-
1
O brillo dos elefantes
X E R A I S
-
2
o autorFran AlonsoFran Alonso (Vigo, 1963) é narrador, poeta,
editor e xornalista. Traballa nunhaeditorial, mantén o blog
Cabrafanada e colabora na prensa.O seus libros máis lidos pola
xente nova son: O brillo dos elefantes (1999), que foifinalista do
Premio Raíña Lupa; o libro de poemas Cidades (1997), PremioRañolas
de Literatura Infantil e Xuvenil; A vida secreta de María Mariño
(2007);Cartas de amor (2006, colección Fóra de Xogo); e Poetízate
(2006, colección Fórade Xogo), unha desenfadada antoloxía de poesía
galega.Tamén destacan os seus libros Cemiterio de elefantes (1994),
Silencio (1995),Tráiler (1991) e Males de cabeza (2001). E é autor
do álbum ilustrado A casa daduna (2002), que mereceu a distinción
White Ravens 2003 da InternationaleJugendbibliothek de Múnic
(Alemaña).Como poeta, publicou Persianas, pedramol e outros nervios
(1992), Tortillas para osobreiros (1996), Subversións (2001) e
Balada solitaria (2004). Tamén obtivo oPremio Blanco Amor de
Novela.
o ilustradorEnjamioEnjamio, naceu na Habana no ano 1962.
Graduouse na Escola de Artes PlásticasSan Alejandro da mesma cidade
con estudios realizados no Instituto Superior deArte de
Cubanacán.Traballou como deseñador gráfico e ilustrador en
editoriais cubanas, ao tempo queimpartía docencia no Instituto de
Deseño da Habana.A partir de 1995 comeza a publicar os seus
traballos en diversas editoriais galegas.Conta co Primeiro Premio
de Cartel Ilustrado convocado pola OEPLI en 1997, oprimeiro premio
de carteis anunciadores do Entroido en Vigo (1995). Recibiuunha
mención especial no concurso Colihue de Ilustración (Arxentina,
1989) e naBienal Internacional do Cartel (México, 1990). O álbum
Animais de compañía, doque é ilustrador, foi seleccionado para o
catálogo White Ravens de InternationaleJugenBibliothek de Munich.En
t re as súas obras pódense citar O home que non quería soñar; Na
fogueira dos ve r s o s;A ave n t u ra das core s; Contos
marabillosos II; Ca rlota, a marm o t a; Ca rlota e a bota per -d i
d a; Un tren cargado de misterios; Ca ra a un lugar sen nome; Un;
Animais de compa -ñ í a; O gato con botas; ¡ Alguén roubou a lúa!;
Melando e os paxaro s; Un polbo xigante…
-
3
o libroO brillo dos elefantes foi finalista do premio Raíña
Lupa. Segundo AgustínFernández Paz, trátase dun «Texto
comprometido, a contracorrente, que nos emo-ciona e nos fai lembrar
que as palabras agardan ocasións coma esta para amosar-nos toda a
forza que agachan no seu interior».
De BLIX podemos recoller:Esta primeira incursión na narrativa
infantil do autor ábrese cun poema no quedeixa explícita a súa
dedicación ao mundo da poesía.O relato, situado nunha aldea de
Centroamérica, Matagalpa, ten como eixe fun-damental o horror e a
incerteza que sente o neno protagonista ante a situaciónsocial na
que se ve inmerso. A través dos seus sentimentos, narrados desde a
súapropia voz, o libro convértese nun sensible manifesto que
reflicte con gran realis-mo as situacións de medo e miseria coas
que conviven os habitantes deCentroamérica.Os referentes da súa
infancia: a nai, a avoa, dona Chencha e, sobre todo, o mes-tre, fan
que na conciencia do neno quede un oco para a esperanza, por riba e
apesar de toda a miseria, a guerra, a morte e outros conflitos
sociais que rodean asúa existencia (como son o problema das drogas
ou o abandono da aldea coa buscade emprego na cidade).
Helena González dixo deste libro no programa Diario Cultural, da
Radio Galega:«De novo é un neno o que observa a realidade e dá
conta dela, mesturando as súasdecepcións cos seus desexos. Un neno
para facer sentir o que non conseguen osxornais nin as reportaxes
de televisión: traspasar a nosa pel curtida e facer ver a
rea-lidade a través das emocións dun neno, que conta o que ve e o
que sente e, en con-secuencia, explica o que hai, un país devastado
pola guerra, pola fame, pola inxus-tiza e polos desastres naturais,
un país no que a noite é unha ameaza».
-
4
temas e valoresA guerra e o valor da vida«Vexo os rapaces da
aldea disparándose no monte cando xogan; (…)vexo o silencio mesto e
inquietante que ás veces se apodera das cousascoma cando se
pronuncia a palabra guerra; vexo a totumba que armanas galiñas
cando senten os disparos dos paramilitares que baixan de
noite buscando sangue». Os nenos xogan a compas e contras.
Os nenos no terceiro mundoSobre eles cae a inxustiza con toda a
súa forza. Son os máis pobres dospobres.
A diferenza entre nenos e nenas,homes e mulleres. «En Matagalpa
as nenas son coma mulleres peque-nas. Eu alégrome de non ter nacido
nena. Traballan moito máis ca nóse os pais berran e baten nelas a
cotío.
Vivir no campo ou na cidadeO que supón a cidade neses lugares de
miseria.
A familiaOs pais abandonan mulleres e fillos.
Os nenos da rúaAs familias desestruturadas e o desamparo dos
pequenos lévaos a ten-tar sobrevivir na rúa, en compañía dos seus
iguais, resistindo a base dedroga.
O compromisodos escritores co terceiro mundo ou contra a
inxustiza. Fran Alonso,xunto con outros autores coma María
Reimóndez, caracterízanse polaestreita relación que manteñen, non
só na obra senón tamén na vidacon estes mundos máis
desfavorecidos.
-
5
actividades* As actividades que se propoñen, a continuación,
están pensadas para que o profesora-do elixa aquelas que poidan
resultar máis adecuadas para o seu alumnado ou para adinámica do
grupo.
Antes da lectura
• Co libro na man detémonos na portada e na súa ilustración, sen
deixar de lado o títu-lo, para imaxinármonos cal é a historia que
se oculta detrás.• Pensamos en como brillan os elefantes, se é que
o fan. Reflexionamos acerca do signi-ficado que pode ter o título e
falamos do que expresa a imaxe da capa. Dicimos en vozalta ou
escribimos o que nos suxiren.• Abrimos o libro e observamos as
ilustracións. Imaxinamos unha historia na que teñanun papel esas
imaxes.• Lemos o texto da contraportada e imos achegándonos un
pouco máis a ese relato queestamos a punto de ler. Elaboramos
hipóteses con todos os datos dos que xa dispoñemos.• Falamos do
autor, que quizais coñecemos doutros libros. Ampliamos a
informaciónlendo ambas lapelas. Podemos documentarnos máis na
biblioteca, buscando as súasobras ou libros de referencia.
Realizamos unha busca en internet. Podes atopar infor-mación en
Cabrafanada, o blog do autor. Nese blog podes ler tamén o texto «O
secues-tro dos elefantes».• Unha vez localizados as obras deste
autor na biblioteca, realizamos unha exposicióncon eles. Se nos
falta algún indagamos se podemos conseguilo na biblioteca pública
ouse algún dos compañeiros o ten e o pode prestar.• Unha vez
observadas as ilustracións, comentamos se coñeciamos a este
ilustrador, enque libros nos atopamos coas súas obras, a opinión
que nos merecen antes de comezara lectura… Buscamos as súas obras
na biblioteca para poder expoñelas ou conseguímo-las tal como
fixemos coas do autor. Buscamos máis información sobre el.• Podemos
comentar algo sobre a colección: cal é o seu nome, que outros
libros edita-dos por ela coñecemos, se nos gusta e por que…•
Realizamos, en voz alta ou por escrito, a ficha bibliográfica.
Indicaremos nela o títu-lo, autoría, ilustrador/a, colección,
editorial, se xa se teñen realizado outras ediciónsdesta mesma
obra…
Ao longo da lectura
• Lemos a dedicatoria e tentamos buscar no mapa onde queda a
illa e o volcán ao quese refire.Intentamos indagar quen son as
persoas que aparecen citadas con nome e apelidos.• Na páxina da
dedicatoria aparece un paxaro, saberíamos dicir de cal se trata?
Por queestará aí esa ave e non outra?• Lemos as citas e concluímos
qué teñen en común. Coñecemos algún dos autores cita-dos? De nos
apetecer, poderemos buscar máis información acerca deles.• Lemos
varias veces o poema que dá entrada á historia para tentar
extraerlle toda a bele-za que contén e ir entrando silandeiramente
na linguaxe do escritor.
-
6
actividades• Á hora de interpretar o poema podemos comentar se
atopamos algún recurso, comocomparacións ou imaxes…e o que
significa para cada un de nós…Entre todos podere-mos realizar unha
interpretación máis ampla na que sumemos significados.•
Contestemos:
– Quen narra a historia?– Que son os zancudos?– Quen son os
paramilitares?– E os grupos de autodefensa?– Que sería a
guerrilla?– Que personaxes do relato estiveron na guerrilla?– Quen
son os cheirapegas?
• Falemos:– Por que cres que se drogan os cheirapedras? Que
efectos pode ter o consumo desassustancias no seu futuro?– De onde
vén a violencia e o odio? A onde conducen?
• Realizamos un marcador de lectura adecuado para este libro.•
Vaiamos situando sobre un mapa os lugares dos que se nos fala.•
Tomemos nota, mental ou escrita, dos personaxes que aparecen no
relato para poste-riormente describilos.• Despois de ler cada un
dos capítulos poñémoslle un título que nos resulte propicio.•
Documentámonos para saber a época da historia de nicaraguana
corresponde o texto.• As guerras declaradas e as guerras
encubertas. Intentemos investigar sobre aqueleslugares do mundo nos
que neste momento se estean a dar estas situacións.• O valor da
morte: «aquí, onde vivimos, mátante por calquera cousa», «Porque
aquí,como di a mamá, a vida non vale nada». Falemos acerca disto.•
Podemos tomar nota das froitas do país, dos animais, das árbores,
das comidas, … detodo aquilo que penses que o país ten se seu.•
Investiga quen son os cooperantes. Posteriormente, relaciónaos con
algo que teñas lidono texto.• Expliquemos coas nosas palabras:
– «O tempo ergue barricadas para a memoria».– «Unha desas noites
en que o estraño e o fermoso conviven dentro da alma». – «Desde o
máis profundo da noite, ela sorría.»– «Engulírao a noite invisible,
coa súa canción de dolor»
• Busquemos todos os nomes dos lucecús.• Segundo o protagonista
deste relato, a poesía pode salvar do pánico. Así o fai el
candorecita en voz alta, unha e outra vez, cada verso do poema,
para escorrentar o medo. Queopinión temos ao respecto? Que sabemos
do temor? A qué tememos? Como nos defen-demos deste sentimento?•
Escribamos unha composición baixo o título «Os meus medos».• Neste
texto atopamos un neno que ama a poesía. O protagonista de
«Palabras deCaramelo» de Gonzalo Moure, tamén o fai. Lembrámolo?•
Recollamos as ideas principais do libro, aquilo que nos chamou máis
a atención…• Anotemos os fragmentos que máis nos gustaron para
compartilos cos compañeiros ecompañeiras.• O relato está escrito en
prosa. Con todo, contén moita poesía, a modo dunha prosapoética…
Busquemos algún anaco significativo a este respecto.
-
7
actividades• Escribamos un texto sobre a noite dun xeito
poético.• A noite para o protagonista é o territorio do medo…
Expliquemos a razón.• Taquín –o mestre– desaparece; tal vez o
matan, tal vez se vai a outro sitio… No entan-to, no seu lugar
quedará o neno protagonista, que continuará o seu traballo e que
llesensinará poemas aos nenos da aldea, onde o fai? Ocórresevos
algunha outra situación naque uns continúan a labor que comezaran
outros?• Eliximos a ilustración que máis nos agradou e argumentamos
a nosa elección.Escribimos o texto que nos suxira esta imaxe. •
Buscamos algún fragmento do texto que queiramos ilustrar. Facémolo!
• In vestiguemos cal é a situación actual de Nicaragua, o país do
que se fala. Xa de paso,re v i s a remos a súa Historia máis
recente para comprender mellor o que se conta no re l a t o.•
Realicemos un cartel co mapa deste país, situando os lugares que se
citan, debuxandoos animais… é dicir, un «mapa ilustrado».•
Indaguemos acerca do que podemos facer por eses rapaces do terceiro
mundo, queseguen a pasar penalidades. Seguro que atopamos a maneira
de apoialos, de botarllesunha man, de compensalos…• Estes rapaces e
rapazas do relato, viven rodeados pola morte e a violencia, o medo
e otraballo. Non teñen tempo nin medios para poderen estudar, son
coma velliños peque-nos. Pola contra, no primeiro mundo os rapaces
poden estudar e non o fan; a súa infan-cia parece durar moito
tempo… Que pensamos ao respecto? Que pode haber de certoen que a
situación confortable destes últimos se apoia na explotación dos
primeiros?
Despois da lectura
• Unha vez rematada a lectura, podemos reflexionar uns instantes
para comentar ostemas que se trataron . Realizamos unha posta en
común para poder intercambiar ideasa este respecto.• Comentemos a
opinión que nos merece o libro.• Se nos gustou, escribamos unha
recomendación, que colocaremos no taboleiro dabiblioteca ou
publicaremos na revista.• Cando chegamos ao final da historia
observamos que o autor lle colocou título aoscapítulos, igual que
fixeramos nós. Vexamos as coincidencias.• No remate da obra, cando
se nos dá a data final de impresión, fálasenos dos refuxia-dos.
Expliquemos quen son e a razón pola que o son. Fálase, tamén, do
aumento dafame no mundo e de como esta afecta, sobre todo, ás nenas
e nenos do terceiro mundo.Por que pensas que isto é así?• Leamos
outros libros deste mesmo autor.• Localicemos outros libros que
tratan o tema da guerra.• Podemos buscar aqueles que tratan da vida
dos nenos e as nenas en lugares moi dis-tantes dos nosos.•
Pensemos: a quen lle regalaríamos este libro e por que? Que
dedicatoria lle escribiríamos?• Agora dirixámonos ao autor. El debe
ser alguén especial. Non todo o mundo é quende poñerse na pel dos
demais e poder contar o que senten con tanta emoción.Escribámoslle
unha carta falándolle do que supuxo para nós a lectura deste
texto.• Po d e remos preguntarlle como coñeceu aos nenos e nenas do
terc e i ro mundo, das viaxe sque re a l i zou … e todo aquilo que
se nos ocorra en relación aos temas tratados no libro.
-
8
Pedidos a:
C o m e rcial Grupo AnayaPol í gon o d e B e rg o n d o1ª Tr
avesía - Pa rcela B115.165 Bergondo (A Coruña)Te l f. : 981 795 656
/ Fa x : 981 795 660
EDICIÓNS X E R A I S DE GALICIA
X E R A I SDoutor Marañón, 1 2 . 36211 V i goA p a rtado Postal
1446. 36200 V i goTe l é fonos (986) 21 48 88 - 21 48 80T e l e f a
x : ( 9 8 6 ) 2 0 1 3 6 6Correo electrónico: xe r a i s @ xe r a i
s . e sh t t p : / / w w w . x e r a i s . e s /
© Pilar Sampedro e Maruxa Caamaño, 2007© Edicións Xerais de
Galicia, S.A., 2007Depósito legal: VG 282-2007
