11
berriak labur Berriak labur WASHINGTONGO UNIBERTSITATEKO IKERTZAILEEK medikuei azkeneko ikerketen eta horien emaitzen berri izaten lagunduko dien programa informatiko bat prestatu dute. Egun, medikuntzaren inguruko 20.000 aldizkari baino gehiago argitaratzen dira eta ezinezkoa da sendagileek horien guztien segimendua egin eta beti egunean egotea. Programa horren bidez, medikuek sendagaiak agintzeko erabiltzen duten ordenadorean bertan ikusi ahal izango dituzte tratatzen ari diren gaixotasunari buruzko azken berriak. Orain arte egindako saioetan, informazio hori aurrean izanda medikuek sendagai berri eta eraginkorragoak agintzen dituztela ikusi da. Punta-puntako sendagaiak ERRESUMA BATUKO SURREY UNIBERTSITATEKO BIOLOGOEK egindako ikerketa baten arabera, ugaltzera Europako ibaietatik Sargazoen itsasora joaten diren aingirek kontuan izaten dute bikotekidearen bizitokia eta, ahal dela, beren etxe inguruko aingirekin elkartzen dira. Biologoen ustez, baliteke geneak leku batean bizitzeko edo leku jakin batera bidaiatzeko egokituta egotea. Ondorio horretara heltzeko, biologoek aingiren ADNaren mikrosateliteak aztertu dituzte. Mikrosateliteetan, bi eta lau letra bitarteko serieak behin eta berriro errepikatzen dira (adibidez, ...ACTACTACT...). Mikrosatelite horien luzera asko aldatzen da banako batetik bestera, oso errepikakorra denez, askotan akatsak izaten baitira kopiatzean. Horregatik, oso erabilgarriak dira hatz-marka gisa. Surreyko biologoek 611 aingiren mikrosateliteak aztertu zituzten eta, horien luzeraren arabera, aingira bakoitza nondik etorri zen esateko gai izan ziren. MEDIKUNTZA ZOOLOGIA ERAIKUNTZA Aingirek nahiago dute etxe inguruko bikotekidea 2 OBRA BATEAN, ERAIKITAKOA ERABILTZEN HASI edo lanarekin jarraitu aurretik, hormigoiak trinkotasun jakin bat lortu duela eta zama astunak jasateko gai dela ziurtatu behar da. Horretarako, Pennsylvania Estatuko Unibertsitateko ingeniari-talde batek sistema automatiko “adimendun” bat garatu du. Sistema horrek, programa baten bidez, tenperaturaren datuak aurretik zehaztutako gogortasun-eskala batera bihurtzen ditu. Hormigoiaren barneko tenperatura neurtzeko, termometro digitalen teknologia bera darabil, txip batean gordeta dagoena. Txip hori programatuta dago eta komunikazio-sistema zelular bat dauka. Hormigoia bota aurretik, tenperatura- -sentsorearen hariak hormigoi- -moldeetan sartzen dira. Hormigoia isuri ondoren, kableak neurgailuarekin konektatzen dira eta neurgailua, era berean, telefono digital batekin. Horrenbestez, telefono horretara deitzea besterik ez da. Hoztu al da hormigoia? E LHUYAR . 2001 A PIRILA ARTXIBOKOA ARTXIBOKOA

Zientzia eta teknologia - Elhuyar AldizkariaCreated Date: 3/30/2001 10:30:17 AM

  • Upload
    others

  • View
    3

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Zientzia eta teknologia - Elhuyar AldizkariaCreated Date: 3/30/2001 10:30:17 AM

berri

ak la

bur

Berriaklabur

WASHINGTONGO UNIBERTSITATEKO

IKERTZAILEEK medikuei azkenekoikerketen eta horien emaitzenberri izaten lagunduko dienprograma informatiko batprestatu dute. Egun,medikuntzaren inguruko 20.000aldizkari baino gehiagoargitaratzen dira eta ezinezkoa dasendagileek horien guztiensegimendua egin eta betiegunean egotea. Programahorren bidez, medikueksendagaiak agintzeko erabiltzenduten ordenadorean bertan ikusiahal izango dituzte tratatzen aridiren gaixotasunari buruzkoazken berriak. Orain arteegindako saioetan, informaziohori aurrean izanda medikueksendagai berri etaeraginkorragoak agintzendituztela ikusi da.

Punta-puntakosendagaiak

ERRESUMA BATUKO SURREY

UNIBERTSITATEKO BIOLOGOEK egindakoikerketa baten arabera, ugaltzeraEuropako ibaietatik Sargazoen

itsasora joaten diren aingirekkontuan izaten dutebikotekidearen bizitokia eta,ahal dela, beren etxe ingurukoaingirekin elkartzen dira.Biologoen ustez, baliteke geneakleku batean bizitzeko edoleku jakin batera bidaiatzekoegokituta egotea. Ondorio horretaraheltzeko, biologoek aingirenADNaren mikrosateliteak aztertudituzte. Mikrosateliteetan,bi eta lau letra bitarteko serieak

behin eta berriro errepikatzendira (adibidez, ...ACTACTACT...).Mikrosatelite horien luzera askoaldatzen da banako batetik bestera,oso errepikakorra denez, askotanakatsak izaten baitira kopiatzean.Horregatik, oso erabilgarriak dirahatz-marka gisa. Surreyko biologoek611 aingiren mikrosateliteak aztertuzituzten eta, horien luzerarenarabera, aingira bakoitza nondiketorri zen esateko gai izan ziren.

ME

DIK

UN

TZ

A

Z O O L O G I A

ER

AIK

UN

TZ

A

Aingirek nahiago dute etxe ingurukobikotekidea

2

OBRA BATEAN, ERAIKITAKOA

ERABILTZEN HASI edo lanarekinjarraitu aurretik, hormigoiaktrinkotasun jakin bat lortu duelaeta zama astunak jasateko gaidela ziurtatu behar da.Horretarako, PennsylvaniaEstatuko Unibertsitatekoingeniari-talde batek sistemaautomatiko “adimendun” batgaratu du. Sistema horrek,programa baten bidez,tenperaturaren datuak aurretikzehaztutako gogortasun-eskalabatera bihurtzen ditu.Hormigoiaren barnekotenperatura neurtzeko,termometro digitalen teknologiabera darabil, txip bateangordeta dagoena.Txip hori programatuta dagoeta komunikazio-sistemazelular bat dauka. Hormigoiabota aurretik, tenperatura-

-sentsorearen hariak hormigoi--moldeetan sartzen dira.Hormigoia isuri ondoren,kableak neurgailuarekinkonektatzen dira eta neurgailua,era berean, telefono digitalbatekin. Horrenbestez, telefonohorretara deitzea besterik ez da.

Hoztu al da hormigoia?

EL H U YA R. 2001 AP I R I L A

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

Page 2: Zientzia eta teknologia - Elhuyar AldizkariaCreated Date: 3/30/2001 10:30:17 AM

CAMBRIDGE UNIBERTSITATEKO ABRAHAM

KARPAS IMMUNOLOGOAREN TALDEAK

antigorputz monoklonaletanespezializatutako giza zelulak(hibridomak) sortzea lortu du.Erabilitako teknika, berez, ez daberria, jada duela 25 urte saguenzelulekin osatutako hibridomak lortubaitzituzten. Orain, ordea, zenbaitarazo gainditu ostean, giza zelulekinere gauza bera egin eta bederatzihibridoma sortzea lortu dute,bakoitza antigorputz jakin bateanespezializatua; horien artean,minbizia eta GIB birusa detektatueta ezabatzeko gai direnak daude.Hibridoma sortzeko, bi zeluladesberdinek mintz bakarrean bat

egin behar dute:linfozito bat etamieloma izeneko zelulakantzerigeno bat.Lortutako zelulahibridoa klonatuta,berdin-berdinak direnzelula alaba ugari sordaitezke. Ondoren,zelula alaba horietakobakoitzak, zelula--motaren arabera,antigorputz jakin batjariatuko du. Antigorputz horieiantigorputz monoklonal esaten zaie,zelula-klon beretik sortutakoakdirelako.

Minbiziaren aurkako antigorputzak

ME

DIK

UN

TZ

A

berri

ak la

bur

Berriaklabur

UPV/EHUk eta Eusko Jaurlaritzako Garraio eta Herrilan sailak AutonomiaErkidegoko klima eta hidrometeorologiariburuzko lankidetza-hitzarmena sinatuberri dute. Akordioaren arabera,Eusko Jaurlaritzak 72 milioi pezetaemango ditu 14 ikerketa-proiektu burutzeko.Egitasmoen artean, Euskal AutonomiaErkidegoko meteorologia latzeko gertaerenazterketa eta diagnosia, berotegi-efektuariburuzko ikerketa edo EAEko arroetanuholdeak denbora errealean aurreikustekoeredu hidrologikoaren prestakuntzaaipa daitezke.

UPV/EHUk EAEkoklimari buruzkoikerketak egingo ditu

3EL H U YA R. 164. Z K .

M E T E O R O L O G I A

Berez konpontzen direnmaterialak

ART

XIBO

KOA

ILLINOISKO UNIBERTSITATEKO IKERTZAILE-TALDE BATEK berez konpontzen den materialsintetiko bat diseinatu du, sistema biologikoek ehunak konpontzeko erabiltzenduten mekanismoan oinarrituta. Ohiko polimero-material batean arrakala eratzenden bakoitzean, kaltea egitura osoak jasaten du. Arrakala oso sakon sortu bada,egiturak jasaten duen kaltea handiagoa da eta, gainera, oso zaila da arrakalahori detektatzea eta konpontzea. Material berri horretan, ordea, kalteak berezkonpontzen dira. Horretarako,mikrokapsulatan gordetako agente“sendagarria” eta egituraren guneainpregnatzen duen katalizatzaile berezibat erabiltzen ditu. Arrakala agertzean,mikrokapsulak apurtu egiten dira etabarnean duten agentea kaltea jasanduen eskualdean zabaltzen dute.Agenteak eta katalizatzaileak bat egitendutenean, polimerizazioa gertatzen da etaarrakala itxi egiten da. Egindako saioenemaitzen arabera, era horretakomaterialak hasierako erresistentziaren% 75 arte berreskuratzeko gai dira.

PO

LIM

ER

OA

K

ART

XIBO

KOA

Page 3: Zientzia eta teknologia - Elhuyar AldizkariaCreated Date: 3/30/2001 10:30:17 AM

IXIzientzia

eta teknikarendibulgazio-magazina

Azken ikerketa eta aurkikuntza zientifikoak

Puri-purian dauden zientzia-gaiei buruzkoerreportajeak

Elkarrizketak

Adituen iritziak

Berri laburrak…

igandero

ETB 2n12:30ean

igandero

ETB 1en19:55ean

astero telebistanElhuyarren eskutik

ING

UR

UG

IRO

A

AURREKO ALEAN ARGITARATU GENUEN

BERRI BATEN ARABERA, Antartikakoizotz-geruzak uste zena bainoastiroago egin du atzera eta, beraz,izotzaren urtzeak ez dio horrenbesteeragin itsasoko uraren mailari. Halaere, badago kontuan hartubeharreko beste faktore bat:hedapen termikoa. Jakina denez,berotegi-efektua sortzen dutengasen kontzentrazioa atmosferangero eta handiagoa da eta, horrenondorioz, itsasoko urarentenperatura etengabe igotzen ari da.Australiako CSIRO ikerketa--erakundeak fenomeno horrek izanditzakeen ondorioak aztertu ditu.

Bertako kide den John Church-enustez, 1990 eta 2100. urteen arteanitsasoko uraren maila 9 eta 88 cmbitartean igoko da, eta uraren batezbesteko tenperatura 1,4 eta 5,8 ºCbitartean. Gainera, gasenkontzentrazioa egonkortu ondorenere, itsasoko uraren mailak igotzenjarraituko du. Igoera horren ondorioz,besteak beste, trumoiak maizagosortu eta bortitzagoak izango direlaaurreikusten da, batez erekostaldeko herrialdeetan.

Hedapen termikoakitsasoko uraren mailaigoko du

Page 4: Zientzia eta teknologia - Elhuyar AldizkariaCreated Date: 3/30/2001 10:30:17 AM

GIZAKIAREN EGITURA FISIKOA ez zenurte luzez bizitzeko diseinatu.Eta, hala izan balitz, IllinoiskoUnibertsitateko aditu baten arabera,orain nano txiki eta gihartsuarenitxura izango luke. Egitura horrekin,

ehun urteraosasuntsu

iristeko gaiizango

ginateke etaez genituzkezahartzaroaren

ondoriozsortutakohorrenbestegaixotasunezagutuko.S. JayOlsanskyren

ustez, gure gorputzak ugaldu etaseme-alabak zaintzeko behar dendenbora justua irauteko eboluzionatuzuen; orain denbora gehiago bizibagaitezke, gure arbasoek zailtasunhandiak gainditu behar izanzituztelako eta horretarakobeharrezkoa zen sendotasunalortuz eboluzionatu zutelako da.Orain bizi garen antzera bizi izanbagina hasieratik, oso egituradesberdina izango genuke: begieneta garunaren arteko konexio hobea,belarri handi mugikorrak, kurbadunlepoa, aurrerantz okertutakogorputz-enborra, hezur eta giharhandiagoak, gorputz-adarmotzagoak, atzerantz okerdaitezkeen belaunak, etab.

EB

OL

UZ

IOA

berri

ak la

bur

Berriaklabur

5EL H U YA R. 164. Z K .

ASTRONOMOEK IZAR-MOTA BERRI BATEN BI

ALE AURKITU DITUZTE. AurkikuntzaHawaiin jarrita dagoen UKinfragorri-teleskopioarekin egindakobehaketen bidez egin da. Izarrak,nano marroien antzekoak badira ere,nano zuriek ondoko izarren materiaxurgatzen dutenean geratzen direnizar-hondarrak dira. Erakarpengrabitatorio handia dutenez, nanozuriek izar arrunten materia xurgadezakete. Materia nano zurianmetatzen denean, energia askohedatzen da eta leherketa batsortzen da. Orduan, bi izarren dirdirahanditu egiten da. Fenomeno horihainbat urtean behin gertatzen da.Batzuetan, ordea, bi astroen arteanez da material-transferentziarikgertatzen, eta horrelako aldi bat

aprobetxatu dute astronomoek izararruntaren igorpenak aztertzeko.Emaitzen arabera, izarretako bat 100argi-urtera eta bestea 130era daude;hau da, gugandik oso gertu.

AS

TR

ON

OM

IA

Txikiak eta gihartsuak

Mila eta bi izar

ART

XIBO

KOA

E N E R G I AKanoiakpetrolioarenxerka

MOSKUKO UNIBERTSITATE TEKNIKO

BATEKO INGENIARIEK gas- etapetrolio-esplorazioak erraztukodituen tresna asmatu dute.Erregai horiek bilatzeko,20 m sakon diren zuloakegin eta, ondoren, lehergailuakjaurtitzen dituzte. Orain arte,lehergailuak eskuz jartzen zirenzuloetan, baina, askotan, jardunhori oso arriskutsua izaten zen.Arazo hori saihesteko, Moskukoingeniariek lehergailuakleherketaren epizentrorazuzentzen dituen kanoi asmatudute. Zuloa egin ondoren, kanoiabiratu egiten da, zuloarengainean jarri arte, etalehergailuak zulora jaurtitzenditu. Hartara, segurtasunahanditzeaz gain, denbora etalan-eskua aurrez daitezke.

ART

XIBO

KOA

THE

LEA

RNIN

G C

OM

PAN

Y, I

NC.

Page 5: Zientzia eta teknologia - Elhuyar AldizkariaCreated Date: 3/30/2001 10:30:17 AM

berri

ak la

bur

Berriaklabur

KALIFORNIAKO UNIBERTSITATEKO HAINBAT

ZIENTZIALARIK egindako ikerketabaten arabera, itsas erreserbek ezdute erreserba izendatutako eremua

bakarrik babesten; aitzitik,erreserbaren mugaz haragokoeremuak babesteko ere balio dute.Itsas erreserben helburuabiodibertsitatea eta arrain--populazioa berreskuratzea da. Egun,itsas erreserba guztien eremuakitsasoaren ehuneko bataren ehunenbat baino ez du osatzen. Ikertzaileenustez, erreserbek urte bat edo bizestatus hori gordez gero, osoemaitza onak lor daitezke. Denbora--tarte horretan, populazioarendentsitatea % 91 handiagoa izaterahel daiteke, biomasa % 192 etaespezieen dibertsitatea % 23.Gainera, organismoak % 31handiagoak izan daitezke.

AS

TRO

NO

MIA

Itsas erreserben emaitza onak

6 EL H U YA R. 2001 AP I R I L A

ALBERT EINSTEIN

MEDIKUNTZA ESKOLAKO

ZIENTZIALARIEK

infartuak jotakogarunetan hezur--muineko zelulaktransplantatzea lortudute. Esperimentuaegiteko, laginekozenbait arratoiri infartuzerebrala eraginzitzaien. Transplanteaegin eta zazpiegunera, bai garunkaltetuetan baigainerakoetan zelulaamak garunarenoinarrizko egituraosatzen duten zelula

bilakatu zirela ikusizuten. Gainera, odol--hodiak ere sortuziren, ezarritakozelula berriakelikatzeko.Geroago, ebakuntzaegin eta 21-45egunera, zelulagehienak neuronaheldu etazerebroko bestezelula-mota batzukbilakatu ziren. Orain,zientzialariek lortunahi dutena dainfartuak jotakogaixoen zelula amaklaborategian kultibatu

eta ehunaklaborategian bertansortzea, ondorengaixoari transplantatuahal izateko.

Garunak konpontzekobidean

ING

UR

UG

IRO

A

ART

XIBO

KOA

ESOK EGINDAKO IKERKETA BATEN

ARABERA, unibertsoak 12.500 milioiurte inguru ditu. Ondoriohorretara iristeko, astronomoekBalearen konstelazioko izar batenuranio- eta torio-kantitateakaztertu dituzte. CS 31082-001izeneko izarrak oso metal gutxiditu eta, beraz, badakigugalaxiaren hasieran sortu zela.Ikerketa egiteko erabili dutenteknika karbono-14arekin egitenden datazioaren antzekoa da.

Uranioaren batez besteko bizitzaerlatiboki laburra da, 4.500 milioiurte inguru; torioarena, aldiz,luzeagoa da, 14.000 milioi urteinguru. Izar baten atmosferakouranio- eta torio-kantitateerlatiboak neurtuta, izarra sortuzenean zituen kantitateakaurresan daitezke. Ondoren, fisikanuklearreko hainbat kontzeptukontuan hartuta, elementu horieksortu zirenetik igarotako denboraneur dezakeen ‘kronometro’zehatza lor daiteke. Ikerketaburutu duten astronomoekemandako emaitzaren perdoia+/- 2.000 milioi urte ingurukoada. Hala ere, izar gehiagorenatmosferak aztertuta emaitzazehatzagoak lortzea espero dute.

Unibertsoarenadina

MED

IKU

NTZ

A

ART

XIBO

KOA

THE

LEA

RNIN

G C

OM

PAN

Y, I

NC.

Page 6: Zientzia eta teknologia - Elhuyar AldizkariaCreated Date: 3/30/2001 10:30:17 AM

ESTATU BATUETAKO PURDUE UNIBERTSITATEKO

Clint Chapple-k eta DuPont and Co.enpresako Knut Meyer-ek landare--zeluletan materiala paketatzea etametatzea ahalbidetzen duen geneaaurkitu dute eta plastiko-mota berriakegiteko erabil daitekeela uste dute.Egun, plastikoa petroliotik eratorritakokonposatuekin kateak eraikita sortzenda. Kate horiei polimero esaten zaie etapolimeroak osatzen dituzten molekulakmonomeroak dira. Landareek eremonomero gisa erabil daitezkeenhainbat substantzia produzitzen dute.Substantzia horiek kanpoko erasoetatikbabesteko, landarearen molekulakkonbinatu egiten dira etakonposatuaren forma egonkor eta

disolbagarriak sortzen dituzte; ondoren,sortutako monomeroak zelularenbarneko egitura txikibatzuetan gordetzen dira.Hartara, monomeroaklandarearen beste zatibatzuetan gertatzen direnerreakzio biokimikoetatikbabestuta geratzen dira.Mekanismo hori ikusita,zientzialariek ArabadopsiThaliana landarea erabilidute molekulenkonbinazioan zerikusiaduen entzima sortzen duengenea klonatzeko. Helburua, noski,plastikoa egiteko beharrezkoak direnahalik eta monomero gehien lortzea da.

DUKE UNIBERTSITATEKO

OSASUN ZENTROKO

IKERTZAILEEK gizakiengantz-zeluletatikabiatuta kartilago--ehunak sortzea lortudute. Orain arte,kartilago-zelulak hezur--muineko laginetatikateratzen ziren. Bainaebakuntza hori osomingarria da eta,gainera, ez dira zelulaasko lortzen. Gantz--zelulak, ostera, osougariak dira eta errazatera daitezke liposukzioarruntaren bidez.Esperimentua egiteko,

gantz-zelulei hainbatesteroide eta hazkunde--faktore gehitu zizkieten.Ondorioz, gantz-zelulakkondrozito bihurtu ziren,hau da, kartilagokozelulak. Gainera, zelulakhiru dimentsiokomatraze batean hazdaitezkeenez, lortutakogantz-ehunari molde bataplika dakioke, formaegokia emateko.Ondoren, ehunagorputzean ezartzeabesterik ez da. Hala ere,zientzialariek uste dutehiru eta bost urtebitartean igaroko direla

metodo hori erabiltzenhasi aurretik, oraindikproba asko egin beharbaitira. Hortaz, zainduzure kartilagoak!

Kartilago-ehunak. Osagaiak: gantz--zelulak, esteroideak...

PO

LIM

ER

OA

KM

ED

IKU

NT

ZA

berri

ak la

bur

Berriaklabur

I N G U R U G I R O A

Europako Batasunak hartutako erabakibaten arabera, jada erabiltzen ez direnibilgailuak hondakin arriskutsutzat joko dira2002. urteko urtarrilaren 1etik aurrera.Europan, egun, hamar milioi ibilgailu bainogehiago desegiten dira urtero. Baina,ibilgailuak desegiteko tokira eramatendirenak asko badira ere, asko dira, baita,edozein tokitan abandonatzen direnibilgailuak.

Ibilgailu arriskutsuak

7EL H U YA R. 164. Z K .

ART

XIBO

KOA

Landareak: etorkizunekoplastiko-fabrikak

THE

LEA

RNIN

G C

OM

PAN

Y, I

NC.

Page 7: Zientzia eta teknologia - Elhuyar AldizkariaCreated Date: 3/30/2001 10:30:17 AM

0

700

1000

1300

93

98

102

106

NortekoFerrokarrilla

zientzimagazina

OsasunaIngurugiroaTeknologiaInformatika…

Elhuyarren eskutik

asteazkenero…

…20:10eanEuskadi irratian

gurekin,

zurekin

5. urtea

5.urtea Iberdrolaren babesarekin

Kedarra ereatmosferarenetsai

BEROTEGI-EFEKTUA AZTERTZEN DUTEN

ZIENTZIALARIEK orain arte kasuhandirik egin ez badiote ere,tximiniak eta ibilgailuetako ihes--hodiak belzten dituen kedarraatmosferaren beroketaren arrazoinagusietakoa izan daiteke; hainzuzen ere, beroketa globalaren% 15 eta 30 bitartean substantziahorrek eragindakoa izan daiteke.

Ondorio horretara iritsi dira,behintzat, Los AngelesekoKalifornia Unibertsitatekoikertzaileak. Kedarra, nagusiki,karbonoz osatua dago. Atmosferaraisurtzen den % 90a erregai fosilenerrekuntzan sortzen da, batez eregasolioaren, kerosenoaren eta gasnaturalaren errekuntzan, eta baitazura eta beste biomasa-motabatzuek erretzean. GATOR-GCMMizeneko simulazio-ereduaren bidezlortutako emaitzen arabera, kedarpuruaren partikulek, atmosferansartu eta bost egunera, hautsa,itsasoko aparra, sulfatoak eta bestesubstantzia batzuek dituztennahasteekin bat egiten dute.Eta, jakina denez, karbonoa dutennahasteek eguzki-erradiazioaxurgatu eta atmosferaren eta,beraz, lurraren berokuntzaareagotzen laguntzen dute.

ING

UR

UG

IRO

A

ART

XIBO

KOA

Page 8: Zientzia eta teknologia - Elhuyar AldizkariaCreated Date: 3/30/2001 10:30:17 AM

INTERNET INGURUKO TEKNOLOGIA egunbatetik bestera aldatzen da. Otsailaren9 arte, ADSL sistema asimetrikoa(Asymmetric Digital Suscriber Line)zen datuak bidali eta jasotzeko punta--puntako teknologia. Egun horretan,ordea, Komunikabideen NazioartekoBatasunak arau berri bat ezarri zuen:telekarga arindu eta datu-bolumenhandien trukea errazteko, sarekooperatzaileek aurrerantzean SHDSLsistema simetrikoa (Symmetric HighBit Rate DSL) erabili beharko dutekobre-begiztak alokatzen dituztenabonatuei linea-zerbitzu eraginkor etaekonomikoagoak eskaintzeko.

DSL sistemak abonatuarentelefono-lineak edo kobre-pareaabiadura handiko linea bihurtzen ditu.

Hartara, erabiltzailea azkarrago ibildaiteke Interneten eta, gainera,multimedia-zerbitzu gehiago erabilditzake, hala nola on line jokoak,bideokonferentziak, etab. Gainera,Interneten nabigatzen ari den bitarteantelefonoa ere erabil dezake.Horretarako, DSL teknologiak, ohikotelefono-linea oinarri hartuta, hirukanal independente sortzen ditu:abiadura handiko bi kanal (batadatuak jasotzeko eta bestea datuakbidaltzeko) eta telefono arrunterakokanala. ADSL sisteman, datuenkanalak asimetrikoak dira; hau da,datuak jasotzeko kanalaren abiadurahandiagoa da, zentzu horretantrukatzen den datuen bolumenahandiagoa izaten baita normalean.

SHDSL sistema berrian, ordea, bikanal horiek simetrikoak dira; hots,abiadura handia eta bera da bietan.Teknologia horren bidez, datu--transmisioaren abiadura 192 eta312 kbit/s bitartekoa izan daitekeeta T1 (1 544 kbit/s), E1 (2 048 kbit/s),RDSI, ATM eta IP seinaleak transmitidaitezke.

INF

OR

MA

TIK

A

berri

ak la

bur

Berriaklabur

9EL H U YA R. 164. Z K .

SHDSL: Internet gero eta azkarrago

FLORIDAKO ESTATUKO UNIBERTSITATEKO

IKERTZAILE-TALDE BATEK Riemann-enteorema matematikoa erabili dugiza burmuinaren egiturarenmapak zehaztasun handiagozirudikatzeko. Burmuinaren irudiakerresonantzia magnetikoaren bidezlortzen dira, baina arazoa lortutakoinformazioaren tratamenduandatza. Orain arteko teknikekgarun-azalaren sekzio-ebakidurakerakusten dituzte eta, horrela, zailada burmuin osoa une bereanikustea. Monica Hurdal-en taldeak,aldiz, jada 150 urte dituenRiemann-en teorema erabili duhiru dimentsioko azala planobihurtu baina, aldi berean,angeluei buruzko informazioagordetzeko.

BurmuinarenmapakEINSTEINEN ERLATIBITATEAREN TEORIAREN

ARABERA, argiaren abiadura beti berada, 300.000 km/s hutsean. BainaTexas A&M Unibertsitateko DimitriNanopoulos fisikariak eta beretaldeak azaldu dutenez, balitekeargiaren abiadura konstantea ezizatea eta bai, ordea, maiztasunarenaraberakoa. Ondorio horretarairisteko, lurretik oso urrun daudenobjektuek igorritako maiztasun

desberdineko fotoiek lurreraheltzeko behar duten denborabehatu dute. Lortutako emaitzakzuzenak balira, fisikako legeakaldatu egin beharko lirateke,erlatibitatearen legetik beretik hasita.Eta hori da, hain zuzen ere,Nanopoulosek eta beste zientzialaribatzuek egin nahi dutena; hots,20ko hamarkadan lantzen hasitakograbitate kuantikoaren teoriabateratzailearen oinarriak ezarri nahidituzte. Hala ere, aurkikuntza horrekez du esan nahi erlatibitatearenteoria ezinbestean zuzena ez denik.Izan ere, unean uneko egoerarenaraberakoa da. Adibidez,objektuaren energia 1.019 protoi--masa baino txikiagoa bada, edo biobjekturen arteko distantzia hainbatmilioi argi-urte baino txikiagoa bada,Einsteinen ekuazioek zuzenak izatenjarraituko dute.

Argiaren abiadura ez omen dakonstantea

FIS

IKA

M E D I K U N T Z A

ART

XIBO

KOA

ENCY

CLO

PAED

IA B

RITA

NN

ICA

, IN

C.

abiadura,

Page 9: Zientzia eta teknologia - Elhuyar AldizkariaCreated Date: 3/30/2001 10:30:17 AM

berri

ak la

bur

Berriaklabur

% 20ko beherapenaElhuyarreko gainerako

produktuetan

Kioskoetan baino% 10 merkeago

Euskal Herriko eta Mundukoinformazio zientifiko eta teknikoazure etxean jasotzeko aukera.

Z I E N T Z I A E TA T E K N I K A

Euskal Herria eta Espainia:6.300 pta. / 248 lib. /37,86 euro

Gainerako herrietan:9.500 pta. / 375 lib. /57,10 euro

2001ekoharpidetza-saria(11 ale)

ElhuyarAsteasuain poligonoa, 14. Txikierdi auzoa. 20170 Usurbil (Gipuzkoa).Tel. 943 36 30 40. Fax-zk. 943 36 31 44.E-mail: [email protected] http://www.elhuyar.com

Ni harpidedun,noski. Eta zu,

zergatik ez?Izen-deiturak

Helbidea

Hiria Posta-kodea

Probintzia Jaiotze-urtea

IFZ/ENA zk. Telefonoa

Ikasketak derrigorrezkoak erdi-mailako titulazioa goi-mailako titulazioa

Lanbidea

Ordainketa-era:

VISA-zk. Epe-muga

Sinadura

Banku edo aurrezki-kutxa

Kontu korrontea/libreta(20 digitoak ipini, arren) Entitatea Sukurtsala K.D. Kontu-zenbakia

G E N E T I K A Zein da zure usainik gogokoena?BERNAKO UNIBERTSITATEAN

EGINDAKO IKERKETA BATEN

ARABERA, izenburukogalderaren erantzuna eregeneetan dago. Ikerketahorretan, unibertsitateko137 ikasleri 37 lurrin-motaeman zizkietenusaintzeko, banillarena,

liliarena, jasminarena etabergamotarena besteakbeste. Muturretan“atsegin” eta “ezatsegin”zituen eskala batetankokatu behar zuten lurrinbakoitza. Ikertzaileenustean, jendeak lurrinabere usaina

nabarmentzekoerabiltzen badu,lurrin-zaletasunaeta hainbatproteinakodetzen dituengeneakerlazionatutaegon behar dute.Proteina horiek,

batetik, oso funtziogarrantzitsua dutegorputzeko sistemaimmunean eta, bestetik,norbere usainean ereeragina dute. Horregatik,odol-laginak hartuzizkieten ikasleei etaproteina horiek kodetzenzituzten geneak aztertuzituzten.

Gene horietako batzukberdinak zituzten ikasleeklurrin bertsuak nahiagozituztela ikusi zuten.Gainera, bi urterenburuan ikerketaerrepikatu zutenean,ikasleen zaletasunak ez

ziren aldatu. Ikertzaileekdiotenez, jendeak berezkousaina areagotzekoaukeratzen ditu lurrinaketa, era berean, beresistema immunearenegituraren berri ematendu. Dena dela, aukeraketahorretan beste faktoreaskok eragiten dute, halanola ikasketak etaohiturak. Adibidez, 15 eta50 urteko emakumeekoso lurrin ezberdinakerabiltzen dituzten arren,horrek ez du esan nahi,noski, geneak adinarekinaldatzen direnik.A

RTXI

BOKO

A

Page 10: Zientzia eta teknologia - Elhuyar AldizkariaCreated Date: 3/30/2001 10:30:17 AM

Ziurgabetasunaren printzipioherbiboroa

EK

OL

OG

IA

berri

ak la

bur

G E N E T I K A

Berriaklabur

Askotan, kosta egiten zaigu droga--mendekotasuna zerk sortzen duenulertzea. Hala ere, ikertzaile batzuek fruta--euliaren nerbio-sisteman aurkitu dutenproteina bati esker, badirudi kokaina--mendekotasuna hobeto ulertzeko bideangaudela. Jakina denez, kokainakburmuineko molekula bati eragiten dio, etafruta-eulian aurkitutako proteina molekulahorren ahaidea omen da. Beraz, proteinahori genetikoki manipulatuz gero, posibleda kokainaren eragina eta sortzen duenmendekotasuna hobeto ulertzea.

Burmuineko molekulakokainazalea

11EL H U YA R. 164. Z K .

ZIENTZIALARIEK ASKOTAN EUREN

MUGEI edo ezintasunei begiratubehar izaten diete. Baitaekologoek ere, zientzialariakdiren neurrian.

Partikulen fisikaz ari denakHeisenberg-en ziurgabetasunarenprintzipioa aintzat hartu behar dueta, dirudienez, ekologoek ereantzeko printzipioren bat izanbeharko dute kontuan.

Aipatu printzipioaz Nobelsaridun Werner Heisenbergfisikaria jabetu zen. Harenteoriaren arabera, ezin daitezkepartikula subatomiko batenpropietate guztiak aldi bereanneurtu, hots, posizioa, masa etaabiadura. Izan ere, propietateetakobat neurtzeak distortsioa eragitendu besteetan.

Ekologian ere"ziurgabetasunaren printzipioherbiboroa" edo antzeko zerbaitekeraginda inguruneaz dugunezagutza halabeharrez mugatuadela onartu beharko litzatekeAlbertako Unibertsitatekoikertzaileen ustez. Ikerketa-taldeakbehatu duenez, neurtutako

basa-landareak ohibaino gutxiagoedo gehiago jatendituzte intsektuek.Kezka mendikozenbait laginketarenondoren sortuzitzaien, aztertuzituzten landareenerdiak gaixotu eginbaitziren. Eta erdiakgaixotzea gehitxoiruditu zitzaien.Horregatik, asterolaginketan aribailiran aritzen zirenpartzela jakinetan eta jarraianondoriorik eragin ote zutenaztertzen zuten. PartzelakoApocynum cannabium landareaingurukoak baino gehiago janzuten, seguruenik intsektuek.Potentilla recta landarea, ordea,zapaldu gabeko tokietan bainogutxiago janda ageri zen.

Ez dute esan, ez dakitelako,aztertutako landareak zergatikdiren erakargarriago edodesatseginago intsektuentzat.Agian, osagai kimikoren bateneragina da, edo ikertzaileekegindako bidezidorrena, bainaeragina egon badagoela ikusidute. Beraz, tamaina neurtzeakeragina izan dezake landareenhurrengo egunetako hazkuntzan,edo neurtze horrek landareak zerkjaten dituen alda dezake, edotajaten duenak zenbat jaten duen.

Unibertsitate bereko besteikertzaile batzuen ustez,esperimentazio-diseinu egokiakgiza jardueraren ondorioetakobatzuk identifika ditzake.

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

Page 11: Zientzia eta teknologia - Elhuyar AldizkariaCreated Date: 3/30/2001 10:30:17 AM

T E K N O L O G I A

Lehiaketetan erabiltzen diren mendikobizikleten koadroak karbono-zuntzez

eta aluminioz egindakoak izaten dira,horiek baitziren, orain arte, horretarako

aurkitutako material egokienak. BainaTerrassako Industria Ingeniaritzako Goi

Eskolan (ETSEIT) Carles Alvarezikasleak egindako proiektuaren

emaitzen arabera, oso pisu molekularhandiko polietilenoaren zuntza bi

material horiek baino arinagoa (urabaino arinagoa da) eta zurrunagoa da.

Polietileno-zuntza duela bost urtemerkaturatu zen; orain arte, nagusiki,kirol-produktuak egiteko erabili badaere (kaskoak, windsurf-taulak, etab.),

hauxe izan da bizikleten koadroakegiteko erabili den lehenengo aldia.

Mendiko bizikletaarinenak

12 EL H U YA R. 2001 AP I R I L A

berri

ak la

bur

Berriaklabur

SCOPE PROIEKTUKO

KIDEEK eztabaidagaiberri bat jarri duteberen Internetekoatarian: elikagaigenetikoki eraldatuak.SCOPE proiektua(ScienceControversies On-line:Partnerships inEducation) orain dela

lau urte jarri zuten martxan Sciencealdizkariko editoreek, Kalifornia--Berkeleyko Unibertsitateak etaWashingtongo Unibertsitateak

elkarlanean. Atariaren helburuajorratzen diren gaiei buruzkoinformazio zabal eta orekatuaematea da eta informazio hori,sinpleegia edo teknikoegia izanbarik, edozeinek ulertzeko modukoaizatea. Gainera, atariak eztabaida--gune ireki bat eskaintzen du, nahiduenak parte har dezan. Orain arteeztabaidatu diren gaiak DDTarenerabilera, malaria eta anfibio--populazioaren gutxitzea izan dira.Informazio gehiago nahi izanez gero,atarira bertara jotzea baino ez duzu:http://scope.educ.washington.edu

Genetikoki eraldatutako elikagaieiburuzko eztabaida on line

GE

NE

TIK

AT

EL

EK

OM

UN

IKA

ZIO

A

EUROPAKO HELINET

PROIEKTUAREN HELBURUA

trafikoa, ingurugiroa(hondamendi naturalak)eta banda zabalekotelekomunikazio--zerbitzuak (telebistadigitala, Internet,hirugarren belaunaldikokomunikaziomugikorrak)kontrolatuko dituenplataformaestratosferikoaeraikitzea da. Heliplatizena jarri diotenplataforma horrekhegazkin-itxura izangodu; ez du tripulaziorikizango eta itsasoarenmailatik 17 kilometroinguruko altitudean

hegan egingo du.Osagaien artean,telekomunikazio,telekontrol etatelematikarakoosagaielektronikoak,motor elektrikoak,ekipo optikoak etakameraadimenduak izango ditu.Hegoetan jarritakozelula fotovoltaikoakarduratuko diramotorrak elikatzeaz eta,eguzki-erradiaziorik ezdagoenean,errendimendu txikikoerregai-zelulak erabilikodira.

Lurreratze-sistemaautomatikoa izango du.

Orain arte,minisateliteak arduratudira informazio horijasotzeaz. Plataformaberri hauek, erabiltzenerrazagoak izateaz gain,merkeagoak ere badira,lurrera itzuli eta berriroerabil baitaitezke.Gainera, ez dutehondakinik uztenespazioan.

Kontrol estratosferikoa

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA