1
2 17
18
11 1,008
H17661s1
Hidrogenoa Hidrógeno
12
13 14 15 16
2 4,0026
He18951s2
Helioa Helio
1
23 6,94
Li1817
[He]2s1
Litioa Litio
4 9,0122
Be1828
[He]2s2
Berilioa Berilio
3 4 5 6 7 8 9 10 11
5 10,81
B1808
[He]2s22p1
Boroa Boro
6 12,011
C—d
[He]2s22p2
Karbonoa Carbono
7 14,007
N1772
[He]2s22p3
Nitrogenoa Nitrógeno
8 15,999
O1774
[He]2s22p4
Oxigenoa Oxígeno
9 18,998
F1886
[He]2s22p5
Fluorra Flúor
10 20,180
Ne1898
[He]2s22p6
Neona Neón
2
311 22,990
Na1807
[Ne]3s1
SodioaSodio
12 24,305
Mg1808[Ne]3s2
MagnesioaMagnesio
13 26,982
Al1825
[Ne]3s23p1
AluminioaAluminio
14 28,085
Si1824
[Ne]3s23p2
SilizioaSilicio
15 30,974
P1669
[Ne]3s23p3
FosforoaFósforo
16 32,06
S—d
[Ne]3s23p4
SufreaAzufre
17 35,45
Cl1774
[Ne]3s23p5
KloroaCloro
18 39,948
Ar1894
[Ne]3s23p6
ArgonaArgón
3
419 39,098
K1807
[Ar]4s1
PotasioaPotasio
20 40,078
Ca1808
[Ar]4s2
KaltzioaCalcio
21 44,956
Sc1879
[Ar]3d14s2
EskandioaEscandio
22 47,867
Ti1791
[Ar]3d24s2
TitanioaTitanio
23 50,942
V1801
[Ar]3d34s2
BanadioaVanadio
24 51,996
Cr1797
[Ar]3d54s1
KromoaCromo
25 54,938
Mn1774
[Ar]3d54s2
ManganesoaManganeso
26 55,845
Fe—d
[Ar]3d64s2
BurdinaHierro
27 58,933
Co1735
[Ar]3d74s2
KobaltoaCobalto
28 58,693
Ni1751
[Ar]3d84s2
NikelaNíquel
29 63,546
Cu—d
[Ar]3d104s1
KobreaCobre
30 65,38
Zn1746
[Ar]3d104s2
ZinkaCinc
31 69,723
Ga1875
[Ar]3d104s24p1
GalioaGalio
32 72,63
Ge1886
[Ar]3d104s24p2
GermanioaGermanio
33 74,922
As1250
[Ar]3d104s24p3
ArtsenikoaArsénico
34 78,96
Se1817
[Ar]3d104s24p4
SelenioaSelenio
35 79,904
Br1826
[Ar]3d104s24p5
BromoaBromo
36 83,798
Kr1898
[Ar]3d104s24p6
KriptonaKriptón
4
537 85,468
Rb1861
[Kr]5s1
RubidioaRubidio
38 87,62
Sr1808
[Kr]5s2
EstrontzioaEstroncio
39 88,906
Y1828
[Kr]4d15s2
ItrioaItrio
40 91,224
Zr1789
[Kr]4d25s2
ZirkonioaCirconio
41 92,906
Nb1801
[Kr]4d45s1
NiobioaNiobio
42 95,96
Mo1781
[Kr]4d55s1
MolibdenoaMolibdeno
43 (97,91)
Tc1937
[Kr]4d55s2
TeknezioaTecnecio
44 101,07
Ru1844
[Kr]4d75s1
RutenioaRutenio
45 102,91
Rh1803
[Kr]4d85s1
RodioaRodio
46 106,42
Pd1803
[Kr]4d10
PaladioaPaladio
47 107,87
Ag—d
[Kr]4d105s1
ZilarraPlata
48 112,41
Cd1817
[Kr]4d105s2
KadmioaCadmio
49 114,82
In1863
[Kr]4d105s25p1
IndioaIndio
50 118,71
Sn—d
[Kr]4d105s25p2
EztainuaEstaño
51 121,76
Sb—d
[Kr]4d105s25p3
AntimonioaAntimonio
52 127,60
Te1782
[Kr]4d105s25p4
TelurioaTelurio
53 126,90
I1811
[Kr]4d105s25p5
IodoaYodo
54 131,29
Xe1898
[Kr]4d105s25p6
XenonaXenón
5
655 132,91
Cs1860
[Xe]6s1
ZesioaCesio
56 137,33
Ba1808
[Xe]6s2
BarioaBario
71 174,97
Lu*1907
[Xe]4f145d16s2
LutezioaLutecio
72 178,49
Hf1923
[Xe]4f145d26s2
HafnioaHafnio
73 180,95
Ta1802
[Xe]4f145d36s2
TantaloaTántalo
74 183,84
W1783
[Xe]4f145d46s2
WolframioaWolframio
75 186,21
Re1925
[Xe]4f145d56s2
RenioaRenio
76 190,23
Os1803
[Xe]4f145d66s2
OsmioaOsmio
77 192,22
Ir1803
[Xe]4f145d76s2
IridioaIridio
78 195,08
Pt1735
[Xe]4f145d96s1
PlatinoaPlatino
79 196,97
Au—d
[Xe]4f145d106s1
UrreaOro
80 200,59
Hg—d
[Xe]4f145d106s2
MerkurioaMercurio
81 204,38
Tl1861
[Xe]4f145d106s26p1
TalioaTalio
82 207,2
Pb—d
[Xe]4f145d106s26p2
BerunaPlomo
83 208,98
Bi1753
[Xe]4f145d106s26p3
BismutoaBismuto
84 (208,98)
Po1898
[Xe]4f145d106s26p4
PolonioaPolonio
85 (209,99)
At1940
[Xe]4f145d106s26p5
AstatoaAstato
86 (222,02)
Rn1900
[Xe]4f145d106s26p6
RadonaRadón
6
787 (223,02)
Fr1939
[Rn]7s1
FrantzioaFrancio
88 (226,03)
Ra1898
[Rn]7s2
RadioaRadio
103 (262,11)
Lr1961
[Rn]5f147s27p1
LawrentzioaLawrencio
104 (265,12)
Rf1964
[Rn]5f146d27s2
RutherfordioaRutherfordio
105 (268,13)
Db1967
[Rn]5f146d37s2
DubnioaDubnio
106 (271,13)
Sg1974
[Rn]5f146d47s2
SeaborgioaSeaborgio
107 (270)
Bh1976
[Rn]5f146d57s2
BohrioaBohrio
108 (277,15)
Hs1984
[Rn]5f146d67s2
HassioaHassio
109 (276,15)
Mt1982
[Rn]5f146d77s2
Meitnerioa Meitnerio
110 (281,16)
Ds1994
[Rn]5f146d97s1
Darmstadtioa Darmstadtio
111 (280,16)
Rg1994
[Rn]5f146d107s1
Roentgenioa Roentgenio
112 (285,17)
Cn1996
[Rn]5f146d107s2
Kopernizioa Copernicio
113 (284,18)
Uut2004
[Rn]5f146d107s27p1
Ununtrioa Ununtrio
114 (289,19)
Fl1999
[Rn]5f146d107s27p2
Flerovioa Flerovio
115 (288,19)
Uup2004
[Rn]5f146d107s27p3
UnunpentioaUnunpentio
116 (293)
Lv2000
[Rn]5f146d107s27p4
LivermorioaLivermorio
117 (294)
Uus2010
[Rn]5f146d107s27p5
UnunseptioaUnunseptio
118 (294)
Uuo2002
[Rn]5f146d107s27p6
UnunoktioaUnunoctio
7
*57 138,91
La1839
[Xe]5d16s2
Lantanoa Lantano
58 140,12
Ce1803
[Xe]4f15d16s2
ZerioaCerio
59 140,91
Pr1885
[Xe]4f36s2
PraseodimioaPraseodimio
60 144,24
Nd1885
[Xe]4f46s2
NeodimioaNeodimio
61 (144,91)
Pm1945
[Xe]4f56s2
PrometioaPrometio
62 150,36
Sm1879
[Xe]4f66s2
SamarioaSamario
63 151,96
Eu1901
[Xe]4f76s2
EuropioaEuropio
64 157,25
Gd1880
[Xe]4f75d16s2
GadolinioaGadolinio
65 158,93
Tb1843
[Xe]4f96s2
TerbioaTerbio
66 162,50
Dy1886
[Xe]4f106s2
DisprosioaDisprosio
67 164,93
Ho1878
[Xe]4f116s2
HolmioaHolmio
68 167,26
Er1842
[Xe]4f126s2
ErbioaErbio
69 168,93
Tm1879
[Xe]4f136s2
TulioaTulio
70 173,05
Yb1878
[Xe]4f146s2
IterbioaIterbio
6
89 (227,03)
Ac1899
[Rn]6d17s2
AktinioaActinio
90 232,04
Th1828
[Rn]6d27s2
TorioaTorio
91 231,04
Pa1913
[Rn]5f26d17s2
ProtaktinioaProtactinio
92 238,03
U1789
[Rn]5f36d17s2
UranioaUranio
93 (237,05)
Np1940
[Rn]5f46d17s2
NeptunioaNeptunio
94 (244,06)
Pu1940
[Rn]5f67s2
PlutonioaPlutonio
95 (243,06)
Am1944
[Rn]5f77s2
AmerizioaAmericio
96 (247,07)
Cm1944
[Rn]5f76d17s2
CurioaCurio
97 (247,07)
Bk1949
[Rn]5f97s2
BerkelioaBerkelio
98 (251,08)
Cf1950
[Rn]5f107s2
KalifornioaCalifornio
99 (252,08)
Es1952
[Rn]5f117s2
EinsteinioaEinstenio
100 (257,10)
Fm1952
[Rn]5f127s2
FermioaFermio
101 (258,10)
Md1955
[Rn]5f137s2
MendelevioaMendelevio
102 (259,10)
No1958
[Rn]5f147s2
NobelioaNobelio
7
ELEMENTUEN TAULA PERIODIKOATABLA PERIÓDICA DE LOS ELEMENTOS
74 183,84
W1783
[Xe]4f145d46s2
WolframioaWolframio
Pisu atomikoaa,b
Peso atómicoa,bZenbaki atomikoa
Número atómico
Sinboloae
Símboloe
Aurkikuntzaren urtead
Año del descubrimientod
Konfi gurazio elektronikoaConfi guración electrónica
a IUPAC-ek 2013an onartutako pisu atomikoak.Los pesos atómicos son los adoptados por la IUPAC en 2013.
b Parentesi arteko balioak isotoporik egonkorrenari dagozkio.Los valores entre paréntesis se refi eren al isótopo más estable.
SolidoakSólidos
LikidoakLíquidos
GasakGases
SintetikoakSintéticos
c 113, 115, 117 eta 118 elementuak isolatuak izan dira.Los elementos 113, 115, 117 y 118 han sido aislados.
d Antzinatea [— zeinuak Kristo aurretikoa adierazi nahi du].Antigüedad [el signo — indica antes de Cristo].
• Taula Periodiko hau RSBAP/EAE-ren Bizkaiko Batzordekidea eta UPV/EHU-ko irakaslea den Pascual Román doktoreak burutu du [2014].La realización de esta Tabla Periódica ha sido efectuada por el Dr. Pascual Román, miembro de la Comisión de Bizkaia de la RSBAP/EAE y profesor de la UPV/EHU [2014].
• Guggenheim Bilbao Fundazioak emandako argazkia.La fotografía es una cortesía de la Fundación Guggenheim Bilbao.
IzenaNombre
Real Sociedad Bascongada de los Amigos del PaísEuskalerriaren Adiskideen Elkartea
1764--2014 REAL SOCIEDAD BASCONGADA DE LOS AMIGOS DEL PAÍS 250 aniversario
EUSKALERRIAREN ADISKIDEEN ELKARTEA 250. urteurrena
XVIII. mendearen erdialdean euskaldun gazte talde bat, «Azkoitiko Zalduntxoak» deitua, Gipuzkoako hiri honetan hasi zen batzartzen Euskal Herriko hezkuntza, kultura, ekonomia, zientziak eta, oro har, aurrerapena bultzatzeko asmoz. Elkarretaraldi hauen fruitutzat, Euskalerriaren Adiskideen Elkartea sortu zen, Xabier Maria Munibe Idiakez, Peñafloridako kondearen zuzendaritzapean. Hortaz, 1765eko apirilaren 8an Carlos III erregeak Elkartea onetsi zuen, Erret Elkartea titulua emanez.
Estatutuen arabera «Elkarte honen helburua Euskaldun Nazioak Zientzietarako, Letra Ederretarako eta Arteetarako duen joera eta zaletasuna lantzea da, haren ohiturak zuzendu eta leuntzea, alferkeria, ezjakintasuna eta hauen ondorio galgarriak baztertu eta Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako herrialde euskaldunen arteko batasuna areagotzea».
1776ko azaroaren 4an Bergarako Erret Mintegi Euskalduna inauguratu zen eta berau, Espainian ikertzeko helburuz sorturiko lehenbiziko erakundeetako bat izanik, oraingo Ingeniarien Eskolen aintzindari dugu. 1778an Mintegi horretan Kimika-Laborategia antolatu eta bertan Lurpeko Zientziak, Fisika, Metalurgia, Mineralogia eta Kimika ikasketak hasi ziren eskaintzen. Urte berean Mintegira François Chabaneau fisikari frantziarra eta Joseph Louis Proust kimikaria heldu ziren; azken honek hor unibertsitate mailako ikastaro bat eman zuen lehenbiziko aldiz Espainian. Bestalde, Chabaneauk 1782an platinoa xaflakor bihurtzea lortu zuen.
Elkarteak bere bazkideen hezkuntza osatzeko, horiek zientzia maila goreneko europar ikastegietara bidali zituen. Horrela, Elkarte honen kide bik, Juan Jose eta Fausto Elhuyar anaiek, Bergarako Laborategi Kimikoan wolframioa isolatzea lortu zuten 1783an.
1787an Anders Nicolau Tunborg kimikari suediarra joan zen Bergarara, eta platinozko pieza batzuk lantzea lortu zuen.
Mintegiaren jarduerak 1794an amaitu egin ziren, Bergara Konbentzioko tropa frantsesek hartu zutenean.
«Irurac Bat» lemapean, Euskalerriaren Adiskideen Erret Elkarteak bere sortzaileen izpiritua bizirik gorde du bere Batzorde eta Ordezkaritzen bitartez.
A mediados del siglo XVIII, un distinguido grupo de jóvenes vas-cos, los llamados «Caballeritos de Azcoitia», se reunía en esta villa guipuzcoana para fomentar la educación, la cultura, la economía, las ciencias y el progreso general del País. Fruto de estos encuentros el 24 de diciembre de 1764, bajo la dirección de D. Xavier María de Munibe e Idiáquez, conde de Peñaflorida, se constituyó la Sociedad Bascongada de los Amigos del País. El 8 de abril de 1765 la Sociedad fue aprobada por el Rey Carlos III otorgándole el título de Real.
Según sus Estatutos, «El objeto de esta Sociedad es cultivar la inclinación y el gusto de la Nación Bascongada hacia las Ciencias, Bellas Letras y Artes, corregir y pulir sus costumbres, desterrar el ocio, la ignorancia y sus funestas consecuencias, y estrechar más la unión de las tres provincias Bascongadas de Álava, Vizcaya y Guipúzcoa».
El 4 de noviembre de 1776 se inauguró el Real Seminario Patrió-tico Bascongado de Bergara, una de las primeras instituciones de investigación en España y precursora de las actuales Escuelas de Ingeniería. En 1778, se creó en dicho Seminario el Laboratorio Quí-mico, iniciándose los estudios de Ciencias Subterráneas, Física, Metalurgia, Mineralogía y Química. Ese mismo año se incorporaron al Seminario el físico francés François Chabaneau y el químico Joseph Louis Proust, quien, por primera vez, impartió en España un curso de Química de nivel universitario. En 1782, Chabaneau consiguió hacer maleable el platino.
La Sociedad fomentó la formación de sus Socios en los cen-tros europeos de más alto nivel científico. Así, dos Socios de la Bascongada, los hermanos Juan José y Fausto Delhuyar, aislaron el wolframio en el Laboratorio Químico de Bergara en 1783.
En 1787, se incorpora a Bergara el químico sueco Anders Nicolau Tunborg quien consiguió forjar diversas piezas de platino.
Las actividades del Seminario cesaron en 1794 al ser ocupada Bergara por las tropas francesas de la Convención.
Bajo el lema original «Irurac Bat» (las tres hacen una), la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País mantiene vivo el espí-ritu de sus fundadores a través de sus Comisiones y Delegaciones.
UNIVERSIDAD DEL PAÍS VASCO/EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA
Euskal Herriko unibertsitate-irakaskuntzaren sorburu urrunena Oñatiko Unibertsitate zaharra izan zen, Rodrigo Mercado de Zuazola jaunak sortua. 1540an fundatua, 1542an hasi zuen bere jarduera Hernaniko hirian, handik 1548an Oñatiko udalerrira joateko. Han Teologia, Legeak, Kanonak, Arteak eta Medikuntza irakasgaiak eskaintzen ziren. Urteen joan-etorrian gorabehera ugari izan ondoren, 1901an betiko itxi behar izan zituen bere ateak.
Aipatzekoa da, halaber, Bergarako Erret Mintegia, Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko kideek sortua. Ikasgune berritzaile honen xedeak llustrazioaren korronteetan txertaturik zeuden, eta Europatik helduriko zientzialari eta ikerketa-material aurreratuenak erakarri zituen, bere ikaslerik onenak, hezkuntza osatzeko, atzerrira bidaliz. Ikastegi honek 1779 eta 1793 artean izan zuen distiraldirik nabarmenena, eta Euskal Herriari hezkuntzarako gune aurrerazalea eskaini nahi zion, haren aurrerakada XIX. mendearen hasierako gatazka politikoengatik etenik gelditu arren.
Gorabehera askoren ondoren, 1968ko ekainaren 5/68 Lege Dekretuaren bidez Bilboko Unibertsitatea sortu zen, orduko «Garapen-Planen» markoan, aski ongi ikusten baitzen zer nolako hezkuntza eskari handia sortzen zen hasiz zihoazen hiriguneetan, irakaskuntzaren masifikazioaren arazoa eta hezkuntza sistema osoaren erabateko premia ere, 1970ko Hezkuntzarako Lege Nagusiaren bitartez konpondu nahi izan zena.
Bilboko Unibertsitatea Ekonomi Fakultatearekin eta Medikuntza eta Zientzietako Fakultate berriekin hasi zen ibilian, berezko unibertsitate-barrutirik izan gabe. Haren lehenbiziko errektorea Juan Echevarría Gangoiti jauna izan zen.
1980ko otsailaren 25ean Bilboko Unibertsitate hura Universidad del País Vasco / Euskal Herriko Unibertsitatea (UPV/EHU) bilakatzean, Euskal Autonomia Erkidegoaren unibertsitate-sistema publikoa eratu zen, une honetan hiru herrialde historikoetako unibertsitate-guneek eta gune erantsi gisa eraikitako Unibertsitate Eskola multzo handiak osatua.
2014. urte hasieran, UPV/EHUk 45.425 ikasle dauzka matrikulaturik bere hiru Campusetan: 8.365 (Araban), 25.233 (Bizkaian) eta 11.827 (Gipuzkoan); 5.683 irakasle eta ikertzaile eta 1.864 AZPko kide.
La enseñanza universitaria en el País Vasco tiene su antecedente más lejano en la antigua Universidad de Oñate, creada por D. Rodrigo Mercado de Zuazola. Fundada en 1540, comenzó su actividad en 1542 en la villa de Hernani para trasladarse al municipio de Oñate en 1548, abarcando las Facultades de Teología, Leyes, Cánones, Artes y Medicina. Después de múltiples avatares, en 1901 debe cerrar defini-tivamente sus puertas.
También merece mencionarse el Real Seminario de Bergara creado por la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País, centro renovador, que guiado en su ideario por las corrientes de la Ilustración, incorporó a científicos y material avanzado pro-cedentes de Europa y envió estudiantes aventajados al exterior. Este centro tiene su etapa de esplendor entre 1779 y 1793, y trata de dotar al País Vasco de un centro educativo progresista, siendo interrumpida su pujanza por los avatares políticos de comienzos del siglo XIX.
Tras no pocas vicisitudes, se crea la Universidad de Bilbao por Decreto Ley 5/68 de junio de 1968 en el marco de los «Planes de Desarrollo» que percibían las dificultades de atender las demandas educativas de las crecientes poblaciones urbanas, la existencia de una masificación de la enseñanza, así como la necesidad de una reforma integral del sistema educativo que se intentaría con la Ley General de Educación de 1970.
La Universidad de Bilbao comienza su andadura con la Facul-tad de Económicas y las nuevas de Medicina y Ciencias, sin distrito universitario propio, y con D. Juan Echevarria Gangoiti como primer Rector.
El 25 de febrero de 1980 la Universidad de Bilbao se convierte en la Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea (UPV/EHU), conformando el sistema universitario público de la Comunidad Autónoma Vasca, del que forman parte los centros universitarios oficiales existentes en ese momento en los tres territorios históricos y por un importante grupo de escuelas universitarias que se constitu-yeron como centros adscritos.
A principios de 2014, la UPV/EHU tiene matriculados 45.425 estudiantes en sus tres Campus: 8.365 (Álava), 11.827 (Guipúzcoa) y 25.233 (Vizcaya); 5.683 profesores e investigadores y 1.864 PAS.