UNIDADE 12UNIDADE 12

ARQUITECTURA BARROCAARQUITECTURA BARROCA

Borja Campos SeijoBorja Campos Seijo I.E.S García Barbón (Verín)I.E.S García Barbón (Verín)

1. A CULTURA DO BARROCO1. A CULTURA DO BARROCO

- Termo Barroco foi acuñado pola Ilustración (S.XVIII) con matiz Termo Barroco foi acuñado pola Ilustración (S.XVIII) con matiz despectivo, para designar un arte (S. XVII e parte XVIII) despectivo, para designar un arte (S. XVII e parte XVIII) extravagante e decadente. extravagante e decadente.

- O Romanticismo e a historiografía moderna reivindicaron este O Romanticismo e a historiografía moderna reivindicaron este movemento revalorizando a súa vertente imaxinativa, sensorial movemento revalorizando a súa vertente imaxinativa, sensorial e dinámica contra o equilibrio racional e mesurado renacentista.e dinámica contra o equilibrio racional e mesurado renacentista.

- Tras o esgotamento do Manierismo, o Barroco Tras o esgotamento do Manierismo, o Barroco linguaxe linguaxe complexa e variada, como instrumento de propaganda, en mans complexa e variada, como instrumento de propaganda, en mans das tres forzas que dominan o escenario europeo no S. XVII:das tres forzas que dominan o escenario europeo no S. XVII:

Cortes absolutistasCortes absolutistas: Austria en Madrid ou Borbóns : Austria en Madrid ou Borbóns franceses…franceses…

PapadoPapado Roma Triunphans.Roma Triunphans.

Burguesía protestanteBurguesía protestante: con ambiente + contido e : con ambiente + contido e austero.austero.

- Rev científica do S.XVII - Rev científica do S.XVII inicio ciencia moderna inicio ciencia moderna base = base = experimentación contra a autoridade da tradición experimentación contra a autoridade da tradición separación ciencia separación ciencia e arte (unidas no Renacemento) e arte (unidas no Renacemento) arte abandona ideal renacentista de arte abandona ideal renacentista de comprender natureza comprender natureza exploración novos ámbitos = expresión, exploración novos ámbitos = expresión, dramatismo, sensualidade, sentimento, efectismos,…dramatismo, sensualidade, sentimento, efectismos,…

- Función arte barroco xa non desentrañar verdade (Renacemento) senón - Función arte barroco xa non desentrañar verdade (Renacemento) senón construir apariencia verosímil, non certa, pero coherente e creíble construir apariencia verosímil, non certa, pero coherente e creíble a a clave da obra de arte pasa da esencia á apariencia clave da obra de arte pasa da esencia á apariencia esvaecese a esvaecese a fronteira entre realidade e ilusión fronteira entre realidade e ilusión obra de arte se converte en obra de arte se converte en obxecto para engaiolar, abraiar e sorprender ao espectador = medio obxecto para engaiolar, abraiar e sorprender ao espectador = medio magnífico de propaganda para os tres poderes citados. magnífico de propaganda para os tres poderes citados.

2. A ROMA 2. A ROMA TRIUNPHANSTRIUNPHANS BARROCABARROCA

- Sacco de Roma (1527) Sacco de Roma (1527) época difícil época difícil para a Igrexa romana que coincide coa para a Igrexa romana que coincide coa ofensiva contrarreformista. Pero no ofensiva contrarreformista. Pero no S.XVII florece o esplendor da Roma S.XVII florece o esplendor da Roma triunfante barroca triunfante barroca transformación transformación urbanística + fonda da Cidade Eterna, urbanística + fonda da Cidade Eterna, cando pontificados de Urbano VIII e cando pontificados de Urbano VIII e Alexandre VII converten a Roma na Alexandre VII converten a Roma na esplendorosa capital da Cristiandade.esplendorosa capital da Cristiandade.

- 2 personalidades contrapostas enchen 2 personalidades contrapostas enchen o o Seicento Seicento romano: Bernini e romano: Bernini e Borromini.Borromini.

Gianlorenzo Bernini (1598/1680) = Gianlorenzo Bernini (1598/1680) = gran triunfador. Artista polifacético gran triunfador. Artista polifacético (escultor, arquitecto, pintor), ao (escultor, arquitecto, pintor), ao servizo do Papado servizo do Papado deseña das deseña das creacións + espectaculares da Roma creacións + espectaculares da Roma triunphans triunphans gran prestixio, gran prestixio, considerado en vida o segundo Miguel considerado en vida o segundo Miguel Anxo.Anxo.

- Home de confianza de 2 papas: Urbano VIII e Alexandre VII, - Home de confianza de 2 papas: Urbano VIII e Alexandre VII, Bernini inicia en 1624 unha prolongada intervención de 40 Bernini inicia en 1624 unha prolongada intervención de 40 anos na Basílica de San Pedro, que reviste cunha abraiante anos na Basílica de San Pedro, que reviste cunha abraiante roupaxe barroca roupaxe barroca Inicio reordenando o altar e a tumba do Inicio reordenando o altar e a tumba do apóstolo co apóstolo co Baldaquino = Baldaquino = obxecto escultórico monumental obxecto escultórico monumental cheo de simbolismo. Continuación decorando nave cheo de simbolismo. Continuación decorando nave lonxitudinal de Maderno con rico vocabulario decorativo lonxitudinal de Maderno con rico vocabulario decorativo barroco (pilastras, columnas adosadas, ménsulas, barroco (pilastras, columnas adosadas, ménsulas, molduras, cornixas…).molduras, cornixas…).

- Tras paréntese do pontificado de Inocencio X, Alexandre VII Tras paréntese do pontificado de Inocencio X, Alexandre VII recupera a Bernini coa urbanización da praza de San Pedro recupera a Bernini coa urbanización da praza de San Pedro = maior praza da Cristiandade, simboliza coa súa forma = maior praza da Cristiandade, simboliza coa súa forma (ferradura) a universalidade da Igrexa que desprega os (ferradura) a universalidade da Igrexa que desprega os seus brazos para acoller aos fieis que se achegan.seus brazos para acoller aos fieis que se achegan.

- Destaca a actuación de Bernini noutras obras: prazas Destaca a actuación de Bernini noutras obras: prazas adobiadas con fontes e obeliscos, como a Piazza Navona adobiadas con fontes e obeliscos, como a Piazza Navona ((Fonte dos catro ríosFonte dos catro ríos); ou igrexas coma S. Andrés do ); ou igrexas coma S. Andrés do Quirinal; ademáis da súa labor coma escultor (Quirinal; ademáis da súa labor coma escultor (Apolo e Apolo e Dafne, Éxtase de Sta TereixaDafne, Éxtase de Sta Tereixa, , tumba de Urbano VIIItumba de Urbano VIII))

Francesco Castelli Borromini Francesco Castelli Borromini (1599/1667) = outra cara da moeda. (1599/1667) = outra cara da moeda. Canteiro humilde e carácter Canteiro humilde e carácter irascible, miguelanxelesco (por quen irascible, miguelanxelesco (por quen sente gran admiración), comeza sente gran admiración), comeza colaborando con Bernini para colaborando con Bernini para independizarse independizarse artista maldito, artista maldito, criticado, heterodoxo (xenial) de criticado, heterodoxo (xenial) de Roma.Roma.

- Cun enorme dominio técnico, - Cun enorme dominio técnico, coñecemento profundo e coñecemento profundo e imaxinación desbordante ergue para imaxinación desbordante ergue para as ordes relixiosas (non para os as ordes relixiosas (non para os Papas como Bernini) edificios Papas como Bernini) edificios modestos, con materiais pobres modestos, con materiais pobres (ladrillo e cemento) (ladrillo e cemento) obras obras mestras: Oratorio de S. Felipe Neri, mestras: Oratorio de S. Felipe Neri, San Ivo da Sapienza, e sobre todo San Ivo da Sapienza, e sobre todo San Carlos das Catro Fontes, onde San Carlos das Catro Fontes, onde desenvolve os trazos`principais da desenvolve os trazos`principais da súa linguaxe: liberdade de súa linguaxe: liberdade de concepción onde non hai normas nin concepción onde non hai normas nin regras previas regras previas cada edificio é un cada edificio é un problema novo a resolver mediante problema novo a resolver mediante solución e espazo propio = anovador solución e espazo propio = anovador e revolucionario.e revolucionario.

56. 56. BASÍLICA DO VATICANO: BASÍLICA DO VATICANO: BALDAQUINO DE S. PEDROBALDAQUINO DE S. PEDRO

BERNINIBERNINI

- Arquitectura barroca Arquitectura barroca italiana.italiana.

- Roma. 1624/33.Roma. 1624/33.

- Dosel sobre a tumba de San Dosel sobre a tumba de San Pedro.Pedro.

- Colaboración de Borromini.Colaboración de Borromini.

- Bronce dourado, madeira e Bronce dourado, madeira e mármore. 29 m de h.mármore. 29 m de h.

- 1º encargo importante de Urbano 1º encargo importante de Urbano VIII a Bernini = organizar o altar VIII a Bernini = organizar o altar maior da basílica de San Pedro maior da basílica de San Pedro problema = relacionar os elementos problema = relacionar os elementos xa existentes: Tumba de S. Pedro na xa existentes: Tumba de S. Pedro na cripta, altar maior, piares enormes cripta, altar maior, piares enormes do cruceiro e a cúpula de M. Anxo; do cruceiro e a cúpula de M. Anxo; creando algo que cadrara naquel creando algo que cadrara naquel inmenso espazo, pero que non fora inmenso espazo, pero que non fora nin demasiado peq nin demasiado nin demasiado peq nin demasiado grande para recargalo.grande para recargalo.

- Bernini opta por obxecto escultórico Bernini opta por obxecto escultórico a escala monumental de case 30 m a escala monumental de case 30 m de h de h Baldaquino = grandioso palio Baldaquino = grandioso palio que simboliza a bóveda celeste e que simboliza a bóveda celeste e recorda á pérgola que cubría a recorda á pérgola que cubría a tumba na primitiva basílica romana, tumba na primitiva basílica romana, con columnas helicoidais con columnas helicoidais ((salomónicassalomónicas).).

- Estructura aberta e transparente Estructura aberta e transparente garante continuidade visual ( a garante continuidade visual ( a través dela podemos ver a cátedra través dela podemos ver a cátedra de S. Pedro, do propio Bernini, feita de S. Pedro, do propio Bernini, feita 30 anos desois para o testeiro) e 30 anos desois para o testeiro) e respecta amplitude espacial respecta amplitude espacial miguelanxelesca.miguelanxelesca.

- Dimensión xigantesca do Baldaquino Dimensión xigantesca do Baldaquino enfatiza o emprazamento da tumba enfatiza o emprazamento da tumba do apóstolo e fixa o altar maior no do apóstolo e fixa o altar maior no centro do cruceiro.centro do cruceiro.

- No entaboado do baldaquino, No entaboado do baldaquino, os colgantes metálicos os colgantes metálicos semellan abaneados polo semellan abaneados polo vento, e 4 esveltas volutas, vento, e 4 esveltas volutas, deseñadas por Borromini, deseñadas por Borromini, érguense desde os ángulos érguense desde os ángulos para coroar o dosel e termar para coroar o dosel e termar do orbe con cruz que o do orbe con cruz que o remata.remata.

- Decoración abundante e Decoración abundante e significativa significativa suben por suben por columnas salomónicas vides columnas salomónicas vides eucarísticas e loureiros eucarísticas e loureiros triunfais, con abellas e soles triunfais, con abellas e soles no entaboado (emblemas de no entaboado (emblemas de Urbano VIII). No cento da Urbano VIII). No cento da cornixa 2 cornixa 2 putti putti portan a tiara portan a tiara e as chaves do poder e as chaves do poder pontificio.pontificio.

- O baldaquino, ademáis das O baldaquino, ademáis das súas funcións, dialoga coa súas funcións, dialoga coa arquitectura que o envolve arquitectura que o envolve 4 vigorosas columnas 4 vigorosas columnas salomónicas salomónicas ritmo ritmo ascensional que xunto brillo ascensional que xunto brillo metálico do bronce dourado metálico do bronce dourado vivifican os ríxidos piares de vivifican os ríxidos piares de mármore.mármore.

- Poderoso efecto de vibración Poderoso efecto de vibración espacial espállase polo espacial espállase polo espazo, onde o baldaquino espazo, onde o baldaquino acada 1 escala xusta para acada 1 escala xusta para integrarse no espazo cun integrarse no espazo cun papel relevante, pero sempre papel relevante, pero sempre subordinado á gran cúpula subordinado á gran cúpula Bernini introduce un obxecto Bernini introduce un obxecto barroco, teatral e dinámico, barroco, teatral e dinámico, no medio do espazo clásico e no medio do espazo clásico e grandioso de Miguel Anxo.grandioso de Miguel Anxo.

57. 57. PRAZA DE SAN PEDRO.PRAZA DE SAN PEDRO.BERNINIBERNINI

- Arquitectura barroca italiana.Arquitectura barroca italiana.- Roma. 1657/66.Roma. 1657/66.- Praza dobre (Praza dobre (piazza oblicua e rettapiazza oblicua e retta), perante á basílica de S. ), perante á basílica de S.

Pedro do Vaticano. Pedro do Vaticano.

- Praza dividida en 2 partes:Praza dividida en 2 partes:

piazza obliquapiazza obliqua: ovalada, co : ovalada, co obelisco e 2 fontes no eixo, obelisco e 2 fontes no eixo, flanqueada por 2 pórticos flanqueada por 2 pórticos arquitrabados de case 300 arquitrabados de case 300 columnas toscanas en 4 ringleiras.columnas toscanas en 4 ringleiras.

piazza rettapiazza retta: trapezoidal, de 2 : trapezoidal, de 2 alas diverxente diante da fachada alas diverxente diante da fachada da basílica.da basílica.

- Coa elección de Alexandre VII Coa elección de Alexandre VII (amante da arte) como papa, (amante da arte) como papa, Bernini recupera un papel Bernini recupera un papel relevante nas empresas pontificias relevante nas empresas pontificias remate das obras do Vaticano, remate das obras do Vaticano, co remate da praza diante o co remate da praza diante o templo. Por un lado, había que templo. Por un lado, había que correxir a excesiva horizontalidade correxir a excesiva horizontalidade da fachada de Maderno, da fachada de Maderno, rescatando visualmente a cúpula rescatando visualmente a cúpula de Miguel Anxo, tapada pola de Miguel Anxo, tapada pola fachada da basílica.fachada da basílica.

- Doutra banda, a nova prazadebía Doutra banda, a nova prazadebía armonizar edificios desiguais en armonizar edificios desiguais en tamaño e estilo e preparar un tamaño e estilo e preparar un vasto espacio para grandes vasto espacio para grandes multitudes en celebracións multitudes en celebracións relixiosas numerosas e concorridasrelixiosas numerosas e concorridas

- - Bernini recibe o encargo en 1656 Bernini recibe o encargo en 1656 trazado da nova praza, descartando trazado da nova praza, descartando a planta cadrada, que deixaba ángulos mortos, e a circular porque a planta cadrada, que deixaba ángulos mortos, e a circular porque enfatizaba a fachada de Maderno e implicaría destruir parte dos pazos enfatizaba a fachada de Maderno e implicaría destruir parte dos pazos vaticanos vaticanos traza orixinal e complexa que xustapón 2 esquemas: unha traza orixinal e complexa que xustapón 2 esquemas: unha trapezoidal con 2 alas converxentes que saen dos extremos da fachada. trapezoidal con 2 alas converxentes que saen dos extremos da fachada. E diante unha enorme elipse transversal, centrada polo obelisco e 2 E diante unha enorme elipse transversal, centrada polo obelisco e 2 fontes, flanqueada por senllos pórticos alintelados onde retoma o fontes, flanqueada por senllos pórticos alintelados onde retoma o motivo da columna, replicando o tambor da cúpula miguelanxelesca.motivo da columna, replicando o tambor da cúpula miguelanxelesca.

- Desta forma, Bernini integra solucións - Desta forma, Bernini integra solucións e significados diversos nunha e significados diversos nunha fórmula unitaria e orixinal fórmula unitaria e orixinal maior maior praza da Cristiandade, capaz de praza da Cristiandade, capaz de reunir grandes multitudes. reunir grandes multitudes.

- Praza simboliza universalidade da - Praza simboliza universalidade da Igrexa Igrexa abre brazos para acoller a abre brazos para acoller a fieis que se achegan (elipse). fieis que se achegan (elipse). Ademáis a piazza retta recobra o Ademáis a piazza retta recobra o adro porticado que tivo a antiga adro porticado que tivo a antiga basílica vaticana paleocristiá, basílica vaticana paleocristiá, subliñando a continuidade co novo subliñando a continuidade co novo edificio renacentista.edificio renacentista.

- Intervención Bernini Intervención Bernini solución solución brillante de problema estético brillante de problema estético somete á fachada de Maderno, somete á fachada de Maderno, reducindo o seu papel e integrando reducindo o seu papel e integrando a súa horizontalidade no esquema a súa horizontalidade no esquema de todo o diseño. E, ante todo de todo o diseño. E, ante todo devolve o protagonismo á cupula devolve o protagonismo á cupula de M. Anxo, motivo xa dominante de M. Anxo, motivo xa dominante desde a piazza obliqua. O obelisco desde a piazza obliqua. O obelisco impide unha visión central única, e impide unha visión central única, e a forma elíptica invita a a forma elíptica invita a contemplación móbil contemplación móbil fachada fachada esvaécese e a cúpula érguese e esvaécese e a cúpula érguese e atrae á mirada coma imaxe atrae á mirada coma imaxe emblemática.emblemática.

58. SAN CARLOS DAS CATRO 58. SAN CARLOS DAS CATRO FONTESFONTES..BORROMINIBORROMINI

- Arquitectura barroca italiana.Arquitectura barroca italiana.

- Roma. 1635/68.Roma. 1635/68.

- Convento e igrexa de Convento e igrexa de trinitarios descalzos.trinitarios descalzos.

- Tipoloxía centralizada.Tipoloxía centralizada.

- Planta elíptica, cúpula elíptica Planta elíptica, cúpula elíptica con lanterna.con lanterna.

- En 1634, Borromini recibe da Orde dos Trinitarios descalzos - En 1634, Borromini recibe da Orde dos Trinitarios descalzos o seu 1º encargo, que lle vai permitir emprenderr unha o seu 1º encargo, que lle vai permitir emprenderr unha carreira independente. A experiencia coma axudante de carreira independente. A experiencia coma axudante de Bernini (Bernini (BaldaquinoBaldaquino) e dominio técnico da práctica ) e dominio técnico da práctica constructiva constructiva difícil desafío de edificar un convento difícil desafío de edificar un convento completo (refectorio, clasutro, celas, igrexa…), nun terreo completo (refectorio, clasutro, celas, igrexa…), nun terreo pequeño, irregular e emprazado nunha esquina pequeño, irregular e emprazado nunha esquina disposición perpendicular de claustro e residencia dos disposición perpendicular de claustro e residencia dos monxes, reservando o ángulo restante para a igrexa = monxes, reservando o ángulo restante para a igrexa = solución xenial revolucionaria.solución xenial revolucionaria.

- O clasicismo no Renacemento O clasicismo no Renacemento entendía a obra de arte como entendía a obra de arte como suma de partes ben delimitadas e suma de partes ben delimitadas e xerárquicamente subordinadas a xerárquicamente subordinadas a un eixo ou centro. Sen embargo, un eixo ou centro. Sen embargo, en San Carlos Borromini esvece as en San Carlos Borromini esvece as partes no conxunto: arcos e partes no conxunto: arcos e fornelos, soportes e cuberta, fornelos, soportes e cuberta, frontóns e columnas solápanse frontóns e columnas solápanse entre sí e interfiren uns con outros, entre sí e interfiren uns con outros, fundíndose nun único ambiente.fundíndose nun único ambiente.

- Centra todo o interese no espazo Centra todo o interese no espazo creado + que nos elementos que o creado + que nos elementos que o configuran, no contido máis que no configuran, no contido máis que no continente continente unidade espacial que unidade espacial que concede o protagonismo ao concede o protagonismo ao modelado do espazo, trazo propio modelado do espazo, trazo propio da arquitectura moderna.da arquitectura moderna.

- Deste xeito, concibe a igrexa coma Deste xeito, concibe a igrexa coma un organismo en tensión. Un xogo un organismo en tensión. Un xogo de forzas que se comprimen e de forzas que se comprimen e espallan actúa sobre o esquema espallan actúa sobre o esquema cruciforme centralizado cruciforme centralizado orixinal orixinal planta oval cuadrilobulada e planta oval cuadrilobulada e trazado sinuoso do paramento trazado sinuoso do paramento curvas e contracurvas curvas e contracurvas acomódanse ás presións acomódanse ás presións contrapostas contrapostas onda continua que onda continua que percorre o muro.percorre o muro.

- A fachada que quedara inacabada, foi A fachada que quedara inacabada, foi retomada en 1660 e rematada tras o seu retomada en 1660 e rematada tras o seu suicidio suicidio Borromini pecha a súa Borromini pecha a súa carreira no memo lugar onde a carreira no memo lugar onde a comezou. Saca a rúa o vivo mov do comezou. Saca a rúa o vivo mov do interior interior 3 carreiros alternativamente 3 carreiros alternativamente cóncavos e convexos en 2 altos e cóncavos e convexos en 2 altos e esveltos andares separados por groso esveltos andares separados por groso entaboado ondulado.entaboado ondulado.

- Abaixo, sobre modesta porta, a imaxe do Abaixo, sobre modesta porta, a imaxe do santo nun fornelo que rematan en forma santo nun fornelo que rematan en forma de frontón as ás de 2 anxos/xambas.de frontón as ás de 2 anxos/xambas.

- Arriba sobre un templete convexo Arriba sobre un templete convexo (réplica da cúpula interna), outros 2 (réplica da cúpula interna), outros 2 anxos sosteñen un enorme medallón anxos sosteñen un enorme medallón que empurra e ergue plásticamente a que empurra e ergue plásticamente a balaustrada. O mesmo ritmo curvo balaustrada. O mesmo ritmo curvo adoptan por detrás a lanterna e o adoptan por detrás a lanterna e o campanario, este último no ángulo campanario, este último no ángulo achafranado do edificio onde está unha achafranado do edificio onde está unha das catro fontes, que dan nome o cruce das catro fontes, que dan nome o cruce de rúas.de rúas.

3. O BARROCO COMPOSTELÁN3. O BARROCO COMPOSTELÁN

- O Barroco galego, desenvolvido O Barroco galego, desenvolvido ao longo dos séculos XVII e XVIII, ao longo dos séculos XVII e XVIII, constitúe 1 das propostas + constitúe 1 das propostas + orixinais dentro deste estilo. En orixinais dentro deste estilo. En Galicia, a Igrexa asume case Galicia, a Igrexa asume case exclusivamente o protagonismo exclusivamente o protagonismo artístico artístico grandes empresas grandes empresas artísticas, promovidas tanto por artísticas, promovidas tanto por mosteiros enriquecidos (San mosteiros enriquecidos (San Martiño Pinario) como por cabidos Martiño Pinario) como por cabidos catedralicios. Os bispos = grandes catedralicios. Os bispos = grandes mecenas da arte urbana, mecenas da arte urbana, axudados por cregos cultos, que axudados por cregos cultos, que desexan erguer a arte galaga á desexan erguer a arte galaga á altura da europea.altura da europea.

- Arquitectura barroca galega = Arquitectura barroca galega = arte adobiada con ornamentos arte adobiada con ornamentos naturalistas e xeométricos naturalistas e xeométricos xogos de volumes e xigantismo, xogos de volumes e xigantismo, de formas dinámicas curvas. As de formas dinámicas curvas. As fachadas adquiren un sentido fachadas adquiren un sentido escenográfico (fachadas telón e escenográfico (fachadas telón e falsas fachadas), que buscan o falsas fachadas), que buscan o embelecemento do entorno embelecemento do entorno urbano, nunha época dourada do urbano, nunha época dourada do urbanismo urbanismo deseño de prazas, deseño de prazas, soportais, fontes e xardíns. soportais, fontes e xardíns.

- O interior dos templos, arquitectónicamente sinxelo, confía o protagonismo O interior dos templos, arquitectónicamente sinxelo, confía o protagonismo ornamental a grandes retablos que representan dramas relixiosos con ornamental a grandes retablos que representan dramas relixiosos con expersividade, nunha simbiose entre pintura e escultura que oculta o diseño expersividade, nunha simbiose entre pintura e escultura que oculta o diseño arquitectónico.arquitectónico.

- A med de S. XVII un novo espíritu tenta facer de Compostela unha 2ª Roma, a fin de A med de S. XVII un novo espíritu tenta facer de Compostela unha 2ª Roma, a fin de revitalizar a peregrinaxe e o culto a Santiago Apóstolo, defendendo o seu padroado revitalizar a peregrinaxe e o culto a Santiago Apóstolo, defendendo o seu padroado de España, moi disputado neses anos. O máis empeñado promotor desta empres de España, moi disputado neses anos. O máis empeñado promotor desta empres foi o coengo fabriqueiro da Catedral desde 1648 Vega e Verdugo. Coñecedor da foi o coengo fabriqueiro da Catedral desde 1648 Vega e Verdugo. Coñecedor da arte italiana, pretende para Santiago un aparatoso ambiente triunfal, tipicamente arte italiana, pretende para Santiago un aparatoso ambiente triunfal, tipicamente barroco barroco proxectos: Baldaquino (inspirado no Vaticano) e remodelación externa proxectos: Baldaquino (inspirado no Vaticano) e remodelación externa da catedral que deslumbrara ao espectador con efectos monumentais dignos do da catedral que deslumbrara ao espectador con efectos monumentais dignos do edificio:edificio:

Inicio das obras no Inicio das obras no testeiro da catedraltesteiro da catedral (1658), por Peña de Toro (1658), por Peña de Toro paramento de peche e balaustradas, que agochan estructuras medievales.paramento de peche e balaustradas, que agochan estructuras medievales.

Praza de Quintana e Praterias: Praza de Quintana e Praterias: acondicionadas por Domingo acondicionadas por Domingo Andrade, sustituto de Peña de Andrade, sustituto de Peña de Toro nas obras do exterior da Toro nas obras do exterior da Catedral e responsable do Catedral e responsable do Baldaquino. Introduce Barroco Baldaquino. Introduce Barroco maduro. Destaca maduro. Destaca Torre do Torre do ReloxoReloxo (no ángulo entre as 2 (no ángulo entre as 2 prazas) e o prazas) e o Pórtico RealPórtico Real (no (no peche da praza Quintana).peche da praza Quintana).

Fachada do ObradoiroFachada do Obradoiro: xa : xa no S XVIII (1738/47), diseñada no S XVIII (1738/47), diseñada por Fernando Casas e Novoa por Fernando Casas e Novoa Obradoiro = fachada-telón Obradoiro = fachada-telón que cobre as naves do templo que cobre as naves do templo románico, cun barroco máis románico, cun barroco máis teatral, con abundante teatral, con abundante decoración xeométrica e decoración xeométrica e naturalista.naturalista.

- A actividade constructiva non se limita á catedral, afecta A actividade constructiva non se limita á catedral, afecta tamén ao contorno e a outros centros relixiosos:tamén ao contorno e a outros centros relixiosos:

Mosteiro San Martiño PinarioMosteiro San Martiño Pinario empresas artísticas empresas artísticas importantes, competindo co cabido catedralicio importantes, competindo co cabido catedralicio claustro, claustro, fachada do mosteiro, igrexa, retablo do altar maior (Casas e fachada do mosteiro, igrexa, retablo do altar maior (Casas e Novoa)…Novoa)…

Convento de Sta ClaraConvento de Sta Clara: por Simón Rodríguez, : por Simón Rodríguez, destacando a fachada-telón (destacando a fachada-telón (barroco de placasbarroco de placas).).

59.59. CATEDRAL DE SANTIAGO:CATEDRAL DE SANTIAGO:ENGADIDOS BARROCOS. ENGADIDOS BARROCOS.

REVESTEMENTO DO TESTEIROREVESTEMENTO DO TESTEIROxóse de la peña de toroxóse de la peña de toro

- Arquitectura barroca Arquitectura barroca compostelá.compostelá.

- Exterior do testeiro da Exterior do testeiro da Catedral de Santiago. Catedral de Santiago. 1658/64.1658/64.

- Encargo do cabido da catedral Encargo do cabido da catedral por iniciativa do coengo Vega por iniciativa do coengo Vega e Verdugo.e Verdugo.

- O testeiro románico da catedral O testeiro románico da catedral compostelá na Quintana sufriu co compostelá na Quintana sufriu co paso do tempo sucesivas alteracións paso do tempo sucesivas alteracións debido á remodelación e ampliación debido á remodelación e ampliación das capelas absidiais das capelas absidiais estragamento do xogo de volumes estragamento do xogo de volumes románico románico acumulación de formas acumulación de formas e tamaños dispares que, en opinión e tamaños dispares que, en opinión do coengo fabriqueiro Vega e do coengo fabriqueiro Vega e Verdugo, producían unha pobre e Verdugo, producían unha pobre e desordeada impresión, impropia dun desordeada impresión, impropia dun templo relevante, sobre todo nesta templo relevante, sobre todo nesta parte (Praza da Quintana) = zona + parte (Praza da Quintana) = zona + concorrida da cidade.concorrida da cidade.

- Co proposito de remedialo, o propio Co proposito de remedialo, o propio Vega e Verdugo propón forrar o Vega e Verdugo propón forrar o testeiro cun muro de peche que testeiro cun muro de peche que unifica a vertente oriental do templo unifica a vertente oriental do templo na Quintana na Quintana agochando capelas agochando capelas desiguais en formas e tamaños.desiguais en formas e tamaños.

- Baixo a súa dirección, o arquitecto Baixo a súa dirección, o arquitecto Peña de Toro desenvolve desde Peña de Toro desenvolve desde 1658 un plano de embelecemento, 1658 un plano de embelecemento, retocado posteriormente por retocado posteriormente por Domingo de Andrade. A obra afecta Domingo de Andrade. A obra afecta tamén ao ciborio, vestido cunha tamén ao ciborio, vestido cunha cúpula de laranxa, que Andrade cúpula de laranxa, que Andrade coroará cunha lanterna.coroará cunha lanterna.

- Recomponse así unha nova versión do xogo de volumes románico: desde o - Recomponse así unha nova versión do xogo de volumes románico: desde o muro de peche ascéndese chanzo a chanzo polas cubertas do muro de peche ascéndese chanzo a chanzo polas cubertas do deambulatorio e o presbiterio ata a cima do ciborio. Unha elegante deambulatorio e o presbiterio ata a cima do ciborio. Unha elegante balaustrada barroca con esveltos pináculos percorre horizontalmente todos balaustrada barroca con esveltos pináculos percorre horizontalmente todos os niveis os niveis homoxeneización do conxunto. homoxeneización do conxunto.

- Peña de Toro abre, no extremo norte elevada polo desnivel do terreo na - Peña de Toro abre, no extremo norte elevada polo desnivel do terreo na Quintana, unha sobria Porta dos Abades, e remodela a Porta Santa, de Quintana, unha sobria Porta dos Abades, e remodela a Porta Santa, de inicios do S.XVII, con pezas do antigo coro de pedra do Mestre Mateo (fig inicios do S.XVII, con pezas do antigo coro de pedra do Mestre Mateo (fig de profetas e apóstolos individualizados e naturalistas), e decoración de profetas e apóstolos individualizados e naturalistas), e decoración vexetal, rematado o conxunto por Andrade cunha estatua de Santiago vexetal, rematado o conxunto por Andrade cunha estatua de Santiago peregrino.peregrino.

- No ángulo con Praterías - No ángulo con Praterías Pórtico Real que Andrade Pórtico Real que Andrade converte a finais do S.XVII na entrada á nova sacristía. converte a finais do S.XVII na entrada á nova sacristía. Decoración con escudos e relevos pero compoñendo unha Decoración con escudos e relevos pero compoñendo unha articulación mural propia, dominada pola orde xigante e articulación mural propia, dominada pola orde xigante e unha marcada horizontalidade para acompañar á Torre do unha marcada horizontalidade para acompañar á Torre do Reloxo.Reloxo.

60.60. CATEDRAL DE SANTIAGO:CATEDRAL DE SANTIAGO:ENGADIDOS BARROCOS. Torre do ENGADIDOS BARROCOS. Torre do

reloxoreloxodomingo de andradedomingo de andrade

- Arquitectura barroca - Arquitectura barroca compostelá.compostelá.

- Santiago. 1676/80.- Santiago. 1676/80.

- Torre da fachada sur da - Torre da fachada sur da Catedral.Catedral.

- Encargo do cabido da catedral - Encargo do cabido da catedral por iniciativa do coengo Vega por iniciativa do coengo Vega e Verdugo.e Verdugo.

- Granito. 72 m.- Granito. 72 m.

- Corpo inferior da torre do - Corpo inferior da torre do S.XIV.S.XIV.

- Domingo de Andrade (mestre de obras da catedarl xacobea Domingo de Andrade (mestre de obras da catedarl xacobea durante 40 anos), que xa tiña traballado con Vega e durante 40 anos), que xa tiña traballado con Vega e Verdugo no Baldaquino da Capela Maior, prosegue e Verdugo no Baldaquino da Capela Maior, prosegue e remata entre 1676 e 1711 o embelecemento e remata entre 1676 e 1711 o embelecemento e monumentalización do testeiro que comezara a mediados monumentalización do testeiro que comezara a mediados de século Peña de Toro de século Peña de Toro aspecto actual da prazas da aspecto actual da prazas da Quintana e Praterías.Quintana e Praterías.

- No ángulo SE entre as dúas prazas ergue a Torre do Reloxo, No ángulo SE entre as dúas prazas ergue a Torre do Reloxo, a súa 1ª obra en pedra, pero tamén a + anovadora e a súa 1ª obra en pedra, pero tamén a + anovadora e perfecta perfecta Torre = monumento/símbolo da cidade do Torre = monumento/símbolo da cidade do Apóstolo.Apóstolo.

- Naquel lugar xa había unha torre, a Naquel lugar xa había unha torre, a Berenguela gótica do S.XIV = Berenguela gótica do S.XIV = construcción cúbica e maciza con construcción cúbica e maciza con bandas verticais, semellantes a bandas verticais, semellantes a contrafortes. Conservándoa coma contrafortes. Conservándoa coma corpo inferior, Andrade añade corpo inferior, Andrade añade outros dous tramos esveltos e outros dous tramos esveltos e furados de tamaño decrecente, con furados de tamaño decrecente, con senllos templetes circulares nos senllos templetes circulares nos ángulos e unha balaustrada corrida ángulos e unha balaustrada corrida sobre cornixa. A repetición deste sobre cornixa. A repetición deste motivo (en forma, sucesivamente + motivo (en forma, sucesivamente + estreita e erguida) estreita e erguida) fluxo fluxo ascendente culminado no último ascendente culminado no último andar octogonal, un tambor con andar octogonal, un tambor con cúpula e lanterna, que anos cúpula e lanterna, que anos despois replicaría na cima do despois replicaría na cima do ciborio.ciborio.

- Sobre a superficie mural desprega Sobre a superficie mural desprega Andrade a súa característica Andrade a súa característica decoración barroca aprendida nos decoración barroca aprendida nos retablos retablos acios, vexetais, trofeos acios, vexetais, trofeos e escudos.e escudos.

- A torre resulta así aberta e A torre resulta así aberta e dinámica = andares ocos, muros dinámica = andares ocos, muros furados, vans verticais, furados, vans verticais, balaustradas e cornixas. Compón balaustradas e cornixas. Compón un conxunto de intenso ritmo un conxunto de intenso ritmo ascensional e elegante apariencia ascensional e elegante apariencia de ingravidez e axilidade. de ingravidez e axilidade. Verticalidade que contrasta coa Verticalidade que contrasta coa horizontalidade do Pórtico Real, horizontalidade do Pórtico Real, retocado polo propio Andrade 20 retocado polo propio Andrade 20 anos despois, e con todo o muro de anos despois, e con todo o muro de peche barroco da Quintana.peche barroco da Quintana.

61.61. CATEDRAL DE SANTIAGO:CATEDRAL DE SANTIAGO:ENGADIDOS BARROCOS. Fachada do ENGADIDOS BARROCOS. Fachada do

obradoiroobradoirofernando casas e novoafernando casas e novoa

- Arquitectura barroca Arquitectura barroca compostelá.compostelá.

- Santiago. 1738/47.Santiago. 1738/47.

- Fachada occidental da Fachada occidental da catedral.catedral.

- Fachada-telón de 74 m.Fachada-telón de 74 m.

- Exemplo sobranceiro de fachada-- Exemplo sobranceiro de fachada-telón e arquitectura telón e arquitectura esceanográfica, o Obradoiro asume esceanográfica, o Obradoiro asume desde S.XVIII a imaxe emblemática desde S.XVIII a imaxe emblemática de Santiago e Galicia.de Santiago e Galicia.

- Obra cume que culmina a - Obra cume que culmina a transformación barroca da catedral, transformación barroca da catedral, Casas e Novoa adícalle a última Casas e Novoa adícalle a última década da súa vida, e houbo de ser década da súa vida, e houbo de ser rematada polo seu discípulo Ferro rematada polo seu discípulo Ferro Caaveiro.Caaveiro.

- Xa un século antes, Vega e Xa un século antes, Vega e Verdugo impulsara unha reforma Verdugo impulsara unha reforma que non debeu pasar da Torre das que non debeu pasar da Torre das Campás (S). Cando o cabido Campás (S). Cando o cabido catedralicio, forzado pola ruína da catedralicio, forzado pola ruína da vella fachada, encarga a Casas e vella fachada, encarga a Casas e Novoa unha nova, esíxelle Novoa unha nova, esíxelle conservar a torre xa existente e conservar a torre xa existente e acompañala doutra simétrica.acompañala doutra simétrica.

- Inventa esquema de arco triunfal Inventa esquema de arco triunfal flanqueado por 2 torres (= flanqueado por 2 torres (= columnas colosais). A morea de columnas colosais). A morea de liñas verticais do paño central liñas verticais do paño central multiplican a proxección multiplican a proxección ascensional das torres ascensional das torres ritmo ritmo vertical trepidante. vertical trepidante.

- Une a parte central, recuada Une a parte central, recuada respecto ás beiras, cun muro respecto ás beiras, cun muro cóncavo que evita a rixidez dos cóncavo que evita a rixidez dos recantos mortos nos ángulos. Todo recantos mortos nos ángulos. Todo suxire a sensación dinámica dun suxire a sensación dinámica dun diafragma case transparente e diafragma case transparente e flexible que, apertado polas flexible que, apertado polas bandas entre 2 sólidas torres, sube bandas entre 2 sólidas torres, sube coma unha lapa.coma unha lapa.

- Garantir a iluminación interior do Garantir a iluminación interior do templo románico templo románico deseño do deseño do pano central en forma de enorme pano central en forma de enorme espello ou espello ou transparente transparente de vidro, de vidro, que Casas disimula entre a rica que Casas disimula entre a rica decoración plástica.decoración plástica.

- O paramento ascende polas O paramento ascende polas columnas superpostas de orde columnas superpostas de orde xigante ata superar a altura real do xigante ata superar a altura real do templo templo perfil piramidal dunha perfil piramidal dunha espadana furada, culminando nun espadana furada, culminando nun fornelo aberto que acubilla á fornelo aberto que acubilla á estatua do Apóstolo e un remate estatua do Apóstolo e un remate cupulado en correspondencia ás cupulado en correspondencia ás duas torres. Decoración minuciosa duas torres. Decoración minuciosa próxima ao próxima ao horror vacui, horror vacui, cobre a cobre a superficie con estatuas e motivos superficie con estatuas e motivos variados e complexos.variados e complexos.

62.62. Retablo maiorRetablo maiormosteiro san Martiño pinariomosteiro san Martiño pinario

fernando casas e novoafernando casas e novoa

Arquitectura e escultura do barroco compostelán.Arquitectura e escultura do barroco compostelán. Santiago. 1730/33.Santiago. 1730/33. Retablo principal da igrexa de San Martiño Pinario.Retablo principal da igrexa de San Martiño Pinario. Retablo bifronte coma iconostase emprazado entre cruceiro e Retablo bifronte coma iconostase emprazado entre cruceiro e

coro. 3 carreiros, 2 andares.coro. 3 carreiros, 2 andares. Esculturas de Miguel de Romai e Bieito Silveira.Esculturas de Miguel de Romai e Bieito Silveira.

- A sona acadada por Casas e Novoa A sona acadada por Casas e Novoa nomeamento coma nomeamento coma mestre de obras do mosteiro bieito de San Martiño Pinario, mestre de obras do mosteiro bieito de San Martiño Pinario, situado na beira da catedral xacobea. Entre as súas situado na beira da catedral xacobea. Entre as súas intervencións no mosteiro, Casas deseña as trazas do intervencións no mosteiro, Casas deseña as trazas do retablo maior da igrexa, executado polo mestre retablista retablo maior da igrexa, executado polo mestre retablista Miguel de Romai.Miguel de Romai.

- Encargado en substitución dun baldaquino, o retablo debía Encargado en substitución dun baldaquino, o retablo debía emprazarse no cruceiro, separando o coro situado no emprazarse no cruceiro, separando o coro situado no presbiterio do resto da igrexa presbiterio do resto da igrexa grandiosa iconostase de grandiosa iconostase de madeira alzada ata a bóveda, que mantiña o illamento dos madeira alzada ata a bóveda, que mantiña o illamento dos monxes e servía de altar do templo monxes e servía de altar do templo senllas fachadas en senllas fachadas en ámbolos frontes.ámbolos frontes.

- Artellado con tres carreiros en 2 - Artellado con tres carreiros en 2 andares decrecentes que andares decrecentes que describen un perfil piramidal. describen un perfil piramidal. Columnas salomónicas, estípites, Columnas salomónicas, estípites, entaboados discontinuos, entaboados discontinuos, crebados e sinuosos, así como a crebados e sinuosos, así como a com´posición e distribución das com´posición e distribución das esculturas imprimen un vibrante esculturas imprimen un vibrante ritmo ascensional e unha teatral ritmo ascensional e unha teatral profundidade escénica. A profundidade escénica. A profusión decorativa e o brillo profusión decorativa e o brillo dourado da madeira polícroma dourado da madeira polícroma suntuosa riqueza típicamente suntuosa riqueza típicamente barroca.barroca.

- Estructura porosa e funcional, furada - Estructura porosa e funcional, furada por vans (2 portas laterais que por vans (2 portas laterais que permiten tránsito coro-cruceiro) de permiten tránsito coro-cruceiro) de xeito que os fornelos con estatuas xeito que os fornelos con estatuas alternan con pantallas opacas nun alternan con pantallas opacas nun entramado complexo e dinámico.entramado complexo e dinámico.

- Na fronte da igrexa, o eixo central - Na fronte da igrexa, o eixo central contrapón o baldaquino inferior, contrapón o baldaquino inferior, transparente e aberto, onde se transparente e aberto, onde se atopa o altar, co templete atopa o altar, co templete superior, aparatoso que contén a superior, aparatoso que contén a imaxe do santo.imaxe do santo.

- A fronte interior que da ao coro, - A fronte interior que da ao coro, ofrece unha frasquía`+ recollida e ofrece unha frasquía`+ recollida e trascendente por estar destinada trascendente por estar destinada ao rezo dos monxes.ao rezo dos monxes.

63.63. Fachada convento de santa Fachada convento de santa clara.clara.

Simón rodríguezSimón rodríguez

Arquitectura barroca Arquitectura barroca compostelá (compostelá (Barroco de Barroco de placasplacas).).

Santiago. 1719.Santiago. 1719.

Falsa fachada da igrexa do Falsa fachada da igrexa do Covento de Santa Clara.Covento de Santa Clara.

3 carreiros e tres andares 3 carreiros e tres andares flanqueados por pilastras.flanqueados por pilastras.

- Simón Rodríguez protagoniza unha Simón Rodríguez protagoniza unha variante peculiar do barroco galego variante peculiar do barroco galego estilo de placas = singular xogo estilo de placas = singular xogo de placas de granito nu recortadas de placas de granito nu recortadas coma volumes xeométricos que se coma volumes xeométricos que se articulan no paramento articulan no paramento audazmente, desafiando as leis da audazmente, desafiando as leis da estática e as normas clásicas da estática e as normas clásicas da arquitectura.arquitectura.

- Unha das súas mellores obras é a Unha das súas mellores obras é a fcahada do Convento de Sta Clara fcahada do Convento de Sta Clara de Santiago = unha das máis de Santiago = unha das máis orixinais e atrevidas do barroco orixinais e atrevidas do barroco español.español.

- Fachada ficticia trala cal só está a Fachada ficticia trala cal só está a portería do recinto e un pequeño portería do recinto e un pequeño xardín polo que se chega á igrexa, xardín polo que se chega á igrexa, que situada lonxe da rúa, quixo que situada lonxe da rúa, quixo Rodríguez anunciar con este insólito Rodríguez anunciar con este insólito paramento.paramento.

- Encaixada perpendicularmente no Encaixada perpendicularmente no ángulo sur do convento, Rodríguez ángulo sur do convento, Rodríguez artella un retablo de pedra onde o artella un retablo de pedra onde o volume e forza das placas ascenden volume e forza das placas ascenden de abaixo a arriba. Mentres os de abaixo a arriba. Mentres os carreiros laterais son sinxelos, carreiros laterais son sinxelos, concentra toda o aparello concentra toda o aparello decorativo no central = eixo de decorativo no central = eixo de fornelos flanqueados por placas de fornelos flanqueados por placas de variedade case ilimitada: molduras variedade case ilimitada: molduras semicirculares ou cilíndricas, semicirculares ou cilíndricas, volutas, frontóns…volutas, frontóns…

- Culmina o 3º andar un frontón Culmina o 3º andar un frontón semicircular, que acubilla o semicircular, que acubilla o escudo da orde, coroado por tres escudo da orde, coroado por tres insólitos cilindros tumbados.insólitos cilindros tumbados.

- Rodríguez concentra todo Rodríguez concentra todo interese na dura e áspera interese na dura e áspera cualidade da pedra, na rudeza cualidade da pedra, na rudeza do material expresada en placas do material expresada en placas xeométricas e volumes nus. xeométricas e volumes nus. Mediante molduras recortadas Mediante molduras recortadas profundamente no plano profundamente no plano converte o muro nun relevo de converte o muro nun relevo de intenso efecto plástico, de luces intenso efecto plástico, de luces e sombras drásticamente e sombras drásticamente trazadas no paramento.trazadas no paramento.

- Desafía as leis da estática cunha Desafía as leis da estática cunha desacougante inestabilidade desacougante inestabilidade producida por acmulación de producida por acmulación de volumes e masas nas placas, volumes e masas nas placas, frontóns curvos, molduras, e frontóns curvos, molduras, e sobre todo os tres rexos cilindros sobre todo os tres rexos cilindros tumbados tumbados equilibrio tectónico equilibrio tectónico a piques de se romper.a piques de se romper.