21
Eixe temporalCa
stel
o de
Alm
ansa
.
400 500 600 700 800 900 1000 1100 1200
476
Fin do
impe
rio ro
man
o de
occid
ente
530
Fund
ació
n da o
rde b
ened
itina
622
Héxir
a mus
ulm
á
711
Entra
da do
s mus
ulm
áns n
a pe
níns
ula i
béric
a73
2Ba
talla
de Po
itier
s
768
Inici
o do i
mpe
rio de
Carlo
mag
no
800
Carlo
mag
no em
pera
dor
814
Fin do
impe
rio de
Carlo
mag
no
1096
Inici
o da I
Cruz
ada
1118
Fund
ació
n da o
rde d
os
tem
plar
ios
F I l I p E I I I(1598-1621)
ImpErIoromano dE oCCIdEntE
ImpErIodE
Carlo-magno
I n I C I o s d o F E u da l I s m o
r E I n o s x E r m á n I C o s
I n I C I o E C o n q u I s ta s
d o I s l a mI n va s I ó n s n o r m a n da s
C o n s o l I da C I ó n d o F E u da l I s m o
I m P e r I o r o m a n o d e o r I e n t e ( I m P e r I o B I z a n t I n o )
Tema
2 A Europa feudal1. Expansión do islam e invasións
normandas2. Un novo imperio. Carlomagno
3. O feudalismo4. A explotación do territorio e o
réxime señorial
5. A pirámide feudal6. A monarquía feudo-vasalática* Autoavaliación
22
2Tema
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
1 Expansión do islam e invasións normandas
u A finais do século VI, na península de Arabia, xurdiu un profeta, Mahoma (c. 570-632), que predicou unha nova doutrina: o islam. Os seus seguidores son os musulmáns.
u Os cinco preceptos básicos contidos no Corán (libro sagrado dos musulmáns) son:
u Profesión de fe: Non hai máis deus que Alá e Mahoma é o seu profeta.
u A oración, que debe facerse cinco veces ao día.
u Dar esmola aos necesitados.
u Facer o xaxún durante o mes do Ramadán.
u Peregrinar á Meca polo menos unha vez na vida.
u Os seguidores da nova relixión conquistaron, con gran rapidez, Arabia, o norte de África e a península ibérica, onde permaneceron ata que foron expulsados en 1492.
u Entre os séculos VIII e X, as costas europeas foron atacadas por numerosas expedicións dirixidas por navegantes procedentes do norte de Europa. Estes pobos son coñecidos como normandos, viquingos e va-regos.
u Estes pobos dominaron am-plas zonas costeiras e pene-traron no interior do con-tinente navegando polos grandes ríos. A extensa rede de transportes marítimos e fluviais que construíron per-mitiulles controlar o comer-cio europeo da época.
968-971
844-859
O c é a n oA t l á n t i c o
IRLANDA
IMPERIOXERMÁNICO
ESLAVOS
ITALIA
NAVARRA
ASTURIAS
NORUEGA
SUECIA
DINAMARCA
REINODE
FRANCIA
Constantinopla
Barcelona859Sevilla
Córdoba
Lisboa
Roma
M a r Me d i t e r r á n e o
Mar Negro
Núcleos orixinarios
Territorios controlados polosnormandos s. XI
Musulmáns
Imperio bizantino
As expedicións normandas. Séculos VIII-X
O islam á morte de Mahoma (632)
Conquistas dos primeiros califas (632-661)
Conquistas dos Omeias (661-750)
Medina
REINODOS
VISIGODOS
REINODOS
LOMBARDOS
REINODOS FRANCOS
BÉRBERES
IMPERIO BIZANTINO
Xerusalén
Roma
A Meca
O c é a n oA t l á n t i c o
O c é a n oÍ n d i c o
M a r Me d i t e r r á n e o
Mar Negro
Mar C
asp io
Mar Verm
ello
A expansión do islam
23
actividades
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
1 En que zona e en que época xurdiu a nova relixión predicada por Mahoma?
o No norte de África no século VI
o EnArabiaafinaisdoséculoVI
o NoimperiobizantinonoséculoVII
o En Arabia no século X
2 Completa as frases que recollen os cinco preceptos básicos contidos no Corán (libro sagrado dos musulmáns):
• Profesión de fe: Non hai máis deus que ......................... e ................................ é o seu profeta.
• Aoración,quedebefacerse.........................vecesaodía.
• Dar.........................aosnecesitados.
• Facero.........................duranteomesdo.........................
• Peregrinará.........................polomenosunhaveznavida.
3 Observa o mapa da expansión do islam e responde:
• QuezonasdominabanosmusulmánsámortedeMahoma?
• Candoalcanzaronosmusulmánsasúamáximaexpansión?
• Aquentiveronquederrotarparaconquistarapenínsulaibérica?
4 Observa o mapa das expedicións normandas dos séculos VIII-X e responde:
• Deondeprocedíanosnormandos?
• EnqueséculoatacaronascostasdeGalicia?
• QuevíasseguironparachegarataConstantinopla?
Reconstrución dun drakkar, barco viquingo do s. VIII
24
2Tema
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
2 Un novo imperio. Carlomagno
u Carlomagno (que significa Carlos o Grande) foi un rei dos francos (habitantes da actual Francia) que formou un grande imperio no século IX.
u Carlomagno formou o seu imperio grazas a numerosas conquistas militares contra os po-bos veciños.
u Para administrar mellor o imperio, Carlomagno nomeou funcionarios aos que concedeu amplos poderes, destacando:
u Os condes, que estaban á fronte dun territorio denominado condado.
u Os marqueses, que se encargaban de controlar zonas das fronteiras do imperio de-nominadas marcas.
u A cidade de Aquisgrán, que foi a capital do imperio carolinxio, converteuse nun importan-te centro cultural e artístico.
u O imperio de Carlomagno durou pouco tempo, pois os seus sucesores repartiron os terri-torios en varios reinos independentes.
Núcleo inicial do reinodos francos
Conquistas de Carlomagno
Zonas de influencia e vasalos
Imperio bizantino
M a r M e d i t e r r á n e o
Mar
Adriático
O c é a n oA t l á n t i c o
BRETAÑA
REINODE ITALIA
BAVIERAMARCA
DECARINTIA
CROACIA
ESLOVENIA
MARCADE FRIUL
MARCADE
PANONIA
M. DOLESTE ESLOVAQUIA
CHEQUIA
DUCADODE
BENEVENTO
DUCADO DESPOLETO
M. DETURINXIA
SAXONIA
FRISIA
BURGUNDIA
ALAMAÑA
AUSTRASIA
SARDEÑA
CÓRSEGA
EMIRATODE
CÓRDOBA
MARCA HISPÁNICA
AQUITANIA
NEUSTRIAM. DEBRETAÑA
Poitiers
Xénova
Roma
Zaragoza
Pamplona
Londres
AQUISGRÁN
ESTADO
S PON
TIFICIO
S
O imperio de Carlomagno
25
actividades
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
5 Elixe a resposta correcta.
* Quen foi Carlomagno?
oUngranmonarcavisigodo o Un sabio romano
o Un emperador dos francos o Un rei dos musulmáns
oUnemperadormongol o Un emperador romano
* Por que é coñecido na historia Carlomagno?
oPorquefoiungranmestre
o Porque perfeccionou as artes de pesca
oPorqueconseguiudominaronortedeÁfrica
oPorqueorganizouascruzadas
oPorqueformouungrandeimperioenEuropa
6 Elixe a resposta correcta.
* Como se chamaba a zona que conquistou Carlomagno na península ibérica e que hoxe forma parte de España?
o Bretaña oMarcaHispánica o Aquitania
* Que estado europeo ocupa hoxe o núcleo do que foi o imperio de Carlomagno?
oFrancia oBélxica o Aquitania
7 No mapa hai varias zonas que levan o nome de marcas. Onde están situadas, no interior ou nas fronteiras do imperio?
o No interior oIndistintamente o Nas fronteiras
8 Como se chamaba o funcionario que gobernaba as marcas?
oMarcador oMarqués oMarcasado
9 Completa as frases:
• Carlomagnofundouungrandeimperionoséculo.......................................
• AcapitaldoimperiodeCarlomagnofoiacidadede.......................................
• Oscondesestabanáfrontedunterritoriodenominado.......................................
26
2Tema
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
3 O feudalismo
u O feudalismo foi o sistema político, económico e social característico da Idade Media eu-ropea.
u A orixe deste sistema está na inseguridade que provocaron as invasións dos primeiros séculos da Idade Media. Para protexerse delas, os campesiños pediron protección aos se-ñores; deste modo, os homes libres pasaron a depender dos señores e convertéronse en servos.
u Durante a época feudal, a principal actividade económica foi a agricultura. A maioría da xente vivía en aldeas.
u A riqueza e a categoría social das persoas medíase segundo a cantidade de terra que se posuía.
u A sociedade estaba organizada en tres grupos ou estamentos: nobre-za, clero e campesiñado.
u Os reis estaban moi limitados no seu poder porque os grandes seño-res gobernaban os seus dominios de forma case independente.
Castelo de Montearagón (Huesca, s. XIII).Igrexa do mosteiro de Armenteira (Meis, s. XII).
27
actividades
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
10 Elixe a resposta correcta.
* Que foi o feudalismo?
o UnsistemaartísticoerecreativodaIdadeMedia
o Unsistemapolítico,económicoesocialcaracterísticodaIdadeMedia
o Unmétododeconstruírfeudos
o Uncomplexoorganismoeclesiástico
o Un dicionario de termos históricos
* Cal foi a orixe do feudalismo?
o AinseguridadequeprovocaronasinvasiónsdosprimeirosséculosdaIdadeMedia
o Anecesidadedegañarguerras
o A ambicións dos emperadores
o Opoderdosfeudos
o Afidelidadedosvasalos
11 Indica se estas afirmacións son verdadeiras –V– ou falsas –F–. Escribe correctamente as falsas.
• Duranteofeudalismo,amaioríadapoboaciónvivíaencidades——
• No feudalismo, os que tiñan os que posuíanmoitas terras tiñanmáis poder e categoría
social ——
12 A sociedade feudal estaba organizada en grupos. Cales eran?
o Anobreza,ocleroeossoldados
o Anobreza,ocleroeocampesiñado
o Ocampesiñado,osmonxeseossoldados
o Osartesáns,ocleroeasmulleres
13 Completa os seguintes enunciados:
• Duranteaépocafeudal,aprincipalactividadeeconómicafoia.......................................
• Ariquezaeacategoría.......................................daspersoasmedíasesegundoacantidadede
....................................queposuían.
• Aorixedofeudalismoestánainseguridadequeprovocaronas.......................................dospri-
meiros séculos da Idade .......................................
28
2Tema
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
u Nas súas propiedades, os señores explotaban as terras desta forma:
u Directamente, no espazo chamado reserva señorial, cos servos que dependían dos señores e que podían vivir con eles nos castelos.
u Indirectamente, mediante campesiños, en parcelas chamadas mansos, cedidas polos señores a cambio do pago de rendas.
u Durante a época feudal, as persoas dependían unhas das outras; deste modo, os homes libres convertíanse en vasalos e servos doutros homes libres de máis poder e riqueza que eles.
u Os grandes señores prestaban xuramento de fidelidade aos reis e convertíanse nos seus vasalos. Os reis pagaban os servizos prestados polos señores dándolles terras que recibían o nome de feudos.
u Os señores máis poderosos podían ter a outros señores menos poderosos como vasalos.
u Moitos campesiños, a cambio de protección, convertíanse en servos dos señores. Neste caso, debían pagar rendas e prestar determinados servizos ao seu señor.
4 A explotación do territorio e o réxime señorial
1
2
2
2
4
3
Organización dun señorío. Presidido pola casa do señor, polo xeral en forma de castelo [1] construído nun lugar ben defendido, tiña ao seu arredor as terras de cultivo dos mansos [2]. Os bosques [3] proporcionaban leña e caza e os ríos pesca e auga, necesaria para a vida e para regar campos e mover muíños [4].
29
actividades
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
14 Como explotaban as súas terras os señores feudais?
o Explotábanasmalporquenonllesinteresabamelloralas
o Nonasexplotabanporquepreferíandeixalasamonteparacazar
o Enpartedirectamenteeenpartevendíanas
o Unha parte directamente e outra polos campesiños en parcelas cedidas polos señores a cambio dopagoderendas
o Preferíanarrendalasacomerciantesparaquellespagasenrendas
15 En que se convertían os señores que prestaban xuramento de fidelidade a un rei?
oEnescravos oEnvasalos oEnservos
o En homes libres oEnmonxes o En rendeiros
16 En que se converteron a maioría dos campesiños a cambio de ser protexidos polos se-ñores?
oEnservos oEnescravos o En artesáns
o En comerciantes oEnagricultores o En propietarios
17 Completa as seguintes frases:
• Candoosgrandesseñoresprestabanxuramentodefidelidadeaosreisconvertíansenosseus
................................
• Acambiodeproteccióndosseñores,oscampesiños
convertíanseen.....................................
• Osservosquedependíandirectamentedosseñores
podíanvivirconelesnos...........................
O bispo de Urxell encoméndase ao conde Wifredo II de Cerdaña (Mi-niatura, s. XI)
30
2Tema
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
5 A pirámide feudal
u A sociedade feudal estaba organizada de forma piramidal: no cumio estaba o rei, como o máis poderoso de todos os señores, e na base os campesiños, que eran a maioría da po-boación.
u Os grupos sociais eran tres: a nobreza, o clero e o resto da poboación, no que destacaba, polo seu número, o campesiñado.
u A nobreza e o clero eran grupos privilexiados. Non pagaban impostos, tiñan terras e co-braban rendas.
u A nobreza estaba formada por condes, duques, marqueses, baróns, cabaleiros.
u A nobreza era a encargada de defender o reino dos ataques inimigos. Por iso a súa princi-pal actividade era a guerra, a caza e os torneos que, dalgunha maneira, servíanlle de ades-tramento militar.
u A nobreza vivía preferentemente en castelos e dela dependían os campesiños que vivían nas súas terras.
• Rei
• Grandes señores• Alto clero
• Ricos propietarios• Cabaleiros• Baixo clero
• Campesiños• Artesáns
A Pirámide feudal
31
actividades
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
18 Que forma xeométrica servía para representar a sociedade medieval?
o Aesfera,porquetodostiñanamesmacondiciónsocial
o Ocadrado,porqueestabaorganizadaencatrogrupos
o Apirámide,porqueoreiocupabaocumioeoscampesiñosabase
o Orectángulo,porquehabíadousgruposmáispoderosos
o Opentágono,porquecincoeranasetapasdavidahumana
19 Cantos grupos sociais se diferenciaban na Idade Media?
o Cinco
o Dous
o Só un
o Tres
o Catro
20 Cales eran os grupos sociais privilexiados?
oOclero oOscampesiños oOscomerciantes
o A nobreza oOsartesáns oOsmestres
21 Cal era a principal función da nobreza?
o Aartesanía
o Aguerra
o A pesca
o Agandería
22 Onde vivían os nobres máis poderosos na Idade Media?
o En mosteiros
o En castelos
o En casas nas aforas das cidades
o En palacios
o Enmagníficastendasdecampaña
Escena de torneo entre cabaleiros medievais (Miniatura, s. XIV).
32
2Tema
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
u O clero estaba formado polos sacerdotes e os monxes e monxas. Era un dos grupos sociais privilexiado.
u O clero posuía moitas terras. Unhas foron cedidas polos reis e señores e outras eran entre-gadas polos campesiños a cambio de que rezase pola salvación das súas almas.
u As terras do clero eran explotadas como as dos señores laicos: unha parte co traballo direc-to e outra mediante parcelas arrendadas a campesiños a cambio do pago de rendas.
u Os monxes e as monxas vivían nos mosteiros. Alí combinaban o traballo manual cos re-zos, a lectura de libros e a copia de manuscritos.
u Os campesiños e os artesáns formaban parte do grupo dos que non tiñan privilexios.
u A maioría da poboación da época feudal era campesiña. Polo xeral, traballaban terras que non eran propias a cambio do pago de rendas e de realizar traballos nas casas e terras dos señores.
u Moitos campesiños tiñan a condición de servos e non podían abandonar as terras nas que vivían e traballaban sen permiso do señor.
u As casas dos campesiños eran moi pobres; a alimentación e o vestido escasos.
u A sociedade medieval era unha sociedade dominada polos homes. As mulleres estaban consideradas de inferior condición.
Un monxe no seu escritorio. Os labores de fiado e tecido eran traballos habituais das mulleres medievais.
33
actividades
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
23 Que tipo de persoas forman o grupo do clero?
o Ossacerdoteseoscabaleiros
o Ossacerdoteseoslaicos
o Ossacerdotes,asmonxaseosmonxes
o Osmonxeseoscabaleiros
24 De onde procedían a maioría das terras que tiña o clero?
o Dascomprasquefacían
o Dascesiónsfeitaspolosreis,señoresecampesiños
o Dasguerrasgañadaspolosbispos
o Dasquearrebataronaosmusulmáns
25 En que ocupaban o día os monxes medievais?
o En rezar e copiar libros
o Encultivaraterraecoidardogando
o Combinabanotraballomanualcosrezos,alecturadelibroseacopiademanuscritos
o No traballo intelectual
26 Relaciona os grupos sociais coas súas actividades e vivenda
3 Gruposprivilexiados Mosteiros
3 Nobreza Guerra,caza,torneos
3 Clero Castelos
3 Monxesemonxas Nonpagabanimpostos
3 Señores feudais Oración
34
2Tema
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
6 A monarquía feudo-vasalática
u Na Idade Media aceptábase a teoría de que o poder dos reis procedía de Deus e debían exercelo plenamente.
u Pero os reis medievais tiveron que compartir o seu poder cos grandes señores.
u Os reis, para compensar os servizos prestados polos señores, concedíanlles terras chama-das feudos.
u A concesión dun feudo realizábase nunha cerimonia na que o señor que recibía o feudo convertíase en vasalo do rei.
u Nos seus feudos, os señores exercían funcións similares ás dos reis nos seus reinos.
u Os habitantes dun feudo dependían do señor e non do rei, de modo que unha gran parte da poboación debía obedecer antes ao seu señor que ao seu rei.
u Estas relacións de vasalaxe e dependencia facían que o poder dos reis fose débil e estivese moi fragmentado. O poder dos señores era tanto que podían unirse e derrocar ao rei.
Cerimonia de vasalaxe pola que un nobre se converte en vasalo dun rei (Miniatura, s. XI)
35
actividades
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
27 De onde procedía o poder dos reis, segundo a teoría establecida na Idade Media?
o Dopoderdosseñores
o DeDeus
o Doscidadáns
o Dosvotosnaseleccións
28 Puideron exercer plenamente a súa autoridade os reis medievais?
o Si,porqueeranosmáispoderosos
o Non,porquedebíancompartilacossacerdotes
o Non,porquetiveronquecompartirpodereautoridadecosseñoresfeudais
o Si,porquemandabanexecutaraquennonobedecese
29 Que era un feudo?
•.........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
30 Quen concedía un feudo?
•.........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
31 En que se convertía a persoa á que se lle concedía un feudo?
•.........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
32 A quen debía obedecer en primeiro termo un habitan-te dun feudo?
o Aorei,queeraseñordetodooreino
o Aobispo,porquetiñaopoderdaIgrexa
o Aoseñordofeudonoquevivía
o Aoabadedomosteiro,paraquerezasepolasúaalma
O rei Afonso II recibindo unha homenaxe (Miniatura, s. XI).
36
Responde a estas cuestións. Para comprobar a túa aprendizaxe, consulta a información do tema e anota o número de: Acertos Erros
2Tema
Autoavaliación A Europa feudal
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
1. Por que é coñecido na historia Carlomagno?
oPorquefoiungranmestre oPorqueorganizouascruzadas
o Porque perfeccionou as artes de pesca oPorqueformouungrandeimperioenEuropa
oPorqueconseguiudominaronortedeÁfrica oPorquefoioguerreiromáisvalentedoseutempo
2. Que foi o feudalismo?
o UnsistemaartísticoerecreativodaIdadeMedia
o Unsistemapolítico,económicoesocialcaracterísticodaIdadeMedia
o Unmétododeconstruírfeudos
o Uncomplexoorganismoeclesiástico
o Un dicionario de termos históricos
3. En que se convertían os señores que prestaban xuramento de fidelidade a un rei?
oEnescravos oEnvasalos oEnservos
o En homes libres oEnmonxes o En terratenentes
4. Cales eran os grupos sociais privilexiados?
oOclero o A nobreza oOscomerciantes
oOscampesiños oOsartesáns oOsmestres
5. A quen debía obedecer en primeiro termo un habitante dun feudo?
oAorei,queeraseñordetodooreino
oAobispo,porquetiñaopoderdaIgrexa
oAoseñordofeudonoquevivía
oAoabadedomosteiro,paraquerezasepolasúaalma
6. Durante o feudalismo, onde vivía a maioría da poboación?
oEnvilas o En cidades o En aldeas
7. De onde procedía o poder dos reis, segundo a teoría establecida na Idade Media?
•.........................................................................................................................................................
8. Cales son os principios básicos do islam?
•.........................................................................................................................................................
37
Responde a estas cuestións. Para comprobar a túa aprendizaxe, consulta a información do tema e anota o número de: Acertos Erros
2Tema
Autoavaliación A Europa feudal
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
1. Quen foi Carlomagno?
oUngranmonarcavisigodo o Un sabio romano
o Un emperador dos francos oUnemperadormongol
2. Que foi o feudalismo?
o UnsistemaartísticoerecreativodaIdadeMedia
o Unsistemapolítico,económicoesocialcaracterísticodaIdadeMedia
o Unmétododeconstruírfeudos
o Uncomplexoorganismoeclesiástico
3. Na época feudal, que tiñan os que posuían grandes extensións de terra?
oMáistraballoparacultivarasterras oMáisobrigasdeconstruírescolas
oMáispoderecategoríasocial oMáismaquinariaagrícola
4. Que forma xeométrica servía para representar a sociedade medieval?
oAesfera,porquetodostiñanamesmacondiciónsocial
oApirámide,porqueoreiocupabaocumioeoscampesiñosabase
oOrectángulo,porquehabíadousgruposmáispoderosos
oOpentágono,porquecincoeranasetapasdavidahumana
5. De onde procedían a maioría das terras que tiña o clero?
oDascomprasquefacían oDasguerrasgañadaspolosbispos
oDascesiónsfeitaspolosreis,señoresecampesiños oDasquearrebataronaosmusulmáns
6. Puideron exercer plenamente a súa autoridade os reis medievais?
oSi,porqueeranosmáispoderosos
oNon,porquedebíancompartilacossacerdotes
oNon,porquetiveronquecompartirpodercosseñoresfeudais
oSi,porquemandabanfusilaraquennonobedecese
7. Que era un feudo?
•.........................................................................................................................................................
8. A sociedade feudal estaba organizada en grupos. Cales eran?
•.........................................................................................................................................................