TRANSFORMACIÓNS ECONÓMICAS 1800-1900

TEORÍA ECONÓMICA DO LIBERALISMO NO XIX.

O home busca a felicidade. Para acadar esa felicidade é necesario un benestar económico. A propiedade é a que da ese benestar, é o dereito fundamental.

A propiedade para ós liberais ten que ser libre e absoluta. Así van suprimir ou transformar todas as formas de propiedade vixentes no Antigo Réxime que non se axustan a este concepto por ter algún tipo de limitación ou obriga: as propiedades comunais, os bens de mans mortas e os morgados da nobreza.

O enriquecemento persoal é a base do enriquecemento social. A busca do propio beneficio acaba provocando o beneficio de todos. A riqueza é produto do esforzo persoal

Liberdade económica. A economía está rexida por unhas leis “naturais”, baseadas no libre xogo da oferta e a demanda. Prezos, produción, salarios, etc deben estar regulados pola lei da oferta e a demanda. Así como animais e vexetais están sometidos as leis da selección natural as actividades económicas están sometidas as leis “naturais” do mercado: so os máis fortes poden sobrevivir.

O traballo é unha mercadoría mais. O salario é o resultado dun acordo “libre” e individual entre patrón e obreiro. Calquera cousa que condicione este libre acordo debe ser evitada. A existencia de asociacións obreiras supón unha intromisión e unha coacción pois pode impor condicións ó marxe da lei da oferta e da demanda.

Mínima intervención do estado na economía, para garantir o mercado libre e a lei. Sen embargo dende sempre o estado vai xogar un papel importante: regula o comercio exterior, coa adopción de políticas proteccionistas ou librecambistas; favorece a certos sectores mediante a lexislación, a concesión de contratos públicos (abastecemento do exército, obras públicas, etc); intervén nos conflitos entre patróns e obreiros (xeralmente do lado dos propietarios). Co tempo a presión das clases populares provocará a elaboración dunha lexislación que supón unha maior intervención do estado na economía: regulación xornada laboral, salarios mínimos, ….

CAPITALISMO: TRAZOS BÁSICOS

Liberdade económica. Lei da oferta e a demanda

Propiedade privada dos medios de producción (terra, ferramentas, fábricas, comercios, etc)

Man de obra asalariada Prezo da man de obra (salario) regulado pola lei da oferta e a demenda

División do traballo Aumento da productividade

Busqueda do máximo beneficio individual como obxectivo e estímulo principal da actividade económica

Riqueza individual como criterio básico de organización social Desigualdade, dependencia e explotación

Os traballadores dependen dos propietarios do bens de producción A búsqueda do máximo beneficio leva a endurecer as condicións do

traballo (salarios baixos, xornadas longas, escaso investimento en seguridade, etc)

Crises cíclicas

TRAZOS XERAIS DA ECONOMÍA ESPAÑOLA Importante peso da agricultura.

Ata finais de século actividade económica que ocupa máis población.

Escasas innovacións técnicas Atraso industrial

Industrialización lenta e tardía. Ata os anos 30 non se dan os primeiros cambios:

desamortización, supresión gremios, primeiras máquinas, etc Desenvolvemento finais de século

Dependencia exterior en equipamento técnico e investimento de capitais

Fortes desequilibrios territoriais. Predominio das políticas protecionistas Estancamento ata os anos 40 e lento crecemento ata finais de

século

Trasformación no réxime de propiedade no XIX (reforma agraria liberal)

Abolición rexime Señorial A nobreza mantivo as propiedades Perden os dereitos señoriais: nomear autoridades locais,

exercer xustiza, cobrara impostos, manter monopolios (muiños, bosque, etc) e cobrara certas cargas abusivas.

Os labregos seguen a pagar as rendas. O cobro dos impostos, o xercicio da xustiza, o nomeamento das

autoridades pasa ó estado Desvinculación dos morgados

Autoriza os propietariosde antigos morgados a vendelas ou dividilas en herencia

Desamortización

A Desamortización.Etapas Primeira etapa: 1798, 1812,

11820-1823. Afectou a bens do clero. Pouco volumen.

Segunda etapa: 1836-1844. Desamortizacións de Mendizabal e Espartero. Afectaron a bens do clero regular e secular. (60% dos bens da Igrexa) Importante volumen de terrar vendidas en puxa.

Terceira etapa: 1855,propongouse ata Restauración. Desamortización de Madoz. Afectou sobre todo a comunais, terras dos concellos e tamén a bens do clero. Foi a que supuxo un maior volume de terras nacionalizadas e vendidas a maior parte entre 1855 e1867

Consecuencias económicas das desamortizacións Consolidou o latifundismo. Non supuxo un cambio na estructura da

propiedade. Aumentou o número e tamaños de grandes propiedades.

Non favoreceu o desenvolvemento técnico. Os novos propietarios non invertiron (hai excepcións) en melloras técnicas. Explotaron as terras con xornaleiros sen cambios nas técnicas nin nas

formas de traballo Arrendaron as terras a labregos que tiñan que pagar unha renda que

non lles deixaba o suficiente como para investir en melloras técnicas. Inmovilizou moitos capitais en terras que poideron ter sido

investidos na industria Permitiu o aumento da superficie cultivada e da producción de

cereal e polo tanto de alimentos. Moitas terras dos concellos ou comunais que non estaba cultivadas foron postas en cultivo polos novos propietarios ven directamente con xornaleiros e sobre todo mediante arrendamentos

Consecuencias sociais Favoreceu a formación duna nova oligarquía mediante a fusión da

vella nobreza e a alta burguesía terrateniente. Os compradores foron sobre todo a alta burguesía e a vella nobreza.

Non favoreceu a formación dunha clase media agraria, como parece que era a intención inicial de Mendizabal

Foi negativa para moitos campesiños Algúns perderon as terras que cultivaban en arrendo convertíndose en

xornaleiros Outros viron como cambiaban, a peor, as condicións dos contratos de

arrendamento Os concellos perderon unha boa parte dos seus ingresos e sobre

todo a súa autonomía finaceira. Agora dependen máis do goberno central para obter recursos

A Igrexa perdeu tamén a súa fonte principal de financiamento (ademais tamén os liberais suprimen a décima). A Igrexa adquirirá co tempo novas terras.Compensada: os gastos da Igrexa os asume o estado

Importante perda de patrimonio cultural.

RESUMEN POSITIVAS

Aumento da superficie cultivada e da producción

NEGATIVAS Consolidou o latifundismo.. Non favoreceu o desenvolvemento técnico. Inmovilizou moitos capitais. Foi negativa para moitos campesiños

Algúns perderon as terras que cultivaban en arrendo Outros viron como cambiaban, a peor, as condicións dos contratos de arrendamento

Os concellos perderon unha boa parte dos seus ingresos e sobre todo a súa autonomía finaceira

A desamortizacion en GaliciaA propiedade da terra en Galicia antes da

desamortización A Igrexa e a alta nobreza eran as a principais

propietarias de terras en Galicia. A fidalguía ou pequena nobreza galega (11.000

en Galicia) actúa como intermediarioa entre os propietarios da terra (alta nobreza e sobre todo o clero) e os campesiños. Os fidalgos levaban en foro terras de mosteiros e

nobres e a súa vez subaforaban ós labregos. Deste xeito, sen ter grandes propiedades, a maior

parte das rendas pagadas polos labregos (60%) acaban en mans da fidalguía.

A desamortizacion en Galicia: o foro.

Contratos de arrendamento de longa duración (tres xeraxións, 100 anos, etc.) Orixe na Idade Media

O foreiro (labrego)debe: Pago dunha renda en especie.Varia segundo a época do

contrato, a zona e o tipo de productos, pero pode ser entre o cuarto e o tercio da colleita

Outra serie de obrigas de carácter señorial (días de traballo, luctuosa, etc)

O propietario cobra a renda e non pode modificar as condicións do contrato ata que este remate

Dende finais do século XVIII o contratro é perpetuo Traspásase por herencia de pais a fillos. Pódese incluso dividir a terra.

O foreiro (en principio labrego) pode vender contrato e a terra. O novo comprador debe cumprir as condicións do contrato. (Non era raro que os mosteiros incluísen no contrato a prohibición de vendelo a fidalgos).

A desamortizacion en Galicia Non supón grandes modificacións na estructura da

propiedade, so cambios nos perceptores de renda Os compradores foron a fidalguía e sobre todo a

burguesía Como os foros son perpetuos os compradores das terras

desamortizadas non poden expulsar os labregos que as tiñan en foro. Unicamente poden seguir cobrando as rendas, sen modificacións

Os labregos manteñen os mesmos dereitos que tiñan antes.

Na práctica hai créase unha situación confusa sobre a propiedade entre Labregos foreiros. Teñen o dominio util: poden explotar a terra,

deixala en herencia, vendela, pero teñen que seguir a pagar as rendas (foros e trabucos)

A burguesía e fidalguía. Teñen o dominio directo da terra. Cobran as rendas pero non poden cambialas, expulsar ós labregos, unir explotacións etc.

A desamortizacion en Galicia: Conflicto dos foros

Labregos. Aspiran a se convertir en plenos propietarios da terra, sen ter que pagar rendas por elas. Buscan a supresión dos fors uo no peor dos caoso a redención: suprimilos pero indemnizando a que ten o dominio directo

Fidalguía e burguesía. Aspiran tamén a se convertir en plenos propietarios da terra para poder expulsar ós lebrego e facer novos contratos de arrendamento máis favorables.

Características xerais da agricultura

Predominio do cereal. Trigo, vide, oliveira e leguminosas ocupan o 90% da superficie cultivada.

Sistemas de cultivo tradicionais: rotación bianuais e trianuais. Utilización de animais de tiro, ferramentas tradicionais...

Escasas innovacións técnicas. Baixos rendementos. So a finais

de século apréciase un lixeiro incremento, pero moi inferior ao que se produce noutros países de Europa.

Agricultura extensiva: aumento da producción, sobre todo de cereal mediante a extensión da superficie cultivada. O dobre a finais de século.

Características xerais da agricultura

Baixa productividade. O porcentaxe de poboación agrícola case non diminue ó longo do século

A producción nacional non cubre a demanda. É necesario importar almentos

Escasa competividade: forte competencia exterior e política proteccionista

Tímido desenvolvemento dunha agricultura especializada orientada a exprotación: vide, olivo cítricos Filoxera en Francia favorece a

exportación de viños españois e o cecemento do cultivo de vide

Retroceso da gandería ovina

INNOVACIÓNS

A achega da agricultura ó desenvolvemento industrial

A agricultura pódese convertir nun motor da idustrialización Si hai innovación técnica se incrementa a demanda de

ferramentas, abonos, etc que tiran da industria Se hai modernización a mellora do nivel de vida dos

labregos permite un incremento do consumo de productos industrias no campo

Unha agricultura modernizada permite a acumulación de capitais que poden ser invertidos na industria

A mecanización provoca un excedente de man de obra no campo que pasa a ser man de obra barata para a industria

Atraso da revolución industrial Escasa modernización da agricultura.

Non permitiu a acumulación capital A escasa innovación non incrementou demanda productos industriais.

Escasa capacidade de consumo do mercado interior. Maioría da poboación son labregos e obreiros con escasa capacidade

de consumo Atraso na modernización transporte.

Mala rede de estradas para carro. Escaso e tardío desenvolvemento do ferrocarril.

O comercio segue a ser local e comarcal. Dificulta especialización regional, pois dificulta o transporte a longa

distancia Non facilitou o abaratamento productos A lenta e tardía construcción do ferrocarril non estímulo para

Falta de capitais Investimentos en sectores non productivos: terra, bolsa, débeda do

estado Dependencia de capitais extranxeiro en sectores clave: sideruruxia,

minería, ferocarril ou incluso en industria agopecuaria siderurxia

Atraso da revolución industrialAtraso técnico

Escasa inversión en ciencia e tecnoloxía Deficiente sistema educativo: control da Igrexa Man de obra abundante e barata Proteccionismo

Mentalidade dos empresarios Buscan investimentos seguros: terra, débeda pública Non investimentos en tecnoloxía. Explotación da mans de obra

Inestabilidade política Retaso das reformas políticas liberais

Casi ata finais dos anos trinta non se realizan as reformas que facilitan o desenvolvemento económico capitalista

Inestabilidade política de boa parte do século XIX.

A industria téxtilFactores que favorecen o

desenvolvemento do téxtil catalán

Experiencia anterior á Guerra de Independencia

Acumulación de capital: exportación aguardentes, etc

Maior consumo interior: labregos propietarios das terras

Man de obra abundante e barata Proteccionismo especialmente a

finais de séculoCaracterísticas Empresa familiar Dependencia tecnolóxica exterior:

importacón de maquinaria Importancia do mercacado

colonial Depende políticas porteccionistas Atraso técnico Escasa competitividade exterior

Evolución Crecemento 1830-1860 Crise anos 60 (guerra secesión

EE.UU) Crecemento 1868-1898 Crise inicios 1898 pola perda do

mercado caribeño Diversificación industrial a partir

do téxtil: Ind. mecánica, metralúrxica,

química, etc.

A minería Importante riqueza mineira: ferro,

cumbo, mercurio, cobre, etc, pero escasa explotación Baixa demanda Falta capital Atraso tenolóxico

A explotación a grande escala a pertir de 1868: lei de bases sobre minas. Facilita os investimentos extranxeiros

A maior parte da empresas son francesas, británicas, holandesas, etc atraidas por Ricos xacementos: ferro,

mercurio, cobre, etc. Man de obra abundante e

barata Facilidades legais para o

investimento, baixa presión fiscal

A producción expórtase en bruto casi na súa totalidade a baixo prezo

Os beneficios van fora de España

A siderurxia Desenvolvemento tardío

Escasa demanda de ferramenta agrícola e maquinaria

Tardío desenvolvemento do ferocarril: importación do material (lei de ferrocarris 1855)

Falta de capitais Exportación de case toda da

producción de ferro (90% case ata finais de século)

Atraso tecnolóxico Inicios do século XX os altos fornos

substitúen as ferreirías tradicionais Etapas

Malaga: anos 40 Carbón vexetal Fundicións tradicionais

Asturias: anos 60-70 Carbón baixa calidade Ferro vasco

Biscaia: anos 80-90

Siderurxia Vasca Crecemento no ultimo cuarto

do século Ferro abundante e de alta

calidade Estreita relación con Inglaterra

Capitais acumulados na minería; compañias mixtas vasco-británicas

Carbón de alta calidade importado de inglaterra.

Tecnoloxía británica. Demande de ferro colado

Desenvolvemento do ferrocarril: importante mercado interno

Proteccionismo dende 1891 Diversificación industrial

Construcción naval Maquinaria

O transporte

Estradas e camiños Ata mediados de

século moi poucas estradas de primeiro orde

Pese ó crecemento da rede de estradas segue a ser deficiente

Trazado radial

TRANSPORTE MARÍTIMO Mellora dos barcos de vela Lenta introducción do vapor. A finais

de século hai máis barcos de vela que de vapor

Incidencia no comercio interior: navegación de cabotaxe

Crecemento da navegación trasatlántica a finais de século

O Ferrocarril Desenvolvemento lento e tardío

Falta de investimentos Atraso técnico Escasa demanda

A Lei de ferrocarrís de 1855 estimulou a construcción Suprime aranceis para importación de

materiais Facilita os investimentos de capital

exterior Concede certos vantaxes as empresas

que construen o ferrocarril Explotación de terreos contiguos a

liña Axudas públicas para recuperar o

capital se a liña non era rendible Rede deficiente

Rede radial que dificulta a comunicación entre zonas períféricas pero moi dinámicas

Rede pouco densa comparada con outros países europeos.

Ten un ancho de vía diferente o que dificultaará conexión ferroviaria co resto de Europa

Efectos posibles do ferrocarril Favoreceu un aumento do consumo

Abaratamento dos prezos do transporte e consecuentemente dos productos

Acceso a máis bens procedentes doutras rexións ou países Moi importante para bens perecederos (alimentos, etc)

Especialización rexional Non é necesario producir todo o que se necesita na propia rexión.

Pódes traer doutras e vender a otras con máis facilidade Estimulou a agricultura comercial, facilitando o acceso ós mercados

urbanos Crecemento da siderurxia Crecemento da minería de carbón e ferro Facilidades para o desprazamento da poboación En España estos efectos foron escasos debidos a

Escasa densidade da rede de ferrocarril Importación de material para a construcción do ferocarril Desenvolvemento tardío

Comercio interior Non hai un mercado

nacional integrado Mercado rexional e

comarcal. A maior parte dos productos que se inercambian proceden da propia comarca ou rexión

Importancia das feiras e mercados periódicos

Dificultades de transporte Orografía montañosa

dificulta a comunicación do interior e a periferia

Malas váis de comunicación Lento e deficiente

desenvolvemento do ferrrocarril

Lentitude das reformas políticas Ata os anos 40 non se

suprimen moitos impostos que gravaban o transporte (dereitos de portas, pontádegos, etc)

Novo sistema monetario, a peseta a finais dos anos 60

Non se unifica o sistema de medidas (sistema métrico decimal) ata os anos 80

Telégrafo ata a mediados dos anos 50

Comercio exterior En xeral durante o século

foi deficitario: importa por maís valor do que exporta

Exportábase sobre todo minerais, viño, aceite,e materias primas en xeral

Importa productos manufacturados, maquinaria e tamén trigo, pese ás políticas proteccionistas

A inicios de século crise pola Guerra de Independencia e a perda das colonias

A facenda: :

Os impostos: Reforma fiscal de 1845

Impostos directos: sobre a propiedade da terra e a industria Impostos indirecrtos: gravan o consume de productos de primeira

necesidade Problemas

Pouca capacidade para recaudar e pololtanto escasos ingresos Incapacidade técnica: falta de empregados públicos, de técnicos, de

interés real por recaudar certos impostos directos Fraude fiscal: quen máis tem defraudaba e pagaba poucos impostos

directos O deficit pública era permanente.

Gastábase máis do que se ingresaba. (Non é que se gastara moito en cousas como educación, saúde, infraestructuras, etc. é que se ingresaba pouco)

Emisión de títulos de débeda pública agraba o problema, pois boa parte dos ingresos do estado vanse en pagar os xuros da débeda. Ademais inmovilizou capitais que deixaron de se investir en industria

O sistema era percibido como inxusto polas clases populares, pois se basaba máis nos impostos indirectos (que afectaban máis as clases baixas) que noos directos (que en principio afectaría máis ás clases propietarias). Os consumos eran moi impopular

Política comercial Predominio políticas proteccionistas

Apoiadas por boa parte da oligarquía ( que é que toma as decisións, que exerce o poder durante a Época Isabelina e a Restauración)

Grandes terratenientes, porductores de cereal para asegurar o mercado fronte a importación de cereais

Industria catalana: asegurara o mercado interior fronte ás importacións de ingletera sobre todo cunha industria moito máis desenvolvida e que ofrece un producto máis competitivo (máis calidade e menos prezo)

O proteccionismo tivo aspectos positivos e negativos Positivos:

Desenvolvemento da industria ó asegurar un mercado, unha demanda Facilitou o crecemento da producción de cereal, asegurando a

demanda Negativos

Non favoreceu o desenvolvemento técnico (para que innovar se non hai competencia?)

Diminución da calidade e encarecemento de certos productos. Máis dificultades para acceder a mercados exteriores

Banca e sistema monetario

Ata os anos trinta mantense unha grande varidade de moedas e sistmas de pesos e medidas

1868 estabécese a peseta como unidade monetaria, ainda que tarde en xeneralizarse

Emisión de billetes de banco Creación do Banco de España

como único autorizado a emitir billetes (dende 1874)

Creación da bolsa de comercio de Madrid.

A Industria galega a inicios de XIX Sectores máis desenvolvidos:

O liño. Industria rural: materia prima, ríos,

experiencia tecelán. Actividade complementaria da

agricultura: mulleres. Importación de materia prima. Exportación de parte da

producción Organización similar ó “domestica

sistema” Coiros e curtidos

Disponibilidade de materia prima e os medios para transformala: coiro (gando), carballos e auga

Demanda interna e de fora de Galicia

Construcción naval Creación da estaleiro de ferrol Tira doutras industrias: madeira,

aparellos

Sector pesqueiro Cambios coa chegada dos

cataláns: novas técnicas de pesca (Xávega, redes de arrastre), novas técnicas de conservación e salga; proletarización dos pescadores.

Xera un incremento da actividade de pequenos estaleiros, construcción de aparellos, etc

Siderurxia. Existencia de numerosas

siderurxias tradicionais, sobre todo no leste de Lugo: mineral de ferro, madeira para o carbón vexetal, auga para mover os mazos.

Consumo local e comarcal. Creación a finais de século da

primeira fundición moderna española, a fábrica de Sargadelos.

A Industria galega a finais de XIX

Sectores en decadencia Crise da industria do liño: non se

avanza cara mecanización e concentración en fábricas Falta de iniciativas empresariais Perda mercado americano Competencia algodón catalán

Crise ferrarías tradicionais Competencia siderurxia vasca Escasa demanda interna

Decadencia do curtido coiros Os novos avance técnicos

(químicos) permiten desplazala de zonas de bosque e ríos e achegala máis os mercados

Non adopta novas técnicas inductiais: non hai industria química

Caida demanda a finais de século

causas Debilidade burguesía galega

que ademais inviste boa parte do seu capital en terras

Dificultades transporte Xeografía Lento desenvolvemento

ferrocarril Mercado interno moi

limitado Cidades pequenas Poca capacidade consumo

labregos: autoconsumo

Sectores modernizados a finais XIX A industria conserveira e a

pesca Tradición Materia prima abundante Crecemento da demanda Capital catalan e indiano

A construcción naval Crecemento demanda: pesca,

transporte mercadurías (cabotaxe)

Asteleiro de Ferrol Desenvolvemento da ría de

Vigo Fábricas de tellas e ladrillo

Crecemento urbano