´
´
Educación Inicial
TAKAT TAKASTIN UCHI AISHMAN,
NUWA PIDNUJAI AWAJUN NUM
CARTILLAS INTERACTIVASQUECHUA CHANKA
Autores:
Coordinación Técnica:
Revisi
Ilustrador:
Diagramación:
Revisión de la escritura quechua chanka:
Víctor Gedeón PalominoElizabeth Corimanya AlegríaMaruja Cabrera LeónDocentes y promotores Chancas de Huancarama,Acobamba, Kiswara, Chincheros y La Mar
Eleodoro Aranda Guzmán
Antonio Torres Moreira
Alberto Ibañez Nieto
Ricardo González Estalla
ción Técnica:Maritza Nuñonca LupoVirginia Soto Espinoza
Elizabeth Corimanya Alegría
Hecho el depósito legal:BNP:
Impreso en:
2007-00425
Gráfica Técnica SRLCalle Los Talladores 184. Urb. El Artesano - AteTelf.: 436-3140e-mail: [email protected] 2006
Dirección Nacional de Educación Bilingüe y Rural - DINEIBIRDirección de Educación Intercultural BilingüePrograma de Educación en Áreas Rurales - PEARProyecto Elaboración de Materiales de Educación Bilingüe Intercultural Temprana para niños y niñas de contextosbilingües de zonas rurales - MATEBITE (Convenio MED-OEA)
Intercultural- DEIB
MINISTERIO DE EDUCACIÓN
RE
PÚBLICA DEL PERÚ
"Año de la Consolidación Democrática"
Ministro de Educación
Vice-Ministro de Gestión Pedagógica
Director Nacional de Educación Intercultural Bilingüe y Rural
Director de Educación Intercultural Bilingüe
José Antonio Chang Escobedo
Idel Vexler Talledo
Heriberto Bustos Aparicio
Modesto Gálvez Ríos
© Ministerio de Educación
PRESENTACIÓN
A fin de responder a la realidad lingüística y sociocultural de los niños y niñas de 3 a 5 años deedad, que hablan lenguas originarias de las zonas rurales, se ha implementado una propuesta deEducación Intercultural Bilingüe (EIB), con varios materiales educativos que permiten apoyar lalabor pedagógica de los docentes de aula y promotores educativos comunitarios de EducaciónInicial, así como estimular el aprendizaje de los niños y niñas.
Dentro de los materiales se han elaborado cartillas interactivas, destinadas a promover losaprendizajes en los niños y niñas que hablan las variantes del quechua Cusco-Collao, (Cusco, Puno,y parte de Apurimac), Ancashino (Ancash), Chanka (Andahuaylas, Ayacucho y Huancavelica), elAimara (Puno), el Awajun (Amazonas) y el Shipibo (Ucayali), tomando en cuenta los pasos delproceso de aprendizaje significativo: recuperar los saberes previos, construir el nuevo saber eincorporar el saber a la vida.
Se han elaborado 55 cartillas en quechua Chanka para uso del docente y promotor(a) de EducaciónInicial. De estas, 42 corresponden a la lengua materna (Chanka) y 13 son para estimular el aprendizajedel castellano oral como segunda lengua.
Las cartillas permiten realizar actividades educativas concertadas, entre el niño, la niña, el docentey el promotor, las cuales están formuladas dentro del enfoque del aprendizaje natural, comunicativotextual y psicolingüístico para el desarrollo de la lengua materna y para el aprendizaje oral de lasegunda lengua se recurre al uso de situaciones comunicativas vivenciales.
CARACTERÍSTICAS DE LAS CARTILLAS
- Presentan actividades orientadas a propiciar aprendizajes significativos -Respetan lascaracterísticas socioculturales locales y de otras culturas a fin de fomentar la interculturalidad.
- Respetan el proceso del aprendizaje natural de los niños y niñas de 3 a 5 años de edad de laszonas rurales.
- Incorpora los saberes locales en las actividades pedagógicas.- Permiten desarrollar capacidades y actitudes propuestas en el diseño curricular nacional de
Educación Inicial, incluido la EIB.- Promueven la participación de los padres de familia, los sabios y autoridades comunales como
facilitadores del aprendizaje de los niños y niñas dentro o fuera del aula.- Se pueden utilizar como parte de las actividades de los Proyectos o unidades didácticas que
se elaboren.- Buscan fomentar en los niños y niñas, la creatividad, la participación y la resolución de problemas
cotidianos.- Rescatan el valor pedagógico de los recursos disponibles de la comunidad local- Están diseñadas con una secuencia parecida, pero no son rígidas, las actividades propuestas
pueden ser objeto de adecuación e incluso modificación según la realidad y necesidades deaprendizaje de los niños y niñas.
EIB Inicial
ORIENTACIONES METODOLÓGICAS
1.- Las cartillas se han elaborado para uso de los docentes y promotores de Educación Inicial.2.- Cada cartilla debe usarse en relación a las necesidades de aprendizaje de los niños y niñas de
la zona rural y en concordancia con las capacidades previstas en el diseño curricular nacionalde Educación Inicial.
3.- A fin de aprovechar adecuadamente los materiales y recursos propuestos en las cartillas, eldocente o promotor(a) primero debe leer y reflexionar sobre la actividad pedagógica propuestaen la cartilla. Luego, deberá adecuar a la realidad las actividades, los materiales y recursossugeridos.
4.- Para hacer un buen uso didáctico de las cartillas, los docentes y promotores(as) deben tenerclaro conocimiento sobre el aprendizaje que permiten lograr a los niños y niñas.
5.- En las cartillas no se especifican edades, las actividades se aplican para las tres edades (3,4y 5 años de edad) considerando el grado de complejidad de la actividad de aplicación delsaber, según la edad.
6.- Las cartillas en castellano deben trabajarse desde el inicio del año escolar7.- Para garantizar un adecuado aprendizaje de la segunda lengua, es recomendable presentar
las cartillas en el orden sugerido, y realizar sobre todo al inicio un permanente ejercicio.8.- Los docentes y promotores deben producir más cartillas a fin de lograr un eficiente desarrollo
de la lengua materna y el aprendizaje oral de la segunda lengua.9.- Para trabajar las cartillas en castellano, utilizar una sección de vocabulario referido a acciones
y objetos (presentarle al niño y la niña, fichas con figuras de objetos).
Esperamos que las cartillas interactivas elaboradas, motiven una eficiente labor pedagógica de losdocentes y promotores de Educación Inicial para aplicar la EIB, y así mismo que ellas y ellos se asu experiencia cotidiana realicen observaciones y sugerencias que contribuyan a mejorar yenriquecer el material.
EIB Inicial
QuechuaChanka
1YARQA ASPIY
¿Imakunawan?Rapi, qillqanatupunakuna
¿Imahinatam rurasunchik?• Llaqtanchikpa llamkanankunamanta huñupi rimasunchik.• Llaqtanchikpi yarqa aspiyta muyuqlla ruranku.
¿Imapaqtaq yarqa aspiyta llamkachakunchik?¿Pikunataq sayarinanku chay llamkaypi?¿Ñuqanchik yanapakamusunmanchu?
• Ruranakunata apaspa llapanchik, yarqa aspiy llamkaymanpuririsunchik.
• Yarqa aspiy kamachikukta uyarisunchik.• Kamachikusqanman hina llamkachakusunchik.• Llamkayta tukuchakuspa llaqtamasinchikwan
rimachakusunchik; chaninchananchikpaq. Huk kallpallapillamkayninchikmanta.
• Yachay wasiman kutispa munay llamkayninchikmanta siqisun.• Llapanchik chaninchasunchik, sumaq kawsay yakuta
harpananchikpaq upyanapaq, mikunankuta yanukunapaqsumaqta rimaspa.
Yachay atiy: Llaqtampa rurayninkunapi yanapakun.
QuechuaChanka
1
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Pikunataq llamkayman sayarisqa?¿Ima kamachiypitaq llamkarqanchik?¿Imapaqmi yarqa aspiyta rurarqanchik?¿Llapanchikchu llamkarqanchik?
Ayllunkunawan chullalla llamkay llaqtanmantachaninchaspa rimanku .
QuechuaChanka
2WIRPUNCHIKTA PUKLLASPA
KUYUCHISUNCHIK
¿Imakunawan?Waska, kaspi,ruyru.
¿Imahinatam rurasunchik?• Takispa qallarisunchik llamkayta:
Wirpuyta kuyuchini(Takiy)
Wirpuyta kuyuchini, wirpuyta kuyuchini.
Wirpuyta kuyuchini. Takisunchik tra la la la.
Rikrayta kuyuchini (kuti) Takisunchik tra la la la.
Chakiyta kuyuchini (kuti) Takisunchik tra la la la.
• Llapanchik riksipanchik, lliw imaymanta kuyuchisqanchikta• Chakinchikwan pitanchik.
Pitansunchik má.• Makinchiskwan chutanchik.
Chutasunchik má.• Kanan lluchkasunchik sikinchikwan.
Lluchkasunchik má.Kumusunchik; hatarisunchik tukuy wirpunchikta.Kuyuchispa pukllachakusunchik.
Yachay atiy: Wirpunwan pitan, phawan, iskay chakinwan,lluchkan, chutan, tanqan, kumun.
QuechuaChanka
2
Wasimpi warma masinkuwan pitanqakupawanqaku; ima.
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imatan kuyuchirqanchik?¿Imapaqmi kasqa chakinchik?¿Imapaqmi kasqa makinchik?¿Kusisqachu pukllarqanchik?¿Mana makinchik, chakinchik kaptin, imaynaraq kachway?¿Wirpunchikta chaninchananchikchu?
QuechuaChanka
3ALLIN PURIRINAPAQ YACHAYKUNA
¿Imakunawan?Hatun rapikuna,qillqanakuna, laqana
Yachay atiy: Huñupi rimaspa allin yachaykunataqunakusun.
¿Imahinatam rurasunchik?¿Wasinchikpi imaynatataq purikunchik?¿Ayllunchikpi munasqanchiktachu rurasunchik?¿Pitaq wasinchikpi kamachikun?¿Yachaywasinchikpi allin kawsananchikpaq ima rimaykunawantaqkawsachikusunman?• Llapanchik huñupi allin kamachikuykunamanta rimasunchik.
Hatun rapipi mañakusqanchikmanhina hatún rapipi qillqasun. Sapapunchaw yachaywasiman hamusunchik Sumaq maqchisqacha Ama maqanakusunchikchu Ruranakunata kasqanman allchasunchik Ruranakunata
• Llapanchik rimachakusunchik allinchus manachus chay qillqasqanchikkamachikuykuna.Warmachakunawan kuchka qatapi rurasqanchikta laqasunchik.
QuechuaChanka
3
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:¿Imapaqmi allin kamachikuykuna rimay?¿Mana kaptin imaynataq tiyachwan?¿Chay kamachikuykunata ñawinchachwaychu?¿LLapanchikmanta chay kamachikuykunata qispichichwanchu?
Ayllunkunawan allin kawsanankupaq.Kamachikuykunata qispichinku.
QuechuaChanka
4QARITA WARMITAWAN RIQSIPASUNCHIK
Imakunawan:qillqana llimpina, rapi.
Yachay atiy: Warmiwarma, qariwarmakasqankuta riqsipanku
¿IMAHINATAM RURASUNCHIK?• Yachay wasinchikpi rimasunchik.
¿Pikunataq warmikuna?¿Imatataq warmikuna ruran?¿Imaynan kanku?¿Imaynatan pachakunku?Qarimanta tapuykunatapas kutichisunchik
• Warmikuna makinkunata uqarinku hinallataq qarikunapas.• Taqapi warmipura huñunakusunchik
Taqatapi qari pura huñunakusunchikSapa huñupi siqikunata qawanku hinaspataq tupasqanman hina qati qatisayanku (huk qari, huk warmi).
• Sapa taqapi rimasunchik warmimanta qarimanta chaninchanakuspa.• Taqapi, warmita, qarita sutinkunata churaspa, siqinku, llimpinku.
QuechuaChanka
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imatan rurarqanchik?¿Pikunamantan rimarqanchik?¿Imaynatan pachakusqaku qarikuna, warmikunapas?Mana warmi, utaq qaripas kaptin ¿Imaynataq kanmankawsayninchik?
4
Tayta mamankuwan rimanku warmi qaritachaninchanankupaq.
QuechuaChanka
5RUNAPA WIRPUNTA RIQSIPASUNCHIK
¿Imahinatam rurasunchik?• Wirpunchikta kuyuchispa takisunchik• Tapusunchik:
¿Iman sutin?¿Imatataq rurasunchik wirpuwan?¿Imaynataq kachwan wakin wirpunchik mana kaptin?¿Wirpunchik wiñanchu?¿Imawanmi wiñan?
• Pampaman tikrakuspa hatun rapipi iska iskaymantasiqinakusunchik
• Hinaspa kapatanawan wirpunchikpa siqinta kuchusunchik.• Sutinkunata qillqaspa pirqaman laqasun.• Iska iskaymanta ñawpaqman puririspa wirpunchikpa sutinkunata
ñawinchasunchik.
Yachay atiy: Runapa wirpunta, llapa kaqninkunatatuksipaspa riqsipan.
¿Imakunawan?Rapi, llimpina, siqina,qillqana, laqana.
QuechuaChanka
5
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Kusisqachu wirpunchikta siqirqanchik?¿Imakunam wirpunchikpi kasqa?¿Wirpunchikta chaninchanachu?¿Imanasqa?
Wirpunpa sutinkuta riqsipaspa llinpin.
QuechuaChanka
6APUNCHIKMAN RIKSIPAYNINCHIKTA
¿Imahinatam rurasunchik?• Qhipa punchawta, kuraq machunchikpa wasinman
rinanchikpaq mañakusunchik.
Yachay atiy: Yuyaymanan llaqtampa kawsayninmantahatun umalliqkuna chaninchanampaq yuyaymanan.
¿Imakunawan?kuka kintu, ñawin aqa,llampu,qusñichinakuna,pichiwira.
QuechuaChanka
6
• Kuraq machunchikpa wasinman chayaspa, napayukuyninchiktachayachisunchik, kuka kintuta haywarisunchik ima.
• Warmachakunawan kuchka llaqtanchikpa apunkunamantatapusunchik, ¿hayka apukunataq kay llaqtanchikpi kan?¿imakunataq sutinkuna? ¿imapaqmi riqsipanchik apukunata?.
• Runakunata haywaspa tuqsipasunchik.• Kuraq machunchikwan yanapachikuspa riksipayninchikta,
apukunaman chayachisunchik.• chinlla rikusunchik, kuraq machunchik rurasqanta.• Apunchikkunaman iñiyninchikta chayachisunchik.Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:¿Maytam rirqanchik? ¿Piwanmi rimamurqanchik?.¿Imatam rurarqanchik? ¿Imahinatam rurana qasqa?.¿Imapaqmi riqsipaynichikta apukunaman chaycirqanchik?¿Allinchu rurarqanchik?.
Apunkunamanta ayllunkunawan riman.
QuechuaChanka
7MITUWAN PUKLLASUNCHIK
¿Imakunawan?Mituwan, ichuwanyakuwan.
Yachay atiy: Pukllanankunata munayninmanhina ruran.
¿Imahinatam rurasunchik?• Adobe ruraqpaman chayanku.• Qawanku adobe rurasqankuta.• Tapukunku adobe ruraqta:
¿Imakunataq adobeman yaykun?¿Imakunapaqmi allin adobe rurasqan?
• Llapan warmakuna mituta wayaqapi apanku.• Yachay wasiman chayaspa mituta sarwapa tupachinku.• Makinkuwan taksa adobechakunata qispichinku.• Pukllana pampapi chakinampaq rupaypi churanku.• Tikrapayaspa adobe rurasqankuta chakichinku.• Chakiruptin huñunku adobekunata wasi pirqanapaq.
QuechuaChanka
7
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Pikunataq adobe ruraypi llamkarqanku¿Imaynatataq rurasqaku?¿Imakunawantaq rurasqaku?¿Imatataq adobe rurasqanchikwan rurasunchik?
Kutipuspa ayllunchikta adobe ruraypi yanapasunchik.
QuechuaChanka
8KILLI WATAYPI PUKLLASUNCHIK
¿Imakunawan?Iskay kaspi, uyaqawanakuna ,watana, qullqikuna, wawatanta.
¿Imahinatam rurasunchik?• Ñawpaqta tapukusunchik.
¿Qankuna rikurqankikchu killi wataqta?¿Pikunataq watanku?¿Imapaqraq watanku?
• Riqsipanchik llapa ruranakuna apamusqanchikta.• Huk huñupi killi ruranakunata qispichinku.• Huk huñutaq qatipan kasaraqkunata kumpadrikunata.• Huñunakuspa sumaqta kasarayuqta yachapayanku.• Llaqtanchikpi hina tusunchik, takikuspa.• Llapa warmachakuna yachasqampi yachapayan, pachakuspa.• Killi watay tukunapaq wawatantata marqarispa tusunchik.• Qipata tukuy mikunakunata mikuspa wasinkuman ripunku
takispa.
Yachay atiy: Llaqtanchikpa kawsayninkunamantayachapasunchik.
QuechuaChanka
8
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Iman killi watay kasqa?¿Munaytachu yachapayarqanchik?¿Imakunawanmi killita watarqanchik?
Tayta mamankuman, turinkuman, paninkuman,wayqinkuman warmamasinkuman willanku killiwataypi puk llasqankumanta.
QuechuaChanka
9NEGRILLUPA TUSUYNINTA TUSUSUNCHIK
¿Imahinatam rurasunchik?• Nigrillupa tusuyninta uyarisunchik, chaymanta
riqsipasunchik.• Atisqankunaman hina tusuyta qallarinku.
Ñawpaqta ñuqanchik nigrillupa tusuyninmanhinaqatipasunchik.
• Nigrillukunahina warmachakuna pachakunku.• Munaqkuna churakunku novia nisqankumanta, machumanta,
payamanta ima.• Uyakunata churakunku hinaspa tukanata uyarispa
tusunchuk.• Qawaman lluqsispa taytamamanchikpaq tususunchik.
Yachay atiy: Wirpunta munayninmanhina nigrillupatusuynimpi kuyuchin.
¿Imakunawan?Tusuna pacha, tukanakuna,uyakuna.
QuechuaChanka
9
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Ima raymipitaq nigrillukuna tusunchik?¿Imaynataq pachankuna kasqa?¿Kusisqachu kanchik nigrillu pachata churakuspa?¿Imapaqmi uyakunata churakunku?¿Haykataq nigrillu tusuypi tusunku?¿Pikunan tusunku?
Warma masinkunawan yachasqanman hina nigrillupitusunqaku.
QuechuaChanka
10TUNAS PALLAY TUSUYTA QISPICHISUNCHIK
¿Imakunawan?Tukanakuna pachakunatunas pallana; isanka.
Yachay atiy: Llaqtampa tusuyninkunata qispichin.
¿Imahinatam rurasunchik?• Rimasun tukuy llaqtanchikpa kawsayninkunamanta. ¿Pikunataq tusunchik? ¿Imaynataq tunas pallay tusuy? ¿Imaynataq pachakuna kasqa chay tusuypi?• Tunas pallay tusuyta uyarinku.• Atisqankunamanhina wirpunta kuyuchinku.• Riqsipanku ima tusuysi uyarisqanku.• Yachachiq yachachin warmachakunaman tunas pallay
tusuyta.• Warmachakuna yachachiqta qatipanku.• Llapanku rimachakuspa qispichinku llaqtanchikpa
punchawnimpi tusunapaq.
QuechuaChanka
10
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Allinchu tusuyninchik kachkam?¿Ima tusuytataq qatiparqanchik?¿Ima pachakunawanmi churakuna kasqa?¿Imanaqtinmi kay tusuna kasqa?¿Kawsayninchikpi tusuykunata chaninchananchikchu?
Rimanqaku llaqtapi tusuykunamanta imapachakunawansi churakusqankumanta.
QuechuaChanka
11WASIMANTA QILLQATA QISPICHISUNCHIK
¿Imakunawan?Hatun rapi, qillqana,llimpina.
¿Imahinatam rurasunchik?• Wasi wasi rurasqankuman watukusunchik.• Imayna llamkasqankuta qawasunchik.
¿Tapukusunchik imakunawanmi qispichinkichik wasita?¿Imaynatataq wasita qispichinkichik?¿Imawantaq qatankichik?¿Mikuna kanqachu?¿Upyanari?¿Pikunataq cruzta apamunqa?
• Yachaywasiman kutispa yuyarinku, watukuq risqankumanta.• Hatun rapipi wasi wasimanta siqinku.• Siqisqankupa urampi atisqankuman hina qillqanku.• Yachachiq warmachakunapa willakusqanmanhina qillqan.• Wakin warmakunaman siqisqanta qawachin qillqasqanta
willan.• Llamkasqanta tupaqnin kuchuman laqan.• Llapanku qillqayninkuta ñawinchanku.• Kawsayninchikmanta chaninchanqa rimaspa.
Yachay atiy: Llaqtampa rurayninmanta qillqaytaqispichin.
QuechuaChanka
11
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Maytam rirqanchik?¿Imaman?¿Pikunawan?¿Imaynatam wasi wasita rurasqaku?¿Imaynatam qillqata qispichirqanchik?¿Ñawinchayta atisqanchikchu?¿Imamantam qillqakuna karqan?
Tayta mamanta wasi wasi imayna qispichinamantatapunqaku.
QuechuaChanka
12PUKLLANANCHIKKUNATA
LLINKIMANTA RURASUNCHIK
Yachay atiy: Pukllanankunata munasqanmanhina ruran.
¿Imahinatam rurasunchik?• Llinki allpa maskaq puririsunchik.• Tapuykunata llinki allpamanta rurasunchik.
¿Imaniraqmi llinki allpa?¿Imapaqmi allin?¿Imahinatataq llinki allpata apamunchik?
• Yachay wasiman kutispa llinkita huñu huñupirakinakusunchik.
• Rumichankunata llinkimanta akllasunchik.• Kutana rumipi ñutupasunchik.• Yakuwan chapurispa llinki allpata tupachisunchik.• Makinchikwan chapusunchik llinkita llampuyanankama.• Llinkiwan pukllanakunata munasqanchikmanhina
rurasunchik.• Warmachakunawan rurasqanchikta qhawasunchik.
¿Imakunawan?Llinki, yaku, kutana, rumi
QuechuaChanka
12
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imahinatam llinki allpata apamurqanchik?¿Imakunatawantaq llinkiwan rurachwan?¿Kusisqachu llinkiwan llamkarqanchik?¿Pukllananchik sumaqchu kachkan?
Llinkita apaspa taytamamanwan,turinkunawan munasqanta qispichinqaku.
QuechuaChanka
13ULLUKU WAQTATA YANUSUNCHIK
¿Imakunawan?Yaku, kachi, yanta, ullukumiskipa, papa, asnapa.
Yachay atiy: Llaqtampa mikunankunata chaninchan.
¿Imahinatam rurasunchik?• Munay mikunakunamanta rimasunchik.• Ñawpa punchaw mañasqanchikta huñusunchik.• Rimanqanku ima mikunas lluqsin kawsay apamusqankuwan.• Makinchikta allinta maqllispa yanuyta qallarisunchik.• Yachachiqwan kuchka waqtata yanunku.• Mankapi yakuwan ullukuta churkusunchik yanukunampaq.• Huk mankapitaq papata yanusunchik.• Iskaynin chayaruptin papata ñutusunchik chaymantataq
ullukuta waqtasunchik.• Chikallan yakupi ulluku waqtata papañutusqawan
tupachisunchik.• Miskipawan, miskipasunchik kachinta malliyuspa.• Llipin warmakuna huñurikuspa yachachiqwan kuchka
mikunku.• Mikurquspa llaqtanchikpa yanuyninkunata chaninchanchik.
QuechuaChanka
13
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imatan rurarqanchik?¿Imakunawan?¿Miskichu yanuyninchik kasqa?¿Kusisqachu yanukurqanchik?¿Miskitachu mikurqanchik?
Ayllunkunata huk mikunakunamanta tapunqa.
QuechuaChanka
14AHUSMANTA HAMPITA RURASUNCHIK
¿Imakunawan?Ahuswan, urupa, miskinwan;tiqtichina, manka.
Yachay atiy: Rimayninwan, rurayninkunawan qillqataqispichinku.
¿Imahinatam rurasunchik?• Warmakunata tapusunchik:
¿Wasikichikpi ahuswan hampikurqankichikchu?¿Ima unquykunatataq hampirqankichik?¿Mamaykichik haykaqllapas ahuswan hampisurankichikchu?Ahus hampi rurayta qallarisunchik.
• Tiqtichina mankapi ahusta paruyachisunchik.• Chaymanta ñutusun.hinaspa urupa miskinwan
tupachisunchik.• Chay hampita kimsa kutita punchawpi upyana, ima
unquytapas qaliyanapaq.• Hatun rapipi ahus hampi ruranamanta qillqasunchik.• Qillqayninchikta ñawinchansunchik.
QuechuaChanka
14
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imakunamantam rimarqanchik?¿Imahinatam ahusmanta hampita rurana kasqa?¿Imapaqmi ahus hampi allin kasqa?¿Ima unquykunatataq hampiwasqanchik?
Chayaspa taytamamanman imayna ahus hampiruranamanta willanqa.
QuechuaChanka
15HUK LLAQTAMAN WILLAKUYTA
APACHISUNCHIK
¿Imakunawan?Rapi, qillqana.
Yachay atiy: Munayninta, yuyaypayninta, mañakuynintachaninchaspa qillqan.
¿Imahinatam rurasunchik?• Ayllunchikkunamanta rimasunchik.
¿Lliwchu aylluykichik kay llaqtapi tiyan?¿Maykunapitaq aylluykichik tiyan? ¿Ima llaqtakunapi?¿Imahinatataq chay aylluykichikman willakuytachayachiwakchik?
• Sapa warmachakuna munasqanmanhina carta nisqankutaqillqanku.
• Chaymanta qillqayninkuta atisqankumanhinañawinchanku.
QuechuaChanka
15
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imatam qillqarqanchik?¿Pimantaq qillqarqankichik?¿May llaqtamantaq qillqapi cartata apachisunchik?¿Imakunatataq qillqayninchikpi ayllunchikman willarqanchik?¿Huk willakuykyna apchinapaq cartakunata qillqasunmanchu?
Taytamamanman carta rurasqanta qawachinqaku.
QuechuaChanka
16TITIRISTA PUKLLANAPAQ
RURASUNCHIK
¿Imakunawan?Runtu qara, rawrachina,llimpina.Laqana.
Yachay atiy: Titiris rurayta yachan.
¿Imahinatam rurasunchik?• Titirista qawachispa tapusunchik warmachakunawan. ¿Haykaqllapas titirista? ¿Maypi rikurqankichikchu? ¿Imahinataq? ¿Imamanta rurasqataq?• Runtu qara, rawrachina, llimpina, laqana, apamusqankuta
huñusunchik.• Titirista rurasunchik chaymanta sutinta churasunchik.• Munasqanchikta titiriswan rimasunchik.• Warmakunata tapusunchik.
¿Qankuna warma pura titirisnikichikta rimachiwaqchikchu?• Iska iskaymanta titirisninkuta r imachinku (sutinku tapu
yukuyta ima).
QuechuaChanka
16
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:¿Imatataq rurarqanchik?¿Imakunawantaq rurarqanchik?¿Huk titiriskunata rurachwanchu ?¿Imapaqmi titiriskuna kasqa?
Warmamasiykuwan titirisninkuwan pukllanqaku.
QuechuaChanka
17WILLAKUY
¿Imakunawan?Patu, runtu, pachakuna, hukchiwchi, rapipi siqisqa.
¿Imahinatam rurasunchik?••••• Yachay wasiman siqiykunata apasunchik, hinaspa
warmachakunawan kuchka willakuyta paqarichisunchik.Siqiykunata riqsipasunchik.Siqikunawan huntapaspa willakuyta qispichisunchik.Huk runturparisqa
Chayman yaparparisqa huk
Chaymi llapa runtuta
Hinaspa tuqyarparisqa
Chaysi maman pusarparisqa
Yachay atiy: Siqiykunamanta willakuyta paqarichin.
QuechuaChanka
17
Chaysi patuchakuna kusisqallaña yaykurparinku
Huk qiparukun maman qayamun kuchuman
Yaykunanpaq, chiwchichaqa yaku uhupi
Wañurparin.
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Ima willakuytam paqarichimurqanchik?¿Pim runturparisqa?¿Pim yaparparisqa runtuta?¿Pikuna paqarisqa achka, pitaq chullalla?¿Pitaq wañurparisqa? ¿imanaptim?
Tayta mamaykuman, willakuy paqarichimusqanmantawillanqa.
QuechuaChanka
18QILLQAYPI PUKLLASUNCHIK
¿Imakunawan?Kaspi, suqus, teja kallana,yeso, kurpa, killinsa.
Yachay atiy: Riqsisqanmanhina qillqayta yachan.
¿Imahinatam rurasunchik?• Qawaman lluqsispa kimsa kimsamanta kaspi kawallupi
pukllasunchik.• Llapanku pukllaruptinku tapusunchik:
¿kaspi kawallupa ñan purisqanta qawachkankichikchu? ¿Pitaq qatipanman? ¿Imawantaq qatipachwan?
• Chaymantaqa huk niraq qillqanakunawan chay ñankunataqatipasunchik?
• Tukuspa, sapa warma pampapi ñan rurasqanta qawaspamakinwan wayrapi rurapan.
• Yachaywasiman yaykuspa qillqanapi killinsawan ñannintamunasqankumanhina siqinku.
QuechuaChanka
18
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imapitaq pukllarqanchik?¿Imakunawantaq qillqarqanchik?¿Allintachu qillqanakunata hapirqanchik?¿Imatam qillqarqanchik ñawinchananchikpaq?¿Huk kutipi rurasanmanchu?
Pukllasqanmanta qillqasqamanta ima tayta mamanwanriman.
QuechuaChanka
19MUÑA MUÑA QURAMANTA HAMPITA
TUPACHISUNCHIK
¿Imakunawan?Muña muña, manka, miskiupyanakuna.
Yachay atiy: Yuyaymanayninwan, rimayninwanllamkasqanta, qawarichin.
¿Imahinatam rurasunchik?• Tapusunchik:
¿Qankuna yachankichikchu hampi tupachiyta?¿Ima qampikunata?¿Imahinatam tupachina?¿Rurachwanchu?
• Llapanchik huñu huñupi llamkasunchik, yachachiqpayanapayninwan.
• Huk huñu yakuta timpuchisunchik. Yaku timpurquptin muñatakachaykusunchik.
• Allinta timpurquptin miskichisunchik urupa miskiwan.Chaymantaqa quñillata upyasunchik.Warmakunawan rimasunchik.
• Upyaruspa puñunaman ustuna anchata humpirinapaq.• Kay hampitaqa kimsa punchawni upyana illariqnimpi, kuchka
pinchawpi, tutayaptimpas.• Chaymanta llapanchik siqisunchik llamkasqanchikta.
QuechuaChanka
19
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imapitaq llamkarqanchik?¿Imaynatam hampita tupachina kasqa?¿Imakunawan?¿Miskichu kasqa hampi?¿Ima unquytataq hampisqa?¿Hayka kutitan upyana kasqa qaliyanapaq?
Taytamamanman muñamuña hampi rurasqantawillanqa.
QuechuaChanka
20WAKA CINTAYPI PUKLLASUNCHIK
¿Imakunawan?Waka uyakuna, sara aku, illacinta, cuca, aqa,..
Yachay atiy: Waka cintayta qatipanku.
¿Imahinatam rurasunchik?• Waka cintay rikusqankumanta. Warmachakunata tapusunchik:
¿Imakunatataq rikumurqanchik?¿Pikunataq chaypi karqa?¿Wasikichikpi waka cintayta rurarankichikchu?¿Imapaqmi chayta rukanku?¿Imakunawanmi wakacintayta qispichisqaku?¿Wakacintaypi pukllachwanchu?
• Huñupi rurananchikta aypunakusunchik: hukkuna wakamantaruranqaku; wakintaq wakacintayuqpamanta.
• Qatipanku wakacintayta .• Llapanchik kawsayninchikkunamanta rimasunchik.• Hatun rapipi siqicunchik waka cintay raymita.
QuechuaChanka
20
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imapitaq pukllarqanchik?¿Pikunawantaq pukllarqanchik?¿Munaytachu pukllarqanchik?¿Imaynampi?
Ayllunchikman wakacintay raymipiPukllasqanchikta. Willakunchik
QuechuaChanka
21SARATA TIPISUNCHIK
¿Imakunawan?¿Tipinakunawan, sarandawan,mikunakunawan?
Yachay atiy: Tipista, mikuna sarakunata akllam.
¿Imahinatam rurasunchik?• Huñunakusunchik yachaywasipi.• Wasinchikmanta apamusunchik tipinakunata, llikllakunatawan
sara qipinapaq.• Tawa tawamanta huñunakuspa warmakunata tipinqaku.• Lliw rimasunchik imahina llamkanamanta chakraman
chayaspa:• Chakrayuqta rimaykukusunchik.• Sarata tipichwanchu.• Sarata tipista llikllaman churasunchik.• Llikllaman huntachispa wantu wantupi kustalman
apasunchik.• Sarata mikuyninmanhina: qamkapaq mutipaq lawapaq,
akllasunchik.
QuechuaChanka
21
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Maytan qayna punchaw rirqanchik?¿Imamantaq rirqanchik?¿Imaynatataq kustalman winarqanchik?¿Imaynatataq akllarqanchik?¿Ima mikuy mikuy sarakunan kasqa?¿Wanllakurqankichikchu?¿Imapaq?
Tayta mamanman chakrapi llamkamusqanmantawillakunqa, hinaspa siqimunqa qillqa maytumpi, saramikuynamanta.
QuechuaChanka
22WAKA CINTACHAY
¿Imakunawan?Sara aku, llampu, inciencio,kuka, aqa.
Yachay atiy: Chaninchaspa, mastarichin, llaqtampayachayninkunata.
¿Imahinatam rurasunchik?• Warmachanchikkunata tapusunchik:
¿Waka cintayta wasikichikpi rurankichikchu?¿Imaynatam cintankichik?¿Pikunatam waka cintayman minkakunkichik?¿Imapaqmi wakaman cintata churanku?¿Ima mikuna upyaykunataq kan?¿Waka cintaypi pukllankuchu?
• Llapanchik huk ayllupa wakacintachiqman, qawaqpuririsunchik.
• Yachay wasiman kutipuspa rapipi lliw rikusqanchiktasiqisunchik llimpisunchik.
• Wankaspa wakacintay takiykunata qillqamusunchik.• Llapanchik kawsayninchikkunata chaninchasunchik.
QuechuaChanka
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imakunatam qawamurqanchik?¿Imaynatam wakata cintasqanku?Wakacintaypi pukllachwanchu.¿Imaynatataq Kawsayninchikkunata mastarichisunman?¿Huk yachaywasipi willakusunmanchu llaqtamchikpayachayninkunata
Taytamamanwan takiy uyarisqanta takin.
22
QuechuaChanka
23WATUCHITA YACHASUNCHIK
¿Imakunawan?Hatun rapipi watuchiqillqasqa, siqisqa.
Yachay atiy: Rimaykunata yuyaymanayninmanta,kawsayninkunamanta, tuqyachin.
¿Imahinatam rurasunchik?• Hatun rapipi qillqasqata, siqisqata yachay wasiman watuchita
apasunchik.• Pisi pisimanta urqumuspa warmachakunaman qawachisunchik.
Watuchi¿Imallampas haykallampas?¿Ari? Tutaykuypi iskayChapuchakuna Hapinakunku.¿Imataq kanman?Ñawipa chapran.
• Sapa warmakuna watuchita yuyaymananku atinankukama.• Huk watuchikunatapas yachachisunmanmi.
QuechuaChanka
23
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imatataq yacharqanchik?¿Huk watuchita yacharusunmanraqchu?¿Watuchikunata qispichisunmanchu?
Tayta mamanman, irqi masinkunaman watuchikunatayachachin, huk watuchikunatapas tapukun.
QuechuaChanka
24NISPIRUSTA APISUNCHIK
Nispiru
Miski
Tanta
Yachay atiy: Llaqtampa kawsay mikunankunatachaninchan.
¿Imahinatam rurasunchik?• Ninata ratachispa, mankata churkuna yakuntinta.• Chaymanta churasunchik nispiruta timpunanpaq.• Nispirus waykurukuptin tipqasunchik, hinallataq
churkusunchik huk mankapi canelayuqta, miskichinawan.• Allinta timpurquptin, nispirus lawayaruptin, tantata
urqumusunchik llapanchik mikuchakunanchikpaq.• Kusisqa llaqtanchikpa miski mikunankunamanta
rimasunchik.
¿Imahunawan?Yaku, nispirus, miski,canela, manka, yanta,wislla, miskichina, yanta.
QuechuaChanka
24
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imatam yanurqanchik?¿Miskichu kasqa?¿Huk kutitapas yanuchwanchu?¿Kawsayninchikta hatunyaspanchik chaninchankichikchu?
Tayta mamanchikman nispirus apita ruranampaqmañakusun.
QuechuaChanka
25YACHAY WASIPI SILLUKUNATA
RURASUNCHIK
¿Imakunawan?Papa, kuchuna, llimpina,rapi, zanahoria, beterraga.
Yachay atiy: Sillukunawan pukllaspayuyaymanayninkunata qispichin.
¿Imahinatam rurasunchik?• Papa, zanahoria, beterraga nisqata warmakunata
apamunankupaq mañasunchik.• Warmachakuna munasqankumanhina imatapas siqinku.• Chaymantaqa siqiykunata allinta tupachinku.• Sapa warmachakuna rapipi sillukunata ñitispa pukllanku;
qillqaykunata, siqiykunata qispichispa.• Tukunankupaqtaq hatun rapipi huk huk siqikunata,
sutinta, churaspa, ruranku.• Llapa llamkayninchikta kusisqa qawaspa ñawinchanchik.• Yachay wasinckikpi sellokunata allchasunchik.
QuechuaChanka
25
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imapim pukllarqanchik?¿Imakunawanmi sillukunata rurarqanchik?¿Imakunatam mana allintachu rurarqanchik?¿Imakunatam qillqarqanchik sillukunawan?
Warmachakuna, wasinkuman sellota apaspa pukllanku.
QuechuaChanka
26KALAWASA APITA RURASUNCHIK
¿Imakunawan?Kalawasa, miskichiq,canela, qarwi aku.
Yachay atiy: Receta nisqata qispichin.
¿Imahinatam rurasunchik?• Kalawasata allinta maqllisunchik.• Tipqasunchik hinaspa ñutuchata pikasunchik.• Mankaman chikan yakuyuqta churasunchik.• Miskita canelatawan churaspa, timpuchisunchik apiyanankama.• Qarwi akuta urqunapaqña churasunchik.• Allin chayanampaq kurpawan ñitichispa mankata kirpasunchik.• Api chayaruptinqa chiriyachispa tumpan quñillata
mikusunchik.• Chaymanta yuyansun imahinatan, imakunawansi kalawasa
apita yanurganchik.
QuechuaChanka
26
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imatataq rurarqanchik?¿Sumaqchu kasqa?¿Miskichu kasqa?¿Kalawasata atichwanchu tarpuyta?¿Haykaq? ¿Maypi?
Tayta mamankuman rurasqankuta willakunku;qillqamaytunpi siqispa.
QuechuaChanka
27CHUWIWAN PUKLLASUNCHIK
¿Imakunawan?Chuwi, poroto.
Yachay atiy: Maypis achka, pisi, chayta tupachinku.
¿Imahinatam rurasunchik?• Ñawpa punchaw pukllanakunamanta rimasunchik.• Sapa huñuy chuwi poroto apamunankupaq kamachisunchik• Qawaman lluqsispa pampapi tuquta huñupi rurasunchik.• Chuwiwan pukllasunchik.• Pukllaypa kamachikuyninta qispichinku.• Mayqin huñutaq achka chuwita tuquman yaykuchinku
chayta tupachinqa.• Mayqin huñu pisi chuwita tuquman yaykuchin chaytapas.• Yachay wasipi tapusunchik:
¿Mayqin huñutaq allinta pukllayta qispichinku?• Chuwikunata achkata pisita siqisunchik.• Mayqinmi achka utaq pisilla riqsispa tuksisunchik.• Yuyaymanayninchikwan achka pisi rimayta qispichisunchik.
QuechuaChanka
27
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imakunatam yacharqanchik pukllayninchikwan?¿Mayqin huñutaq achkata huñurqa?¿Imaynam kasqa, pisilla; achkachu?
Warma masinkunawan chuwiwan pukllanqaku.
QuechuaChanka
28VIERNES SANTUTA KAWSACHISUNCHIK
¿Imakunawan?Siqikuna, iñina wasi.
Yachay atiy: Chaninchaspa ayllumpi llaqtapakawsayninkunata taripan.
¿Imahinatam rurasunchik?• Iñina wasita chayasunchik• Taytachapa chakatasqa wañusqanmanta yuyarisunchik.
¿Imaynanpitaq wañusqa?¿Pikuna rayku wañusqa?¿Imatatan mikunanchik viernes santupi?¿Imanaptin?¿Imatataq mana mikunanchikchu?¿Imaynampi?
• Hatún siqikunapi taytachapa wañuyninmanta riqsipasunchik.• Taytachapa yachayninkunata kawsayninchikpi yuyarisunchik.• Runa masinchikwan munanakusunchik, yanapanakusunchik,
ayllunchikkunawan huñunakuspa ama qawanakuspamikunanchiktapas mallichinakusunchik.
• Taytachapa calvariunta siqisunchik.• Kawsayninchikpi taytachapa wañuyninta chaninchasunchik.
QuechuaChanka
28
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Ima raykun taytacha wañusqa?¿Ima yachaykunatataq saqiwarqanchik?¿Imaynatataq taytacha yanapawasunchik?
Iñina wasipi yachasqankunamanta rimanku.
QuechuaChanka
29 LLAQTANCHIKPA RAYMINTA
YACHASUNCHIK
¿Imakunawan?Hatun rapikuna,qillqanakuna, laqana
¿Imahinatam rurasunchik?• Llaqtanchispa rayminmanta rimasunchik:
¿Haykaqmi llaqtanchikpa raymin?¿Imakunatataq llaqtanchikpa rayminpi ruranku?¿Pikunatataq yuyarinchik?
• Llaqtanchik kamachikuqpa wasinta rispa tapukamusunchik:¿Imaynanpi llaqtanchikpa sutin?¿Imanaptinmi kay punchawta rayminchik?¿Mayqin ayllutaq ñawpaqta tiyarqa?¿Hayka unayñam llaqtanchikpa kawsasqan?¿Imakuna tataq ruranku raymichinankupaq?
• Yachaywasiman kutispa llaqtanchispa rayminmanta qillqataquspichisunchik.
Yachay atiy: Llaqtampa punchawninta riqsipaspachaninchan.
QuechuaChanka
29
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imamantataq rimarqanchik?¿Mayhinataq llaqtanchikpa raymin kaspa?¿Kusisqachu llaqtanchik rayminta qispichisunchik?
Kutispa llaqtampa rayminmanta willakunku.
QuechuaChanka
TAKIYTA YACHASUNCHIK30
Yachay atiy: Uchuy takita takiyta yachan.
¿Imahinatam rurasunchik?• Yachaywasiman hatun rapipi qillqasqa takita apasunchik.• Atisqanchikman hina kuchka kutikutirispa takisunchik.• Taqa taqapi takinankupaq warmachakunawan rakisunchik.• Llapanchik taqllakuspa, tususpa ima takisunchik.
¿Imakunawan?Hatun rapipi qillqasqataki.
KALAWASAMANTA(Taki)
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:¿Ima takiytataq yacharqanchik?¿Imaynatataq takirqanchik?¿Sumaqchachu takiyninchik?¿Huk takita takiyta yachachwanchu?
ukupi ukupi (kuti)
Warmamamasinkuwan huñunakuspa takiyachasqankuta takinqaku.
piraq mayraq tarpuykullarqam
ukupi wiñan (kuti)
Maypin maypin wiñan (kuti)
QuechuaChanka
QURAKUNAPA KAWSAYNINMANTAYACHAPASUNCHIK
31
Yachay atiy: Qurapa kawsayninta chiqapta riqsin.
¿Imahinatam rurasunchik?• Warmakunata tapusunchik:
¿Ima qurakunataq wasinchikpi wiñan?¿Imaynataq wiñasqa?
• Pachamama qawaq lluksisunchik• Llapa qurakunata wiñasqanman hina riqsipasunchik.• Wiñasqanmanta qurapa paqarisqanmanta rimasunchik;
rurusqanmanta chaynallataq wañusqanmanta yachaykunataqatipasunchik.
• Imayna qura wañusqanmanta rimasunchik.• Yachay wasipi qati qati siqikunawan llamkasunchik.• Qurapa kawsayninkuna qawanapaq allpapi rurukunata
tarpusunchik.
¿Imakunawan?Ruru, qura, allpa, uywakunapa wanun.
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:¿Imatan riqsirqanchik?¿Mayhinatam qurakuna paqarimusqa, wiñasqa ima?¿Qurakuna ñuqanchik hinachu kawsaynin?
Kutispa siqinku qurakunapa kawsayninta.
QuechuaChanka
32QURAPA TALLKINTA RIQSIPASUNCHIK
Yachay atiy: Qurakunapa kaqninkunata riqsipan.
¿Imahinatam rurasunchik?• Allinta yuyaymanaspa rimasunchik.
¿Qurakunapa tallqinkuna sutin kanchu?¿Qurakunapa sutinkunata yapchanchikchu?¿Imakunatataq qurakuna mikun kawsananpaq?
• Huñupi qurata hapispa tallqinkunata riqsipasunchiktallqinkunapa sutinta yuyarisunchik (sapin, tullun, rapin,waytan, rurun).
• Hatun rapipi huñukuna qurapa tallqinmanta siqinqaku, sutintaqillqaspa.
¿Imakunawan?Qura, rapi, qil qana,llimpina, laqana.
QuechuaChanka
32
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imatan riqsiparqanchik?¿Haykam kasqa qurapa tallqin?¿Sutinta rimarichwanchu?
Kutispa qillqa maytupi qurapa lliw tallqinta laqan.
QuechuaChanka
33LLAQTANCHIKPA UNQUYNINKUNA
¿Imakunawan?Hatun rapipi qillqasqa taki.
Yachay atiy: Llaqtampa unquyninkunata riqsipan.
¿Imahinatam rurasunchik? • Tapuykunata kutichispa:
¿Ima unquykunataq llaqtanchikpi llunpayta hapiwanchik?¿Unquy hapiwaqtinchik imakunawantaq hampikunchik?¿Chirimanta, yupaymanta unquykunata riqsipasunchik ?
• Mana unqunanchikpaq imatataq rurananchik¿Unquywan wañuruchwanchu?¿Unquywan kaspa; ima hampitataq qaliyanapaq upyana?¿Llaqtanchikpi hampiq kanchu?
• Hampiqpa wasinman hampikunamanta yachananchikpaqpuririsunchik, tapuykunata ruraspa hampiqta uyarisunchik.
QuechuaChanka
33
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Ima unquykunatataq riqsiparqanchik?¿Ima hampikunam kasqa?¿Pitaq hampiyta yachasqa?
Taytamanman tapukun unquykunamantahampikunamantawan.
QuechuaChanka
34URQU KAÑASQANKUMANTA
RIMASUNCHIK
¿Imakunawan?Hatun rapikuna, rakuqillqanakuna, laqana,llimpina.
¿Imahinatam rurasunchik?• Lluqsispa urqunchikkuna kañasqankuta qawasunchik.• Tapuykunata rurasunchik.
¿Allinchu kachkan urqunchikkuna kañasqanku?¿Imakunataq kawsan urqunchikkunapi?¿kañaptinku pikunataq wañunku?¿Imatataq rurachwan mana kañanankupaq?¿Pikunawantaq yanapachikuchwan?¿LLaqtanchikpa huñunakuypi rimasunchikmanchu?
• Wasikunapaq pirqankunapi qillqakunata amaurqunchikkunata kañanankupaq laqasunchik.
Yachay atiy: Urqukuna waqaychanapaq qillqakunataqispichin.
QuechuaChanka
34
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Allinchu karqa rimasqanchik?¿Imanaptin?¿Pikunawanmi huñunakuchwan urqunchikkuna allinwaqaychanapaq?¿Imakunatan rurasunman urqunchik waqaychanapaq?
Sapa warma ayllunkuwan kuchka willakuykunatawasinpa pirqankunapi, mana urqu kananankupaq,laqanku.
QuechuaChanka
35LLINKIWAN QUWI ILLATA RURASUNCHIK
¿Imakunawan?Llinki.Yaku.
¿Imahinatam rurasunchik?• LLapanchik illaq tuqun qawaq risunchik, chaypi illamanta
rimasunchik.¿Imatataq kay tuqumanta urqunku?¿Imapaqtaq chayta ruranku?
• Lliw warmachakuna iskay rumita apamunku (urqu, china).• Yachay wasipi llinkiwan quwi illakunata rurasunchik.• Tukuspataq chakichinqaku huk kuchupitaq waqaychanqaku.• Llapanchik llaqtanchikpa yachayninmanta rimasunchik.
Yachay atiy: Ayllupa yachayninta llinkiwan ruraspachaninchan.
QuechuaChanka
35
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Maytataq rirqanchik?¿Imatataq apamurqanchik?¿Llinkiwan munankichik llamkayta?¿Imakunatataq llinkiwan rurachwan? ¿Anllinchu llaqtanchikpa yachayninkuna?
Tayta mamankuman tapunakunqaku maypis chayillata churanku.
QuechuaChanka
36PAPA TARPUYTA YACHASUNCHIK
¿Imakunawan?Papa muqu, piku, yuntaturu, siqiy, llimpina rapi.
Yachay atiy: Papa tarpuyta yachapan.
¿Imahinatam rurasunchik?• Huk punchaw ñawpaqta warmakunata papa apamunampaq
mañasunchik.• Papa tarpuymanta rimasunchik.• Muqu apamusqankuta kuchuman huñusunchik.• Papa muquta sapankaman rakisunchik tarpuq apanampaq.• Chakrata turuwan yapusunchik.• Yapuspa wachuta kichaptin warmakuna muqun.• Chaymantataq tarpusqankuta paykuna rapipi papa
tarpuymanta, siqinku,llimpinku, laqanku, takispa.
PAPAMANTA(Takiy)
papaschay papaschaymaypin wiñaranki
ñuqaqa wiñaniallpa sunquchapi
miski mikuwanankupaq
QuechuaChanka
36
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imakunatam apamurqanchik?¿Imatan rurarqanchik?¿Hayka papatam churaqanchik uchkuman?¿Imaynatam tarpurqanchik?
Tayta mamanman papa tarpusqanta willakunqa.
QuechuaChanka
37PACHA MAMANCHIKTA
WAQAYCHASUNCHIK
¿Imakunawan?Qillkana rapi, llimpinaqillqana.
Yachay atiy: Pachamamanchik chaninchayta yachan.
¿Imahinatam rurasunchik?• Warmachakunata tapusunchik:
¿Qankuna riqsinkichischu pachamamata?¿Maypin tiyan pacha mama?¿Pikunatan uywan pachamama?
• Qawaman lluqsispa pacha mamata qawarisunchik llapakawsayninmanta rimasunchik
• Yachaywasiman yaykuspa, rapipi warmachakuna. Rikusqantaatisqanmanhna siqinqaku
• Tukunapaqtaq paykunapura siqisqankuta qawanqakuchaymantataq ñawinchanqaku.
QuechuaChanka
37
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Pimantam rimarqanchik?¿Pitam siqirqanchik?¿Pacha mamanchikra, sapa punchawchu chaninchchwan?
Taytamamanman pachamama chaninchaymantatapunqa.
QuechuaChanka
38TAQASPA PUKLLASUNCHIK
Yachay atiy: Rurukunata riqchakuyninmanhina huñun.
¿Imakunawan?Sara, tarwi, purutu.
¿Imahinatam rurasunchik?• Lliw warmachakunawan huñunakuypi pukllasunchik
warmi pura, qari pura, chukuyuq; mana chukuyuqhuñunakunku.
• Ñawpaq punchawta mañasun sara, tarwi, poroto, rurukunata.• Qawaspa, tiqsichanku lliw rurukuna apamusqankuta.• Rurukunamanta tapusunchik.• Rurukuna apamusqanchikunanta rimasunchik.• ¿Imaynatataq qamkuna huñuruwakchik?• Sapa taqapi akllanku rikchakuk rurukunata.• ¿Imaypitaq qamkuna taqaruwakchik?• Kay ruru huk qatapi karunmanchu.• ¿Imaynampi?• Rurukuna akllasqanchikwan ruwasun muqu taqata.
QuechuaChanka
38
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imaynatam pukllarqanchik?¿Imaynatataq huñuranchik?¿Maypitaq huñusqanchikta churaranchik?¿Rurukuna huñuyta yachanchikchu?
Warma masinkunawan huñunakuypi pukllan.
QuechuaChanka
39YUPASPA PUKLLASUNCHIK
Yachay atiy: Yupaykuspa yupayta riksin.
¿Imakunawan?Rurukuna, sarakuna,rumikuna, chapakuna.
¿Imahinatam rurasunchik?• Sapa warmachakunaman rumikunata, rurukunata
pukllachinankupaq rakisunchik.• Warmachakunata nisunchik• Churay huk ruruchata• Kunanqa yupaykuy• Chaymantataq huk rumichatawan yapasunchik ¿Kunanri
qaykataq kachkan?• Tukuspataq huk rumichatawan yapasunchik, hinallaspataq
yupanqa, hinallataq yapasun huk rumita chunkamanchayanankama
• Rapipi siqinchik rumikunata, sarakunata, chapakunatachunkaman chayanankama.
QuechuaChanka
39
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imatan rurarqanchik?¿Mayhinatan rurarqanchik?¿Allintachu yuparqanchik ?¿Kusinqachu yupayta yacharqanchik?¿Huk kunata imatawantaq yupachway?
Warma masinkunawan kikillanta rumichakunawanpukllachakunku.
QuechuaChanka
40RIQCHAKUSQANCHIKMAN HINA
HUÑUNAKUSUNCHIKYachay atiy: Rikchanakusqanta; manarikchanakusqanta tupanachispa huñun.
¿Imahinatam rurasunchik?• Imaymana pachasqa hamusqankunamanta rimanku• Qawaman lluqsispa, iskay hatun ruyru siqikunata pampapi
rurasunchik; hinaspa tapusunchik ¿imapaqcha kanman? ¿imataq sutinkanman? (puka wasi, qillu wasi)
• Warmakunata nisunchik: nisqayman hina huk kaq pukllayta qallarispawasiman yaykunkinchik.
• Puka wasi usutayuqkunapaq qillu wasitaq mana usutayuqkunapaq…Puka wasi simpayuqkunapaq, qillu wasitaq manasimpayuqkunapaq…(yachachiq qawasqanman hina yaykuqkunataakllan)
• Qipataqa yaykunqa puka wasiman qarikuna, qillu wasiman warmikuna,sapa kama huk llimpísqa latantin yaykunku
• Nisunchik: Sapakama latan kanan, Mayo sayasqampi churaspalluksimunqa
• Hawamanta wasikunata qawaspa rikuspa, maypì sayasqankumanta,imaniraq latan kasqanmanta, Mayo wasipi aswan achka kasqanmantaima.
• Yachay wasipi rurasqankuta siqinku, llimpinku.
¿Imakunawan?LLimpisqa, latakuna, tiza,siqinakuna.
QuechuaChanka
40
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imatataq rurarqanchik?¿Imaykichikman hinam huñunakurankichik?¿Pikunataq kuchka karqa?¿Imaynampi?¿Imaynan wasikuna lluksiruptinchik qiparqa?
Tayatanwan, mamanwan, ñañanwan utaq turinwanriqchakusqanta mana riqchakusqantapas riqsipan.
QuechuaChanka
41KAWSAYNINCHIKKUNATA
AKLLASUNCHIKYachay atiy: Kawsayninkunata riqchakusqamanta huñun,rimaspa.
¿Imakunawan?Sara, papa, uqa, ulluku, hawas.
¿Imahinatam rurasunchik?• Juancitupa wasinman chayasunchik, kawsaykuna
huñusqankunata qawasunchik.• Uqa, sara, papa, huñusqankunata.• Tapuykunata ruranakusunchik:
¿Kawsayninchikkuna tupunapaq imakunatan rurasunchik?¿Imapaqmi tupusunchik?¿Tupuspa maypin waqaychasunchik?
• Yanapakusunchik tupuypi.• Huk tupu kanqa hatun papakunamanta huktaq tumpan
uchuykunamanta, huktaq uchuychakunamanta.• Hinallatataq uqakunawan rurasunchik.• Muti sara, hanka sara, yuraq sara kasqanmanhina huñusunchik.• Tukuspa sapa warmachakuna markaman uqariyta yanapasunchik.• Watantin kawsayninchik kanampaq wanllata markanchikpi
watasunchik.
QuechuaChanka
41
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imapaqmi tupuna kasqa?¿Imatataq yuyaymanaranchik tupunapaq?¿Imapaqmi wanllata watasunchik?
Tayta mamankunaman tapunqaku imaynakunataspaykuna tupunku.
QuechuaChanka
42PAÑAMAN LLUQIMAN WIRPUNCHIKTA
KUYUCHISUNCHIK
¿Imakunawan?Latakuna.
¿Imahinatam rurasunchik?• Tapuykunawan pukllasunchik
¿Haykam riqranchik? kuyuchisunchik.¿Haykam makinchik? kuyuchisunchik.¿Haykan ñawinchik? muyuchiy má wirpunchikta pukllaspariqsipasunchik.
• Paña puka latata churasunchik.• LLuqi qillu latata churasunchik.• Pawakachasunchik. Paña man, lluqi man.• Paña makinchikta uqarisunchik.• Lluki makinchikta uqarisunchik.• Paña chakinchikta kuyuchisunchik.• Lluqi chakinchikta kuyuchisunchik.• Siqispa llimpisunchik lluqi paña makinchikta.• Hinallataq lluqi paña chakinchikta.
Yachay atiy: LLuqiman pañaman kaqkunata churaytayachanqa.
QuechuaChanka
42
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
¿Imatataq kunan punchaw yacharqanchik?¿Mayqinmi paña makinchik kasqa?¿Ima pukllanawanmi pukllarqanchik?¿Lluqi paña lawman kuyuchwanchu?
Wasinman kutispa siqin ruranakunata, lluqiman kaqtakikintataq siqinku paña man kaqta.
Castellano
43JUGAMOS CON SILUETAS
¿Qué necesitamos?Siluetas de animales,objetos y plantas.
Capacidad: Comprende preguntas en las quepromueven dialogos cortos.
¿Cómo lo hacemos?• Manipulamos las siluetas en grupos• Identificamos sus nombres y sus características resaltantes• Imitamos las voces onomatopéyicas de cada animalito, luego
de algunos objetos y plantas• Desarrollamos espacios de diálogos cortos entre siluetas• Conocemos o agregamos a nuestro vocabulario algunas
palabras nuevas que aprendimos durante el diálogo.
Castellano
43
Conversamos con los niños y niñas:
¿Cuál es la silueta que más les gustó?¿Porqué?¿Qué mensaje le crearon a cada silueta?¿Podemos jugar otra vez?
Dibujan las siluetas que utilizamos durante la clase.
Castellano
44VISITAMOS LUGARES DONDE SE HABLA
EL CASTELLANO
¿Qué necesitamos?La posta médica, lacapilla, el municipio, laferia, la escuela.
Capacidad: Participa en diálogos sencillos ensituaciones reales de comunicación oral de suentorno comunal.
¿Cómo lo hacemos?• Identificamos los lugares donde más se comunican en
castellano.• Visitamos los lugares donde se comunican en castellano• En grupos de trabajo trataremos de escuchar una conversación
cualquiera, luego lo transmitiremos en el aula , identificandoalgunos elementos de la comunicación:¿Quién habló?, ¿quién escuchó?, ¿qué hablaron?, ¿en queidioma hablaron?
• También representaremos algún suceso que nos interesódurante el recorrido.
Castellano
44
Conversamos con los niños y niñas:
¿Dónde fuimos?¿Qué idioma hablaban las personas?¿Pudimos entender lo que hablaron?
Comentan sobre el lugar visitado utilizando elcastellano.
Castellano
45ESCUCHAMOS NUESTRA VOZ
Capacidad: Participa en dialogos sencillos en situacionesreales de comunicación oral de su entorno escolar.
¿Qué nesecitamos?Grabadora, caset.
¿Cómo lo hacemos?• Mostramos la función de la grabadora explicando su uso.• En grupos nos repartimos consignas de temas de diálogo:
- Normas de cortesía- Del trabajo cooperativo
• Durante el tiempo de 10’ cada grupo desarrollara la actividad.• La profesora irá grabando conforme cada grupo va
sosteniendo el diálogo.• Una vez grabada tales situaciones escucharemos nuestra voz.• Cada niño identifica su voz en la grabación retroalimentando
su mensaje y participación.
Castellano
45
Conversamos con los niños y niñas:
¿Qué hicimos?¿Nos gustó escuchar nuestra voz?¿Les gustaría volver a grabarlas con otras conversaciones?
Comunica a sus padres y hermanos lo que hizo en laescuela.
Castellano
46ESCUCHAMOS LA RADIO
Capacidad: Escucha con atención y predice elcontenido de canciones y comunicados en castellano.
¿Qué nesecitamos?Radio ó grabadora, caset.
¿Cómo lo hacemos?• Prendemos la radio grabadora sintonizando un programa
que se emite en castellano• Identificamos la voz del que habla; de varón o mujer• Comprendemos los mensajes que escuchamos• Imitamos al locutor• Identificamos un mensaje especial para luego repetirlo
Conversamos con los niños y niñas:¿Qué escuchamos?¿Les gusta escuchar?¿Podemos hablar nosotros igual?¿De qué otros temas podemos hablar?
Juntamente que sus hermanos escuchan en una radiograbadora el programa de mensajes a nuestracomunidad.
Castellano
47EL CASTELLANITO
Capacidad: Participa en diálogos sencillos en segundalengua, en situaciones reales de comunicación oral de suentorno familiar y comunal.
¿Qué necesitamos?Muñeco de trapo llamadocastellanito.
¿Cómo lo hacemos?• Presentamos a los niños y niñas al muñeco castellanito.• Hacemos que el muñeco se presente por su nombre.• En pares los niños y niñas dialogan haciendo que uno de ellos
sea castellanito y pregunte el nombre a su compañero.• Luego todos dialogamos con el muñeco castellanito.
¡Hola!amiguitos
s o yCastellanito
¡Hola! Castellanito
Soy María
Conversamos con los niños y niñas:¿Quién es castellanito?¿Qué nos enseña?¿Entendemos lo que habla castellanito?¿Les gusta hablar el castellano?
Con sus padres y hermanos habla del muñecocastellanito.
Castellano
48LLEGO UNA CARTA
Capacidad: Comprende indicaciones dadas en segundalengua para realizar actividades o tareas sencillas.
¿Qué necesitamos?Una carta.
¿Cómo lo hacemos?• Salimos todos al patio y nos sentamos.• En círculo planteamos las consignas del juego.• Los participantes deben mostrarse muy concentrados y ágiles• Damos la indicación diciendo: ¡llegó una carta! Los niños y
niñas responden ¿para quién?• Respondemos: para todos aquellos que tienen pantalón, mientras
todos se movilizan y cambian de sitio quitamos una silla paraque uno se quede sin silla.
• Si el niño o niña se queda por 3 veces sin silla cumplirá unatarea.
• Otra vez indicamos: ¡llegó una carta!• Los niños y niñas responderán ¿para quién? Para todos los que
tienen cabello largo.• Así sucesivamenmte continuamos jugando a la carta
considerando otros criterios.
Castellano
48
Conversamos con los niños y niñas:
¿En que jugamos?¿Les gustó el juego?¿Podemos volver a jugar?
Con sus hermanos y vecinos jugaran el juegoaprendido.
Castellano
49NOS CONOCEMOS CON UNA CANCIÓN
Capacidad: Comprende indicaciones para relacionarsecon los demás.
¿Qué necesitamos?Una canción.
¿Cómo lo hacemos?• Salimos afuera para formar un semi circulo para presentarnos cada
uno con nuestro nombre.• Damos las indicaciones sencillas de cómo entonar la canción.• Entonamos la canción sin perder el contacto con la persona que
esta a nuestro lado.• ¡Hola me llamo Maruja! ¿cómo te llamas tú? ¡Yo me llamo Elizabeth!
y ¿cómo te llamas tú? ¡Yo me llamo Marleny! ¿ y cómo te llamas tú?¡Yo me llamo Fernando! ¿y cómo te llamas tú? ... y así todos losparticipantes entonaran la canción escuchando de cada uno; nuestrosnombres.
• Luego les cantamos la canción a los niños para que valoren susnombres
• Les decimos a los niños y niñas: ¡Qué bonitos nombres tienen todosUds.! ¡Y que lindo se escucha que nos llamen así! Ahora ya nosconocemos por nuestros nombres.
Castellano
49
Conversamos con los niños y niñas:
¿Les gustó la canción?¿Qué aprendimos con la canción?¿Es importante nuestro nombre?
Manifiestan la importancia de su nombre.
Castellano
50
Capacidad: Entona pequeñas canciones en castellano.
¿Qué nesecitamos?Canción escrita enpapelote.
¿Cómo lo hacemos?• Presentamos la canción del burrito.• Identifican sus elementos, componentes de la canción.• Describen sus características físicas y utilidades de los elementos
que observamos en el texto:¿Que observamos en el texto?, ¿de que tamaño es?¿qué lleva?¿ustedes tienen un animalito similar a éste?
• Cantamos la canción acompañado por el ritmo de las palmas• Cantamos varias veces hasta aprender la canción.
Burrito(canción)
Camina burritoque vamos los dos
llevando la leñaque pide mamá.
Burrito tu fuerza quisiera tenerpara llevar la leñaque pide mamá.
APRENDEMOS A ENTONAR UNACANCIÓN
Castellano
50
Conversamos con los niños y niñas:
Podemos aprender canciones de otros animalitos¿Qué otras canciones conoces en los que hablan de animales?¿Cuál?
Cantan la canción aprendida.
Castellano
51
¿Cómo lo hacemos?Hacemos preguntas:
¿Para qué nos vestimos?, ¿por qué es importante el vestido?• Para identificar nuestro genero, para protegernos del frío y
del calor.¿Cómo se visten nuestros padres?¿Cómo se visten los niños pequeños?
• Ahora jugaremos a vestirnos.• Elegiremos la ropa que nos gusta y nos vestimos con el
ideal del personaje que queremos ser.• Indicamos de que accesorios está compuesto nuestro traje
manifestando sus características y peculiaridades: chomparoja, falda larga, un sombrero, un pantalón, etc.
• Dibujamos el traje que más nos gustó.
APRENDEMOS A VESTIRNOS
¿Qué necesitamos?Vestimentas de varón ymujer.
Capacidad: Comprende indicaciones sencillas para realizaractividades cotidianas.
Castellano
51
Conversamos con los niños y niñas:
¿Les gusta la actividad?¿Podemos jugar otra vez?
Con sus hermanos y vecinos jugaran el juegoaprendido.
Castellano
52
Capacidad: Interpretar textos sencillos y significativos desu entorno como: carteles, afiches, etiquetas, textos.
¿Qué necesitamos?Carteles y etiquetas delentorno escritas ensegunda lengua.
¿Cómo lo hacemos?• Salimos organizadamente a recorrer la comunidad.• Observamos lugares donde existen carteles y etiquetas.• Leemos los carteles interpretando el texto.• Motivamos a través de preguntas.
¿Qué dirá allí?, ¿para que lo habrán escrito?, ¿quién lohabrá escrito?, ¿en vuestra casa existe alguno parecido?
• Leemos los carteles junto con los niños y niñas.
CARTELES DE NUESTRA COMUNIDAD
* Esta actividad se realizará si el contexto lo permite.
Castellano
52
Conversamos con los niños y niñas:
¿Qué lugares visitamos?¿Qué carteles hemos visto?¿Podemos volver a salir para leer carteles y etiquetas?
Leen las etiquetas de los productos que consumen.
Castellano
53
Capacidad: Comprenden indicaciones dadas en segundalengua para realizar actividades o tareas sencillas.
¿Qué necesitamos?Tijeras, lápiz y cartulina.
¿Cómo lo hacemos?• Nos juntamos cada dos niños para conversar y representar
en el papel o en el piso.¿Cómo encontramos el camino a nuestras casas?¿Cómo las abejas encontrarán su panal?¿Cómo los aviones encontrarán su camino en el aire?
• Cada niño representa los recorridos que hacen los elementosmencionados.
• La docente representa un croquis del recorrido que tieneque hacer: un gato para comer al ratón.
• Los niños realizan los recorridos por los diferentes caminospara encontrar el camino verdadero.
• El grupo que primero encuentra será el ganador.
ENCUENTRA EL CAMINO
Castellano
53
Conversamos con los niños y niñas:
¿Les fue fácil encontrar el camino?¿Qué hicieron para encontrar el camino verdadero?¿Llegó a comer el gato al ratón?
Con ayuda de sus familiares elaboran diferentescaminos para seguir recorridos.
Castellano
54
Capacidad: Usan frases convencionales en segunda lenguapara saludar, despedirse, dar las gracias, pedir o entregaralgo.
¿Qué necesitamos?Una caja de cartón de 20 x 30 cm,papel celofán, uhu, un rodillo, papelcebolla, masking.
¿Cómo lo hacemos?• Preguntamos a los niños y niñas:
¿Uds.ven dibujos animados? ¿Qué dibujos? ¿En que horario?¿Uds. quisieran crear dibujos animados y pasar por la televisión?
• Todos los haremos.• En el papel cebolla cada grupo creará inspirándose en el personaje
que más le gusta.• De acuerdo a sus dibujos la docente escribirá el texto, luego
pintaremos para darle una indicación al personaje a nuestrodibujo.
• El o ella nos saludará por la televisión.• Nos agradecerá por haberlo creado, y se despedirá de nosotros.• Preguntamos: ¿Quién podrá darle la voz a este personaje?
¿Designaremos a los niños que hablarán por los niños? :• De la caja construimos el aparato del TV, colocando el rodillo en el
enrollado de dibujos por la parte interna.• Todos escuchamos con atención el saludo de los niños y niñas
que hablan por los personajes:• “Hola amiguitos soy el conejo peluchín? ¿Cómo están Uds?” y
luego pasará otro niño.• Conforme van hablando los niños haremos rodar las imágenes.
* Esta actividad se realizará siempre y cuando en la comunidad utilizan televisor.
CREAMOS DIBUJOS ANIMADOS
Castellano
54
Conversamos con los niños y niñas:
¿Les gustó los dibujos animados?¿Qué nos enseñaron los dibujos?
Transmitirán sus experiencias vividas al crear susdibujos.
Castellano
55
Capacidad: Aprenden adivinanzas en segunda lengua.
¿Qué necesitamos?Silueta de frutas.
¿Cómo lo hacemos?• Ponemos las frutas frente a los niños y niñas para que observen.• Les hacemos una adivinanza. Por ejemplo:
APRENDEMOS UNA ADIVINANZA
Chiquito yredondito
a todos hacerendir
Verde por fueradulce por dentro
si quieres que te lo digaespera
Tiene espinasque hace doler
y si la pelasla comes muy rico
Una señora muy gordavestida de verde ytiene corazón rojo
Castellano
55
Conversamos con los niños y niñas:
¿Qué aprendimos?¿Qué adivinanza les gusto más?
Jugamos el adivina adivinador con nuestra familia.
ÍNDICEAREA NOMBRE DE LA CARTILLA N° DE CARTILLAC.I. Yarqa aspiy 01P.S Wirpunchikta pukllaspa kuyuchisunchik 02P.S Allin purinapaqyachaykuna 03P.S Qarita warmitawan riqsipasunchik 04P.S Runapa wirpunta riqsipasunchik 05P.S Apunchikman riqsipayninchikta 06C.I. Mituwan pukllasunchik 07C.I. Killi wataypi pukllasunchik 08C.I. Negrillupa tusuyninta tususunchik 09C.I. Tunas pallay tusuyta qispichisunchik 10C.I. Wasinmanta qillqataqispichisunchik 11C.I. Pukllananchikkunata llinkimanata rurasunchik 12C.I. Ulluku waqtata yanusunchik 13C.I. Ahusmanta hampita rurasunchik 14C.I. Huk llaqtaman willakuyta apachisunchik 15C.I. Titirista pukllanapaq rurasunchik 16C.I. Willakuy 17C.I. Qillqaypi pukllasunchik 18C.A Muña muña qaramanta hampita tupachisunchik 19C.A Waka cintaypi pukllasunchik 20C.A Sarata tipisunchik 21C.I Waka cintachay 22C.A Watuchita yachasunchik 23C.I Nispiruta apisunchik 24C.I Yachay wasipi sillukunata rurasunchik 25C.I Chuwiwan pukllasunchik 27P.S Viernes santuta kawsachisunchik 28P.S Llaqtanchipa rayminta yachasunchik 29
AREA NOMBRE DE LA CARTILLA N° DE CARTILLAC.I. Takiyta yachasunchik 30C.A Qurakunata kawsayninmanta yachapasunchik 31C.A Qurapa tallkinta riqsipasunchik 32C.A Llaqtanchikpa unquyninkuna 33C.A Urqu kañasqanqumanta rimasunchik 34C.I Llinkiwan quwi illata rurasunchik 35C.A Papa tarpuyta yachasunchik 36P.S Pacha mamanchikta waqychasunchik 37L.M Taqaspa pukllasunchik 38L.M Yupasqa pukllasunchik 39L.M Riqchakusqanchikmanta hina huñunakusunchik 40L.M Kawsayninchikkunata akllasunchik 41L.M Pañaman lluqiman wirpunchikta kuyuchisunchik 42
CARTILLAS EN CASTELLANOC.I Jugamos con siluetas 43C.I Visitamos lugares donde se habla el castellano 44C.I Escuchamos nuestra voz 45C.I Escuchamos la radio 46C.I El castellanito 47C.I Llegó una carta 48C.I Nos conocemos con una canción 49C.I Aprendemos a entonar una canción 50C.I Aprendemos a vestirnos 51C.I Carteles de nuestra comunidad 52C.I Encuentra el camino 53C.I Creamos dibujos animados 54C.I Aprendemos una adivinanza 55
El Acuerdo NacionalEl Acuerdo Nacional
El 22 de julio de 2002, los representantes de lasorganizaciones políticas, religiosas, delGobierno y de la sociedad civil firmaron elcompromiso de trabajar, todos, para conseguirel bienestar y desarrollo del país. Estecompromiso es el Acuerdo Nacional.
El Acuerdo persigue cuatro objetivosfundamentales. Para alcanzarlos, todos losperuanos de buena voluntad tenemos, desde ellugar que ocupemos o el rol quedesempeñemos, el deber y la responsabilidadde decidir, ejecutar, vigilar o defender loscompromisos asumidos. Estos son tanimportantes que serán respetados comopolíticas permanentes para el futuro.
Por esta razón, como niños, niñas, adolescenteso adultos, ya sea como estudiantes otrabajadores, debemos promover y fortaleceracciones que garanticen el cumplimiento deesos cuatro objetivos que son los siguientes:
La justicia, la paz y el desarrollo quenecesitamos los peruanos sólo se puedendar si conseguimos una verdaderademocracia. El compromiso del AcuerdoNacional es garantizar una sociedad en laque los derechos son respetados y losciudadanos viven seguros y expresan conlibertad sus opiniones a partir del diálogoabierto y enriquecedor; decidiendo lo mejorpara el país.
Para poder construir nuestra democracia, esnecesario que cada una de las personas queconformamos esta sociedad, nos sintamos
parte de ella. Con este fin, el Acuerdopromoverá el acceso a las oportunidadeseconómicas, sociales, culturales y políticas.Todos los peruanos tenemos derecho a unempleo digno, a una educación de calidad, auna salud integral, a un lugar para vivir. Así,alcanzaremos el desarrollo pleno.
Para afianzar la economía, el Acuerdo secompromete a fomentar el espíritu decompetitividad en las empresas, es decir,mejorar la calidad de los productos yservicios, asegurar el acceso a la formaliza-ción de las pequeñas empresas y sumaresfuerzos para fomentar la colocación denuestros productos en los mercadosinternacionales.
Es de vital importancia que el Estadocumpla con sus obligaciones de maneraeficiente y transparente para ponerse alservicio de todos los peruanos. El Acuerdose compromete a modernizar laadministración pública, desarrollarinstrumentos que eliminen la corrupción oel uso indebido del poder. Asimismo,descentralizar el poder y la economía paraasegurar que el Estado sirva a todos losperuanos sin excepción.
Mediante el Acuerdo Nacional nos compro-metemos a desarrollar maneras decontrolar el cumplimiento de estas políticasde Estado, a brindar apoyo y difundirconstantemente sus acciones a la sociedaden general.
1. Democracia y Estado de Derecho
2. Equidad y Justicia Social
3. Competitividad del País
4. Estado Eficiente, Transparente yDescentralizado
DISTRIBUIDO GRATUITAMENTE POR EL MINISTERIO DE EDUCACIÓN - PROHIBIDA SU VENTA
CORO DEL HIMNO NACIONAL ESCUDO
SÍMBOLOS DE LA PATRIA
HIMNO NACIONAL DEL PERÚCORO
Somos libres, seámoslo siempre,y antes niegue sus luces el Sol,que faltemos al voto solemneque la Patria al eterno elevó
El 10 de diciembre de 1948, la Asamblea General de las Naciones Unidas aprobó y proclamó laDeclaración Universal de Derechos Humanos, cuyos artículos figuran a continuación:
Declaración Universal de los Derechos HumanosDeclaración Universal de los Derechos Humanos
BANDERA
Artículo 1.-
Artículo 2.-
Artículo 3.-
Artículo 4.-
Artículo 5.-
Artículo 6.-
Artículo 7.-
Artículo 8.-
Artículo 9.-
Artículo 10.-
Artículo 11.-
Artículo 12.-
Artículo 13.-
Artículo 14.-
Artículo 15.-
Artículo 16.-
Artículo 17.-
Artículo 18.-
Artículo 19
Artículo 20.-
1.
2.
Artículo 21.-
Artículo 22.-
Artículo 23.-
Artículo 24.-
.
Artículo 25.-
Artículo 26.-
Artículo 27.-
Artículo 28.-
Artículo 29.-
Artículo 30.-
Todos los seres humanos nacen libres e iguales en dignidad y derechos y (...) deben comportarsefraternalmente los unos con los otros.
Toda persona tiene todos los derechos y libertades proclamados en esta Declaración, sindistinción alguna de raza, color, sexo, idioma, religión, opinión política o de cualquier otra índole, origen nacionalo social, posición económica, nacimiento o cualquier otra condición. Además, no se hará distinción algunafundada en la condición política, jurídica o internacional del país o territorio de cuya jurisdicción dependa unapersona (...).
Todo individuo tiene derecho a la vida, a la libertad y a la seguridad de su persona.
Nadie estará sometido a esclavitud ni a servidumbre; la esclavitud y la trata de esclavos estánprohibidas en todas sus formas.
Nadie será sometido a torturas ni a penas o tratos crueles, inhumanos o degradantes.
Todo ser humano tiene derecho, en todas partes, al reconocimiento de su personalidad jurídica.
Todos son iguales ante la ley y tienen, sin distinción, derecho a igual protección de la ley. Todostienen derecho a igual protección contra toda discriminación que infrinja esta Declaración (...).
Toda persona tiene derecho a un recurso efectivo, ante los tribunales nacionales competentes,que la ampare contra actos que violen sus derechos fundamentales (...).
Nadie podrá ser arbitrariamente detenido, preso ni desterrado.
Toda persona tiene derecho, en condiciones de plena igualdad, a ser oída públicamente y conjusticia por un tribunal independiente e imparcial, para la determinación de sus derechos y obligaciones o para elexamen de cualquier acusación contra ella en materia penal.
1. Toda persona acusada de delito tiene derecho a que se presuma su inocencia mientras no se pruebe suculpabilidad (...).
2. Nadie será condenado por actos u omisiones que en el momento de cometerse no fueron delictivos según elDerecho nacional o internacional. Tampoco se impondrá pena más grave que la aplicable en el momento dela comisión del delito.
Nadie será objeto de injerencias arbitrarias en su vida privada, su familia, su domicilio o sucorrespondencia, ni de ataques a su honra o a su reputación. Toda persona tiene derecho a la protección de laley contra tales injerencias o ataques.
1. Toda persona tiene derecho a circular libremente y a elegir su residencia en el territorio de un Estado.
2. Toda persona tiene derecho a salir de cualquier país, incluso del propio, y a regresar a su país.
1. En caso de persecución, toda persona tiene derecho a buscar asilo, y a disfrutar de él, en cualquier país.
2. Este derecho no podrá ser invocado contra una acción judicial realmente originada por delitos comunes opor actos opuestos a los propósitos y principios de las Naciones Unidas.
1. Toda persona tiene derecho a una nacionalidad.
2. Anadie se privará arbitrariamente de su nacionalidad ni del derecho a cambiar de nacionalidad.
1. Los hombres y las mujeres, a partir de la edad núbil, tienen derecho, sin restricción alguna por motivos deraza, nacionalidad o religión, a casarse y fundar una familia (...).
2. Sólo mediante libre y pleno consentimiento de los futuros esposos podrá contraerse el matrimonio.
3. La familia es el elemento natural y fundamental de la sociedad y tiene derecho a la protección de la sociedady del Estado.
1. Toda persona tiene derecho a la propiedad, individual y colectivamente.
2. Nadie será privado arbitrariamente de su propiedad.
Toda persona tiene derecho a la libertad de pensamiento, de conciencia y de religión (...).
.- Todo individuo tiene derecho a la libertad de opinión y de expresión (...).
Toda persona tiene derecho a la libertad de reunión y de asociación pacíficas.
Nadie podrá ser obligado a pertenecer a una asociación.
1. Toda persona tiene derecho a participar en el gobierno de su país, directamente o por medio de representanteslibremente escogidos.
2. Toda persona tiene el derecho de acceso, en condiciones de igualdad, a las funciones públicas de su país.
3. La voluntad del pueblo es la base de la autoridad del poder público; esta voluntad se expresará medianteelecciones auténticas que habrán de celebrarse periódicamente, por sufragio universal e igual y por voto secreto uotro procedimiento equivalente que garantice la libertad del voto.
Toda persona (...) tiene derecho a la seguridad social, y a obtener, (...) habida cuenta de la organización ylos recursos de cada Estado, la satisfacción de los derechos económicos, sociales y culturales, indispensables a sudignidad y al libre desarrollo de su personalidad.
1. Toda persona tiene derecho al trabajo, a la libre elección de su trabajo, a condiciones equitativas y satisfactorias detrabajo y a la protección contra el desempleo.
2. Toda persona tiene derecho, sin discriminación alguna, a igual salario por trabajo igual.
3. Toda persona que trabaja tiene derecho a una remuneración equitativa y satisfactoria, que le asegure, así como asu familia, una existencia conforme a la dignidad humana y que será completada, en caso necesario, porcualesquiera otros medios de protección social.
4. Toda persona tiene derecho a fundar sindicatos y a sindicarse para la defensa de sus intereses.
Toda persona tiene derecho al descanso, al disfrute del tiempo libre, a una limitación razonable de laduración del trabajo y a vacaciones periódicas pagadas
1. Toda persona tiene derecho a un nivel de vida adecuado que le asegure, así como a su familia, la salud y elbienestar, y en especial la alimentación, el vestido, la vivienda, la asistencia médica y los servicios socialesnecesarios; tiene asimismo derecho a los seguros en caso de desempleo, enfermedad, invalidez, viudez, vejez uotros casos de pérdida de sus medios de subsistencia por circunstancias independientes de su voluntad.
2. La maternidad y la infancia tienen derecho a cuidados y asistencia especiales. Todos los niños, nacidos dematrimonio o fuera de matrimonio, tienen derecho a igual protección social.
1. Toda persona tiene derecho a la educación. La educación debe ser gratuita, al menos en lo concerniente a lainstrucción elemental y fundamental. La instrucción elemental será obligatoria. La instrucción técnica y profesionalhabrá de ser generalizada; el acceso a los estudios superiores será igual para todos, en función de los méritosrespectivos.
2. La educación tendrá por objeto el pleno desarrollo de la personalidad humana y el fortalecimiento del respeto a losderechos humanos y a las libertades fundamentales; favorecerá la comprensión, la tolerancia y la amistad entretodas las naciones y todos los grupos étnicos o religiosos, y promoverá el desarrollo de las actividades de lasNaciones Unidas para el mantenimiento de la paz.
3. Los padres tendrán derecho preferente a escoger el tipo de educación que habrá de darse a sus hijos.
1. Toda persona tiene derecho a tomar parte libremente en la vida cultural de la comunidad, a gozar de las artes y aparticipar en el progreso científico y en los beneficios que de él resulten.
2. Toda persona tiene derecho a la protección de los intereses morales y materiales que le correspondan por razón delas producciones científicas, literarias o artísticas de que sea autora.
Toda persona tiene derecho a que se establezca un orden social e internacional en el que los derechos ylibertades proclamados en esta Declaración se hagan plenamente efectivos.
1. Toda persona tiene deberes respecto a la comunidad(...).
2. En el ejercicio de sus derechos y en el disfrute de sus libertades, toda persona estará solamente sujeta a laslimitaciones establecidas por la ley con el único fin de asegurar el reconocimiento y el respeto de los derechos ylibertades de los demás, y de satisfacer las justas exigencias de la moral, del orden público y del bienestar generalen una sociedad democrática.
3. Estos derechos y libertades no podrán, en ningún caso, ser ejercidos en oposición a los propósitos y principios delas Naciones Unidas.
Nada en esta Declaración podrá interpretarse en el sentido de que confiere derecho alguno al Estado, aun grupo o a una persona, para emprender y desarrollar actividades (...) tendientes a la supresión de cualquiera de losderechos y libertades proclamados en esta Declaración.