ÖÖZEL (SZEL (SİİSTEMATSTEMATİİK) MK) MİİNERALOJNERALOJİİ

ProfProf.Dr.Dr. Sabah YILMAZ . Sabah YILMAZ ŞŞAHAHİİNNIV. DersIV. Ders

JEOFJEOFİİZZİİK MK MÜÜHENDHENDİİSLSLİĞİİĞİ BBÖÖLLÜÜMMÜÜ

Mineral SMineral Sıınnııflamasflamasıı

ÖÖzel mineraloji (sistematik mineraloji) minerallerin zel mineraloji (sistematik mineraloji) minerallerin kristalografikkristalografik ve fiziksel ve fiziksel öözelliklerini, kimyasal zelliklerini, kimyasal bilebileşşimlerini ve yapimlerini ve yapıılarlarıınnıı inceleyerek taninceleyerek tanıımlayan, mlayan, ayrayrııca oluca oluşşumlarumlarıınnıı ve kullanve kullanıılma olanaklarlma olanaklarıınnıı da da araaraşşttııran bir bilim dalran bir bilim dalııddıır. r. DoDoğğada yaklaada yaklaşışık 3500 mineral tank 3500 mineral tanıımlanmmlanmışışttıır. r.

Mineraller değişik ölçütler esas alınarak sınıflandırılabilir.

En yaygın kullanılanıC.Palache, H.Berman, C.Frondel (1952) ve H.Strunz

(1966) tarafından kimyasal temele dayanan sınıflama olup, aşağıdaki bölümlere, bu bölümler de alt bölümlere ve gruplara ayrılmaktadır:

1. Nabit elementler, 2. Sülfürler, 3. Halojen tuzları, 4. Oksitler ve hidroksitler, 5. Nitratlar, Karbonatlar ve Boratlar6. Sülfatlar, kromatlar, molibdatlar, volframatlar7. Fosfatlar,arsenatlar, vanadatlar, 8. Silikatlar, 9. Organik bileşikler (okzalatlar, organik asitler, …)

Atmosferdeki asal gazlarAtmosferdeki asal gazlarıın dn dışıışında, donda, doğğada ada nabitnabit halde sadece halde sadece yaklayaklaşışık 20 element bulunur. k 20 element bulunur.

Bu elementler Bu elementler üçüçe ayre ayrıılabilir: labilir: 1.1. Metaller, Metaller, 2.2. YarYarıımetallermetaller, , 3.3. Ametaller (metal olmayanlar). Ametaller (metal olmayanlar).

SSİİLLİİKATSIZLARKATSIZLAR1. ELEMENTLER1. ELEMENTLER

1.1. NabitNabit metallermetaller

•• AltAltıın (n (AuAu, , AgAg, , CuCu ve ve PbPb), ), •• Platin (Platin (PtPt, , PdPd, , IrIr ve ve OsOs) ve ) ve •• Demir grubu (Demir grubu (FeFe ve ve FeFe--NiNi). ).

AyrAyrııca ca HgHg, Ta, Sn ve , Ta, Sn ve ZnZn da da nabitnabit olarak bulunur. olarak bulunur.

22. . NabitNabit yaryarıımetallermetaller iki iki eeşşyapyapıısalsal grup olugrup oluşşturur: turur:

•• As, As, SbSb ve ve BiBi (arsenik grubu) ve(arsenik grubu) ve•• SeSe ve ve TeTe grubu grubu

3. Ametaller 3. Ametaller

•• Elmas Elmas •• GrafitGrafit formlarformlarıındaki ndaki CC ddıır.r.

Grafit

Gümüş

KükürtElmas

Altın

MetalMetal--yaryarıı metallerin ametaller ile olan bilemetallerin ametaller ile olan bileşşiklerine geniiklerine genişşanlamda sanlamda süülflfüürler adrler adıı verilmektedir. Dverilmektedir. Döörde ayrrde ayrııllıırlar: rlar:

1. 1. SSüülfidlerlfidler ((SS’ü’ünn yaptyaptığıığı bilebileşşikler), ikler), 2. 2. SSüülfarsenidlerlfarsenidler (S ve (S ve AsAs’’inin yaptyaptığıığı bilebileşşikler; ikler; realgarrealgar, ,

öörpimentrpiment, , kobaltitkobaltit, , arsenopiritarsenopirit), ), 3. 3. ArsenidlerArsenidler ((AsAs’’inin yaptyaptığıığı bilebileşşikler; nikelin, ikler; nikelin, skutteruditskutterudit), ), 4. 4. TelluridlerTelluridler ((TeTe’’inin yaptyaptığıığı bilebileşşikler).ikler).

SSüülflfüürler irler iççin genel formin genel formüül l XmZnXmZn olarak verilmiolarak verilmişştir, burada X tir, burada X metalik ve Z ametal elementleri temsil etmektedir.metalik ve Z ametal elementleri temsil etmektedir.

2. S2. SÜÜLFLFÜÜRLERRLER

BazBazıı öönemli snemli süülflfüür minerallerir mineralleriSSüülfidlerlfidler Galenit (Galenit (PbSPbS)) SfaleritSfalerit ((ÇÇinkoblendinkoblend) () (ZnSZnS)) SinaberSinaber ((HgSHgS)) AntimonitAntimonit ((FeAsSFeAsS)) MolibdenitMolibdenit (MoS2)(MoS2) KalkosinKalkosin (CuS2)(CuS2) PritPrit ((FeSFeS)) KalkopritKalkoprit (CuFeS2)(CuFeS2) KovellinKovellin ((CuSCuS))SSüülfarsenidlerlfarsenidler RealgarRealgar ((AsSAsS)) ÖÖrpimentrpiment (As2S3)(As2S3) KobaltitKobaltit ((CoCo,,FeFe))AsSAsS ArsenopiritArsenopirit ((FeAsSFeAsS))ArsenidlerArsenidler SkuterruditSkuterrudit ((CoCo,,NiNi)As3)As3 Nikelin (Nikelin (NiAsNiAs))

GalenitGalenit Kimyasal bileKimyasal bileşşim: im: PbSPbS (% 86.6 (% 86.6 PbPb, % 13.4 S)., % 13.4 S). Kristal sistemi =Kristal sistemi = KKüübik, bik,

ŞŞekilekil--BiBiççim =im = GGüüzel zel idiyomorfidiyomorf (k(küüp, p, oktaederoktaeder). ). İİskelet ve jel skelet ve jel yapyapııssıı..

Sertlik =Sertlik = 2.5, 2.5, YoYoğğunluk =unluk = 7.57.5--7.6, 7.6, RenkRenk= = KurKurşşun grisi; metalik parlaklun grisi; metalik parlaklıık ve kurk ve kurşşun grisi un grisi

ççizgi rengi; ince kesitte izgi rengi; ince kesitte opakopak; parlat; parlatıılmlmışış kesitdekesitde beyaz. beyaz. Bozunma:Bozunma: Atmosferik etkilerle Atmosferik etkilerle oksidasyonoksidasyon sonucu sonucu ççok ok

ççabuk bozunur ve abuk bozunur ve anglezitdenanglezitden ibaret ince bir kabukla ibaret ince bir kabukla kaplankaplanıır. Bu da, yr. Bu da, yüüzeyde beyaz zeyde beyaz serusiteserusite ddöönnüüşşüür.r.

ParajenezParajenez:: ÇÇok sok sııklklııkla kla sfaleritsfalerit ile birlikte oluile birlikte oluşşur ve ur ve PbPb--ZnZncevherleri scevherleri sıık sk sıık k CuCu, , AgAg, , SbSb ve ve BiBi iiççerir. erir. PbPb--ZnZn ssüülfidlerininlfidlerininoluoluşşumlarumlarıı ddüüşşüük, orta k, orta veya yveya yüüksek sksek sııcaklcaklıık kk köökenli olabilirler. kenli olabilirler.

ÇÇeeşşitli itli ssüülfidlerelfidlere ilaveten, ilaveten, barit, barit, floritflorit, kuvars ve kalsit, kuvars ve kalsit ile ile yaygyaygıın olarak birlikte bulunur. n olarak birlikte bulunur.

ÇÇinkoblendinkoblend ((SfaleritSfalerit)) Kimyasal bileKimyasal bileşşim:im: ZnSZnS (% 67 (% 67 ZnZn, % 33 O)., % 33 O). Kristal sistemi =Kristal sistemi = KKüübik, 1020 bik, 1020 C de C de vurtzitvurtzit’’ee ((hekzagonalhekzagonal) )

ddöönnüüşşüür.r. ŞŞekilekil--BiBiççim =im = Tek kristallerine Tek kristallerine ççok sok sıık rastlandk rastlandığıığı gibi; gibi;

genellikle iri veya kgenellikle iri veya küçüüçük taneli, kompakt. Nadiren k taneli, kompakt. Nadiren ışıışınsal. nsal. Dilinim =Dilinim = {011} m{011} müükemmel. kemmel. Sertlik =Sertlik = 3.53.5--4, 4, YoYoğğunlukunluk == 4.1, 4.1, RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == AAççıık sark sarıı, kahve veya siyah (ender , kahve veya siyah (ender

olarak kolarak kıırmrmıızzıı, ye, yeşşil, beyaz veya renksiz); ince kesitte saril, beyaz veya renksiz); ince kesitte sarıı--kahve veya renksiz; parlatkahve veya renksiz; parlatıılmlmışış kesitte kahveye kesitte kahveye ççalan gri. alan gri. ÇÇizgi rengi,izgi rengi, beyaz, abeyaz, aççıık sark sarıı veya aveya aççıık kahve.k kahve. ReReççine ine veya elmas parlaklveya elmas parlaklığıığı. .

Bozunma: Bozunma: Bozunma sonucunda Bozunma sonucunda limonit ve limonit ve ççinkosinkosüülfatlfatoluoluşşur.ur.

ParajenezParajenez:: Galenit ile birlikte bir Galenit ile birlikte bir ççok tip yatakta oluok tip yatakta oluşşur, ur, fakat fakat hidrotermalhidrotermal kköökenli olanlarda en yaygkenli olanlarda en yaygıındndıır. Bu r. Bu nedenle nedenle PbPb, , ZnZn, , CuCu ve ve AgAg iiççeren yataklar, aeren yataklar, aççıık k ççatlaklarda atlaklarda veya ornatma ile veya ornatma ile ççooğğunlukla karbonat, fakat diunlukla karbonat, fakat diğğer er sedimanterlerdesedimanterlerde de olude oluşşur. ur. 3434S/S/3232S oranS oranıı, , SS’ü’ünn magmatik, magmatik, hidrotermalhidrotermal veya veya sedimantersedimanter eeğğilimli olup olmadilimli olup olmadığıığınnııbelirlemeye yardbelirlemeye yardıımcmcıı olmaktadolmaktadıır.r.

SinabarSinabar Kimyasal bileKimyasal bileşşim:im: HgSHgS ((HgHg % 86.22, S %13.78).% 86.22, S %13.78). Kristal sistemi =Kristal sistemi = YaklaYaklaşışık 344 k 344 CC’’ninnin altaltıında nda hekzagonalhekzagonal, bu , bu

ssııcaklcaklığıığın n üüzerinde kzerinde küübik (bik (metasinabarmetasinabar).). ŞŞekilekil--BiBiççim =im = ÇÇooğğunlukla unlukla rombohedralrombohedral, , ÇÇooğğunlukla ince taneli, masif, keza topraunlukla ince taneli, masif, keza toprağığımsmsıı, kaya, kayaççlarda larda

kabuk ve kabuk ve sasaççıınnıımlarmlar. . SertlikSertlik == 2.5, 2.5, YoYoğğunlukunluk == 8.10.8.10.

Renk =Renk = Saf olduSaf olduğğundaunda kkıırmrmıızzıı, , impimpüüriterite iiççerdierdiğğinde inde kahverengimsi kkahverengimsi kıırmrmıızzıı. . ÇÇizgi rengi kizgi rengi kıırmrmıızzıı. . ŞŞeffafeffaf--yaryarıışşeffaf. Saf oldueffaf. Saf olduğğunda elmasunda elmas--donuk, donuk, impimpüüriteliriteli olduolduğğunda da unda da topratoprağığımsmsıı parlaklparlaklııkta. bazen kta. bazen kahverengimsi kahverengimsi ççizgi rengiizgi rengi..

ParajenezParajenez:: GGüüncel volkanik kayancel volkanik kayaççlar ve slar ve sııcak kaynaklara cak kaynaklara yakyakıın n sasaççıınnıımlarmlar ve damar dolgularve damar dolgularıı olarak oluolarak oluşşur ve ur ve muhtemelen alkalin muhtemelen alkalin çöçözeltilerden itibaren yzeltilerden itibaren yüüzeye yakzeye yakıın n çöçökeldikeldiğği kani kanııtlanmtlanmışışttıır. r. Pirit, Pirit, markasitmarkasit, , stibnitstibnit, , CuCu--ssüülfidlerlfidler ve gang minerali olarak da opal, ve gang minerali olarak da opal, kalsedonkalsedon, , kuvars, barit, kalsit ve kuvars, barit, kalsit ve floritflorit ile birlikte bulunur. ile birlikte bulunur.

KalkopiritKalkopirit Kimyasal bileKimyasal bileşşim:im: CuFeSCuFeS2 2 Kristal sistemi =Kristal sistemi = TetragonalTetragonal.. ŞŞekilekil--BiBiççim =im = YaygYaygıın olarak n olarak disfenoyidindisfenoyidin baskbaskıın oldun olduğğu u

tetrahedraltetrahedral kritallerkritaller. Prizmatik . Prizmatik dipiramidaldipiramidal formlarformlarıı ender. ender. ÇÇooğğunlukla masif. unlukla masif.

Sertlik= Sertlik= 3.53.5--4.5, 4.5, YoYoğğunluk= unluk= 4.14.1--4.3,4.3, Renk =Renk = PirinPirinçç--sarsarıı,, ssıık sk sıık bulank bulanıık ve yanar dk ve yanar dööner; metalik ner; metalik

parlaklparlaklııkta; kta; ççizgi rengi yeizgi rengi yeşşilimsi siyah; ince kesitlerde bile ilimsi siyah; ince kesitlerde bile opakopak; ; parlatparlatıılmlmışış kesitte sarkesitte sarıı-- pirinpirinçç sarsarııssıı. .

Bozunma:Bozunma: Bozunarak, Bozunarak, ççeeşşitli itli oksidikoksidik CuCu--tuzlartuzlarıına (na (malahitmalahit, , azuritazurit, , bakbakıırvitriyolrvitriyol /g/gööztaztaşışı gibi), limonit + gibi), limonit + kupritkuprit’’ee, limonit + , limonit + kovelinkovelin + + kalkosinkalkosin’’ee, , bornitbornit ve dive diğğer er CuCu--mineralerinemineralerine ddöönnüüşşebilir.ebilir.

ParajenezParajenez:: ÇÇok yaygok yaygıın olarak olun olarak oluşşan an CuCu iiççeren bir mineral ve eren bir mineral ve öönemli bir metal cevheridir. nemli bir metal cevheridir. MafikMafik ve ve ultramafiklerdeultramafiklerde damarlar ve damarlar ve polikristalinpolikristalin agregatlaragregatlar olarak oluolarak oluşşur.ur.

VolkanizmaVolkanizma ile baile bağğlantlantııssıı kankanııtlanmayan tlanmayan sedimanlardasedimanlarda, , öörnerneğğin in CuCu--şşeyllerinineyllerinin öönemli cevherlerinde de olunemli cevherlerinde de oluşşur.ur.

MetamorfizeMetamorfize masif masif ssüülfidlfid yataklaryataklarıı öönemli miktarlarda nemli miktarlarda kalkopiritkalkopiritiiççerir.erir.

SSıık sk sıık k CuCu cevheri yataklarcevheri yataklarıınnıın yn yüüzeyine yakzeyine yakıın yerlerde n yerlerde alterasyonalterasyon üürrüünleri olarak nleri olarak malahitmalahit, , azuritazurit ve ve krizokolkrizokol bulunur.bulunur.

PiritPirit Kimyasal bileKimyasal bileşşim:im: FeSFeS22 (% 46.6 (% 46.6 FeFe, % 53.4 S). , % 53.4 S). Kristal sistemiKristal sistemi == KKüübikbik

ŞŞekilekil--BiBiççim =im = Genellikle ideal veya Genellikle ideal veya ççarparpıık bk büüyyüümmüüşş öözzşşekilliekillikristaller ve kristaller ve ççooğğunlukla kunlukla küüp p şşeklinde. Ayreklinde. Ayrııca, ca, tanesel, tanesel, ışıışınsal nsal agregatlaragregatlar, , oolitikoolitik kküütleler, masif taneler, yumrumsu, tleler, masif taneler, yumrumsu, bbööbrebreğğimsi imsi şşekillerdeekillerde, rastlan, rastlanıır. Dr. Düüzensiz tane, damar ve zensiz tane, damar ve kküütleler halinde de gtleler halinde de göözlenir. zlenir.

Dilinim =Dilinim = {{001} k001} kööttüü. . İİkizlenme kizlenme == {011} de {011} de girikgirik ve ikiz ekseni ve ikiz ekseni [001]. [001].

Sertlik =Sertlik = 66--6.5, 6.5, YoYoğğunlukunluk == 3.563.56--3.68, 3.68,

RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == Soluk pirinSoluk pirinçç sarsarııssıı, ince taneli olanlar, ince taneli olanlarıısiyah, metalik parlaklsiyah, metalik parlaklııkta (masif ve ince taneler metalik kta (masif ve ince taneler metalik parlaklparlaklıık gk gööstermez) ve stermez) ve ççizgi rengi grimsi veya izgi rengi grimsi veya kahverengimsi siyah.kahverengimsi siyah.

Testler:Testler: HClHCl’’dede çöçözzüünmez; toz halinde kuvvetli HNOnmez; toz halinde kuvvetli HNO33 de de çöçözzüünnüür.r.

Bozunma:Bozunma: AAççıık pirink pirinçç sarsarııssıı renkte, renkte, ççooğğu kez altu kez altıın sarn sarııssııbozunmubozunmuşş yyüüzeylerde pas zeylerde pas şşeklinde limonitten bir seklinde limonitten bir sııva gva göözlenir.zlenir.

ParajenezParajenez:: Magmatik ve Magmatik ve sedimantersedimanter (ba(başşllııca killi ve ca killi ve karbonatlkarbonatlıı) kaya) kayaççlarda, larda, hidrotermalhidrotermal kköökenli iri kkenli iri küütlelerde ve tlelerde ve damarlarda hem birincil hem de ikincil olarak oludamarlarda hem birincil hem de ikincil olarak oluşşurur

StibnitStibnit ((antimonitantimonit)) Kimyasal bileKimyasal bileşşim:im: Sb2S3 (Sb2S3 (SbSb % 71.68 , S % 28.32)% 71.68 , S % 28.32) Kristal sistemi =Kristal sistemi = OrtorombikOrtorombik.. ŞŞekilekil--BiBiççim =im = İİnce uzun prizmatik, prizma ynce uzun prizmatik, prizma yüüzeyleri dzeyleri düüşşey ey

ççizikli. Kristalleri sizikli. Kristalleri sıık sk sıık basamaklk basamaklıı olarak son bulur ve olarak son bulur ve bazen bbazen büükküülmlmüüşş veya eveya eğğilmiilmişş. Belirgin dilinime sahip s. Belirgin dilinime sahip sıık k ssıık k ışıışınsal kristal gruplarnsal kristal gruplarıı veya bveya bııççaağığımsmsıı. Masif, kaba. Masif, kaba--ince ince tanesel.tanesel.

Dilinim =Dilinim = 100100‘‘a paralel a paralel ççizgiler gizgiler göösteren {010} dilinimi steren {010} dilinimi mmüükemmel.kemmel.

Sertlik =Sertlik = 2, 2, YoYoğğunluk =unluk = 4.524.52--4.62.4.62. RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == Renk ve Renk ve ççizgi rengi kurizgi rengi kurşşun grisiun grisi--

siyah. siyah. OpakOpak. Parlakl. Parlaklıık dilinim yk dilinim yüüzeylerinde metalik.zeylerinde metalik. Testler:Testler: StibnitStibnit üüzerine 1 damla KOH damlatzerine 1 damla KOH damlatııldldığıığında nda

hemen sarhemen sarıı, daha sonra portakal rengi bir leke olu, daha sonra portakal rengi bir leke oluşşur. Bu ur. Bu damla silindidamla silindiğğinde leke kinde leke kıırmrmıızzıı renkte sabit kalrenkte sabit kalıır.r.

ParajenezParajenez:: StibnitStibnit ddüüşşüük sk sııcaklcaklıık k hidrotermalhidrotermal damarlarda damarlarda veya ornatma ve sveya ornatma ve sııcak kaynak yataklarcak kaynak yataklarıında bulunur. nda bulunur. StibnitStibnit, kendisinin ayr, kendisinin ayrışışma ma üürrüünnüü olarak oluolarak oluşşan dian diğğer er SbSbmineralleri ve ayrmineralleri ve ayrııca ca galenit, galenit, sinabarsinabar, , sfaleritsfalerit, barit, , barit, realgarrealgar, , öörpimentrpiment ve ve AuAu ile birlikte bulunur.ile birlikte bulunur.

MolibdenitMolibdenit Kimyasal bileKimyasal bileşşim:im: MoSMoS22 ((MoMo % 59.93, S % 40.07)% 59.93, S % 40.07) Kristal sistemi =Kristal sistemi = HekzagonalHekzagonal.. ŞŞekilekil--BiBiççim =im = HekzagonalHekzagonal levhalar veya klevhalar veya kıısa hafif incelen prizmalar. Yaygsa hafif incelen prizmalar. Yaygıın olarak n olarak

foliasyonlufoliasyonlu, masif. , masif. Dilinim =Dilinim = 00010001 mmüükemmel. Elastik olmayan bkemmel. Elastik olmayan büükküülebilir lebilir laminalarlaminalar. . Sertlik =Sertlik = 11--1.5, Yo1.5, Yoğğunlukunluk == 4.624.62--4.73.4.73. RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == KurKurşşun grisi. un grisi. ÇÇizgi rengi grimsi siyah. izgi rengi grimsi siyah. OpakOpak. Parlakl. Parlaklıık metalik.k metalik. ParajenezParajenez:: BazBazıı granitlerde, pegmatit ve granitlerde, pegmatit ve aplitlerdeaplitlerde tali bir mineral olarak olutali bir mineral olarak oluşşur; ur;

porfiri porfiri CuCu yataklaryataklarıına da ena da eşşlik eder. Yayglik eder. Yaygıın olarak yn olarak yüüksek sksek sııcaklcaklıık damar yataklark damar yataklarıında nda kassiteritkassiterit, , şşelitelit, , wolframitwolframit ve ve floritflorit;; ayrayrııca kontak metamorfik yataklarda ca kontak metamorfik yataklarda karbonatlkarbonatlıısilikatlar, silikatlar, şşelitelit ve ve kalkopiritkalkopirit ile birlikte bulunur. ile birlikte bulunur.

3. OKS3. OKSİİTLER, HTLER, HİİDROKSDROKSİİTLERTLER Oksit mineralleri, oksijenin bir veya daha fazla metal ile birleOksit mineralleri, oksijenin bir veya daha fazla metal ile birleşştitiğği i

dodoğğal bileal bileşşikleri iikleri iççerir. erir.

Oksit sOksit sıınnııffıı iiççerisinde birkaerisinde birkaçç mineralin bmineralin büüyyüük ekonomik k ekonomik öönemi nemi vardvardıır. Bunlar esas cevherleri veya r. Bunlar esas cevherleri veya

FeFe (hematit ve manyetit), (hematit ve manyetit), CrCr ((kromitkromit), ), MnMn (hidroksitler, (hidroksitler, manganitmanganit ve ve romanekitromanekit kadar kadar piroluzitpiroluzit), ), Sn (Sn (kassiteritkassiterit) ve ) ve UU’’uu ((uraninituraninit)) iiççerir.erir.

HH22O (buz)O (buz) ise hidrojenin katyon olduise hidrojenin katyon olduğğu, Xu, X22O tipinde basit bir oksittir. O tipinde basit bir oksittir. TTüüm oksitlerin en yaygm oksitlerin en yaygıınnıı olan olan kuvars ve onun kuvars ve onun polimorflarpolimorflarıınnıınn (SiO(SiO22))yapyapııssıı didiğğer Sier Si--O bileO bileşşikleri ile ikleri ile ççok yakok yakıın ilin ilişşkili oldukili olduğğundan silikatlarda undan silikatlarda incelenmiincelenmişştir tir

Metalik kadar iyonik ve Metalik kadar iyonik ve kovalentkovalent babağğlara sahip lara sahip ssüülfidlfid yapyapıılarlarıınnıın aksine, n aksine, oksit yapoksit yapıılarlarıındaki bandaki bağğ tipi genellikle kuvvetli tipi genellikle kuvvetli iyoniktir. iyoniktir.

BazBazıı öönemli oksit minerallerinemli oksit mineralleriOksitlerOksitler Hematit (Fe2O3)Hematit (Fe2O3) İİlmenitlmenit (FeTiO3)(FeTiO3) KorundKorund (Al2O3)(Al2O3)SpinelSpinel GrubuGrubu Manyetit (Fe3O4)Manyetit (Fe3O4) KupritKuprit (Cu2O)(Cu2O) PiroluzitPiroluzit (MnO2)(MnO2)HidroksitlerHidroksitlerFeFe--oksihidroksitoksihidroksit grubugrubuGGöötittit (HFe2O2)(HFe2O2)LimonitLimonitAlAl--OksihidroksitOksihidroksit grubugrubuDiyasporDiyaspor (HalO2)(HalO2)BBööhmithmit

HematitHematit Kimyasal bileKimyasal bileşşim:im: --FeFe22OO33.. Kristal sistemiKristal sistemi == --FeFe22OO33, , trigonaltrigonal; ; --FeFe22OO33

kararskararsıız, kz, küübik.bik. ŞŞekilekil--BiBiççimim == ÖÖzzşşekilliekilli kristalleri oldukkristalleri oldukçça a

yaygyaygıın. Levhamsn. Levhamsıı oluoluşşumlarumlarıına na spekspeküülaritlaritdenir, bunlar bazen birbirine paralel pul denir, bunlar bazen birbirine paralel pul demetdemetççikleri ikleri şşeklinde geklinde göörrüüllüür ve r ve ççok ince ok ince tanelidir. Dotanelidir. Doğğada genellikle kompakt ve ada genellikle kompakt ve kepekepeğğimsi kristalin kimsi kristalin küütleler halinde bulunur. tleler halinde bulunur. BBööbrebreğğimsi imsi ışıışınsal dizilimde olanlarnsal dizilimde olanlarıı da vardda vardıır r ki, bunlara ki, bunlara kelkafakelkafa ve ve camkafacamkafa denir.denir.

DilinimDilinim == Yok, {0001} ve {101} da bYok, {0001} ve {101} da bööllüünme. nme. YoYoğğunlukunluk = = 5.254 (5.254 (ççooğğunlukla daha az), unlukla daha az), Sertlik =Sertlik = 55--66 ÇÇizgi rengi=izgi rengi= KKıırmrmıızzıı ParlaklParlaklıık=k= MetalikMetalik

PiroluzitPiroluzit Kimyasal BileKimyasal Bileşşim:im: MnOMnO22 ((MnMn % 63.19, O % 36.81).% 63.19, O % 36.81). Kristal sistemi =Kristal sistemi = TetragonalTetragonal.. Birim hBirim hüücre =cre = Z = 2. SG = P42/Z = 2. SG = P42/mnmmnm. . ŞŞekilekil--BiBiççim im == Ender olarak iyi geliEnder olarak iyi gelişşmimişş kristaller. kristaller.

ÇÇooğğunlukla unlukla ışıışınsal lifsi veya nsal lifsi veya ssüüttüünsalnsal. Ayr. Ayrııca tanesel, ca tanesel, masif; smasif; sıık sk sıık bk bööbrebreğğimsi kabuklar veya diimsi kabuklar veya diğğer er MnMn--oksit oksit ve hidroksitlerle ve hidroksitlerle iiççiiççee bbüüyyüümeli meli dendritikdendritik şşekiller. ekiller. SSııklklııkla kla manganittenmanganitten itibaren itibaren pspsööydomorfydomorf..

H =H = 11--2 (elde ufalan2 (elde ufalanıır), r), D =D = 4.75, iri kristalin t4.75, iri kristalin tüürrüü olan olan poliyanitpoliyanit iiççin 6in 6--6.5.6.5.

RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == Renk ve Renk ve ççizgi rengi demir izgi rengi demir siyahsiyahıı, parlakl, parlaklıık metalik. k metalik. OpakOpak..

ParajenezParajenez:: Manganez Manganez ççooğğu kristalin kayau kristalin kayaççlarda az larda az miktarlarda mevcuttur. Bu kayamiktarlarda mevcuttur. Bu kayaççlar lar çöçözzüündndüüklerinde klerinde ççeeşşitli mineraller, ancak baitli mineraller, ancak başşllııca ca piroluzitpiroluzit halinde tekrar halinde tekrar çöçökelebilir. kelebilir. PiroluzitinPiroluzitin nodnodüülerler yataklaryataklarıı bataklbataklııklarda, klarda, ggööl diplerinde, deniz ve okyanus tabanlarl diplerinde, deniz ve okyanus tabanlarıında bulunur. nda bulunur. MnMn’’llıı kirekireççtataşşlarlarıınnıın ayrn ayrışışmasmasıından tndan tüüremiremişş manganez manganez cevherleri kcevherleri küüme ve tabakalarme ve tabakalarıı rezidrezidüüelel killer ikiller iççinde inde bulunur. Kuvars ve bulunur. Kuvars ve ççeeşşitli metalik mineralli damarlarda itli metalik mineralli damarlarda da bulunur.da bulunur.

KorundKorund Kimyasal bileKimyasal bileşşim:im: --AlAl22OO33 (Al % 52.93, O % 47.07).(Al % 52.93, O % 47.07). Kristal sistemi =Kristal sistemi = --AlAl22OO33 trigonaltrigonal (50(50--1500 1500 C), C), --AlAl22OO33

hekzagonalhekzagonal (1500(1500--1800 1800 C). C). --AlAl22OO33 sentetik olarak Al sentetik olarak Al oksihidratoksihidratıınn ((bbööhmithmit) 950 ) 950 CC’’dede ııssııttıılmaslmasıı ile oluile oluşşur.ur.

ŞŞekilekil--BiBiççim =im = cmcm--dm boyutunda dm boyutunda öözzşşekilliekilli ve levhamsve levhamsıı. . YYüüzeyler dzeyler düüzgzgüün den değğil, genellikle masif il, genellikle masif agregatlaragregatlar..

Dilinim =Dilinim = Yok, bYok, bööllüünme var. nme var. SertlikSertlik == 9, 9, YoYoğğunlukunluk == 3.983.98--4.02.4.02.

RenkRenk == İİççerdikleri elementlere gerdikleri elementlere gööre beyaz, gri, mavi (Ti), re beyaz, gri, mavi (Ti), kkıırmrmıızzıı ((CrCr), sar), sarıı, ye, yeşşil, kahverengi (il, kahverengi (FeFe+3+3), pembe (), pembe (MnMn), ), siyah (siyah (FeFe+2+2++FeFe+3+3). Bulan). Bulanıık gk göörrüünnüümlmlüü olup, olup, ççeeşşitli itli renklerdeki saydam kristalleri renklerdeki saydam kristalleri ççok ender bulunur. ok ender bulunur. InceIncekesitte sadece zaykesitte sadece zayııf renklidir. f renklidir. Testler:Testler: BBüüttüün n asidlerdeasidlerdeçöçözzüünmez.nmez.

ParajenezParajenez:: KorundKorund pegmatitlerde ve pegmatitlerde ve nefelinnefelin siyenitler ile siyenitler ile birlikte bulunan dibirlikte bulunan diğğer kayaer kayaççlarda olduklarda oldukçça ba büüyyüük k ööllççekte ekte oluoluşşabilir. abilir.

Metamorfik kayaMetamorfik kayaççlarda larda korundkorund SiOSiO22’’ce fakir ce fakir hornfelslerdehornfelslerdebulunur. Magmatik veya metamorfik kayabulunur. Magmatik veya metamorfik kayaççlardan tlardan tüüremiremişşolan her yaolan her yaşştaki taki sedimandasedimanda normal normal detritikdetritik bir mineral olarak bir mineral olarak da bulunur.da bulunur.

SeriSeri MineralMineral FormFormüüll nn DD a (a (ÅÅ))

SpinelSpinel serisi (Al)serisi (Al) SpinelSpinel MgAlMgAl22OO44 1.7191.719 3.553.55 8.1038.103

HerkinitHerkinit FeFe+2+2AlAl22OO44 1.8351.835 4.404.40 8.1358.135

GahnitGahnit ZnAlZnAl22OO44 1.8051.805 4.624.62 8.088.08

GalaksitGalaksit MnAlMnAl22OO44 1.921.92 4.044.04 8.288.28

Manyetit serisi (Manyetit serisi (FeFe+3+3)) MagnezyoferritMagnezyoferrit MgFeMgFe+3+322OO44 2.382.38 4.524.52 8.3838.383

ManyetitManyetit FeFe+2+2FeFe+3+322OO44 2.422.42 5.205.20 8.3968.396

MaghemitMaghemit --FeFe+3+322O3O3 2.522.52

2.742.744.884.88 8.348.34

UlvUlvööspinelspinel FeFe+2+222TiOTiO44 -- 4.784.78 8.5368.536

FranklinitFranklinit ZnFeZnFe+3+322OO44 2.362.36 5.345.34 8.438.43

YakobsitYakobsit MnFeMnFe+3+322OO44 2.32.3 4.874.87 8.5058.505

TrevoritTrevorit NiFeNiFe+3+322OO44 2.32.3 5.335.33 8.348.34

KromitKromit serisi (serisi (CrCr)) MagnezyokromitMagnezyokromit MgCrMgCr22OO44 2.002.00 4.434.43 8.3348.334

KromitKromit FeFe+2+2CrCr22OO44 2.162.16 5.095.09 8.3788.378

SpinelSpinel GrubuGrubu Kimyasal BileKimyasal Bileşşim:im: Mg,Mg,FeFe+2+2,,ZnZn,,MnMn,,NiNi)[(Al,)[(Al,FeFe+3+3,,CrCr)1)1--2O2O44] ]

Spinel Kimyasal bileKimyasal bileşşim: im: MgAlMgAl22OO44 Kristal sistemiKristal sistemi == KKüübik.bik. ŞŞekilekil--BiBiççim =im = Genellikle Genellikle öözzşşekilliekilli. . OktaederOktaeder ve ince kesitte ve ince kesitte

ççooğğunlukla unlukla rombikrombik.. Dilinim =Dilinim = Yok. Yok. OktahedralOktahedral {111} b{111} bööllüünme.nme. Sertlik =Sertlik = 7.57.5--8.8. YoYoğğunluk =unluk = 3.553.55--5.34.5.34. Renk =Renk = DeDeğğiişşken; kken; kıırmrmıızzıı, kahverengi, mavi, siyah, ye, kahverengi, mavi, siyah, yeşşil, saril, sarıı, ,

gri veya hemen hemen renksizgri veya hemen hemen renksiz ; daha koyu t; daha koyu tüürleri ince kesitte rleri ince kesitte hemen hemen hemen hemen opakopak. .

Testler:Testler: Asitlerde Asitlerde çöçözzüünmez veya gnmez veya güçüçllüükle kle çöçözzüünnüür. r. KHSOKHSO44’’de eriyerek ayrde eriyerek ayrışıışır.r.

Bozunma:Bozunma: Magmatik kayaMagmatik kayaççlarda larda ortopiroksenlerortopiroksenler ile ile spinelspinelarasarasıında nda edenitedenit ve olivinden ibaret ve olivinden ibaret ddööyterikyterik bir reaksiyon bir reaksiyon kukuşşaağığı oluoluşşabilir. abilir.

HidrotermalHidrotermal kokoşşulllardaulllarda ise kenarlarise kenarlarıından itibaren ndan itibaren muskovitmuskovit, , serpantin veya talk minerallerine dserpantin veya talk minerallerine döönnüüşşebilir. Atmosferik ebilir. Atmosferik kokoşşullar altullar altıında ise nda ise ççok ok duraylduraylııddıırr..

SpinelSpinel

SpinelSpinel--ForsteritForsterit

ManyetitManyetit

MaghemitMaghemit

MagnezykromitMagnezykromit

ManyetitManyetit,, kalkerli kayakalkerli kayaççlar ilar iççerisine erisine metasomatikmetasomatik olarak girdiolarak girdiğği biri birççok ok skarnskarnyatayatağığında da nda da öönemli miktarlarda olunemli miktarlarda oluşşur ve burada ur ve burada andraditandradit, , hedenberjithedenberjittoplulutopluluğğu ve su ve sıık sk sıık k ZnZn, , PbPb ve ve CuCu’’ıınn ssüülfidlfid ve ve oksitlerioksitleri ile birlikte bulunabilir. ile birlikte bulunabilir. Her ne kadar sulu Her ne kadar sulu ferrikferrik oksit oksit ççimento veya imento veya limonitiklimonitik malzeme malzeme öönce hematite nce hematite ve daha sonra ve daha sonra metamorfizmanmetamorfizmanıınn daha ydaha yüüksek derecelerinde manyetite ksek derecelerinde manyetite ddöönnüüşşse de, termal se de, termal metamorfizemetamorfize sedimanlardasedimanlarda da bulunur. da bulunur. SedimanterlerdeSedimanterlerdessıık sk sıık ak ağığır r detritikdetritik bir mineral olarak bulunur ve akarsu veya gelbir mineral olarak bulunur ve akarsu veya gel--git hareketi git hareketi ekonomik ekonomik öönemde manyetit kumlarnemde manyetit kumlarıınnıı yoyoğğunlaunlaşşttıırabilir.rabilir.

MaghemitMaghemit, , ççooğğunlukla manyetit yataklarunlukla manyetit yataklarıınnıın n ssüüperjanperjan alterasyonundanalterasyonundanitibaren oluitibaren oluşşur. ur.

KromitKromit serisiserisi:: Genel terim olarak Genel terim olarak magnezyokromitmagnezyokromit ve ve kromitkromit aynaynııparajenezeparajeneze sahiptir, sahiptir,

serinin en yaygserinin en yaygıın n üüyesi muhtemelen yesi muhtemelen ferroferro magnezyokromitmagnezyokromit olabilmektedir. olabilmektedir. Magmatiklerde Magmatiklerde kromitkromit, kristal boylanmas, kristal boylanmasıı ve birikmesine bave birikmesine bağğllıı olarak ayrolarak ayrıı

bantlar olubantlar oluşşturabilir, bunlarda ve diturabilir, bunlarda ve diğğer magmatik er magmatik segregasyonlardasegregasyonlarda CrCrkaynakaynağığı olarak olarak öönemli ekonomik yataklar olunemli ekonomik yataklar oluşşturabilir. turabilir. CrCr iiççeren eren spinellerspinellerbazaltikbazaltik kayakayaççlarda bulunan olivince zengin larda bulunan olivince zengin kapankapanıımlardamlarda oluoluşşur, fakat ur, fakat genellikle genellikle kromitkromit serisinden ziyade serisinden ziyade spinelspinel serisi serisi üüyeleridir. Titanlyeleridir. Titanlıı kromitkromit ve ve kromlu kromlu ulvulvööspinelspinel ay kayaay kayaççlarlarıında da bulunur. Anda da bulunur. Ağığır bir mineral olarak r bir mineral olarak kromitkromit, , bazen bazen detritikdetritik olarak akarsu ve sahil kumlarolarak akarsu ve sahil kumlarıında bulunur. Meteoritlerde de nda bulunur. Meteoritlerde de bilinir.bilinir.

4. HALOJEN TUZLAR4. HALOJEN TUZLAR

HalidlerinHalidlerin kimyasal bilekimyasal bileşşimi Fimi F, , ClCl, , BrBr ve Ive I gibi gibi halojen iyonlarhalojen iyonlarıınnıın baskn baskıınlnlığıığı ile karakterize edilir.ile karakterize edilir.

FloritFlorit (CaF2)(CaF2) Halit (Halit (KayatuzuKayatuzu) () (NaClNaCl)) SilvinSilvin ((KClKCl))

Florit Mineralleri

FloritFlorit Kimyasal bileKimyasal bileşşim:im: CaFCaF22 ((CaCa % 51.33, F % 48.67).% 51.33, F % 48.67). Kristal sistemi =Kristal sistemi = KKüübikbik ŞŞekilekil--BiBiççim =im = ÖÖzzşşekilliekilli kküübik kristalleri ender; genellikle bik kristalleri ender; genellikle öözzşşekilsizekilsiz ve dive diğğer er

mineraller arasmineraller arasıındaki bondaki boşşluklarluklarıı doldurur. doldurur. Dilinim =Dilinim = {111} m{111} müükemmel. kemmel. Sertlik =Sertlik = 4, 4, YoYoğğunluk =unluk = 3.18. 3.18. Renk Renk == OldukOldukçça dea değğiişşken: renksiz, beyaz, sarken: renksiz, beyaz, sarıı, ye, yeşşil, mavi ve eflatun til, mavi ve eflatun tüürleri rleri

en yaygen yaygıınnııddıır; renksiz, ince kesitte soluk yer; renksiz, ince kesitte soluk yeşşil veya soluk mor.il veya soluk mor. Testler:Testler: HF ile iHF ile işşlemden sonra Hlemden sonra H22SOSO44’’de de çöçözzüünnüür; r; HClHCl’’dede hafif hafif çöçözzüünnüür. r. ParajenezParajenez:: Magmatiklerde geMagmatiklerde geçç kristallekristalleşşen, en, öözellikle zellikle granit, siyenit ve granit, siyenit ve

grayzenlerdegrayzenlerde esas olarak esas olarak hidrotermahidrotermall bir bir üürrüün olarak olun olarak oluşşabilir: bazabilir: bazııgranitikgranitik pegmatitlerde daha yaygpegmatitlerde daha yaygıın bir tali mineraldir. Pegmatit n bir tali mineraldir. Pegmatit floritlerdekifloritlerdekissııvvıı kapankapanıımlarmlarıınn ııssııtma ile incelenmesi, tma ile incelenmesi, 450450--550 550 CC olan olan kristalizasyonkristalizasyonssııcaklcaklıık aralk aralığıığınnıı vermivermişştir. Volkanik karmatir. Volkanik karmaşışıkta da bulunur, burada kalsitkta da bulunur, burada kalsit--floritflorit dayklardayklarıındanda oluoluşşmumuşştur ve ayrtur ve ayrııca ekonomik olarak ca ekonomik olarak öönemli miktarda nemli miktarda oluoluşştutuğğu alkalin kayau alkalin kayaççlardaki lardaki apatitceapatitce zengin ve zengin ve nefelinnefelin--siyenit yataklarsiyenit yataklarıında nda da bildirilmida bildirilmişştir. Bu magmatik olutir. Bu magmatik oluşşumlarda birlikte bulunduumlarda birlikte bulunduğğu mineraller u mineraller pnpnöömatolitikmatolitik yataklar iyataklar iççin in kassiteritkassiterit, topaz, apatit, , topaz, apatit, lepidolitlepidolit vb.vb. ve ve hidrotermalhidrotermal üürrüün in iççin in kalsit, pirit, apatitkalsit, pirit, apatit vb. ivb. iççerir.erir.

Halit (Halit (KayatuzuKayatuzu)) Kimyasal bileKimyasal bileşşim:im: NaClNaCl ((NaNa % 39.34, % 39.34, ClCl % 60.66).% 60.66). Kristal sistemi =Kristal sistemi = KKüübik.bik. ŞŞekilekil--BiBiççim im == KKüübik. bik. Dilinim =Dilinim = {100} m{100} müükemmel.kemmel. SertlikSertlik == 2.5, 2.5, YoYoğğunlukunluk == 2.162.16--2.17.2.17. RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == Saf olduSaf olduğğunda renksiz, unda renksiz, FeFe--

bilebileşşenlenl kapankapanıımlarmlarıınana babağğllıı olarak daha tipik turuncu olarak daha tipik turuncu veya kveya kıırmrmıızzıı, ve gri, sar, ve gri, sarıı veya mavi de olabilir; ince veya mavi de olabilir; ince kesitte renksiz.kesitte renksiz.

Testler:Testler: Tuzsu tadTuzsu tadıı verir. Alevde rengi koyu sarverir. Alevde rengi koyu sarııddıır.r. ParajenezParajenez:: Halit, baHalit, başşllııca ca denizsuyundandenizsuyundan veya tuzlu veya tuzlu

ggööllerden buharlallerden buharlaşşma ile ma ile çöçökeldikeldiğği i sedimanterlerdesedimanterlerdeoluoluşşur: birlikte bulunduur: birlikte bulunduğğu mineraller u mineraller jips, anhidrit, jips, anhidrit, karnalitkarnalit, , silvitsilvit vb.vb.’’dirdir. .

NNaClaCl ggüüncel deniz suyundan buharlancel deniz suyundan buharlaşşan tuzlaran tuzlarıın % n % 77.677.6’’ssıınnıı temsil eder: buharlatemsil eder: buharlaşşmada, deniz suyunun mada, deniz suyunun orjinalorjinal hacminin yaklahacminin yaklaşışık % 10k % 10’’u azaldu azaldığıığında nda halithalitkristallenmeyekristallenmeye babaşşlar. lar.

5. N5. NİİTRATLARTRATLAR--KARBONATLARKARBONATLAR--BORATLARBORATLAR

NitratlarNitratlar NitratitNitratit (NaNO3)(NaNO3) NiterNiter (KNO3)(KNO3)BoratlarBoratlar BoraksBoraks KernitKernit UleksitUleksit KolemanitKolemanit

Grup Mineral Yapısal formül Sistem

Na-boratBoraks Na2[B4O5(OH)2].8H2O monoklinikTinkalkonit Na2[B4O5(OH)4].3H2O rombohedralKernit Na2[B4O6(OH)2].3H2O monoklinik

NaCa-boratÜleksit NaCa[B5O6(OH)6].5H2O triklinikProbertit NaCa[B5O7(OH)4].3H2O monoklinik

Ca-borat

Inyoit Ca[B3O3(OH)5].4H2O monoklinikMeyerhofferit Ca[B3O3(OH)5].H2O triklinikKolemanit Ca[B3O4(OH)3].H2O monoklinikPandermit Ca2[B5O7(OH)5].H2O triklinik

Mg-boratKurnakovit Mg2[B3O3(OH)5]2.5H2O monoklinikInderit Mg2[B3O3(OH)5]2.5H2O triklinik

CaMg-boratInderborit CaMg[B3O3(OH)5].6H2O monoklinikHidroborasit CaMg[B3O4(OH)5]2.6H2O monoklinik

Sr-boratTünelit Sr[B6O9(OH)2].3H2O monoklinikViçit Sr[B6O7(OH)6].4H2O monoklinik

CaAs-borat Kahnit Ca2[B(OH)4AsO4]CaMgAs-borat Terujit Ca4Mg[AsB6O11(OH)6]2.14H2O monoklinik

BoraksBoraks Kimyasal bileKimyasal bileşşim :im : NaNa22[B[B44OO55(OH)(OH)22.8H.8H22O, (NaO, (Na22O O

% 16.26 B% 16.26 B22OO33 % 36.52 H% 36.52 H22O % 47.22).O % 47.22). Kristal sistemi =Kristal sistemi = MonoklinikMonoklinik.. ŞŞekilekil--BiBiççim im == YaygYaygıın olarak prizmatik.n olarak prizmatik. Dilinim =Dilinim = {100} m{100} müükemmel.kemmel. H =H = 22--2.5, 2.5, D =D = 1.75 1.75 .. RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == Renksiz veya beyaz. Renksiz veya beyaz. ŞŞeffaf. effaf.

TatlTatlıımsmsıı--alkalin alkalin tadtad. Cams. Camsıı parlaklparlaklıık. k. ParajenezParajenez :: ÜÜleksitleksit ve kolemanit ile birlikte en ve kolemanit ile birlikte en

yaygyaygıın borat minerallerinden birisidir. n borat minerallerinden birisidir. KapalKapalııggööllerde buharlallerde buharlaşşmama ve kurak iklimlerde yve kurak iklimlerde yüüzeyde zeyde oluoluşşur.ur.

KolemanitKolemanit Kimyasal bileKimyasal bileşşim :im : CaCaBB33OO44(OH)(OH)33.H.H22O, (O, (CaOCaO % %

34.67, B34.67, B22OO33 % 43.04, H% 43.04, H22O % 22.29).O % 22.29). Kristal sistemi =Kristal sistemi = MonoklinikMonoklinik. . ŞŞekilekil--BiBiççim im == ÇÇooğğunlukla kunlukla kıısa prizmatik; dilimli masifsa prizmatik; dilimli masif--

tanesel, tanesel, kompakkompak ve ve ışıışınsal kristallerden olunsal kristallerden oluşşan an yumrular.yumrular.

Dilinim =Dilinim = {010} m{010} müükemmel.kemmel. H =H = 44--4.5, 4.5, D =D = 2.42.2.42. RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == RenksizRenksiz--beyaz. beyaz. ŞŞeffafeffaf--yaryarıışşeffaf. Camseffaf. Camsıı parlaklparlaklııkta. kta.

ParajenezParajenez :: Kolemanit yataklarKolemanit yataklarıı Tersiyer yaTersiyer yaşşllıı tabakaltabakalııggööl yataklarl yataklarıı ile ile aratabakalaratabakalııddıırr. . Kolemanite Kolemanite ççooğğunlukla unlukla üüleksitleksit ve boraks eve boraks eşşlik eder ve kolemanitin bu lik eder ve kolemanitin bu minerallerin minerallerin alterasyonundanalterasyonundan oluoluşştutuğğuna una inaninanıılmaktadlmaktadıır. r.

AragonitAragonit CaCOCaCO33

StronsiyanitStronsiyanit SrCOSrCO33

ViteritViterit BaCOBaCO33

SerusitSerusit PbCOPbCO33

MalahitMalahit CuCu22(OH)(OH)22COCO33

AzuritAzurit CuCu33(OH)(OH)22(CO(CO33))22

KalsitKalsit CaCOCaCO33

ManyezitManyezit MgCOMgCO33

RodokrozitRodokrozit MnCOMnCO33

SideritSiderit FeCOFeCO33

DolomitDolomit CaMgCaMg(CO(CO33))22

AnkeritAnkerit CaFeCaFe(CO(CO33))22

HuntitHuntit MgMg33Ca (COCa (CO33))44

SmitsonitSmitsonit ZnCOZnCO33

Karbonatlar Karbonatlar

KalsitKalsit Kimyasal bileKimyasal bileşşim:im: CaCOCaCO33 (% 56.03 (% 56.03 CaOCaO, % 43.97 CO, % 43.97 CO22).). Kristal sistemi =Kristal sistemi = TrigonalTrigonal.. ŞŞekilekil--BiBiççim =im = Serbest olarak bSerbest olarak büüyyüüyen kristallerin yen kristallerin şşekli ve biekli ve biççimi imi

oluoluşşum sum sııcaklcaklığıığına bana bağğllııddıır. Kayar. Kayaççlarda genellikle larda genellikle öözzşşekilsizekilsiz tanesel tanesel agregatlaragregatlar, taneler birbirleri ile kenetlenmi, taneler birbirleri ile kenetlenmişş veya veya mozayikmozayik yapyapııssıı. . Sertlik=Sertlik= 33

Dilinim =Dilinim = {101} m{101} müükemmel kemmel RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == Renksiz veya beyaz, fakat bazen gri, sarRenksiz veya beyaz, fakat bazen gri, sarıı

veya pembenin aveya pembenin aççıık tonlark tonlarıında, yenda, yeşşil veya mavi. il veya mavi. InceInce kesitte renksiz.kesitte renksiz. Testler:Testler: SoSoğğuk seyreltik uk seyreltik HClHCl’’dede kkööppüürerek kolayca rerek kolayca çöçözzüünnüür.r.

• Bulunuşu: Kireçtaşındaki kalsitin metamorfizmaya uğramasında, nispeten az miktardaki yüklenme bu mineralin yıkılması ve CO2’in kaçmasını önlemek için yeterlidir ve normalde kalsit mermeri oluşturmak için rekristalleşir. Böylece kalsit termal veya bölgesel metamorfizma geçirmiş kalkerli sedimanlarda nispeten yaygın bir mineraldir.. Vollastonitin oluşumunu veren CaCO3 + SiO2 CaSiO3+ CO2 Vollastonite neden olan kalsit-kuvars topluluğunun kaybolması jeotermometre olarak kullanılır.

Karbonatit ve bazı nefelin-siyenit gibi belirli alkalin magmatiklerde de oluşur. Alkalin kayaçlar ile karbonatların sık birlikteliği, karbonat kayacı ile magmaının kontaminasyonunabağlanmaktadır

Kalsit

DolomitDolomit Kimyasal bileKimyasal bileşşim :im : CaMgCaMg(CO(CO33))2 2 ((CaOCaO % 30.41, % 30.41, MgOMgO % %

21.86, CO21.86, CO22 % 47.73).% 47.73). Kristal sistemi =Kristal sistemi = TrigonalTrigonal.. ŞŞekilekil--bibiççim=im= RomboederRomboeder. . ÖÖzzşşekilliekilli veya yarveya yarıı öözzşşekilliekilli.. Dilinim =Dilinim = {101} m{101} müükemmel (a kemmel (a 19 19 ÅÅ HekHek).). Sertlik =Sertlik = 3.53.5--4, 4, YoYoğğunlukunluk == 2.862.86--(2.93).(2.93). RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == Renksiz veya beyaz, sRenksiz veya beyaz, sıık sk sıık hafif sark hafif sarıı

veya kahverengi. veya kahverengi. İİnce kesitte renksiz.nce kesitte renksiz. Testler :Testler : Taze toz haline getirilmedikTaze toz haline getirilmedikççe soe soğğuk seyreltik uk seyreltik HClHCl’’dede

az az çöçözzüünnüür.r. Bozunma :Bozunma : Atmosferik etkilere karAtmosferik etkilere karşışı oldukoldukçça dayana dayanııklklıı bir bir

mineraldir.mineraldir. ParajenezParajenez :: Metamorfik ve Metamorfik ve hidrotermalhidrotermal metasomatikmetasomatik

yataklarda yataklarda öönemli olunemli oluşşumlarumlarıınnıın bulunmasn bulunmasıına rana rağğmen, dolomit men, dolomit tipik olarak tipik olarak sedimantersedimanter ortamlarortamlarıın bir mineralidir. Birkan bir mineralidir. Birkaççsedimantersedimanter yatayatağığın ban başşlanglangııççta birincil dolomit ita birincil dolomit iççerdierdiğği i bilinmektedir. bilinmektedir. İİkincil dolomit, kirekincil dolomit, kireççtataşşlarlarıındaki birincil aragonit ndaki birincil aragonit ve kalsitin dolomiti oluve kalsitin dolomiti oluşşturmak iturmak iççin Mg in Mg çöçözeltileri ile zeltileri ile reaksiyona girmesi sonucu olureaksiyona girmesi sonucu oluşşur. Bu nedenle birincil dolomit, ur. Bu nedenle birincil dolomit, evaporitevaporit yataklaryataklarıı ile birlikte bulunan dolomiti iile birlikte bulunan dolomiti iççerebilir.erebilir.

AragonitAragonit Kimyasal bileKimyasal bileşşim :im : CaCOCaCO33 ((CaOCaO % 56.03, CO% 56.03, CO22 % 43.97).% 43.97). Kristal sistemi =Kristal sistemi = OrtorombikOrtorombik. (. (Kalsitin normal sıcaklık ve

basınçtaki polmorfu).). ŞŞekilekil--BiBiççim im == c c //// kkıısasa--uzun prizmatik. Ancak kayauzun prizmatik. Ancak kayaçç

boboşşluklarluklarıında nda ççooğğunlukla unlukla ışıışınsalnsal--paralel dizilim gparalel dizilim göösteren steren ççubuksal ve lifsel ubuksal ve lifsel agregatlaragregatlar..

Dilinim =Dilinim = {010} m{010} müükemmel olmayan, {110} kkemmel olmayan, {110} kööttüü.. Sertlik =Sertlik = 3.53.5--4, Yo4, Yoğğunlukunluk == 2.942.94--2.95.2.95. RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == Tipik olarak renksiz veya beyaz. Tipik olarak renksiz veya beyaz. İİnce nce

kesitte renksiz.kesitte renksiz. Testler :Testler : Seyreltik Seyreltik HClHCl’’dede kkööppüürrüür. Sr. Sııcak cak CoCo(NO(NO33))22

çöçözeltisine daldzeltisine daldıırrııldldığıığında aragonit dilim veya taneleri leylak nda aragonit dilim veya taneleri leylak renkli olur.renkli olur.

ParajenezParajenez :: Kalsitten daha az yaygKalsitten daha az yaygıındndıır: normal sr: normal sııcaklcaklıık ve k ve basbasıınnççlarda yarlarda yarıı kararlkararlııddıır ve oldukr ve oldukçça kolay kalsite da kolay kalsite döönnüüşşüür. r. Kalkerli iskelete sahip birKalkerli iskelete sahip birççok organizma, kavkok organizma, kavkııssıınnııaragonitten yapar. Devoniyenaragonitten yapar. Devoniyen’’den daha yaden daha yaşşllıı kayakayaççlarda larda aragonite rastlanaragonite rastlanıılmaz. Aragonit incilerin de normal lmaz. Aragonit incilerin de normal malzemesidir.malzemesidir.

StronsiyanitStronsiyanit Kimyasal bileKimyasal bileşşim :im : SrCOSrCO33 ((SrOSrO % 70.40, CO% 70.40, CO22 % 29.60).% 29.60). Kristal sistemi =Kristal sistemi = OrtorombikOrtorombik.. ŞŞekilekil--BiBiççim =im = ÇÇooğğunlukla iunlukla iğğnemsi, nemsi, ışıışınsal knsal küütleler.tleler. Dilinim =Dilinim = {110} iyi, {021} ve {010} k{110} iyi, {021} ve {010} kööttüü.. İİkizlenme =kizlenme = {110} yayg{110} yaygıın, basit, tekrarln, basit, tekrarlıı ve lamelli.ve lamelli. Sertlik =Sertlik = 3.5, Yo3.5, Yoğğunluk unluk == 3.76.3.76. RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == Tipik olarak renksiz veya beyaz. Tipik olarak renksiz veya beyaz. İİ Testler :Testler : Seyreltik Seyreltik HClHCl’’dede çöçözzüünnüür. r. HClHCl ile ile ııslatslatııldldığıığında nda

alevde alevde şşiddetli kiddetli kıırmrmıızzıı renk verir. renk verir. ParajenezParajenez :: HidrotermalHidrotermal damar yataklardamar yataklarıında, kirenda, kireççtataşışı ve ve

marn damarlarmarn damarlarıında lifsi knda lifsi küütleler olarak olutleler olarak oluşşur, fakat ur, fakat muhtemelen muhtemelen ssöölestininlestinin bir bir alterasyonalterasyon üürrüünnüü olarak olarak magmatiklerde de bilinir. magmatiklerde de bilinir. StronsiyanitceStronsiyanitce zengin kayazengin kayaççlar lar MalawianMalawian ve dive diğğer er karbonatitlerkarbonatitler ile birlikteki topluluklarda ile birlikteki topluluklarda belirlenmibelirlenmişştir ve tir ve kimberlitlerdekimberlitlerde ikincil bir mineral olarak ikincil bir mineral olarak bulunur. Sbulunur. Sıık sk sıık k viteritviterit, barit, , barit, ssöölestinlestin, , floritflorit ve ve PbPb iiççeren eren minerallere eminerallere eşşlik eder ve ismini lik eder ve ismini StrontianStrontian’’dandan almalmışışttıır, bu r, bu lokalitedelokalitede PbPb mineralizasyonumineralizasyonu ile birlikte oluile birlikte oluşşmumuşştur. tur. TTüürkiyerkiye’’deki gdeki göölsel borat yataklarlsel borat yataklarıında kalsit, dolomit ve nda kalsit, dolomit ve kkıısmen manyezit gibi dismen manyezit gibi diğğer karbonatlarla birlikte er karbonatlarla birlikte diyajenetikdiyajenetikolarak bilinmektedir.olarak bilinmektedir.

MalahitMalahit Kimyasal bileKimyasal bileşşim :im : CuCu22COCO33(OH)(OH)22 ((CuOCuO % 71.95, CO% 71.95, CO22 % %

19.90, H19.90, H22O % 8.15).O % 8.15). Kristal sistemi =Kristal sistemi = MonoklinikMonoklinik.. ŞŞekilekil--BiBiççim =im = İİnce uzun prizmatik, fakat seyrek olarak belirgin. nce uzun prizmatik, fakat seyrek olarak belirgin.

AzurittenAzuritten ttüüremiremişş pspsööydomorflarydomorflar. . ÇÇooğğunlukla kunlukla küüresel veya resel veya stalaktitikstalaktitik kküütleler olutleler oluşşturan turan ışıışınsal lifler.nsal lifler.

Dilinim =Dilinim = {01} m{01} müükemmel fakat ender.kemmel fakat ender. Sertlik =Sertlik = 3.53.5--4, 4, YoYoğğunlukunluk == 4.05.4.05. RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == Parlak yeParlak yeşşil. il. ÇÇizgi rengi soluk yeizgi rengi soluk yeşşil. il.

PleokroyizmaPleokroyizma nxnx renksiz, renksiz, nyny sarsarıı yeyeşşil. il. nznz koyu yekoyu yeşşil. Yaril. Yarıı şşeffaf. effaf. ElmasElmas--camscamsıı parlaklparlaklıık; lifsi tk; lifsi tüürlerinde srlerinde sıık sk sıık ipeksi, toprak ipeksi, toprağığımsmsııtipi donuk.tipi donuk.

Testler :Testler : HClHCl’’dede kkööppüürerek rerek çöçözzüünnüür ve yer ve yeşşil bir il bir çöçözelti zelti meydana gelir.meydana gelir.

ParajenezParajenez :: AzuritAzurit, , kupritkuprit, , nabitnabit CuCu ve ve FeFe--oksitler ile birlikte oksitler ile birlikte CuCudamarlardamarlarıınnıın okside kesimlerinde bulunan oldukn okside kesimlerinde bulunan oldukçça yayga yaygıın n ssüüperjanperjan bir bir CuCu mineralidir. mineralidir. CuCu yataklaryataklarıında nda ççooğğunlukla unlukla kirekireççtataşşlarlarıı ile birlikte oluile birlikte oluşşur.ur.

AzuritAzurit Kimyasal bileKimyasal bileşşim :im : CuCu33(CO(CO33))22(OH)(OH)22 ((CuOCuO % 69.23, % 69.23,

COCO22 % 25.54, H% 25.54, H22O % 5.23).O % 5.23). Kristal sistemi =Kristal sistemi = MonoklinikMonoklinik.. ŞŞekilekil--BiBiççim =im = BiBiççimleri deimleri değğiişşken. Kristalleri sken. Kristalleri sıık sk sıık k

karmakarmaşışık ve kk ve kööttüü formlu.Ayrformlu.Ayrııca ca ışıışınsal knsal küüresel gruplar.resel gruplar. Dilinim =Dilinim = {011} m{011} müükemmel, {100} orta.kemmel, {100} orta. Sertlik =Sertlik = 3.53.5--4, 4, YoYoğğunlukunluk == 3.80.3.80. RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == Belirgin Belirgin azurazur mavisi.mavisi. PleokroyizmaPleokroyizma

mavi mavi nznz>>nyny>>nxnx. . ŞŞeffafeffaf--yaryarıı şşeffaf. Elmas parlakleffaf. Elmas parlaklıık.k. Testler :Testler : HClHCl’’dede kkööppüürerek rerek çöçözzüünnüür.r. ParajenezParajenez :: MalahittenMalahitten daha az yaygdaha az yaygıındndıır, fakat aynr, fakat aynıı

kkööken ve birlikteliklere sahiptir.ken ve birlikteliklere sahiptir.

6. S6. SÜÜLFATLAR, KROMATLAR, MOLLFATLAR, KROMATLAR, MOLİİBDATLAR, BDATLAR, VOLFRAMATLARVOLFRAMATLAR

YaygYaygıın Sn Süülfat Minerallerilfat Mineralleri Barit (BaSO4)Barit (BaSO4) SSöölestinlestin (SrSO4)(SrSO4) Jips (CaSO42H2O)Jips (CaSO42H2O) AlunitAlunit (KAl3(SO4)2)(KAl3(SO4)2)KromatlarKromatlar KrokoyitKrokoyit (PbCrO4)(PbCrO4)MolibdatlarMolibdatlar WolframitWolframit ((FeFe,,MnMn) WO) WO44

ŞŞeeliteelit (CaWO(CaWO4)4)

VulfenitVulfenit (PbMoO(PbMoO4)4)

BaritBarit Kimyasal bileKimyasal bileşşim :im : BaSOBaSO44 ((BaOBaO % 65.7, SO% 65.7, SO33 % 34.3) % 34.3) Kristal sistemi =Kristal sistemi = OrtorombikOrtorombik. . ŞŞekilekil--BiBiççim =im = (001) y(001) yüüzeyine gzeyine gööre levhamsre levhamsıı. Ancak do. Ancak doğğada daha ada daha ççok ok

lifsellifsel--ışıışınsal, yuvarlak nsal, yuvarlak konkresyonlarkonkresyonlar halinde ve kabuksu veya yaprakshalinde ve kabuksu veya yapraksııagregatlaragregatlar..

Dilinim Dilinim == {001} m{001} müükemmel, {210} kemmel, {210} ççok iyi, {010} iyi. ok iyi, {010} iyi. SertlikSertlik=2.5=2.5--3.5, 3.5, YoYoğğunlukunluk==4.5.4.5. RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == Beyaz, sarBeyaz, sarıımsmsıı gri, soluk yegri, soluk yeşşil, soluk mavi, il, soluk mavi,

kkıırmrmıızzıı, kahverengi. , kahverengi. İİnce kesitte renksiz. nce kesitte renksiz. Testler :Testler : TToz halinde suda ve derioz halinde suda ve derişşik HF asidinde ik HF asidinde çöçözzüünmez. Ancak nmez. Ancak

ssııcak ve dericak ve derişşik Hik H22SOSO44 iiççinde inde çöçözzüünnüür. r. ParajenezParajenez :: Metal iMetal iççeren eren hidrotermalhidrotermal damarlarda badamarlarda başşllııca gang minerali ca gang minerali

ve kireve kireççtataşışı, kumta, kumtaşışı, , şşeyleyl ve killerde damarlar veya bove killerde damarlar veya boşşluklarluklarıı dolduran dolduran konkresyonlarkonkresyonlar şşeklinde olueklinde oluşşan en yaygan en yaygıın n BaBa mineralidir. mineralidir. PbPb ve ve ZnZnmineralleri, pirit, kuvars, karbonatlar ve mineralleri, pirit, kuvars, karbonatlar ve floritflorit,, baritin yaygbaritin yaygıın olarak n olarak birlikte bulundubirlikte bulunduğğu mineraller arasu mineraller arasıındadndadıır. Barit ve r. Barit ve floritflorit ssıık sk sıık bk böölgesel lgesel zonalzonal iliilişşkiler de gkiler de göösterir.sterir.

SSöölestinlestin Kimyasal bileKimyasal bileşşim :im : SrSOSrSO44 ((SrOSrO % 56.41, SO% 56.41, SO33 % 43.59)% 43.59) Kristal sistemi =Kristal sistemi = OrtorombikOrtorombik. . İİndikatriksndikatriks ŞŞekilekil--BiBiççim =im = ÇÇooğğunluklaunlukla tanesel tanesel agregatlaragregatlar, (001) y, (001) yüüzeyinezeyine

ggööre lre levhamsevhamsıı ve b ekseni yve b ekseni yöönnüünde uzamnde uzamışış. . ParelelParelel lifsi lifsi agregatlaragregatlarhalinde bulunan thalinde bulunan tüürrüüne ne lifsel lifsel ssöölestinlestin adadıı verilir.verilir.

Dilinim =Dilinim = {001} m{001} müükemmel, {210} iyi, {010} kkemmel, {210} iyi, {010} kööttüü. . Sertlik =Sertlik = 33--3.5, 3.5, YoYoğğunlukunluk == 3.96.3.96. RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == Renksiz, beyaz, soluk mavi, kRenksiz, beyaz, soluk mavi, kıırmrmıızzıımsmsıı, ,

yeyeşşilimsi, kahverengimsi. ilimsi, kahverengimsi. InceInce kesitte renksiz. kesitte renksiz. Testler :Testler : Barite kBarite kııyasla suda yaklayasla suda yaklaşışık 50 defa daha fazla k 50 defa daha fazla çöçözzüünnüür. r.

ÇöÇözzüünme miktarnme miktarıı yine de oldukyine de oldukçça da düüşşüüktktüür (20 r (20 °°C de 0.15 gr/1000gr C de 0.15 gr/1000gr HH22O). Saf O). Saf HClHCl asidinde de asidinde de çöçözzüünmez.nmez.

ParajenezParajenez :: SrSr’’unun babaşşllııca mineral kaynaca mineral kaynağığıddıır (r (pirotekniktepiroteknikte ççok ok kullankullanııllıır) ve dolomit ve r) ve dolomit ve dolomitikdolomitik kirekireççtataşşlarlarıında nda ççooğğunlukla unlukla ççatlak atlak ve bove boşşluklarda oluluklarda oluşşur. ur. EvaporitEvaporit yataklaryataklarıında ve nda ve hidrotermalhidrotermaldamarlarda da bulunur. damarlarda da bulunur. İİri ri ssöölestinlestin nodnodüülleri Bristol yaklleri Bristol yakıınnıındaki ndaki YateYate’’dede TriyasTriyas yayaşşllıı marnda bulunur; bu marnda bulunur; bu ssöölestininlestinin ççooğğu u KarboniferKarbonifer’’de aragonitin de aragonitin dolomitizasyonudolomitizasyonu ssıırasrasıında serbestlenda serbestleşşen en SrSr’’unun birincil birincil çöçökelmesi ile olukelmesi ile oluşşmumuşştur, (aragonit 8000 tur, (aragonit 8000 ppmppm, fakat , fakat dolomit sadece 200dolomit sadece 200--600 600 ppmppm SrSr tutabilir). tutabilir). Sivas Sivas evaporitevaporitbasenindeki basenindeki ssöölestinlerinlestinlerin sedimantersedimanter kköökenli oldukenli olduğğu u belirtilmektedir.belirtilmektedir.

JipsJips Kimyasal bileKimyasal bileşşim :im : CaSOCaSO44.2H.2H22O (O (CaOCaO % 32.57 , SO% 32.57 , SO33 % 46.50 , % 46.50 ,

HH22O % 20.93).O % 20.93). Kristal sistemi =Kristal sistemi = MonoklinikMonoklinik.. ŞŞekilekil--BiBiççim =im = (010) (010) //// levhamslevhamsıı öözzşşekilliekilli veya yarveya yarıı öözzşşekilliekilli ya da ya da

tanesel tanesel agregatlaragregatlar. Bazen lifsi.. Bazen lifsi. Dilinim =Dilinim = {010} m{010} müükemmel, {100} ve {011} belirgin. kemmel, {100} ve {011} belirgin. İİkizlenme kizlenme == {100} {100} ççok yaygok yaygıın; {01} daha az yaygn; {01} daha az yaygıın. n. Sertlik =Sertlik = 2, 2, YoYoğğunlukunluk == 2.302.30--2.37.2.37. RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == ÇÇooğğunlukla beyaz veya renksiz, bazen gri, unlukla beyaz veya renksiz, bazen gri,

kkıırmrmıızzıı, sar, sarıı, kahverengi, mavi. , kahverengi, mavi. İİnce kesitte renksiz. nce kesitte renksiz. Testler :Testler : Seyreltik Seyreltik HClHCl’’dede kolayca kolayca çöçözzüünnüür.r. ParajenezParajenez :: SSüülfat minerallerinin en yayglfat minerallerinin en yaygıınnııddıır. Bar. Başşllııca oluca oluşşumlarumlarıı

kirekireççtataşışı, , şşeyleyl, marn ve killer ile birlikte bulunan , marn ve killer ile birlikte bulunan sedimantersedimanter ve ve evaporitevaporit yataklardadyataklardadıır. Deniz suyu ar. Deniz suyu ağığırlrlıık olarak % 3.5 k olarak % 3.5 çöçözzüünmnmüüşşmalzeme imalzeme iççerir, bunun yaklaerir, bunun yaklaşışık % 80k % 80’’i i NaClNaCl ve % 4ve % 4’ü’ü CaSOCaSO44’’ttıır. r. Deniz suyundan tuzlarDeniz suyundan tuzlarıın olan olağğan an çöçökelme dizilimi deneysel olarak; kelme dizilimi deneysel olarak; CaCOCaCO33--CaSOCaSO44--NaClNaCl--MgSOMgSO44 ve ve MgClMgCl--NaBrNaBr--KClKCl bibiççiminde iminde ggöösterilmisterilmişştir. tir.

EvaporitlerdeEvaporitlerde CaSOCaSO44 bazen bazen jipsjips, bazen , bazen anhidrit anhidrit ve ve ççok sok sıık da k da her iki mineral birlikte oluher iki mineral birlikte oluşşur.ur.

WolframitWolframit Kimyasal bileKimyasal bileşşim :im : ((FeFe,,MnMn) WO) WO44 Kristal sistemi =Kristal sistemi = MonoklinikMonoklinik.. ŞŞekilekil--BiBiççim =im = ÇÇooğğunlukla ince uzun prizmatik, dunlukla ince uzun prizmatik, düüşşey ey ççizikli izikli

ve ve ssüüttüünsalnsal agregatlaragregatlar. Ayn. Aynıı zamanda tanesel.zamanda tanesel. Dilinim =Dilinim = {110} m{110} müükemmel olmayan.kemmel olmayan. Sertlik=Sertlik= 2.52.5--3, 3, YoYoğğunluk unluk == 5.95.9--6.1.6.1. RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == Elmas parlaklElmas parlaklııkta. Parlak skta. Parlak süümbmbüül l

kkıırmrmıızzııssıı. . ÇÇizgi rengi portakal sarizgi rengi portakal sarııssıı, , şşeffaf. effaf. ParajenezParajenez :: ÇÇooğğunlukla pegmatitlerde ve granitlere eunlukla pegmatitlerde ve granitlere eşşlik lik

eden yeden yüüksek sksek sııcaklcaklıık kuvars damarlark kuvars damarlarıında bulunan banda bulunan bağığıl l olarak ender bulunan bir mineraldir. olarak ender bulunan bir mineraldir. SSüülfidlfid damarlardamarlarıında nda daha enderdir. Yaygdaha enderdir. Yaygıın olarak birlikte bulundun olarak birlikte bulunduğğu mineraller u mineraller kassiteritkassiterit, , şşelitelit, bizmut, kuvars, pirit, galenit, , bizmut, kuvars, pirit, galenit, sfaleritsfalerit ve ve arsenopiritdirarsenopiritdir. Baz. Bazıı damarlarda mevcut olan tek metalik damarlarda mevcut olan tek metalik mineraldir. mineraldir.

Wolframatlar

ŞŞelitelit Kimyasal bileKimyasal bileşşim :im : CaWOCaWO44 ((CaOCaO % 19.48, WO3 % % 19.48, WO3 %

80.52).80.52). Kristal sistemi =Kristal sistemi = TetragonalTetragonal.. ŞŞekilekil--BiBiççim =im = ÇÇooğğunlukla basit unlukla basit dipiramidaldipiramidal. A. Aççıılarlarıı

bakbakıımmıından yaklandan yaklaşışık k oktahedronaoktahedrona benzer. Keza masif benzer. Keza masif tanesel.tanesel.

Dilinim =Dilinim = {101} belirgin.{101} belirgin. Sertlik Sertlik == 4.54.5--5, 5, YoYoğğunlukunluk == 5.95.9--6.1.6.1. RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == CamsCamsıı--elmas parlaklelmas parlaklııkta.Yarkta.Yarıı

şşeffaf, bazeffaf, bazıı ttüürleri rleri şşeffaf. Beyaz, sareffaf. Beyaz, sarıı, ye, yeşşil ve kahverengi. il ve kahverengi. BirBirççok ok şşelitelit kkıısa dalga boylu sa dalga boylu ultraviyoleultraviyole radyasyonunda radyasyonunda mavimsi beyaz mavimsi beyaz floresansfloresans öözellizelliğğe sahiptir.e sahiptir.

ParajenezParajenez :: Granit pegmatitler, kontak metamorfik Granit pegmatitler, kontak metamorfik yataklar ve yataklar ve granitikgranitik kayakayaççlara elara eşşlik eden ylik eden yüüksek sksek sııcaklcaklıık k damar yataklardamar yataklarıında bulunur. Birlikte bulundunda bulunur. Birlikte bulunduğğu mineraller u mineraller kassiteritkassiterit, topaz, , topaz, floritflorit, apatit, , apatit, molibdenitmolibdenit ve ve wolframittirwolframittir..

7. FOSFATLAR, ARSENATLAR VE VANADATLAR7. FOSFATLAR, ARSENATLAR VE VANADATLAR PP+5+5, S, S+6+6’’dan sadece biraz daha bdan sadece biraz daha büüyyüüktktüür ve bu nedenle sr ve bu nedenle süülflfüür gibi oksijenli r gibi oksijenli

tetrahedraltetrahedral (PO(PO44))33 anyonikanyonik grubunu olugrubunu oluşşturur. turur. BBüüttüün fosfatlar temel yapn fosfatlar temel yapıı birimi olarak bu birimi olarak bu fosfatikfosfatik anyonikanyonik kompleksinikompleksini

iiççerir. erir. (AsO(AsO44))33 ve (VOve (VO44))33 gibi benzer gibi benzer tetrahedraltetrahedral birimler ise birimler ise arsenadarsenad ve ve

vanadatlarvanadatlardada yer alyer alıır. r. PP+5+5, As, As+5+5 ve Vve V+5+5 anyonikanyonik gruplarda birbirleriyle yer degruplarda birbirleriyle yer değğiişştirebilir. Bu tirebilir. Bu

ssüübstitbstitüüsyonsyon tipi en iyi apatit grubunun tipi en iyi apatit grubunun piromorfitpiromorfit serisinndeserisinnde ggöözlenir. zlenir.

PiromorfitPiromorfit--PbPb55(PO(PO44))33Cl, Cl, MimetitMimetit--PbPb55(AsO(AsO44))33Cl ve Cl ve VanadinitVanadinit--PbPb55(VO(VO44))33Cl Cl eeşşyapyapıısaldsaldıırr ve uve uçç üüyeler arasyeler arasıında tnda tüüm bilem bileşşimsel imsel

gegeççiişşler mevcuttur.ler mevcuttur. YaygYaygıın minerallerinden bazn minerallerinden bazıılarlarıı, , apatit, apatit, monazitmonazit, , promorfitpromorfit, , lazulitlazulit, ,

turkuvazturkuvaz, , wavellitwavellit, , vanadinitvanadinit ve ve eritrineritrin dirdir. .

PiromorfitPiromorfit Kimyasal bileKimyasal bileşşim :im : PbPb55(PO(PO44)3Cl, ()3Cl, (PbOPbO % 81.80, P2O5 % 81.80, P2O5

% 15.61, % 15.61, ClCl % 2.59).% 2.59). Kristal sistemi =Kristal sistemi = HekzagonalHekzagonal.. ŞŞekilekil--BiBiççim =im = ÇÇooğğunlukla bazal dunlukla bazal düüzlemli prizmatik. zlemli prizmatik.

Ender olarak kEnder olarak kööşşesi kesik esi kesik piramidpiramid. S. Sıık sk sıık k yuvarlaklayuvarlaklaşşmmışış ffııççıı formlar. Bazen oyuk prizmalar formlar. Bazen oyuk prizmalar bibiççiminde olabilen delikli delikli kristaller; keza paralel iminde olabilen delikli delikli kristaller; keza paralel gruplar. Sgruplar. Sıık sk sıık da kk da küüresel, bresel, bööbrebreğğimsi, lifsi ve tanesel.imsi, lifsi ve tanesel.

Sertlik =Sertlik = 3.53.5--4, 4, YoYoğğunlukunluk == 7.04. 7.04. RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == ÇÇooğğunlukla yeunlukla yeşşilin ilin ççeeşşitli tonlaritli tonlarıı, ,

kahverengi, sarkahverengi, sarıı; ender olarak portakal; ender olarak portakal--sarsarıı, gri, beyaz. , gri, beyaz. YarYarıı şşeffaf.effaf.

ParajenezParajenez :: DiDiğğer okside er okside PbPb ve ve ZnZn mineralleri ile birlikte mineralleri ile birlikte PbPb damarlardamarlarıınnıın okside kesimlerinde bulunan n okside kesimlerinde bulunan ssüüperjanperjanbir mineraldir.bir mineraldir.

WavellitWavellit Kimyasal bileKimyasal bileşşim :im : AlAl33(PO(PO44))22(OH)(OH)33 .5H.5H22OO Kristal sistemi =Kristal sistemi = OrtorombikOrtorombik.. ŞŞekilekil--BiBiççim =im = Tek kristalleri ender. Tek kristalleri ender. ÇÇooğğunlukla unlukla

radyalradyal, , sfersferüülitiklitik ve kve küüresel resel agregatlaragregatlar.. Dilinim =Dilinim = {110} ve {101} iyi.{110} ve {101} iyi. H =H = 33--55--4, 4, D =D = 2.36.2.36. RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == Beyaz, sarBeyaz, sarıı, ye, yeşşil ve il ve

kahverengi. kahverengi. ŞŞeffaf. Camseffaf. Camsıı parlaklparlaklıık.k. ParajenezParajenez :: AlAlüüminyumlu yarminyumlu yarııklarda, dklarda, düüşşüük k

dereceli metamorfiklerde, limonit ve dereceli metamorfiklerde, limonit ve floritflorityataklaryataklarıında knda küçüüçük miktarlarda bulunan ikincil bir k miktarlarda bulunan ikincil bir mineraldir.mineraldir.

TurkuvazTurkuvaz Kimyasal bileKimyasal bileşşim :im : CuAlCuAl66(PO(PO44))44(OH)(OH)88.5H.5H22OO Kristal sistemi =Kristal sistemi = TriklinikTriklinik.. ŞŞekilekil--BiBiççim im == Ender olarak kEnder olarak küçüüçük kristaller, k kristaller,

ççooğğunlukla unlukla kriptokristalinkriptokristalin. Masif kompakt, . Masif kompakt, bbööbrebreğğimsi, imsi, stalaktitikstalaktitik. . InceInce damarlarda kabuklar ve damarlarda kabuklar ve sasaççıınnıımlmlıı taneler.taneler.

Dilinim =Dilinim = {001} m{001} müükemmel, nadiren gkemmel, nadiren göözlenen {010} zlenen {010} iyi.iyi.

H =H = 6, 6, D =D = 2.62.6--2.8.2.8. RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == Mavi, mavimsi yeMavi, mavimsi yeşşil, yeil, yeşşil. il. IneIne

olanlarolanlarıı ışığıışığı gegeççirir. Mum benzeri parlaklirir. Mum benzeri parlaklıık.k. ParajenezParajenez :: Kurak bKurak böölgelerde az lgelerde az ççok ayrok ayrışışmmışış

volkanikleri kesen kvolkanikleri kesen küçüüçük damar ve k damar ve şşeritler eritler bibiççiminde bulunan ikincil bir mineraldir. iminde bulunan ikincil bir mineraldir.

VanadinitVanadinit Kimyasal bileKimyasal bileşşim :im : PbPb55(VO(VO44))33Cl (Cl (IndislerIndisler, V ile As ve , V ile As ve PP’’unun

ssüübstitbstitüüsyonunasyonuna babağğllıı olarak azalolarak azalıır).r). Kristal sistemi =Kristal sistemi = HekzagonalHekzagonal..

ŞŞekilekil--BiBiççim =im = ÇÇok yaygok yaygıın olarak {10n olarak {10110} ve {0001} 0} ve {0001} yyüüzeylerine sahip prizmatik. Kzeylerine sahip prizmatik. Küçüüçük piramidal yk piramidal yüüzeylere, zeylere, ender olarak da ender olarak da hekzagonalhekzagonal dipiramitdipiramit. Yuvarla. Yuvarlağığımsmsııkristalleri bazkristalleri bazıı durumlarda gdurumlarda göözenekli. zenekli.

H =H = 3, 3, D =D = 6.9.6.9.

RenkRenk--PleokroyizmaPleokroyizma == YakutYakut--kkıırmrmıızzıı, portakal, portakal--kkıırmrmıızzıı, , kahverengi, sarkahverengi, sarıı. . ŞŞeffafeffaf--yaryarıı şşeffaf.effaf.

ParajenezParajenez :: DiDiğğer ikincil kurer ikincil kurşşun mineralleri ile birlikte un mineralleri ile birlikte kurkurşşun yataklarun yataklarıınnıın okside kesimlerinde bulunan ender n okside kesimlerinde bulunan ender ikincil bir mineraldir.ikincil bir mineraldir.

• Sertlik• Renk• Cizgi rengi• Elastikiyet• Dilinim ve kırılma• İkizlenme• Parlaklık• Ozgul ağırlık/yoğunluk vb. gibi

Minerallerin fiziksel özellikleri

SSÜÜSTASTAŞŞLARILARIBERBERİİLL

TOPAZTOPAZ

SafirSafir

TurmalinTurmalin