingurua


48/153

47

osotasunean adierazteko. Errealitatean bezala, inguruko soinuak plano

ezberdinetan kokatzen dira gure inguruan.

Oro har lau soinu-plano mota bereiz daitezke entzunezko diskurtsoan:

1. Narrazioaren plano espazialak. Ekintza bat gertatzen den tokiak eta inguru

horretan eragiten duten aldaketetak sartzen dira.

2. Denbora-planoak. Zein denboratan kokatzen den ekintza ezagutzeko

erabiltzen direnak.

3. Intentzio-planoak. Zerbait azpimarrratzeko erabiltzen dira (ametsetako edo

pentsamenduak), askotan tema musikalak lagunduta izaten dute atmosfera

berezia eraikitzeko.

4. Presentziaren planoak (distantzia). Horien artean, honako plano hauek

bereiz ditzakegu:

a)Lehenengo planoa: plano hurbila da; horren barruan lehenengo lehengo

planoa eta lehenengo planoak bereizten dituzte aditu batzuek: bi

pertsonaien arteko intimitatea -konfidentziak- azaltzeko erabil daiteke, edo

pentsatzen dituen sekretu intimoenak azaltzeko ere.

b) Plano ertaina edo arrunta. Pertsonaia edo esataria ekintzaren parean

entzuten da. Ohikoa izaten da irratian. Esataria mikrofonoetatik 20

zentimetrotara kokatzen da.

c)

Documents

Soinu-adierazpena