VOCABULARIO DE CONCEPTOS E TERMOS ARTSTICOS.BSIDA: construccin de planta semicircular ou poligonal e cuberta con bveda que sobresae na parte posterior dunha igrexa. onde se sita o altar maior.

ALTORRELEVO: obra escultrica en relevo onde o vulto sobresae mis da metade sobre o fondo. Ex: as metopas do Partenn (Fidias).

APARELLO: estructura e disposicin construtiva dun muro. dicir, como aparellamos uns materiais determinados para construir un muro.APARELLO ALMOFADADO: aquel aparello no que os bordes exteriores dos sillares son traballados en forma de almofada. Ex: abunda nos palacios renacentistas.

APARELLO DE CACHOTERA: aquel que est formado por pedras irregulares axustadas por medio de pedras mis pequenas. Os romanos denominbano opus incertum e en casteln, aparejo de mampostera. APARELLO DE CANTERA: aparello de sillares de pedra labrados en forma de paraleleppedo dispostos regularmente en bandas horizontais superpostas. arte de tallar a pedra chmaselle cantera de ah que se chama de cantera s obras de sillares tallados. Os romanos denominbano opus quadratum. En casteln normalmente aparejo de sillera.

ARCO: elemento sustentante, que descarga os empuxes, desvindoos lateralmente, e que est destinado a franquear un espacio mis ou menos grande por medio dun traxecto normalmente curvo.ARCO APUNTADO: tipo de arco que consta de das seccins de curva que forman un ngulo na clave. Ten dous centros e o intrads cncavo. caracterstico do gtico.

ARCO DE FERRADURA: arco ultrasemicircular e con arranques a igual altura. caracterstico da arquitectura musulmana. ARCO DE MEDIO PUNTO: arco de forma semicircular. tpico de perodos arquitectnicos como a arquitectura romana e do romnico.

ARCO DE FAIXA: Aqueles arcos dispostos perpendicularmente ao eixo da nave dunha igrexa ceindo a sa bveda. Tamn se chama perpiao.

ARCO FORMEIRO: aqueles que son paralelos ao eixe lonxitudinal da bveda. Normalmente sirve para separar as distintas naves dunha igrexa.

ARCO PERALTADO: arco de medio punto con das prolongacins rectas ou peraltes que o convirten en ultrasemicircular.

ARCO REBAIXADO: aquel tipo de arco onde a frecha inferior semiluz (luz a distancia horizontal entre os dous puntos de arranque do arco e frecha a distancia vertical entre a lia da arranque do arco e a clave).

ARCOBOTANTE: arco que transmite aos contrafortes a presin da bveda que cubre a nave central. un elemento caracterstico da arquitectura relixiosa na poca gtica.

ARQUITRABE: parte baixa do entablamento que recibe os empuxes do friso e os transmite s columnas.

ARQUIVOLTA: conxunto de arcos inscritos un noutros que forman unha portada abocinada. habitual nas igrexas medievais.

BAIXORRELEVO: relevo que sobresae do fondo menos da metade do vulto.

BALDAQUINO: dosel sustentado por columnas ou piares que cubre un altar, unha tumba ou algn obxecto sacro nas igrexas cristianas, especialmente nas de estilo barroco. O mis clebre foi o construido por Bernini na baslica do Vaticano. Unha variante do baldaquino de reducidas dimensins o ciborio, que serva para coroar o altar ou tabernculo nos antigos templos cristianos.

BAPTISTERIO: lugar adicado ao bautismo nas igrexas crsitianas. En Italia, no Romnico e no Gtico soe estar exento e adiantado fachada principal das igrexas (ex.baptisterio das catedrais de Florencia ou Pisa). En Espaa soe estar dentro da igrexa. BASE: parte inferior da columna sobre a que se asenta o fuste.

BVEDA: estructura que cobre de forma arqueada un espacio entre muros, piares ou columnas. As principais clases de bvedas son:BVEDA DE CANN: frmase ao desprazar un arco de medio punto ao longo dun eixo lonxitudinal.

BVEDA DE ARESTA: aquela que se orixina polo cruzamento de das bvedas de cann.

BVEDA DE CRUCERA: A formada por arcos ou nervios que se cruzan diagonalmente sobre unha clave central comn.

CANON: regra de proporcins na que todas as partes dunha obra estn en xusta relacin entre si.

CAPITEL: seccin dun soporte arquitectnico que enlaza o fuste co arquitrabe. Habitualmente decrase con variados relevos. Tipos:CAPITEL DRICO: aquel que est formado por un baco (bloque en forma de paraleleppedo non moi groso entre a columna e a base do arquitrabe) baixo o cal se coloca unha moldura redonda en voladizo chamada equino; unha serie de aneis da paso ao collarino, zona de transicin ao fuste. CAPITEL XNICO: aquel que conta con das amplas volutas en espiral enmarcando o equino, decorado cun motivo ovoide seriado ao que se chama ovas. O baco reducido, en casos prcticamente unha placa.

CAPITEL CORINTIO: aquel onde o capitel unha sucesin de follas de acanto rematadas por dous caulculos ou volutas mis pequenas que as xnicas entre as que a veces aparece unha rosa ou palmeta.

CAPITEL COMPOSTO: tipo de capitel empregado na arquitectura romana que mestura elementos dos capiteis xnicos e corintios.

CIBORIO: construccin elevada sobre o cruceiro para dar luz ao interior da edificacin que habitualmente ten forma de torre de planta cadrada ou octogonal. Xeralmente remtase con chapitel.

CLAROSCURO: arte de dispor na pintura o contraste entre luces e sombras. Aplcase concretamente a destacar figuras iluminadas sobre un fondo escuro. Este recurso acada a sa mxima expresin no tenebrismo iniciado polo pintor barroco Caravaggio.CLAVE DUN ARCO: doela central da curva do arco.

COLOR PLANA: aquela cor aplicada de maneira uniforme de maneira que non se transmite obra ningn efecto de modelado. Ex: o Cristo amarelo de Gaugin.

COLOR PRIMARIA: aquelas cores que non poden obterse por medio da mestura doutras cores. Seran o maxenta/vermello, o amarelo e o cin/azul. Mediante a combinacin destas cores primarias podemos obter as cores chamadas secundarias.COLOR SECUNDARIA OU BINARIA: aquelas cores obtidas por medio da combinacin de das cores primarias entre si. Seran o laranxa (combinacin de amarelo e vermello), o verde (combinacin de azul e amarelo) e o violeta (combinacin de azul e vermello).COLOR COMPLEMENTARIA: cores que xustapostos nunha pintura se destacan mutuamente. Seran complementarios unha cor secundaria (verde, laranxa, violeta) e a cor primaria que non participo na sa composicin (vermello no caso do verde, azul no caso do laranxa e amarelo no do violeta). A combinacin de dous complementarios na pintura para reforzar a intensidade de ambos un recurso moi utilizado por Delacroix (ex: vermello-verde na Morte de Sardanapalo) e polos impresionistas.COLUMNA: elemento vertical cilndrico de sostn ou decoracin xeralmente constituido por base, fuste e capitel. (si o elemento vertical de sostn ou decoracin fose de forma poligonal chamarase piar).

1

COLUMNA SALOMNICA: aquela que ten o seu fuste contoneado en espiral, con cinco, seis ou mis voltas e decoracin de pmpanos e racimos. Ex: as do baldaquino de san Pedro do Vaticano (Bernini).

CONTRAFORTE: peza arquitectnica de forma prismtica que se une a un muro pola parte exterior e contribe a aumentar a solidez do mesmo. Foi moi utilizado nas igrexas romnicas.

CONTRAPOSTO: recurso escultrico ideado na Grecia Clsica que consiste na disposicin balanceada da figura, de xeito que a perna sobre a que descansa o peso do corpo, en tensin, se corresponde co repouso do brazo do mesmo flanco; namentres que a perna oposta, en repouso, se complementa nese lado co brazo en tensin. Desta maneira consguese unha imaxe natural do corpo humano. A primeira aparicin do contraposto en escultura dase no perodo severo co Efebo do escultor Kritios (sobre 480 a.C.).

CORNIXA: parte sobresante superior dun entaboamento ou dun muro. (ex: os templos dricos contaban cunha cornixa sobre friso de triglifos e metopas).

CADRO DE HISTORIA: xnero pictrico que se define por escoller como tema acontecementos histricos ou lexendarios relevantes aos que se atribe certo carcter exemplar.A sa orixe est no sculo XVI pero alcanza o mximo desenvolvemento nos sculos XVIII e XIX. Son obras realizadas en grandes formatos e moi minuciosas xa que pretenden reconstruir fielmente unha situacin histrica. Representbanse asuntos de historia antiga (Grecia e Roma) ou de historia medieval e moderna. Co romanticismo aplcase a asuntos de historia contempornea (ex: matanza de Cos de Delacroix). Durante o sculo XX o xnero sobrevive s no realismo socialista pois canto a arte contempornea se acerque historia (ex: Guernica de Picasso) utilizar unha linguaxe completamente distinta caracterstica do xnero.

Rapto das sabinas, de DavidCADRO DE XNERO: aquel tipo de pintura que representa escenas da vida coti de modo amable ou anecdtico e en formato pequeo ou mediano. O seu destino habitual a decoracin de interiores domsticos dunha clientela burguesa. un dos xneros caractersticos da pintura holandesa do sculo XVII.

A encaixeira de VermeerCPULA: bveda semiesfrica que xeralmente cobre un espacio cadrado. Para pasar a unha planta circular ou octogonal emprganse uns elementos de transicin chamados trompas ou pechinas.

CURVA PRAXITELIANA: recurso escultrico que debe o seu nome ao xenial escultor grego Praxteles e que consiste nunha acentuada incurvacin da cadeira creando as un ritmo de lias e unha sensacin de enorme sensualidade.

DEAMBULATORIO: corredor que rodea por atrs a capela maior (prebiterio) dun templo. a prolongacin das naves laterais e s excepcionalmente se da sen elas. Tamn chamado xirola. habitual das igrexas de peregrinaxe.

DOELA: cada unha das pedras que labradas en forma de cua forman un arco.

ESPAZO LMITE: concepto exposto polo historiador da arte Focillon para referirse escultura romnica. Sera aquela caracterstica de estilos como o romnico onde a escultura ve condicionado o seu espazo polo marco arquitectnico do que depende. Tamn podemos denomnalo adaptacin ao marco. Ex: si vemos un tmpano romnico vemos que as posturas das figuras estn adaptadas ao espazo que lles deixan nese tmpano, sin rchalo nunca.

Eva de San Lzaro de AutumESPAZO MEDIO: concepto exposto polo historiador da arte Focillon para referirse escultura de estilos como o gtico ou o barroco onde as figuras desenvlvense no espazo de forma autnoma ao espazo arquitectnico onde estn incluidas.Ex: os grupos da Anunciacin e Visitacin de Reims son estatuas columnas das xambas da portada da catedral pero non estn limitadas polo espazo arquitectnico no que se insertan senn que ocupan mais espazo e cobran vida fora deste.

ENTABLAMENTO: nos templos gregos e romanos, o conxunto de pezas arquitectnicas sostidas por columnas. O entaboamento est composto por tres elementos: arquitrabe, friso e cornixa.

NTASE: mecanismo de correccin visual tpico da arquitectura clsica. Mediante un engrosamento do fuste das columnas na sa parte media consguese, por efecto da perspectiva, que o fuste semelle recto.

ESCULTURA: arte de modelar, de tallar ou esculpir en barro, pedra, madeira ou outra materia, representando un obxecto, unha persoa, etc.ESCULTURA DE VULTO REDONDO: aquela que pode ser contemplada desde calquera punto de vista ao seu redor.

ESCULTURA EXENTA: escultura de vulto redondo.ESFUMADO/SFUMATO: consiste en rebaixar os tons dunha pintura para lograr, coa suavidade da factura, certo aspecto de vaguidade e distancia. O iniciador e gran mestre foi Leonardo da Vinci.ESTATUA ECUESTRE: tipoloxa escultrica na que se representa ao retratado sobre un cabalo. Ex: estatua de Marco Aurelio (arte romana)

ESTATUA COLUMNA: escultura pegada ao fuste dunha columna.

ESTILO: chmase as ao conxunto de rasgos formais que ao aparecer constantemente e de forma combinada se consideran caractersticos da obra dun artista, dunha escola artstica ou dun perodo determinado da historia da arte.Tradicionalmente o estilo a forma en que acotamos perodos para estudiar a historia da arte. Focillon distinguiu catro momentos na vida de cada estilo: unha fase experimental ou creativa (ex.escultura grega arcaica), unha clsica ou de madurez, unha de refinamento (correspoderan na escultura grega s das fases do clasicismo) e unha barroca ou de decadencia (ex.a escultura grega helenstica).FRISO: parte central do entaboamento clsico, entre o arquitrabe e a cornixa.

FUSTE: parte central alongada dunha columna. Est comprendido entre a base e o capitel.

ICONOGRAFA: ciencia que estudia as orixes, formacin e desenvolvemento dos temas figurados e dos atributos cos que poden identificarse e dos que normalmente van acompaados.ICONOLOXA: ciencia que estudia o sentido que as formas, imaxes dunha obra, posen en canto concerne ao alegrico ou o simblico.IMPOSTA: fiada sainte de sillares sobre os que se asenta un arco ou bveda. LIA SERPENTINATA: caracterzase polo movemento xiratorio ou helicoidal de cadeiras, ombros e cabeza que se contrabalancean.

MNSULA: elemento en saedizo que serve para soster unha cousa.

MTOPA: espazo entre dous triglifos do friso drico que xeralmente se decoran con relevos.

MODELADO: execucin en barro ou cera do modelo que se propn o artista reproducir nunha substancia consistente. En pintura, todo o que confire pintura un aspecto de vulto redondo.NRTICE: do latn narthex. Parte do adro da baslica paleocristi, contigua mesma, porticada e reservada aos catecmenos.

NATUREZA MORTA/BODEGN: xnero pictrico que se caracteriza pola representacin de obxectos inanimados (animais mortos, vexetais, viandas, vaixela, cacharrera, instrumentos musicais) nun interior. O seu maior esplendor dase coas escolas espaola e holandesa do sculo XVII.En ambos casos ten a consideracin de xnero menor destinado a unha clientela privada. A partires de mediados do sculo XIX volve a ser u xnero atractivo e cultivado por Manet ou Czanne e, especialmente por Picasso e Braque no nacemento do cubismo.

PAISAXE: xnero pictrico que ten como obxecto a representacin de formas da natureza. As representacins da natureza son casi tan antigas como a arte mesma pero a paisaxe entendida como xnero artstico autnomo unha creacin moderna. As, as primeiras representacins paisaxsticas puras nacen no sculo XVI con Leonardo, Durero e os pintores da escola de Venecia. Logo tamn ser tratado polos pintores do barroco holands, francs e italiano chegando sa plenitude como xnero cos pintores romnticos (ex, Constable, Turner). A partir de a, ser cultivado por diversas escolas dos sculos XIX e XX (impresionistas, postimpresionistas, fauves).PARTELUZ: elemento vertical que divide en dous un vano (ventana, porta). Tamn se chama mainel.

PENDENTE: cada unha das catro bovedias triangulares curvilneas sobre as que se asenta unha cpula. Serven para poder pasar da planta cadrada circular e as poder acometer a construccin dunha cpula. En casteln denomnase pechina.Para pasar dunha planta cadrada a unha circular temos das posibilidades: utilizar pendentes ou ben utilizar trompas.

PERSPECTIVA: procedemento ou ciencia encargado da representacin do espazo (da terceira dimensin) sobre unha superficie pictrica. Existen diversos tipos:PERSPECTIVA AREA: procedemento de perspectiva que supera a representacin da perspectiva lineal ao representar a importancia que ten a existencia do aire na visin das cousas. Consistiu en modificar os contornos e perfs dos obxectos (sfumato), en perder nitidez da visin coa distancia e en usar cores mais plidas para representar os espazos lonxanos. Comezouna a utilizar Leonardo da Vinci e logo acadou a perfeccin cos grandes Mestres do barroco.PERSPECTIVA LINEAL: aquel procedemento propio do primeiro Renacemento e propio dunha formulacin matemtica que consiste en trazar un grupo de lias que configuran unha pirmide que ten por vrtice o punto de fuga das mesmas para, a partir de a, representar adecuadamente as figuras na distancia. Ten o problema de que non chega a proporcionar unha visin das figuras que resulte fiel realidade.PERSPECTIVA XERRQUICA: consiste en representar s personaxes de diferentes tamaos, en funcin da sa relevancia social.

PICTRICO: da pintura ou relativo a ela. Tamn se pode empregar para referirnos a un aspecto da realidade idneo para ser representado por medio da pintura. Ex: unha paisaxe pictrica. Nun sentido mis preciso, o historiador da arte Wolfflin referase a pictrico como aquel estilo de pintura que fai prevalecer o uso da cor frente ao debuxo. decir, aquel no que a separacin entre un obxecto e outro faise por medio de pinceladas de cor e non por medio de lias. Neste sentido, a pintura renacentista sera lineal mentres que a barroca sera pictrica.PIAR: elemento sustentante de seccin cuadrangular, rectangular ou poligonal. Se ao piar se lle unen columnas ou semicolumnas, denomnase piar composto.

PILASTRA: piar adosado a un muro ou a outro piar.

PLAN CENTRAL: edificio cos paramentos exteriores equidistantes con respecto a un punto central. Ex: Coliseo de Roma.

PLANTA BASILICAL: edificio cos muros exteriores non equidistantes con respecto a un punto central.

PLANTA DE CRUZ GREGA: planta dun edificio en forma de cruz onde os brazos son iguais.

PLANTA DE CRUZ LATINA: planta dun edificio en forma de cruz onde os brazos son desiguais.

PLSTICO: neste campo da Historia da Arte podemos considerar que o termo se refire arte e tcnica de modelar. As podemos falar de artista plstico como aquel que traballa neste campo.PRESBITERIO: nas igrexas o lugar reservado aos sacerdotes onde se atopa o altar maior.

RETRATO: xnero pictrico, escultrico e fotogrfico baseado na representacin da efixe dunha ou varias persoas.Segn a porcin da figura que se incla no retrato podemos distinguir entre retrato de busto (do peito hacia arriba), retrato de tres cuartos (aprox.3/4 partes da figura) ou de corpo enteiro. Segundo o nmero de retratos distinguiramos retratos individuais, doble retrato (das figuras) e retratos colectivos ou de grupo.ROSETN: vent ou van en forma circular. Normalmente est decorado por vidrieiras.

TCNICA DE PANOS MOLLADOS: prctica escultrica ideada por Fidias que consiste en representar as vestimentas das figuras pegadas ao corpo, como si estivesen molladas.

TMPANO: espazo comprendido entre as das cornisas inclinadas dun frontn e a horizontal da sa base.

Espazo entre as arquivoltas e o dintel dunha portada.

TORSO: escultura que representa a unha persoa carente de pernas, brazos e cabeza.

TRIBUNA: galera situada sobre a nave lateral dun templo onde se poden aloxar os fieis.

TRIFORIO: serie de vents ornamentais separadas por maineis que practicadas no groso dos muros da nave central dunha igrexa por riba das arcadas que dan s naves laterais. Non debe confundirse coa tribuna xa que esta ltima ten a mesma anchura que a nave lateral sobre a que se sita.

TRIGLIFO: motivo decorativo dos frisos gregos de orde drica que se presentan alternndose coas mtopas e que constan de tres bandas verticais.

TROMPA: pequena bveda semicnica, co vrtice no ngulo dos muros e a parte ancha cara fra, que se emprega para transformar unha planta cadrada en octogonal. Sobre a planta octogonal xa posible asentar unha cpula.

VELADURA: tcnica pictrica que consiste en aplicar sobre as cores unha tinta transparente co fin de suavizar o ton das mesmas.

XAMBA: cada unha das das pezas verticais que sosteen o dintel.