ESPETXEA ETA
OSASUNAJaiki Hadi elkartearen Euskal Preso Politikoen Kolek-
tiboaren kideei buruzko osasun erradiografia eta
txostena
2016eko martxoa
SARRERA...................................................................................................................... 1
1. ESPETXEA ETA OSASUNGINTZA …................................................................. 1
1.1. Espetxea eta osasun arloko ondorioak.................................................................. 1
1.1.1. Mugak.................................................................................................................... 2
1.1.2. Elikadura................................................................................................................ 4
1.1.3. Egoera eta Espetxe-Arautegia................................................................................ 4
1.1.4. Ondorioak.............................................................................................................. 7
1.2. Espetxe politika osasungintza arloan.................................................................. 10
1.3. Antzemandako gabezi, arazo eta utzikeriak...................................................... 13
1.3.1. Estatu espainiarra................................................................................................. 13
1.3.1.1. Osasun asistentzia............................................................................................. 13
1.3.1.2. Konfiantzazko profesionalen asistentzia.......................................................... 14
1.3.1.3. Espetxe eta konfiantzazko profesionalen arteko harremana............................. 14
1.3.1.4. Patologien jarraipena........................................................................................ 15
1.3.1.5. Kanpoko ospitalerako lekualdatze eta kontsulten baldintzak........................... 15
1.3.2. Estatu Frantsesa................................................................................................... 16
1.4. Espetxe politikaren ondorioak osasungintza..................................................... 17
1.4.1. Osasun arloko profesionalak, espetxe politikak eta Kode Deontologikoa.......... 22
1.4.2. Preso gaixoak eta adinaren aldagaia.................................................................... 23
1.4.3. Espetxe zigorrak eta ondorioak........................................................................... 23
2. GAIXOTASUN PSIKIKOAK................................................................................ 24
2.1. Begirada orokorra................................................................................................ 24
2.2 Gaixotasun motak.................................................................................................. 25
2.3. Gaur egungo egoeraren eragina arlo psikologikoan......................................... 26
2.3.1. Bakartze politika.................................................................................................. 26
2.3.2 Espetxe zigorraren luzamendua............................................................................ 27
2.3.3. Ad hoc ezarritako erregimen neurriak................................................................. 27
2.3.4. Miaketak, aldaketak eta trasladoen dinamika...................................................... 28
2.3.5. Kanpoko baldintzatzaileak.................................................................................. 28
2.3.6. Bestelako baldintzatzaileak................................................................................. 29
2.3.7. Asistentzia egokirako zailtasunak....................................................................... 29
2.4. Espetxez kanpoko hausnarketa bat.................................................................... 30
3. PRESO GAIXO LARRIEN ZERRENDA............................................................ 31
4. ONDORIOAK, BEHARRAK................................................................................. 48
ERANSKINAK............................................................................................................. 49
SARRERA
Espetxeak, gainerako esparru hertsiko instituzioen gisara, bere funtzionamendua, bere arauak
eta bere helburuak ditu gaur egungo gizartean. Txosten honen helburua, zehazki, instituzio
horretan preso daudenen osasunaren inguruan dihardugun profesionalon esperientzia,
lekukotasuna eta balorazio profesionala eskaintzea da; gure pazienteen osasun integralaren
arretara zuzendua, beti ere. Horretarako, kontuan izan behar da espetxeak esparru berezi bat
betetzen duela sistemaren barnean, eta horrek arlo guztietan bere eragina duela, bai arlo
sozialean zein pertsonalean. Guk azken arlo hau landuko dugu, urteetako esperientzia dela eta
hobekien ezagutzen duguna delako, besteak beste. Gainera, lehen aipatu bezala, gure lanbideak
pertsonaren osasuna bere osotasunean aztertzera garamatza.
Arloaren zabalerak, gure lana eta arreta presondegietako kolektibo zehatz bati
zuzentzera eraman gaitu: euskal preso politikoena, hain zuzen. Gu ere euskaldunak izanik,
gaixoen arretarako erraztasuna hartzen dugu kontutan; hau da, beren senideak eta inguru soziala
gure inguruan daudenez, errazagoa zaigu arreta egokiagoa eskaintzea. Gainera, eta urteen
poderioz konturatu garenez, kolektibo honek baldintza bereziak jasan behar ditu osasun arloari
dagokionez ere. Hau da, espetxe instituzioak osasun arloa arautua badu ere, praktikan eta
ezagutzen dugun esparruan (euskal presoena, alegia) gabezi nabarmenak detektatu ditugu,
kolektibo honen izaerarekin lotuak gure iritziz. Horretarako, baina, goazen azaltzera zer
eskaintzen dion espetxeak, instituzio hertsi gisa, bere barnean dagoenari.
1.ESPETXEA ETA OSASUNGINTZA
1.1. Espetxea eta osasun arloko ondorioak
Preso kolektibo zehatz honi espetxe politika berezitua aplikatzen zaio, eta horrek ondorio
argiak ditu, lan honetan azalduko dugun bezala. Baina alderdi berezitu honen ondorioak aztertu
aurretik, espetxeak edozein presori (gaixoei bereziki), oro har, nola eragiten dion aztertu beharra
dago, xumeki bada ere.
1
Egitura (espazioa), espetxe arautegia/espetxe egokitzapena (bizitza erregimena) eta
elikadura dira presoen osasunarengan eta barne orekan gehien eragiten duten aldagaiak. Izan
ere, egiturak, edozein espazio egiturak, zuzenean eragiten du pertsonaren esparru guztietan; eta
baita preso dagoen pertsonaren baitan, jakina. Eta gauza bera esan dezakegu elikaduraren
inguruan. Bestalde, espetxe arautegiak beste era bateko mugak ezartzen ditu: bete beharreko
arauek norberaren psikea horretara egokitzea eskatzen du; nahita, ala nahi ez. Horrek bere
ondorioak ditu, aurrerago zehatzago zehaztuko dugunez.
1.1.1.Mugak. Espetxea espazio hertsia da, muga fisiko murritzak dituena. Baina baditu bestelako
mugak ere, bere “Bizitza Arautegiak” ezartzen dituenak. Bi aspektu hauek zuzenean eragiten
dute presoarengan eta eragin zehatza dute osasun arloan. Espetxe egitura fisikoak espazio
zabalagoak eta murritzagoak ditu. Espazio zabalak: modulu bakoitzeko patioa, ororen sala,
jantokia, kiroldegi eta lan edo aktibitate guneak. Espazio murritzak: ziegak, komunikazio
lokutorioak eta administrazio bulegoak. Badaude bestelako espazioak ere (erizaindegia...),neurriz
aldatzen direnak. Baina bakartze modulutan (aztertuko dugun kolektiboaren kopuru handi batek
modulu mota hau dute bizilekutzat) neurri guztiak (zabalak zein hertsiak) are gehiago murrizten
dira.
Hala ere, kontuan izan behar da zabaltasunaren kategoriak ez duela espetxetik kanpo duen
esanahi bera: espetxetik at espazio zabala mugagabea izan daiteke; espetxean aldiz, beti da
mugatua, metro karratu gutxitakoa kasu askotan. Badaude metro karratu gutxiko patioak (13 x
3koak edo gutxiagokoak) eta are gutxiagoko ziegak (4 x 2'5...) ; bakartze modulu edo
departamentuetan, batez ere. Espetxeko ikus-distantziak, beraz, urriak dira oso; kasu
batzuetan, presoek parean duten harresia soilik ikusten dute urtetan. Egoera hau dela eta,
ikusmen galera areagotzen da: ikusmen luzeren gabeziak, elikadura eta argitasun eskasak
oftalmologia arazoak eragiten ditu kasu gehienetan. Isolamendu ziega edo departamendu
anitzetan leihoak xafla zulatuez estaliak daude, hainbat aldiz salatua izan den “diskoteka
efektua” eragiten duelarik pertsonarengan. Patio batzuen dimentsioak irrigarriak dira askotan,
argitasun naturala sartzea eragozten duten harresi oso altuz inguratuak; egoera honek egun osoa
argitasun artifizialarekin igarotzea eragiten du. Kontuan izan behar da badagoela preso kopuru
adierazgarri bat patio ordu oso gutxi duena (ordu batetik lau orduko tartekoak); beraz, eguneko
ordu gehienak ziegako espazio murriztuan pasa behar dituzte. Gainera, badaude patioak non
eguzki edo euritarako babesik ez duten eskaintzen, udako beroaldiak edo neguko hotzaldiak
inolako babesik gabe pasa behar dituztelarik patiora atera nahi izatekotan. Honen ondorioz
besteak beste, aipatutako kolektiboko gaixoen fisikoen artean % 13,69k azal-gaixotasunen bat
pairatzen du. Egoera honek, nola ez, eragin zuzena du presoengan; gaixoengan, bereziki.
Mugikortasun mugatu horrek traumatologia ondorio zuzenak ditu: guk aztertu dugun kolektiboko
gaixoen fisikoen artean gehiengoa da mota honetako gaixotasunak pairatzen dituena, % 64,85k,
hurrengo diagraman ikusiko dugun bezala (IKUS 1. IRUDIA).
2
Badaude bestelako arazoak edo espetxe espazioaren antolaketari lotuak:
a) Zentzumen arazoak:
Ikusmena:
Espetxean sartu eta gutxira presoak "espetxeko itsumen" delakoa bizitzen du,
luzerako ikusmena eragozten duten espazioaren etengabeko apurketak eta
ihesaldirako etengabeko trabek eragindakoa. Aldiro topatzen ditu ikusmenerako
trabak, ikusmena metro gutxitara mugatzen dutenak. Egoera honek buruko minak eta
ikusmen somaketaren deformazioa eragin ditzake, itxura eta koloreen pertzepzioa
galdu arteraino. Argitasun kontrasteak ere eragiten ditu: espazioak ilunak dira,
argitasun artifiziala beharrezkoa delarik. Koloreen arteko kontraste eskasa da beste
ondorio bat: grisa nagusitzen da eta haien ikusmena kolore horretara egokitzen da.
Honek guztiak eta aipatu dugun patio edo ziegetako neurri eta baldintza murritzek
oftalmologia arazo larriak eragiten dituzte. Guk aztertu dugun kolektiboko preso
gaixo fisikoen artean % ia 11a dago arazo mota honek jota.
Entzumena:
Entzumenari dagokionez, soinua normala izanik ere espazio, hertsiek eta espetxeko
egitura berak soinu eta zaraten maila ohikoa baino handiagoa izatea eragiten dute.
Egunez, espetxeko gainpopulazioak patioko zarata, burrunbatsua izatea eragiten du
askotan. Eta gauez, aitzitik, zarata ñimiñoenak alerta egoera eragin dezake,
antsietate arazo larriak sortuz.
Usaimena:
Espetxeak usaintzen du; espetxe guztiek kutsatzen eta barneraino sartzen den usain
berezia dute. Usain horrek "usaimen pobrezia" eragin dezake, suma daiteken usain
mugatuagatik. Espetxean beti dagoen aireztatze eta bentilazio eskasaren ondorioa da
hau guztia.
b) Irudi pertsonalaren aldaketak:
Zentzumen aldaketekin gertatzen denaren antzera, gauza bera gerta daiteke irudi pertsonalari
dagokionez. Norberaren gorputzaren mugaz kontziente ez izatea da aldaketa horren
ondorioetako bat. Aldaketa hau askoz gehiago nabarmentzen da distantziak neurtzerakoan:
inguruaren mugak zehazten ez diren espazio hertsietan egon izanagatik -isolamenduan maiz
egoteagatik, adibidez- gertatu ohi da fenomeno hau.
c) Gihar zurruntzea:
Gihar tenkaketa ohikoa izaten da espetxean. Espetxeko egunerokotasunak eraginda -antsietatea,
beldurra, tentsio uneak, ariketa fisiko eskasa...- zenbait giharretan (bizkarra eta lepoaldean
batez ere) oinazea sentitzen da.
3
d) Hortz-arazoak:
Espetxeetan eskaini beharko litzatekeen osasun asistentziari dagokionez, badago puntu bat
asistentzia honen gabezia nabarmen uzten duena: odontologia asistentzia. Espetxeko dentista
hortzaz ateratzera mugatzen da, eta ez dago bestelako eskaintzarik (enpasteak, ortodontzia...).
Gainerako beharrez presoa edo bere familia arduratu behar da, espetxeak ez duelarik inolako
ardurarik hartzen espezialistak bilatzeko edo zerbitzua finantzatzeko unean. Kanpoko
odontologia zerbitzua lortzen denean ere (familiak lortua, kasu gehienetan) espetxeak hamaika
traba ezartzen ditu zerbitzu hau gauza dadin: askotan arazoak daude odontologoak espetxera
sartzea baimentzeko edo presoa kanpoko hortz klinikara ateratzeko.
1.1.2. Elikadura.
Elikadurari dagokionez, espetxe askotan ez da batere egokia ezta orekatua ere ez. Eduki
proteiko edo bitaminiko eskaseko otorduak dira, kalitate txarreko gantzek osatua; barazki eta
fruta eskasa eta txarra izan ohi da, esneki gutxi eskaintzen da eta, aldiz, frijitu gehiegi.
Gaixotasun mota zehatza duten presoek, dieta berezi bat beharrezkoa dute egoera horri aurre
egiteko, baina askotan espetxeak ez die eskaintzen aukera hori. Honek guztiak elikadura eta
metabolismo arazoen handiagotzea eragiten du, kolesterola eta triglizeridoen lipido maila
altuekin. Horren ondorio ditugu preso hauen artean detektatu ditugun digestio arazoen kasuak;
bigarren gaixotasun mota nagusi dugu digestiboarena: gaixo fisikoen arteko % 28,76k da
elikadura edo arazo digestiboekin harreman zuzena duena (ikus 1. irudia eta III Eranskina).
1.1.3. Egoera eta espetxe arautegia.
Espetxe arautegia dugu beste faktore bat edozein presori bere osotasunean eragiten diona.
Espetxe arauek norberaren izaera eta egitura mentala espetxeko espazio hertsira egokitzea
eskatzen dute; zigorra da ez egokitzearen ondorioa. Espazio fisikoarekin ere harreman zuzena
du; arautegiak zehazten du, adibidez, noiz eta noiz arte atera behar duen ziegatik, edo nora joan
behar duen, edo eta nora ezin duen joan. Arautegi honek denboraren erabilera zehazteko balio
du. Espetxean dagoenak ez du autonomiarik denbora bere erara erabiltzeko; espetxean ez dago
ia ezer ez egiteko, baina aldi berean, ezinezkoa da norberak “bere” denbora planifikatzea:
espetxeko arautegiak markatzen du presoaren denbora. Segurtasunaren enfasia, presoaren
kontrol zorrotza... horretan datza arautegiaren oinarria eta ekimen ezberdinen (patio ordua,
dutxak, otorduak...) planifikazioan gauzatzen da.
1.1.3.1. Baina espetxe arautegiaz gain, espetxe egoera bera da preso sartu berria baldintzatuko
duena. Espetxera sartu berriak nahitaezko egokitzapen prozesu bati egin beharko dio aurre;
ezagutzen ez duen inguru batera egokitu beharko du, inguru ezberdin eta aurkako batean
txertatu beharko du bere burua, portaerazko arau eta jarraibide berrietara egokitu. Egoera hau
ezin izango du berak kontrolatu: instantzia gorenago baten pean egongo da beti, komunikazioa,
mugimendua, kanpoarekiko harremana eta arrazonamendu logikoa bera ukatuko diona.
4
Egoera ezberdinak aurretik ez ezagutzeak aktibazio eta alerta fisiologiko iraunkorrean
murgildua egotea eragingo dio. Egunerokotasunean erabilitako mekanismoek huts egingo dute
sistema berri honetan, eta zaila izango da jakitea noiz eskuratuko dituen mekanismo egokiak.
Beti egongo da alerta egoeran ezustekoei aurre egin ahal izateko, edozein unean suerta
daitekeelako aldaketa, ustekabea edo berari zuzendutako neurrien etengabeko aldaketa.
Egokitzapen prozesu hau norberaren gaitasunean eta trebetasunean oinarritzen da; baina
gaitasun horrek huts egiten duenean, prozesua traumatikoa eta patologikoa bihurtzen da.
Baina behin egokituta ere, preso sartu berria traba eta zailtasun ugariren aurrean
aurkituko da bere eguneroko eginkizunean. Arauak ezezagunak dira sartu berriarentzako, eta,
ondorioz, egokitzapen prozesua luzea eta traumatikoa suerta daiteke. Espetxeak ezartzen duen
botere sistema menpekotasunean oinarritzen da. Espetxe arautegiari men egiten dion jarrera
saritua izango da: espetxe onurak, ekitaldiak, irteera baimenak... Aldiz, arautegira egokitzen ez
denak zigorrak eta espetxe erregimen gogorrena jasoko ditu ordainez: diziplina zigorrak,
ekitaldietarako ukapena, zigor departamenduetan denbora luzez egotea... Menpekotasun sistema
hau artikulatzen duen mekanismoa sailkapen graduak eta tratamendua dira. Lehenengo gradu
hertsienetatik hirugarren graduraino, zabalena.
1.1.3.2. Espetxean sartzeak kanpoko erreferentzia guztiak bertan behera uztea suposatzen du.
Hortik aurrera, kanpoarekiko kontaktu orok espetxe instituzioaren galbahetatik pasa beharko
du, oso irizpide murritzean oinarritutako baldintzen pean kasu gehienetan. Presoak murriztua eta
desitxuratua ikusiko du erabat bere kanpo harremanen lotura, espetxeratua izan bezain laster
lotura hau instituzioaren bidez gauzatuko delako. Lotura hauek, egotekotan, espetxe instituzioak
ezartzen duen galbahe edo distortsio baldintzetan gauzatuko dira. Presoa ez doa bere laguna edo
ama “ikustera”, “komunikatzera” baizik. Lokutorio baten bidez gauzatuko da eta egun
zehatzetan. Lokutorioen egiturak ere nabarmen baldintzatzen ditu harreman mota hauek: toki
hertsia, komunikazio zuzenik gabea, interfono edo telefono gisakoen arteko gizagabetasuneko
komunikazioa, interbenitua, kristala askotan zikina egoten da eta ikusteko zailtasunak daude...
benetako komunikazioa trabatzeko eta kontrolatzeko diseinatua balego bezala.
1.1.3.3. Soziologia eta psikologia arloko aditu ezberdinek (Goffman, Foucault, Shallice, Valverde
Molina, ...) jorratu izan dute espetxe erregimenaren eta bakartzearen ondorioen gaia, eta denek
bat egiten dute espetxeak, bizitza erregimen eta arautegi gisa, ondorio zehatzak dituela
pertsonarengan. Egoera horretan, 23 orduko bakartzeak larritasun sentimendua piztu dezake
presoarengan, defentsarako jarrera bizkortuz; estresa sortzen da halako egoeretan, bakartzeak
indartzen duena. Bakarrik egoteak segurtasun ezaren sentsazioa indartzen du, larritasun
sentimendua pizten da eta, ondorioz, estresa areagotu egiten da. Egoera hauek nortasun
desoreka sor dezakete pertsona batzuengan.
Depresio nahasmenei dagokionez, euskarri sozial kaltegarriak edo ezegokiak
tratamenduarekiko erantzuna trabatzen du. Pertsonarteko harremanaren gabeziak (bikotearekin,
batez ere) eta familia bizitzaren hausturak (espetxeratzeak eraginda) ahulezia eta pronostiko
5
kaskarra eragiten dute. Ondorioz, norberarekiko konfiantza eza sortzen da, eta baita bizitzaz
gozatzeko eta interesatzeko gogo eza ere bai.
Beldurrarekin lotutako emozio egoera gisa deskribatzen badugu antsietatea, eta beldur
hau berehalako mehatxu gisako (benetakoak edo alegiazkoak) estimuluei buruzko erantzun
fisiologikoak eraginda agertzen denean, espetxe egoerak badu zerikusia emozio egoera honen
sorrerarekin. Antsietateak jota dagoen pertsonak ez du mehatxua une zehatz batean sentitu
beharrik bere antsietatea indartzeko: etorkizunean hel daitezkeen mehatxu edo zigorrak
nahikoak dira desoreka sortzeko. Horrela, bakartze egoerak, etengabeko mehatxu egoerak edota
zigorraren aipamen berak antsietatea maila muturreraino piztu dezakete.
Gaixotasun psikiko larrien kasuan, berriz, bakartze luzeek edo kanpoko harremanen
etenak modu negatiboan eragiten dute. Paranoia eskizofrenia, psikosi maniako-depresioa, edota
depresio larrien kasuan espetxe sistemak ez du onartzen askotan gaitz hauek sendaezinak direla
eta, are gehiago, espetxe erregimena guztiz kaltegarria dela; gisa honetako gaixoak Espetxe
Psikiatrikoan sartzera mugatzen dira, askoz jota, txosten medikuan presoa askatasunean eta bere
inguru afektiboan egotearen beharra zehaztu arren. Espetxeak ez du erantzuten gaixotasun mota
hau duten presoei: tratamendu farmakologikoa preskribitzera mugatzen baitira. Gaixotasun
mental larriak dituzten presoak bizitza erregimen zorrotzetara zigortuak izan dira, bakartuak
izan dira, edo ospitale psikiatrikoetara eraman izan dituzte, non beren egoerak okerrera egin
duen. Gure laneko subjektutzat hartu dugun preso kolektiboari dagokionez, mota honetako
ondorioak nabarmenak dira; izan ere, kolektibo honek, oro har, bizitza erregimen oso zorrotza
jasan behar izaten du. Hainbeste, ezen gaixo guztien artean ia % 25 dira gisa honetako gaitzak
dituztenak (ikus. 2. eta 5. irudiak).
6
1.1.4. Ondorioak.
Ikus ditzagun, bada, gainetik bada ere (eranskinetan azaltzen dira zehaztasunak), kolektibo
honetan faktore hauek eragindako gaixotasunen eta gaixoen kopuruak:
1.irud. Gaixotasun fisikoen kopuruak.
2.irud. Gaixotasun psikikoen kopuruak
7
DEPRESIOA PARANOIA
ESTRES
POSTRAUMATIKOA
OBSESIO-KONPULTSIO
N,
ANTSIETATE KOADROA NORTASUN NAHASTEA
NAHASTE FOBIKOA NAHASTE
DISOZIATIBOA
ARAZO SEXUALAK GABEZI
NEUROLOGIKOA
TRAUMATOLOGIKOAK DIGESTIBOAK
BIHOTZ-BASKULARRAK INFEKZIOSOAK
OTORRINOLOGIKOAK ENDOCRINOLOGIKOAK
UROLOGIKO ETA Y
NEFROLOGIKOAK
OFTALMOLOGIKOAK
NEUROLOGIKOAK REUMATOLOGIKOAK
ONCOLOGIKOAK ALERGIKOAK
PNEUMOLOGIKOAK OBSTETRIKOAK
3.irud. Gaixo fisikoen kopurua.
4.irud. Gaixo psikikoen kopurua
8
E.Frantsesa E.Española Totala
0
10
20
30
40
50
60
70
80
EMAKUMEZKOAK
GIZONEZKOAK
TOTALA
E.Frantsesa E.Española Portugal Totala
0
5
10
15
20
25
30
EMAKUMEZKOAK
GIZONEZKOAK
TOTALA
5.irud. Gaixo fisiko eta psikikoak
6.-Gaixoen kopuru orokorra.
9
E.Frantsesa E.española Portugal Totala
0
20
40
60
80
100
120
EMAKUMEZKO
AK
GIZONEZKOAK
TOTALA
E.Frantsesa E.Española Portugal Totala
0
20
40
60
80
100
120
FISIKOAK
PSIKIKOAK
TOTALA
1.2. Espetxe politika osasungintzaren arloan
Espetxeak edozein presoren osasun arloan duen eragina aztertu ondoren (gainetik bada ere),
goazen lan honen helburua dugun preso kolektiboaren ezaugarriak aztertzera. Azpimarratu
beharreko ezaugarrietako bat honako hau dugu: ezartzen zaizkien espetxe zigor luzeek
kolektiboaren adinaren bataz bestekoa etengabe gora egitea eragiten dute. Izan ere, asko dira 30
eta 40 urte bete beharko dituztenak, egun indarrean dagoen legediaren arabera; eta faktore
honek, jakina, eragina du espetxean denbora luze igaro behar duenaren osasunean. Une honetan,
kolektibo honetako 29 (hau da, kolektibo honetako % 7,25a) preso ditugu 20 urtetik gorako
espetxealdia beteak dituztenak. Hauen artean, 10 25 urte baino gehiago daramatzate espetxean.
Baina ez dugu ahaztu behar ere, Estrasburgoko Giza Eskubideen Auzitegiaren ebazpenaren
(2013ko urriaren 21a) aurretik eta ondoren, 2011 eta 2014a artean, 43 preso kaleratu direla 25
eta 31 urteko espetxealdi tartea bete ondoren. 2012an 91 ziren 20 urte baino zeramatzatenak
eta hauetako 31k 25 urte baino gehiago zeramatzaten.
Honekin loturik, eta lehen aipatu den bezala, kontuan izan behar da, ondorioz, adinean
gora doala kolektibo honen bataz bestekoa. Eta gorago joango da urteak luzatu ahala. Izan ere,
gaur egun kolektibo honetako 20 preso (% 5a baino gehiago) daude 60 baino urte gehiago
dituztenak, eta hauetako 4 dira 70 urte baino gehiago dituztenak. Kasu hauei egun espetxeratze
arinduan (etxean, gaixotasun larri eta sendaezinekin) baina preso jarraitzen dutenak gehitzen
badizkiegu, 60 baino gehiago dituztenak 21 direla ondorioztatzen da. Gainera, urte luze
daramatzatenen egoeraren larritasuna are gehiago larriagotzen da hainbat kasutan bizi diren bizi
baldintza eskasak kontuan hartzen baditugu. Izan ere, ez da gauza bera gaixotasun egoerak
kanpoan bizitzea, etxean, osasun zerbitzuak norberaren esku daudenak, edo norberaren
borondatez kontrako gune hertsi batean. Egoera honetan, jakina, arriskua biderkatzen da.
Laburbilduz, adina eta espetxealdi luzearen faktoreek nabarmen eragiten du pertsona hauen
osasunean: 20-30-40 urte espetxean igaro ondoren, gazte eta osasuntsu dagoenak denbora eta
egoera horretan gaixotasunen bat garatzeko aukera garbia du; gaixotasunen bat duenak bere
egoera are gehiago okertzeko arriskua du; eta, azkenik, gaixo larri dagoenak heriotzaren arriskua
izan lezake.
Bi faktore horietaz gain, kolektibo honi aplikatzen zaion espetxe politikak baditu beste
osagarri batzuk zuzen eragiten dutenak osasun alorrean, patogenikoa bilakatu arteraino. Horrela,
pertsona hauek espetxe politika berezituaren ondorioz espetxean bizi ohi duten etengabeko
tentsioak ez du batere laguntzen maila honetan. Neurri bereziak ezartzen zaizkie preso hauei,
unean uneko giro politiko edo sozialarekin lotuak, eta horrek sufrimendu maila areagotzen du
haiengan. Preso hauei ezartzen zaien bizitza erregimenak espazioa eta denboraren arloko
aldaketa ugari ekartzen du askotan. Maiztasunezko espetxe edo ziega aldaketak, bizi baldintzen
etengabeko aldaketak, gaueko kontaketak, etengabeko miaketak, zeremonia iraingarri eta
umiliagarriak (miaketetan bai presoa bai senidea biluztu beharra, kontaketetan tente egon
beharra, ...), leihoetako metalezko xafla zulatuak, etab., honek guztiak, jakina, eragin zuzena du
pertsona hauengan. Eta zer esanik ez gaixo egonik neurri berezi horiek (kontrol itogarria,
lekualdaketa etengabeak, bakartze sistematikoa, haien aurkako mehatxu eta oldartze
sistematizatua, ...) jasan behar dituztenean.
10
Bakartze edo isolamenduaren aplikazio zorrotza da kolektibo honen beste bereizgarri bat.
Isolamendua edo bakartzea egoera oso zehatzetara zuzendutako neurria bada ere, espetxe
arautegian (zigor puntual gisako neurritzat hartzen dena), kolektibo honen kasuan ohiko edota
behin-betiko neurri gisa aplikatzen da. Izan ere, preso hauek ez dute zertan espetxe arautegia
puskatu beharrik zigor mota hau jasotzeko. Are gehiago, ohikoa bilakatu da pertsona hauek bata
besteengandik bakartzea bai espetxe zein modulutan. “Goiko aginduak” edota “segurtasun
arrazoiak” izaten dira aipatzen diren aitzakiak. Jakina, ezaguna da bakartze luzeak zelako
eragina duen pertsonarengan eta are gehiago kasu hauetan, non bakartzea aste, hilabete edo
urteetan luzatzen den. Osasungintzari dagokionez, berriz, maiz suertatzen da presoak nahita-
nahiez isolamendura eramatea (zigorren bat betetzeko, erregimen arazoengatik, ...). Baina badira
presoak zeinentzat bereziki kaltegarria izaten den egoera honetan egotea: osasun mentalaren
arrazoiarengatik, klaustrofobiarengatik, ... eta kasu hauetan ere maiz suertatzen dira arazoak:
“goiko aginduak” eta “segurtasun arrazoiak” erabiltzen dira aitzakia gisa pertsona hauek
bakartzeko. Aipatu beharra dago kasu hauetan espetxeko sendagile eta psikologoek ahalmena
dutela bakartze kasu hauek eragozteko, baina gehienetan men egiten diotela espetxeko
agintaritzari.
Isolamendua pertsonaren nortasuna ezabatzeko eta menperatzeko mekanismo gisa
erabiltzen du espetxe instituzioak. Bakardade eta bizitza antsietate sentimendu sakona
bultzatzen du, erreferentzia-puntuak desagertzen baitira; ezin ditu gertakizunak aurreikusi
(gatazkak, murrizketak, aginduak, ...) edo saihestu (monotonia, ordutegia edo espazioak).
Espetxeko erregimena edo “segurtasun arrazoien” politikaren lehentasuna da, beraz,
kasu hauetan nagusitzen den irizpidea. Hau da, osasunerako eskubidearen gainetik, espetxe
erregimenak edo askotan oso zalantzagarriak diren “segurtasun neurrien” aitzakiek dute
lehentasuna preso hauen kasuan. Pertsonaren osasunak behar bezalako arreta jasoko du, baina
beti ere espetxe politika, erregimena edo segurtasuna kolokan jartzen ez badu. Eta honen
ondorioak larriak izan ohi dira, gure esperientziaren arabera. Lehentasun mailakatze hori aitzakia
bihurtzen da, besteak beste, konfiantzako osasun profesionalon bisiten baimenak ukatzeko.
Gauez eta baita egunez ere zenbait kasutan, ziegako ateak ireki aurretik protokolo berezi bat
bete beharrak (segurtasunaren aitzakian denboran luzatzen diren espetxeetako instantzia
ezberdinen arteko komunikazioa lotzea, ...), hainbat presoren heriotza eragin izan du, bihotzeko
kasuetan, besteak beste. Ikus Eranskina II Ixone Legorburu psikologoaren bisita ukatzeko
testua., Mikel Zalakain eta Roberto Sainz presoen heriotza espetxean edota Jon Bienzobasen
kasua.
“Espetxeratze arindua”ren politika. Espainiar Kode Penaleko 92. artikuluaren ukazioa
orokortu egin da preso hauen kasuan azken urteotan -salbuespenak salbuespen- gaixotasun larri
eta sendaezinak dituzten presoen inguruan espainiar Estatuko legeak dioenari jaramonik egin
gabe. Ez hori bakarrik, preso mota honentzako ad hoc asmatutako baldintza berriak txertatu
dituzte Kode Penalean, non preso gaixo larrien irtetea damu politikoarekin eta poliziarekiko
kolaborazioarekin lotzen den. Horren adibide da Gotzone Lopez de Luzuriagaren (bularretako
minbizia) askatasunaren aurkako 2007/11/16ko ebazpena, edo eta Jabier Gorostiza Lajarriaga
11
(eztarriko minbizi terminala. 1995/06/17an zendua, hilabete batzuk lehenago kaleratu ondoren)
kaleratzeko ezarritako baldintzak. Mediku profesionalek preso hauek kalean tratatzeko egiten
dituzten eskaerak ere ez dituzte behin ere aintzat hartzen. Eta hori gutxi balitz, kasu batzuetan
presio politiko eta mediatikoak eragina zuzena du kolektibo honetako preso gaixo larrien
kasuan. Paradigmatikoa dugu, zentzu honetan, Josu Uribetxebarria minbiziaren azken fasea bizi
duen preso gaixoarekin gertatu dena: 2012ko irailaren 16an osasun arrazoiengatik baldintzapeko
askatasuna lortu ondoren, sekulako eraso mediatikoaren ondoren 2014ko apirilaren 3an
askatasun mota hori bertan behera utzi eta etxe espetxeratze erregimena ezarri zion epaileak,
sumario berri baten zabaltzearen aitzakia pean. Azkenean, baina, epaileak baldintzapeko
askatasunean ezarri zuen berriz.
Halere, lehen aipatu den bezala, 2008ko azaroan “askatasun” mota berri bat asmatu zuen
espainiar gobernuak preso gaixo larrientzat: beren legedi eta arautegia errespetatu gabe,
“espetxeratze arindua”ren figura asmatzen du (100.2 artikulua. Ikus ANEXOA I), “espetxeratze
arinduan” preso gaixoa etxean dago, baina kontrol estu baten pean, eskumutur telematikoa barne
eta ordutegi zehatz eta murritz batekin. Gaixoak kasu honetan mugatuak ditu etxetik egin
beharreko irteerak eta baldintza zorrotzak bete behar ditu. Aurrekari gisa, Mikel Ibañez preso
eta gaixo larri zenduari (minbizi larria eta bihotzeko arazo larriak zituelarik) zigorra bere etxean
betetzea ebatzi zuen epaileak, baina oso baldintza zorrotzetan: etxetik ezin zen atera, mediku
kontsultarako edo ospitalera joateko epailearen baimena eskatu behar izan zuen eta aldi oro
poliziaren zaintzapean egotera behartu zuten. Azkenean, azkeneko orduan baldintzapeko
askatasunean ezarri bazuten ere 2011ko urtarrilean, urte bereko apirilean zendu zen.
Hortik aurrera, 2008ko udazkenetik 2011ko urria arte beste 11 presori ezarri izan diote
aipatutako artikulua (Ikus Eranskina IV). Gure iritziz, aipatutako baldintzek (ordutegi
murrizketak, kontrol telematikoa, ordu zehatz batzuetan etxean egon beharra, lurralde zehatz
batetik ateratzearen debekua, ...) ez dute batere laguntzen pertsona hauen bizitza eta osasuna
behar bezala bermatzen: pertsona hauek osoki aske egon beharko lirateke, beren gaixotasunean
tratamendu egokia jaso ahal izateko; egungo egoeran, berriz, beren gaixotasunean ezertan
laguntzen ez dieten baldintza zorrotzetan bizitzera zigortzen zaie. Gainera, haietako bat (Ibon
Iparragirre, VIH infekzioarengatik 2011ko urriaren 17tik espetxeratze arinduan zegoen presoa)
2014ko apirilaren 7an berriro atxilotu zuten, bere zigorraren berrespena iritsi ondoren.
Bizitza, denbora eta espazioaren kontrol zorrotza. Kolektibo honi ezartzen zaion neurri
esanguratsuetako bat dugu hau. “Segurtasun neurrien” lehentasuna aitzakia gisa hartuta,
pertsona hauen bizitzaren kontrol OSOA indarrez ezartzen da: postaren interbentzioa, bisiten
interbentzioa, barneko espazioaren (kamerak...) kontrola... Gure lanari dagokionez, bete betean
eragiten digu neurri honek. Gure asistentzia mugatua eta kontrolatua dugu aldi oro, paziente-
medikuen arteko posta interbenitua dago, bisitak (espezialisten kontsulta profesionalak,
psikologoen terapia indibidualak...) interbenituak daude erabat, osasun asistentziari dagozkion
eskubide guztiak goitik behera urratuz: konfidentzialtasuna, profesionalen sekretu
profesionalaren betebeharra... (ikus Eranskina I, Kode Deontologikoaren 39, 40, 41 edo 47.
artikuluak). Egoera honek ondorio zuzenak ditu preso gaixoengan. Izan ere, ukapen sistematiko
12
honen ondorioz konfiantzazko medikuen asistentzia edo gaixoen jarraipena guztiz mugatua
suertatzen da. Edozein gaixoren asistentzia bermatzeko beharrezkoa da bere sendagileak
pertsona hori zuzen ikustea, artatzea eta berarekin hitz egitea bere sintomak etab. ezagutu ahal
izateko; baina eskubide hau ukatua du euskal preso politikoak. Ondorioz, asistentzia zuzena
eskaini ezin denez, presoaren asistentzia edo jarraipena gutun interbenituetara edota senideen
berrietara mugatzen da. Baina guztiz konfidentziala beharko litzatekeen kontsulta interbenitua
dute, “segurtasunaren” aitzakiarekin beti ere. Gisa honetakoa da euskal preso gaixo baten
asistentzia. Ez hori bakarrik, konfiantzazko espezialista baten kontsulta ezin jasotzeak
espezialista pribatuen eskutan uzten dituzte askotan gaixo hauek, bai gaixoari bai senideei diru
xahutze handia suposatzen dielarik sarritan.
Beste kontu bat dugu baimenduak dauden konfiantzazko psikologoen bisiten egoerak.
Hasteko, kontuan izan behar dugu psikologo batzuei betoa jarri dietela bisita mota hauek egin
ahal izateko, eta bisita mota hauek onartzen dituzten kasuetan ere, hauen baldintzak
negargarriak dira kasu askotan: bisita interbenituak, bisita arrunteko lokutorioetan, espetxeko
psikologoaren edota segurtasun zuzendariordearen presentzian, euskara ezin erabili Hau da,
kontsulta hauek gisa honetako kontsulta batek izan beharko lituzkeen baldintzen
(konfidentzialtasuna, ...) guztiz kontrako egoeran burutzen dira. Dena den, azkeneko ukapenek
estrategia argi bat adierazten dute: asistentzia mota hau trabatu eta ukatu nahi zaie preso hauei.
Hau da, guztiz pertsonalizatua eta konfidentziala izan beharko lukeen asistentzia idatzizkoa eta
ageria izatera behartu nahi dute, honek dakartzan ondorio larriekin: gaixotasun psikikoaren
larritzea eta hondamendia pertsona hauengan.
1.3. Antzemandako gabezi, arazo eta utzikeriak
Urte luzez preso kolektibo honen asistentzian dihardugun sendagile, psikologo eta gainerako
osasun arloko profesionalok, hurbiletik ezagutzen dugu errealitate hau. Hona hemen, honen
inguruan antzeman ditugun hainbat arazo, gabezi eta utzikeria.
1.3.1 Estatu espainiarra
1.3.1.1. Osasun asistentzia. Espetxeko zenbait medikuren interes gabezian, arduragabekerian
eta baita kontsultetako tratu ankerrean nabarmentzen da batez ere egoera hau. Infekzio
arriskuak ekiditeko prebentziorik eza nagusitzen da askotan, kutsadurak saihesteko protokolorik
ez dagoelarik. Maiz gertatu izan da pertsona hauek kartzelaz aldatzen dituztenean mediku
txostenak galdu edo berandu iritsi izana ere. Askotan suertatu izan da gaixotasunen
diagnostikoak egiteko halabeharrezkoak diren froga osagarriak atzeratu izana. Ez dute
kontsultarik egiten espezialistekin eta, ondorioz, potentzialki okerrak izan daitezkeen
diagnostiko asko atzeratuta egiten dira. Ohikoak izan ohi dira frogak egiteko ezarritako trabak
edo tramiteen luzapenak ere. Adibideak: Ikus Eranskina II: Iñaki Etxeberria, Ibon Fdz. Iradi, Ibai
Azkona, Aitor Fresnedo eta Unai Paroten kasuak.
13
1.3.1.2. Konfiantzako profesionalen asistentzia. Espetxez kanpoko medikuen asistentzia
jasotzeko eskubideari dagokionez, ukazioak eta oztopoak nagusi izan dira preso hauen osasun
arretaz arduratzen garen profesionalon kasuan. Espainiar estatuko Espetxe Lege Organiko
Nagusiko 36.3ak honela biltzen du asistentzia mota honen eskubidea: “Los internos podrán
solicitar a su costa los servicios de profesionales ajenos a las instituciones penitenciarias,
excepto cuando razones de seguridad aconsejen limitar este derecho”. Eta Espetxe Arautegiko
212.3 artikuluak: “Los internos podrán solicitar a su costa servicios médicos privados de
profesionales ajenos a Instituciones Penitenciarias. La solicitud será aprobada por el Centro
Directivo, salvo cuando razones de seguridad aconsejen limitar este derecho”.
Orain dela urte batzuetatik hona, baina, medikuen bisita baimen ia gehienak ukatu egiten dira,
“segurtasunaren” aitzakia pean gehienetan. Hau da, salbuespena litzatekeena, arau bilakatu da
de facto. Baina baimenaren bat lortu ondoren, konfiantzazko medikuen kontsulta orduak
arbitrarioki murrizten dira zenbait kasutan (legearen arabera, elkarrizketa denbora ez da
mugatua). Dena den, esan bezala, gehienetan bisita mota hauek debekatzen dituzte.
Konfiantzako psikologoen bisita baimenari dagokionez, berriz, aipagarria da zelako
baldintzetan onartzen diren askotan bisita hauek. Izan ere, hain delikatuak diren kasu hauen
konfidentzialtasuna guztiz urratuz, bisita hauek espetxeko pertsonalaren aurrean eta erdaraz
egin behar dira zenbait kasutan, edota interbenituak dauden lokutorioetan, beste batzuetan.
Egoera hauek, jakina, guztiz baldintzatzen dute pertsona hauen osasun egoera, terapia eta
jarraipena.
Badago beste aldagai bat ere negatiboki eragiten duena asistentzia honetan: kolektibo honi
ezartzen zaion urruntze edo sakabanaketa politika. Izan ere, preso hauen ia kopuru osoa bere
inguru naturaletik urrun edo oso urrun dago. Eta horrek, presoari eta bere familiari eragiteaz
gain, profesionaloi ere negatiboki eragiten digu. Pertsona hauek hain distantzia luzean egoteak
bete betean eragiten du bisitetan eta kasuen jarraipen mailan: terapia egokiak egiteko bisiten
maiztasuna mugatzen da (leku urrunetara joateak denbora eta gastuak suposatzen ditu),
pazientearen asistentzia kaltetua suertatzen delarik. Azpimarratu beharra dago sakabanaketa ere
identifikazio eza bilatzen duen mekanismo gisa erabiltzen duela espetxe instituzioak: bere
jendarte taldearekiko erreferentzia galduz, nortasuna bera ezartzen da kolokan.
Espetxez kanpoko asistentziaren gabeziak ondorio tamalgarriak izan ditu. Izan ere, gabezia
horrek preso askoren gaixotasuna itzulezin bilakatzea eragin izan du: heriotza eragiteraino kasu
batzuetan eta gaixotasunaren progresioa gelditu edo mantsotuko lukeen tratamendu berezitua
ezinezkoa eginez bestetan. Espetxe egoeran jarraitzeko zailak diren tratamenduez ari gara,
espetxeko osasun arduradun batzuen arduragabekeriak tratamendu hori jasotzea ezinezkoa
egiten duena.
1.3.1.3. Espetxea eta konfiantzako profesionalen arteko harremana. Konfiantzazko medikuok
bisita burutzeko baimenik ez dugunean, edota preso baten osasun egoerari buruzko berri
kezkagarriak heltzen zaizkigunean, kartzelako medikuarekin edo erreferentziazko
ospitalekoarekin harremanetan jartzen saiatzen gara presoen jarraipena egiteko. Saiakera hauek,
14
baina, kasu askotan ez dute fruiturik ematen eta, ondorioz, preso hauek ez dute aukerarik izaten
jasotzen duten tratamenduaren edo diagnostikoari buruzko bigarren iritzi baten kontrasterik
izateko. Zaila da askotan harreman telefonikoa izatea haiekin, deia ez baitute hartzen, eta horrek
haiekiko harremana faxen edo eskutitzen bidez egitera behartzen gaitu, egoera elkarrekin
kontrastatzeko aukerarik gabe. Ildo honetan ere, espainiar espetxeetako “Tratamendu
Batzordea” delakoak (presoen jarraipena egiten duten zuzendaritza, mediku, psikologo,
hezitzaile eta segurtasun funtzionarioz osatua) jokatzen duen papera azpimarratu beharra dago:
presoaren osasun arloko kolaboratzaile agente baino, debeku eta traba iturri bilakatu izan dira
behin baino gehiagotan. Zentzu honetan, eta gure iritziz, gai honen inguruan jaso izan dugun
pertzepzioaren arabera nabarmena da espetxeetako zenbait medikuk Kode Deontologikoari buruz
izan duten utzikeria: espetxe politikak edota segurtasun printzipioak pertsonaren osasun
eskubidearen gainetik ezarri ohi delako zenbait kasutan.
1.3.1.4. Patologien jarraipena. Urruntasun geografikoa dela eta, konfiantzazko medikuekin
bisitak izateko ezartzen ari diren zailtasun gero eta handiagoen ondorioz (askotan lehendik
baimendutako bisitak ukatu egiten dituzte), konfiantzazko medikuak funtzionario medikuekin
telefonoz harremanetan jartzera behartuak daude. Presoekin, berriz, kasu gehienetan eskutitz
(interbenituak) bidezko harremana soilik izaten dute. Ildo honetan, laguntza psikologikoa edo
psikiatrikoa behar dutenen jarraipen zorrotz egokia egitea erronka profesionala izaten da
profesional hauentzako. Honen ondorioz, askotan senideak izan behar dira urruneko
espetxeetako inguruetan bilatu behar dutenak espezialistak lortzeko, dentistak edo antzeko
espezialistak, adibidez. Eta kasu batzuetan gainera, espetxea bera da oztopatzen duena
asistentzia mota hau, “segurtasun arrazoiak” direla medio beti ere (Arkaitz Saez, Ibon Fdz.
Iradi, Ibon Iparragirre...).
1.3.1.5. Kanpoko ospitalerako trasladoen eta kontsulten baldintzak. Gure pazienteek kanpoko
osasun guneetan asistentzia jasotzeko orduan dituzten arazoek ere kezkatzen gaituzte.
Nabarmentzekoa da espetxez kanpoko kontsultetan gerta ohi dena ere. Espetxetik ospitaleko
kontsultara ateratzeko orduan oso maiz suertatzen dira arazoak: poliziek ezin baldintza
kaskarragoetan burutzea lekualdatzea (atzeko aldean esposatuak, tinko baino tinkoegi nahiz eta
artikulazio arazoak izan), kontsultan bertan poliziak egon nahian tematzea (are larriagoa
iruditzen zaigu egoera hau Ginekologia gisako kontsultetan)… Egoera hauek antsietate larria eta
beldurra sortzen dute kontsultara doan pertsonarengan; hainbeste, ezen behin baino gehiagotan
uko egin diote baldintza horietan kontsulta egiteari. Honek guztiak, jakina, paziente hauen
tratamendua oztopatu besterik ez du egiten. Horretaz gain, gaixoen eskubideak ez dira
errespetatzen eta intimitatearen edota konfidentzialtasunaren eskubideak urratu egiten dira.
Adibideak: Ikus Eranskina II, Gotzone Lopez de Luzuriaga, Oihana Garmendia eta beste preso
baten kasuak.
15
1.3.2. Estatu frantsesa
Kartzela bakoitzean, sendagilez, psikologoz eta erizainez osaturiko UCSA (Unité de
Consultations et de Soins Ambulatoires) izeneko osasun zainketa unitate bat dago. UCSA hauek
administrazio mailan egokitzen zaien ospitalearen menpean daude. UCSA bakoitzaren egitura eta
eskaintzen dituen zerbitzuak desberdinak dira, hain zuzen ere espetxearen tamaina,
erreferentziazko ospitalearen gertutasuna eta dituen baliabide ekonomikoen arabera bereiziak.
Alta, espetxe batzuetako UCNAk, erradiologia ekipoa, ekografilariak eta zerbitzu
odontologikorako dentista aulkiak dituzte. Beste UCNA unitateak aldiz, xumeagoak dira eta ez
dute horrelako hornikuntzarik izanen.
Beraz, euskal preso politikoek jasotzen duten osasun zerbitzua ez dago bakarrik bertako
langileen jakintzaren menpe, presoak ere badira hein handi batean espetxeak duen UCSAren
baliabideen menpe.
Hala ere, espetxealdi egoeran, gabezia batzuk ohikoak dira: zenbait patologientzat
egokiak ez diren dietak, TBKaren antzemate programa sistematikoen gabezia, odontologia
zainketa desegokia, izurrite epidemiak (batez ere, hazteria edo sarna)
Arreta berezituari dagokionean ere ezin da pauta zehatzik finkatu ez baitira
homogeneoak. Zenbait kartzeletan osasun espezialistek in situ eginen dituzte kontsultak,
UCSAetan bertan, pazienteei jarraipen zuzena eginez. Beste espetxe batzuetan aldiz, ez dago
halako zerbitzurik eta presoak kartzelatik at eramanez ospitalizatzen dira. Gehigarriak diren
azterketei dagokienean (erradiologikoak, endoskopikoak, kardiologikoak…) normalean
ospitaleetan gauzatzen dira.
Ospitalera irten behar direnetan burutu beharreko tramitazioak konplexuak eta pisutsuak
izaten direnez, presoek jaso behar duten arreta berezia, diagnostikoak finkatzeko erabiltzen
diren froga osagarriak zein ospitaleko tratamendua bera ere (interbentzio kirurgikoak,
artroskopiak,..) atzeratu egiten dira. “Itxaron zerrendaz” gain euskal preso politikoak DPS (
zainketa bereziaren menpe atxilotutakoak), polizia eskolta bikoitza behar izaten dute-eta. Honen
ondorioz hainbat kasu izan dira non eskolta ez izanagatik prozesu diagnostiko terapeutiko
guztiak atzeratu behar izan diren.
Ospitaleratzeak. hainbat eredu aurki ditzazkegu:
-Fresneseko Espetxe Ospitalea, Pariseko zonaldeko kartzeletan dauden presoei
zuzendua dago gehien bat. Kartzela barnean dagoen ospitalea dugu, bertako preso gaixoak gelak
dituzte, beren geletatik irteteko aukera dute, patio bat dute… Diagnostiko konplexua duten
prozesu ertain-luzeei begirako egonaldia litzateke (hala nola ahalegin fisikoak dakarten ikerketa
kardiologikoak, Holterren ekokardiogramak…); traumatologia kirurgia den kasuetan
(artroskopiak, hausturak…); edota orokorrean (hernia inginalak, apendizitisak…). Ospitale zibil
baten beharrizana duten bestelako patologientzako eremu ere dugu Fresneseko espetxea.
Errehabilitazio zerbitzua badu
-Ospitale zibilen barnean diren eremu penitentziarioak. Urbanizazio handietako ospitalele
unibertsitarioetan aurkitzen dira gehienbat. Bereziki espetxeko presoentzat aurreikusiriko gelak
dira.
-Ohiko herri ospitalea. Presoa oheari kateatzen zaio, honek dakartzan arazo
multzoarekin: jarraipen/zaintza poliziala, osasun ekintza/jardunerako oztopoak…
Errehabilitazioa beraz, Fresneseko ospitalea salbu, oso kasu gutxietan gauzatu daiteke.
16
Arazo osteomuskularrak dituzten presoek tratamendua (errehabilitazioa, fisioterapia, osteopatia)
jasotzea ez ohikoa da oso. Berezitua den errehabilitazioa beharko balute (izpi infragorriak,
ultrasoinuak, aparatologia...).
Eta orokorrean, errehabilitazioa gauzatzen duten langile profesionalek nahikoa lanpeturik
ibiltzen direnez, ia ezinezkoa dute kartzeletarainoko bidaiaren gauzatzea. Gabezia eta eskariaren
arteko aldea hainbestekoa da non kartzela batzuetan fisioterapeuta pribatuak kontratatzera heldu
diren. Normalean baina, kartzelak ez du zerbitzurik emanen eta emandakoa eskasa izaten da
langilearen gainkarga dela-eta.
Asistentzia psikiatrikoari dagokionean, frantziar estatuak onartu behar izan du beren
kartzeletako laguntza psikiatrikoa ez dela behar zukeen mailakoa. Kartzeletan ez da jarraipen
psikologikorik eginen, gaixoak gain-medikatu egiten dira “bareago” egon daitezen… Euskal
preso politikoei dagokienean, berezko arazoei gehitzen zaizkie hainbat konnotazio: ezberdintasun
soziokulturalak, oztopo linguistikoak, senide eta jendartearen urruntasuna…
Azkenik, antolaketa legalaren eta kartzela osasunaren baitako bi ezberdintasun
azpimarratu beharko lirateke:
Baga, Estatu Espainiarrean gaixoari berak hautaturiko kartzelatik kanpoko osasun
zerbitzua izatea (sendagile propioa), teorikoki behintzat, baimentzen den bitartean, estatu
frantsesean ez da halako eskubiderik aitortzen.
Estatu frantsesean, prebentibo egoeran dauden eri diren presoen askatasuna Instrukzio
epaile eta Askatasun eta Espetxeratzeen epaileen eskutan dago. Kondenatuak direnentzat,
2002ko martxoaren 4ko 2002-303 legeak -gaixoen eskubideak eta osasun sistemaren kalitatea
biltzen duena, “Kouchner legea”ren izenean ezaguna - beste puntuen artean, larriki eri diren
presoen kondenaren suspentsioa planteatzen du, haien bizia arriskuan baldin bada edo haien
egoera kartzelarekin ez baldin bada bateragarria. Errealitatean oso gutxitan aplikatzen da,
presoen eskubideen defentsan aritzen diren elkarteek askotan salatzen dutena.
Aipaturiko azken ezaugarria dela eta, beren osasun egoera eta kartzelaren arteko
kudeaketa ezinezkoa izanik, azken urte hauetan prebentibo egoeran zeuden hainbat Euskal
Herriko preso politikoen behin-behineko askatasuna eskuratzea lortu izan da. Lorpen hauek
dena dela, lan eskerga baten fruituak izan dira:
Kasu horietako batean bereziki, askapen prebentiborako baldintzak drakoniarrak izan
dira: bere etxean hartzeko prest dagoen boluntario baten egoitza ezarri zaio; ez du nortasun
agiririk eta, hori dela eta, ezin dezake kontu korronterik zabaldu inolako bankuetan, beraz ezin
ditzake bere biziraupen ekonomikoa bermatuko dioten estatuaren diru-laguntzarik jaso; ez du
osasun txartelik eta hori dela eta ezin ditzake beharrezkoak dituen sendagaiak erosi, ospitaleko
fakturak pilatzen zaizkio…
Beste kasu batzuetan, ezin daiteke larriki gaixo diren presoen askatasuna eskatu, batez
ere diren lurraldearen egonaldia debekatzen duen debeku agindua baitute.
1.4. Espetxe politikaren ondorioak osasungintzan
Gure lan profesionalean preso kolektibo honen osasun asistentzian egindako jarraipenak
muturreko egoera batzuk detektatzera eraman gaitu. Espetxean hil diren presoak dira egoera
horien espresio muturrekoena, eta badugu hauen zerrenda luze bat azken hamarkadetan luzatzen
17
dena. Preso kolektibo honetako 15 ditugu azken hamarkada hauetan espetxean hil direnak. Eta
kontuan hartu behar dira ere espetxetik atera ondoren denbora laburrean hil diren preso gaixoak.
Hona zerrendak:
a.-Euskal preso politikoak espetxean zenduak: 18
IZEN ABIZENA ADINA ESPETXEA DATA HERIOTZA MOTA
Juan Jose Crespo
Galende
27 Herrera de la
Mancha
1981/06/19
(1979/09/01ean
atxilotua).
Gose greban
Jose Ramon
Goikoetxea Bilbao
25 Alcalá-Meco 1985/06/26
(1982an atxilotua)
Bere buruaz beste
Joseba Asensio
Artaraz
27 Herrera de la
Mancha
1986/06/08
(1980/07/02an
atxilotua)
Tuberkulosia
Mikel Lopetegi
Larrarte
33 Herrera de la
Mancha
1988/03/02
(1981/03/29an
atxilotua)
Bere buruaz beste
Juan Karlos
Martiarena
Alberdi
30 Herrera de la
Mancha
1988/06/15
(1979/06/01ean
atxilotua)
Bihotzekoa
Migel Zalakain
Odriozola
58 Martutene 1990/12/01
(1987/04/29an
atxilotua)
Bihotzekoa
Jean Groix 40 Fresnes 1991/01/20
(1990/12/04an
atxilotua)
Bere buruaz beste
Pello
Mariñelarena Imaz
29 Fresnes 1993/05/15
(1990/11/30ean
atxilotua)
HIESAz
Jose Mª
Aranzamendi
Arbulu
41 Alcalá-Meco 1997/02/07
(1995/05/16an
atxilotua)
Bere buruaz beste
18
Unai Salanueva 22 Iruñea 1997/02/10 Bere buruaz beste
Juan Karlos
Hernando
Gonzalez
35 Albacete 1997/07/20
(1994/05/01ean
atxilotua)
Bere buruaz beste
Oihane Errazkin
Galdos
31 Fleury 2004/07/07
(2001/09/23an
atxilotua)
Bere buruaz beste
Jose Angel
Alzuguren
Perurena
39 Soria 2005/10/31
(2005/10/21ean
atxilotua.2005/01
/05etik behin
behineko
askatasunean,
2002an atxilotua
izan ondoren)
Bere buruaz beste
Igor Angulo
Iturrate
32 Cuenca 2006/02/27
(1996/12/01ean
espetxeratua)
Bere buruaz beste
Roberto Sainz
Olmos
41 Aranjuez 2006/03/04
(2003/09/09an
atxilotua)
Bihotzekoa
Angel Figueroa
Fernández
41 Etxean:
espetxeratze
arinduan
2013/03/14
(1994/10/25ean
atxilotua)
Zehaztugabe: epilepsia
atake bortitzak zituen.
Xabier López
Peña
54 Fleury Mérogis
(Pitié-Salpêtriere
ospitalean
zendua)
2013/03/30
(2008/05/21ean
atxilotua)
Garun isuria
Arkaitz Bellon
Blanco
36 Puerto I 2014/02/05
(2003/10/07an
atxilotua)
Birikako edema akutua,
bihotz edo pankrea
jatorrikoa.
19
b.-Preso gaixo larri kaleratuak eta ondoren zenduak: 10
IZEN ABIZENAK ADINA GAIXOTASUNA ASKATASUN
DATA
HERIOTZA DATA
Josu Retolaza
Loidi
33 Kartzinoma
epidermoidea
1986/10/14
(Baldintzapeko
askatasunean)
1981/07/30ean
atxilotua.
1987/05/19
Jabier Gorostiza
Lajarriaga
Laringeko
minbizia
1994/07/16
(Baldintzapeko
askatasunean)
1992/01/31ean
atxilotua.
1995/06/17
Santiago Diaz
Uriarte
Eztarriko minbizia 1997/03/25
(Baldintzapeko
askatasunean)
1992/06/19an
atxilotua.
1995/10/27
Juan Jose Etxabe 58 Bihotzekoa 1996/07/?
1996/05/21ean
atxilotua.
1996/07/11
Jean Louis Maitia 55 Bihotzekoa 1997/06/06
1997/05/08an
atxilotua
1997/08/25
Esteban Esteban
Nieto
45 Minbizi hepatikoa 1999/04/07
(Baldintzapeko
askatasunean)
1987/01/16an
atxilotua
1999/09/26
20
Ramón Gil
Ostoaga
45 Bere buruaz beste 2002/02/10
1989/10/25ean
atxilotua
2002/02/20
Kepa Miner
Aldabalde
70 EPOC (Biriketako
gutxiegitasuna)
1999/07/02
(Baldintzapeko
askatasunean)
1984/06/254an
atxilotua
2004/04/26
Mikel Ibañez
Oteiza
56 Linfoma
minbizia/bihotzek
oa
2008/08/08
(Etxeko
espetxeratzea eta
baldintzapeko
askatasunean)
2007/01ean
atxilotua.
2011/01/14tik,
Baldintzapeko
askatasunean.
2011/04/07
Josu
Uribetxebarria
Bolinaga
59 Birika,burmuina
eta giltzurruneko
minbizia
2012/09/16
(Baldintzapeko
askatasunean)
1997/07/01ean
atxilotua.
2015/01/16
Zerrenda honetako kasu gehienetan espetxearen funtzionamenduak, axolagabekeriak eta espetxe
politika berak funtsezko eragina izan dute pertsona hauen heriotzan. Izan ere, “ez normala”ren
arteko parametroan gutxienez sartu beharko genuke Joseba Asensio bezalako 27 urteko gazte
bat bat-batean tuberkulosiak hilda agertzea. Gauza bera Mikel Zalakain bezalako 58 urteko
gizonezko bat, bihotzeko larri bat eman ondoren aholkatutako tratamendua eta asistentzia
hilabete luzez ukatu ondoren egun batean bere ziegan hilda agertzea; edo eta Roberto Sainz
bezalako 41 urteko pertsona bat behin eta berriro alferrik ongi aztertzea eskatu ondoren,
bihotzekoa eman bere ziegan eta bere deiei luzez erantzun gabe egon ondoren espetxeko
erizaindegian hiltzea, besteak beste. Ez gaitu batere harritu behar, kontuan hartuta espetxean
21
“segurtasuna” balio nagusia dela; presoen osasunaren gainetik dagoen balioa, kasu honetan.
Kasu zehatz bat: ziega itxi batetik deika ari bada presoa, denbora tarte luze bat itxaron beharko
da “beharrezko” segurtasun neurriak hartu eta atea irekitzea baimentzeko. Presoa larrialdi
egoeran badago ere. Eta zer esanik ez deia gauez egiten bada. Hau dena kontuan harturik,
baldintza hauetan heriotza kasu gehiago ez gertatzea da harrigarriena.
Eta atal honen azken balorazio gisa, hurrengo atal batean gehiago sakonduko bada ere,
gaixotasun psikikoen azken urteotako gorakada aipatu beharra dago. Ez da kasualitatea preso
gaixo larrien baloratzen ditugunen artean gaitz psikikoak dituztenak han pisu nabarmena izatea.
. Orain dela urte batzuk gaitz fisikoak ziren kezka gehien eragiten zizkigutenak, baina azkenotan
psikikoek hartu dute aurre. Eta ez kasualitatez, gure ustez: espetxe urte luzeak, espetxe politika
zehatzek, asistentziaren gabeziek, ... eragin argia dute kasu hauen gorakadan.
1.4.1.Osasun arloko profesionalak eta Kode Deontologikoa. Espetxe politikak presoen osasunean
nola eragiten duen aztertu ondoren, hainbat akats eta gabezi detektatu ditugula esan beharra
dago. Akats puntualak dira haietako batzuk, espetxeko osasun arloko profesionalari zuzenean
dagokiona: profesionalaren izaera bera pazientearekiko, akatsak diagnostikoa egiterakoan edo
tratamendu egokia ezartzerakoan, utzikeria gaixotasunaren jarraipena egiterakoan, ... Baina
badaude ere egitura mailako akats edo jarrera zenbait; hau da, espetxeak instituzio gisa preso
hauen inguruan egituratuak dituena, espetxe politika zehatz batean kokatua. Eta hor kokatuko
genituzke lan honen atal honetako lehen puntuak: Tenkatze politika, bakartzearen politika,
“segurtasun arrazoien” politika, urruntze edo sakabanaketaren politika, ...
Ikusi dugunez, kontraesan nabarmenak daude Espetxe Kodea eta Kode Deontologikoaren
artean. Osasun arloko eskubide anitz urratuak dira egunero espetxeetan eta profesionalok
arduratu beharko ginateke urraketa horiek salatzeaz eta eskubideak bermatzeaz. Espetxea,
berez, instituzio eta sistema hertsia da, baina horrek ez du zertan eragin behar presoen
osasunaren kalitatean. Ezin da zigor gisa erabili eskubide urraketa ezta bertako osasun
profesionalei, segurtasun neurrien aitzakia pean, Kode Deontologikoa urratzen duten egoera
horiek onartzera behartu.
Gure aldetik, uste dugu zilegitasun osoa dugula osasun asistentzia duinaren inguruko
balorazioak egiteko. Datu objektiboetan oinarriturik, Kode Deontologikoa urratzen den
bakoitzean gure iritzia plazaratu behar dugula uste dugu. Gure lanbideak eta gure kode etikoak
horrela eskatzen digu. Gure elkarte profesionalek baimentzen digute gure lanbidean jardutea eta
horrek bermatzen du gure profesionaltasuna; presoen asistentzian dihardugun gutako inor ez da
inoiz zigortua izan bere lan profesionalean huts egiteagatik, eta horrek gure gaitasuna eta
independentzia bermatzen du. Are gehiago, elkarte profesionalek bere lan profesionala
egiteagatik mehatxatua edo erasotua den profesional oro defendatu behar du, hauen sekretu
profesionala eta independentzia mehatxatua denean batez ere.
Hau guzti hau dela eta, gure Kode etikoei erreparatuz, ikusten eta bizi ditugun osasun arloko
urraketak salatu behar ditugula uste dugu. Hala nola, lan honen hasieran aipatutako huts, gabezi
eta urraketak. Ikusi, besteak beste, gure lanbidean jarduterakoan topatzen ditugun trabak:
22
psikologoen bisita-kontsulten baldintzak (Kode Deontologikoaren 40. eta 41. artikuluak urratzen
dutenak), edota presoen konfiantzazko medikuen bisiten ukapen sistematikoa (Espetxe
Arautegiko 212.3 art. urratzen duena), edo gure paziente presoek jasandako asistentzia ezaren
kasuak.
Gure ustez, espetxeko osasun asistentziaren ardura dutenek ere profesionaltasunez eta
neutraltasunez jokatu beharko lukete bere etika ere ukitzen duen osasun eskubide urraketen
aurrean. Are gehiago, haiek direlarik hobekien ezagutzen eta kontrolatzen dutenak espetxeetako
osasun arretaren errealitatea.
1.4.2. Preso gaixoak eta adinaren aldagaia. Lan honen hasieran aipatu den bezala, adinaren
aldagaiak garrantzia du preso gaixoen kasuan. Hona gure asistentzia jasotzen duten adin
nagusieneko presoen zerrenda. Kasu honetan, kontuan hartu ditugu ere espetxeratze arinduan
daudenak (4); etxean egonik ere, espetxearen ardura pean daude gaur egun.
1.4.2.1. 60 urte baino gehiago dituzten preso gaixoak: 9 ( + 1 espetxeratze arinduan)
1.4.2.2. 50 urte baino gehiago dituzten preso gaixoak: 18
1.4.3.Espetxe zigorrak eta ondorioak. Hasieran aipatu dugun bezala, kolektibo honek espetxe
bete beharreko zigor oso luzeak jasan behar izaten ditu azken urteotan. Arrazoi politikoak direla
medio, legedia inoiz baino gehiago zorroztu dute, zigorrak hamarkada luzetan finkatu arte; berez,
bizi arteko zigorra bilakatu dute lege kolektibo honentzako, Europako beste edozein estatutan
zigor mota honek duen luzera aise gaindituz. Horren adibide dugu 1996ko Kode Penalaren
erreforma, non bete beharreko zigorra 40 urtera luzatzen den; edo Auzitegi Gorenaren 197/2006
Doktrina, non egungo Kode Penalaren pean ez daudenei bete beharreko 30 urte ezarri izan
zaien, 2013ko urrian Estrasburgoko Giza Eskubideen Auzitegiak bertan behera utzi arte.
Espetxe Arautegia ere espresuki moldatu zen horretarako. Goian aipatu bezala, espetxealdi
luzatze honek ondorio nabarmenak izango ditu eta ditu une honetan preso hauengan: adinak eta
espetxe egonaldia aurrera egin ahala, osasunak okerrera egingo du kolektibo honetan. Pertsona
hauek adin nagusi nabarmeneko preso bilakatzen ari dira eta, ondorioz, espetxe urteek medio,
bizitza kalitatea zein osasuna bera kaltetuak suertatzen ari dira betirako. Alde psikologikotik ere
une latzak bizitzen ari dira haietako asko; izan ere, ez dira gutxi espetxetik irteteko une berean
jakinarazi zaienak zigorraren hamarkada bateko luzapena. Egoera honek suposatzen duen
hondoratze psikologikoa ikaragarria da kasu askotan. Ildo honi jarraituz, hona datu zehatz
hauek: 2013ko urrian jarraipena egiten ari ginen 114 preso gaixo fisikoetatik 19k ezarria zuten
Auzitegi Gorenaren 197/2006 Doktrina; eta 21 gaixo psikikoetatik 3ri.
Bestalde, Estrasburgoko Giza Eskubideen Auzitegiak Auzitegi Gorenaren Doktrina bertan
behera utzi aurretik (2013ko urria), espetxean 20 urte baino gehiago zeramatzaten 90 lagun
baziren , eta hauetako 31k 25 baino gehiago zeramatzatenak. Horrela, une honetan 29 preso
23
ditugu 20 urte baino gehiago daramatzatenak espetxean eta, lehen esan bezala, hauetatik 10k,
25 urte baino gehiago daramatzate.
2.-GAIXOTASUN PSIKIKOAK
2.1. Begirada orokorra
Une honetan laguntza psikologikoaren beharra duten 24 presoekin lan egiten dugu. Laguntza
hori era ezberdinetan ematen dugu. Batzuen kasuen asistentzia zuzena burutzen da, kartzelara
bisitak eginez konfiantzako psikologo gisa. Aukera hori ez dagoenean (espetxe instituzioaren
ukapenarengatik) lagun gisa bisitak burutuz egin izan ditugu ere, edo eta gutunen bitartez.
Jakina, kasuak ezberdinak dira eta gaixotasunaren larritasuna ere aldatzen da kasu batetik
bestera, baina kontuan izanik gaitz hauek izan dezaketen lerratze larria, kasu guztien gutxieneko
jarraipena beharrezkoa ikusten dugu. 24 hauetako 5i jarraipen estuena egiten zaie, bai bisiten
bidez baita idatziz. Badaude beste 9 kontrol eta jarraipen estuan daudenak; beste 10i ere
nolabaiteko jarraipena egiten zaie, nahiz eta bere buruaren egoeraz eta laguntzaren beharraz ez
jabetu. Bestalde, badaude beste zenbait ere, azken urtetan laguntza jaso dutenak baino egun
inolako laguntzarik behar edo nahi ez dutenak.
Asistentzia emateko orduan, aldiz, egoera oso ezberdinak aurkitzen ditugu; hauek
kartzelaren araberakoak izan ohi dira eta askotan asistentzia eta tratamendua bera baldintzatzen
dute. Kartzela batzuetan bertako mediku ekipoekin harremanetan gaude eta horrek erraztu
egiten du tratamenduaren informazioa konpartitzea, jarraipena egin ahal izatea, edo kasuan kasu
behar diren tratamendu aldaketak burutzea. Askotan tratamendu farmakologikoa bidaltzen diegu
eta hauek arduratzen dira behar bezala banatzeaz. Batzuetan, kasua larria denean eta arriskua
ikustekotan, kontutan hartzen dute guk esandakoa eta behar diren neurriak hartzen dituzte,
"Buruaz besteko protokoloa" kasu. Askatasun eskaera egiteko behar diren informeekin bat egin
izan dute.
Baina kartzela gehienetan oztopo eta arazo larriak topatzen ditugu behar bezalako
asistentzia, diagnostiko eta tratamendua burutzeko. Bisitak burutzeko baimenak ez ditugulako
lortzen, lehenik; eta hauek izanda ere, askotan ez dagoelako modurik bertako psikologo edota
psikiatrekin kontaktuan jartzeko, egin dituzten frogen emaitzak jakiteko, batez ere. Badira
kasuak non ez dieten inolako tratamendurik ematen gure pazienteei edota besteren bat
eskaintzen dioten, gure profesionaltasuna zalantzan jarriz eta presoaren haiekiko mesfidantza
areagotuz. Bisitak burutzen ditugun kartzela gehienetan, kartzelako medikua presente dago,
nahiko hurbil, metro erdi batera edo; egoera honek, euskaraz hitz egiteko debekuari lotuta,
konfidentzialtasunaren eskubidea guztiz urratzen du. Terapia egoki bat burutzeko ezinbestekoa
da konfiantza, segurtasuna izatea, presoa ziur eta aske sentitzea, hitz egin ahal izateko
behintzat; horrelako neurriekin ordea, baldintza horiek ez dira betetzen. Beraz, baldintza
hauetan benetako terapia egitea guztiz ezinezkoa da.
Beti errespetatu ditugu jartzen dizkiguten neurriak, eta beti, presoaren osasuna
lehenetsiz, gure prestasuna adierazi izan dugu, gure kontaktuak eskainiz, faxak bidaliz, telefonoz
deiak eginez... baina, zoritxarrez, askotan beraien prestasun ezaren edo ezintasunaren lekuko
24
izaten gara.
Honek ekartzen dituen ondorioak eta arriskuak askotarikoak izan daitezke. Batetik, eta
larriena, arriskua ikusi eta kartzela abisatuta ere kasu egin ez dutenean, bere buruaz beste
egiteko egon diren saiakerak. Bestetik tratamendua ez jasotzeagatik gaixotasunaren txarraldia:
tratatu gabeko depresio larri bat izanda nahaste psikotiko bat garatzera heltzea bi kasutan
gertatu izan den bezala. Gaixotasun batzuen kronifikatzea ere gertatzen da: berez urte pare
batean sendatu edo hobeto daitekeen depresio bat 10 urtetan luzatzea edo eta egoera jasangaitz
hauek ekar dezaketen bestelako sintomatologia baten agerpena, antsietatea edo estresa kasu.
Honek guztiak familietan ezjakintasuna, ezinegona eta ardurak eragiten dituzte.
Askotan presoa seguruago eta babestuago aurkitzen da norbait laguntzeko prest daukala
dakienean, bere sendia laguntzeko prest eta indartsu dagoela dakienean; baina horrelako
utzikeria pairatzen dutenean, bai presoak zein familiak ere, egoeraren eragina nabarmenki
sufritzen dute.
2.2.Gaixotasun motak
Egun, psikopatologia eta nahasmen ezberdin askoren berri izaten dugu. Aipatu beharra dago,
gero eta kasu psikologiko gehiago topatzen ditugula. Badaude hau azaltzen duten hainbat
aldagai; horietako bat, gure lanari buruzko ezjakintasuna edo mesfidantza. Izan ere, pertsona
asko, nahiz eta laguntza mota honen beharra izan, mesfidati ikusten dute profesionalen lanaren
beharra: “ero” direnaren irudia eman dezaketelako. Zorionez, gero eta tabu gutxiago dago honen
inguruan eta onarpen handiagoa, laguntza psikologikoa onerako eskaintzen dela konturatzen ari
dira, errepresioaren eraginak latzak direla eta nahitaez sufritzen ditugula. Bestetik, presoek egun
badakite hemen gaudela eta psikologo edota psikiatrei idatzi ahal dietela edota beraien bisitak
jaso; honelako laguntza eskatzen dutenen ondorioz kopurua azken urtetan gora egiten ari da.
Kasuak nolabait sailkatzearren, gaixotasun berak adierazten duen larritasunaz baliatuko
gara. Larrienek, nahaste psikotikoekin harremana daukate: hauek, bere sintomatologia
dagokionez, idei paranoikoetan eta eldarnioetan oinarritzen dira gehien. Ideiak eta eldarnioak
orokorrean bizitzaren inguruko mehatxu eta jazarpen edota mesfidantzen ingurukoak dira. Hau
kartzela batean jasatean, areagotu egin daitezke, kartzela bera arrotza sentitzen delako,
konfiantza gutxi eskaintzen duelako eta berez jazarpen bat suposatzen duelako. Nahasmen
psikotikoen artean, eskizofreniak, nahaste bipolarrak, nahaste Eskizo-afektiboa edota bestelako
psikosi motak ditugu.
Nahasmen neurotikoak dira kopuruz gehien aurkitzen ditugunak: kasu gehienak
antsietatea eta depresioarekin lotuak daude. Hauen arteko larritasun maila aldatzen da: 3 kasu
ditugu Depresio Nagusiarekin lotua, kronifikatua, eta 7 antsietate nahasmen orokortuari lotuak.
Baditugu ere torturaren esperientziarekin lotutako sintomak dituztenak, estres post-
traumatikoari buruzko DSM-IV sailkapenak adierazten duen baino harago doazenak. Bestelako
nahasmenak ere tratatzen ditugu: nortasun nahasmena, nahasmen obsesibo konpultsiboa edo eta
fobia arazoak. Baina badira beste nahaste asko, irudiz hain larriak ez direnak baina egoera dela
medio, pertsonaren izaera dela-eta edota gertakizun zehatzen eraginez zaildu eta konplikatu ahal
direnak, besteak baino larriago bilakatzeraino. Hala nola depresio larriak, estres post-
traumatikoak... Kasu hauetan, gainera, terapia eta tratamendua bera baldintzatu eta zaildu
25
dezaketen faktore askori aurre egitea egokitzen zaigu: faktore hauetako gehienek espetxean
dauden baldintzekin daude lotuak, baina badira beste batzuk egoera pertsonalarekin, presoak
espetxe barnean dituen esperientziekin edo kanpoko gertaerekin (edozein pazientek bezala)
lotuak daudenak.
Nolako paziente motaz ari garen ikusirik (espetxean preso dagoen pertsona), kontuan izan
behar dugu pertsona hauek edozein pazientek baino aukera askoz urriagoa dutela terapia egokia
eta zuzena jasotzeko. Bizi duten egoera eta inguruak sintoma horiek garatzea errazten du; are
gehiago, bizi diren leku eta ingurua sintoma horiek sortzera bideratua dago neurri handi batean.
2.3.Gaur egungo egoeraren eragina arlo psikologikoan
Azken urte hauetan fenomeno zehatz eta kezkagarri bati egin behar izan diogu aurre: laguntza
psikologikoa behar duten preso kopuruaren etengabeko handitzea. Fenomeno hau ahalbidetzen
duen faktoreen artean, kolektibo honi egun ezartzen zaion espetxe politika berezitua da
nagusiena
2.3.1.Bakartze politika. Denbora zehatz batean bere mediora egokitzea eskatzen du espetxeak,
eta horrek egokitze mekanismo psikologikoak martxan ezartzea eragiten du, norberaren izaera
eta egokitzeko moduan eragiten duena; pertzepzio edo begirada aldaketan, mugitzen zaren
espazioa edo argitasun motan, baina baita izateko eta sentitzeko moduan ere. Horrela, preso
hauei ezartzen zaien isolamendu sozialak, senide, lagun eta inguruarekiko bakartzean eragiteaz
gain bizitzeko eran ere eragin zuzena du: bizitza proiektu beran eragiten du, ezinezkoa
bilakatuz; ez dago askatasun edo aukerarik erabakiak hartzeko; ezinezkoa da kanpoko
erabakietan parte hartzea; pertsona hauek haien hurkoen mendeko bilakatzen dira, ... Eta
faktore hauek dira norberaren sentitzeko eta inguruari egokitzeko modua eta prozesua bera
baldintzatzen dutenak.
Ildo honetan, kontuan izan behar dugu preso hauei isolamendu edo bakartze aldi oso
luzeak ezartzen zaizkiela. Zigor gisako bakartze aldiak jasan behar dituzte batzuetan, baina,
Espetxe Arautegia bera bortxatuz, hilabeteetako bakartze aldiak ere pairatzen dituzte. Espainiar
Estatuan horrela gertatzen bada ere, Europan ez da horrela gertatzen, Nazio Batuek tortura gisa
ikusten dutelako bakartze aldi hain luzea. Hau guztiaz gain, badaude beste bakartze moduak ere
urteetan luzatzen direnak. Ohikoa bilakatu da kolektibo honetako kideak, inolako zigorrik
ordaindu gabe ere, bakartze edo isolamendu departamentutan egokitzea, bertako arau zorrotzak
urteetan bete behar dituztelarik. Adibide gisa, 2014ko urtarriletik aurrera Jon Enparantza eta
Arantza Zulueta abokatuak bakartze hutsean daude, espetxeko funtzionarioekin bakarrik
dutelarik harremana. 20 orduz daude ziegan eta patioan ere bakartuak daude. Eta zenbatuak
ditugu ere kasuak non pertsona hauek urte luzez (8 edo 10 urtez, kasu) bere kolektiboko
kideengandik bakartuak izan dituztenak.
Are larriagoa da bakartasunaren eragina gaixotasun psikikoak pairatzen dituzten presoen
kasuan. Kasu hauetan, espetxeko medikuak aukera badu pertsona hauei neurri hori ezartzea
eragozteko. Baina errealitatea kontrakoa da: badaude preso gaixoak, gaitz psikikoak dituztenak,
bakartuak daudenak. Nahiz eta osasun egoera dela eta, neurri horrek kalte egin. (ikus
Eranskinak II, Topaseko (Salamanca) espetxean dagoen presoaren kasua).
26
2.3.2.Espetxe zigorraren luzamendua. Kolektibo honi ezartzen zaion espetxe politika berezitu
honek oso figura juridiko krudel bat sortu zue azken 2006an: Auzitegi Gorenaren 197/2006
Doktrina, Estrasburgoko Giza Eskubideen Auzitegi Gorenak 2013ko urrian bertan behera utzi
zuena, biziarteko zigorra suposatzen zuena de facto. Kasu honen larritasuna ez datza soilik
kondena zigorraren 7-10 urteetako luzamenduan, luzamendu hau jakinarazteko eran ere. Izan
ere, askotan pertsona hori kalera irten behar zuen egunean bertan komunikatzen zitzaion
luzamenduaren (10 urtez, gehienetan) jakinarazpen formala. Zentzu honetan, kontuan izan behar
da presoek kaleratze data zehatza dutenean, denbora luze aurretik hasten direla mentalizatzen
eta prestatzen egun hori. Batzuetan urte batzuk aurretik hasten dira haien etorkizun hurbila
planifikatzen, bere ingurura itzultzeko baldintzak prestatzen, beste era batean hitz egiten eta
pentsatzen ere. Horregatik, jakinik pertsonak mekanismo horiek guztiak jartzen dituela martxan
bere baitan, are krudelagoa suertatzen da azken orduan jakinaraztea, behin bere zigorra bete eta
gero beste 10 urte espetxean eman beharko dituela. Krudelkeria baita pertsona bati azken unea
arte bere askatasunaren esperantza ematea, horretan murgildua bizitzen uztea, etorkizuneko
bizitza planifikatzen uztea, hunkitzea, ... bat-batean 10 urteetako luzamendua jakinarazteko.
Tratu anker eta krudel honek bilatzen duena, azken finean, esperantza eza, depresioa eta
bizitzeko gogoa gutxitzea da; pertsona gisa deuseztatzea eta bere inguru berari, sentimendu
berak garatu dituena, zigortzea eta min egitea. Ildo honekin jarraikiz, gure ustez kontuan
hartzekoak dira honako datu hauek: 2013. urtean jarraipen zehatza behar duten kolektibo
honetako gaixo fisikoen 113etatik 23k ezarria zuen delako Doktrina haua; eta gaixo psikikoen
arteko 41etatik 5ek.
2.3.3. Ad hoc ezarritako erregimen neurriak. Hasieran aipatu den bezala, espetxe politika
berezitua dela medio espetxean bizi ohi duten etengabeko tentsioak ez du batere laguntzen
osasun mentalari dagokionez. Une zehatz batzuetan (egoera politikoak eraginda, askotan) bizitza
erregimen berezia ezartzen zaie, eta honek ordutegia eta espazioa etengabe aldatzea suposatzen
du kasu askotan. Espetxe edo ziega aldaketak, erregimen bizitzaren aldaketak, bizi baldintzen
aldaketa, gauetako etengabeko zenbaketak, ziegetako leihoetako metalezko xafla zulatuak,
etengabeko miaketak, ... honek guztiak eragin zuzena du preso hauen osasunarengan. 2011an,
Espetxe Agintaritzak gai honen inguruko barne-agindu berria zabaldu zuen espetxeetan: preso
kolektibo honetako kideei presio eta kontrol neurri berriak ezartzea erabaki zuen. Kontuan izan
behar dugu preso politiko guztiak FIES (“Fichero Interno de Especial Seguimiento”) delako
bizitza-erregimenaren pean daudela; erregimen hau espetxeko zorrotzena da, arautegi eta
kontrolari dagokionez batez ere. Zehazki, preso hauen kontrola zorroztea du helburu: haien
ekimen bakoitzaren kontrola, funtzionario eta beste presoekiko harremanaren kontrola eta
jarraipena, besteen errespetua irabazteko gaitasunaren inguruko kontrola, bere diru kontuen
jatorriaren gaineko kontrola, etab. Besteak beste, honako neurriak ezartzen dizkiete FIES
izendatzen dituzten presoei: bi hilabetean behin ziegaz aldatzea eta kolektibo bereko bi kide
ziegan elkarrekin ez egotea; gauean bi orduan behin presoen kontaketa egitea, ziegako atea
zabaldu arte kasu batzuetan; mediku irteerak (espetxetik ospitalera) murriztea eta gaixoak
irteeraren data aldez aurretik ez jakitea, etab. Neurri hauen helburua pertsona bakartzea eta
aztoratzea izan ohi da, bere koherentzia eta iniziatiba pertsonala deuseztatzea, honen ondorioak
oso larriak eta itzulezinezkoak izan daitezkeelarik, gaixo dauden presoen artean bereziki. Aipatu
beharra dago, baina, neurri hauek ez direla berriak: urteak daramatzate neurri berak edo
27
antzekoak aplikatzen preso hauen kasuan; hala ere, FIES delako izendapena berrartu dute neurri
berezi hauek zehazterako orduan.
Jakina, gaixotasunaren jarraipena eta tratamendua ez da behar bezala bermatua egoera
honetan, eta horren lekuko gara pertsona hauen osasunaren jarraipena egiten dugun
profesionalok. Baditugu kasuak non, adibidez, presio eta tenkatze egoera berezi hauek presoak
itzulezineko nahasmen mentalerako bidean ezarri dituztenak.
2.3.4.Miaketak, aldaketak eta trasladoen dinamika. Egungo espetxe politikaren dinamikak, esan
bezala, ondorio zehatzak eragiten ditu presoengan. Horietako bat dugu, hain zuzen ere,
etengabeko miaketen, aldaketen eta trasladoen politika. Agian psikiatria mailako definizio berri
bat sortu beharko genuke: “Estres iraunkor edo ezarriak eragindako Antsietate Nahaste
Iraunkorra”. Izan ere, ezagunak badira ere muturreko egoeren esperientziei (gerrak, natura
katastrofeak, kontzentrazio-esparruak, torturak edo beste edozein gisako gatibualdi) lotutako
sintoma edo psikopatologia koadroak, baliteke fenomeno berri eta ezohiko baten aurrean
aurkitzea. Ezin hobeki planifikatutako mekanismo bat, emaitza politiko errentagarriak lortzera
zuzendutako desoreka psikologiko oso larriak eta jokaera aldaketak eragiteko. Hortxe dugu,
adibide gisa, Jesus Mª Martin Hernando presoaren kasua, Nahaste Eskizoafektibo oso larri batek
jota, urtetan baldintza iraingarrietan egindako espetxe aldaketak eta bakartze egoerak
eraginda.
Neurri zehatzak ditu politika mota honek:
1-Espetxez espetxeko trasladoak
2-Abisurik gabe eta edozein ordutako ziega edo modulu aldaketak edo miaketak.
Kolektibo honetako preso guztiengana zuzentzen dira aldez aurretik diseinatutako neurri
hauek eta helburu zehatzak dituzte. Lehenik eta behin, ohiko esperientzien mailatik kanpo
dagoen gertakari bat bizitzera behartzea presoa, ahalik eta traumatikoen suerta dakioken.
Bigarren, presoak gertakari traumatiko bat etengabe berresperimentatzea bilatzen da: larritasun
oroitzapenak, gertakariaren errepikapenak sortutako urduritasun psikologikoa, balizko
trasladoaren edo miaketaren inguruko nola, noiz eta nora kontrolatzeko ezintasuna, berari
egokituko zaion edo libratuko den, (gisa honetan elkartasun eza eta erantzun indibidualak bilatu
nahian), ezintasun eta umiliazio sentimendua sortu...
Honek guztiak egoera hau pairatzen ari denari sentimendu zehatzak sorraraztea da beste
helburuetako bat: traumari lotutako guztiari buruzko saiheste-jarrera, gertakizunari lotutako
sentimendu edo pentsamendu oro saihestea, traumaren oroitzapena piztuko lukeen oro saihestea
(defentsa anamnesia), atsegin dituen ekimenei buruzko interesa eza errotzea, besteekiko
urruntze sentimendua, etorkizun mugatu eta laburra izatearen sentsazioa... Honi guztiari lotua,
asaldura sintoma larrien agerpena: lokartzeko arazoak, muturreko suminkortasuna, kontzentrazio
nahasmenak, neurriz gaineko alerta egoera... Ondorioz, gaitzaren atarian geundeke. Hori bai,
egoera honetan egoera normalean burutuko ez zen muturreko neurri bat hartuz gero,
gertatutako bere erabaki “guztiz askea”ren ondorioa izan zela jakinaraziko lukete (ministro
batek Herrera de La Manchako espetxean urkatua agertu zen ETAko kide baten heriotzaren
ondoren esan bezala).
2.3.5.Kanpoko baldintzatzaileak. Baina badira ere behar psikologikoetan eragiten duten kanpoko
baldintzatzaileak. Horrela, adibidez, azken 10 urteotako indar politiko eta sozial zenbaitzuk
jasan duten legez kanpo uztearen politikak beldur eta mehatxu giro soziala areagotu du gizarteko
28
zenbait arlotan. Hori dela eta, gaur egun kolektibo honetan dauden preso askok espetxera sartu
aurretik jasan izan dute presio, tentsio, estres eta antsietate sentimenduak; espetxearen
esperientziak areagotzen dituen sentimenduak, hain zuzen. Faktore hau dela eta, azken
urteotako atxiloketen perfilek kolektibo honetako kideen perfilaren aniztasuna areagotzea eragin
du. Kolektibo honetako gaur egungo preso gazteak orain dela 10 urte baino gazteagoak dira, eta
hauetako askok lan politiko edo sozialarekin lotuak daude; beren lana guztiz publikoa eta legala
zen eta, ondorioz, euren buruan ez zuten aurreikusten atxilotuak izan zitezkeenik, ez eta
espetxeratuak izateko aukerarik ere. Etor zitekeenaren aurreikuspen falta honek, are egoera
babesgabeagoan uzten ditu psikologikoki espetxe zigorrari aurre egiterako orduan. Egoera honek
justiziaren eta jendartearen funtzionamenduari buruzko eskema mentalean haustura ikaragarria
eragiten du, bai beraiengan eta baita haien senideengan ere.
2.3.6.Bestelako baldintzatzaileak. Gure lan esperientziak, azken urteotan areagotzen doan
faktore baten garrantziaz jabetzera eraman gaitu: estres post-traumatikoaren sintomen
gorakadaz ari gara, hain zuzen. Nahaste honen jatorria muturreko bizitza esperientziaren
bizipenari lotua dago: bere bizitza arriskuan edo mehatxatua ikusi dutenek edota izu ikara eta
laztura biziko esperientzia ikusi edo bizi izan dituenak pairatzen ditu sintoma hauek. Espetxera
sartzen den kolektibo honetako pertsona gehienek bost eguneko isolamendua eta inkomunikazioa
igaro behar izaten dute, eta hauetako askok bakartze egun horietan jasandako torturak pairatzen
dituzte. Esperientzia hau bizi izan dutenek denbora luzez bizitzen dituzte muturreko esperientzia
honen ondorioak. Gainera, espetxera sartu berria izanik esperientzia honek sortzen duen
gertaera hori azaltzeko ezintasunak, sakoneko sentimenduak komunikatzeko zailtasunak, ez
ulertua izatearen sentsazioak eta egoera horrek sortzen duen kalteberak ia ezinezkoa egiten du
kasu hauen tratamendu egokia egitea.
Halere, ohartu gara ere senideek beldur gutxiago dutela azken urteotan maila honetako
laguntza eskatzeko edota senide presoari iradokitzeko. Oro har, gu guztiok ohartzen ari gara
errepresio politiko aldi luze honek efektu psikologiko bereziak sortzen dituela, eta askotan
sufrimenduak desorekak sortarazten dituela presio hori jasaten duen pertsonarengan, laguntza
profesionalarekin zuzendu edo arindu daitezkeenak. Profesionalaren laguntza eskatzeagatik “ero”
gisa agertzearen beldurra desagertzen ari da zorionez eta, horri esker, kasu hauetan laguntzeko
aukera ere hobetuz eta aberastuz doa.
2.3.7.Asistentzia egokirako zailtasunak. Aurretik aipatu den bezala, espetxe politikaren edo
kanpoko baldintzatzaileen ondorioz arlo honetan sortzen diren arazoez gain, badago espetxeko
osasun inguruko behar terapeutikoak erabat baldintzatzen dituen beste faktore bat. Arlo
psikologikoan lan egiten dugunok konturatu gara presoen kolektibo honetako kide gehienek
guregana, laguntzeko prest gauden kanpoko profesionalengana, jotzen dutela laguntza eske.
Adierazgarria da datua, horrek pertsona horiek ez dutela behar bezalako konfiantzarik espetxeko
profesionalengan erakusten duelako. Joera honen arrazoiak anitzak izan daitezke: profesional
horien enpatia edo ardura eza preso horiei laguntzeko edo tratatzeko orduan, presoen aukera
soila, ... Baina gure kasuan zailtasun handiak ditugu gure laguntza eskatzen duten guztiei behar
bezalako asistentzia psikologiko egokia eta duina eskaintzeko. Alde batetik kasu batzuetan
ukatzen zaigulako pertsona horiek profesional gisa bisitatzeko baimena, eta bestetik, baimena
lortuta ere, bisitarako hiru baldintza bete behar ditugulako:
29
- Euskaraz ez hitz egitea.
- Bisita interbenitua izatea onartzea.
- Bisita espetxeko mediku zerbitzuko pertsonalaren edo kasu batzuetan, funtzionario
baten aurrean egitea.
Gure aldetik, beti lehenetsi izan dugu presoaren bisita eta asistentzia eta onartu egin
ditugu baldintza horiek, baina baldintza hauetan ezin da psikologia asistentzia duin bat eskaini.
Baldintza hauek pertsonen eskubideak urratzen dituzte: bisita eta terapien
konfidentzialtasunaren eskubidea urratzen du, intimitatearen eskubidea deuseztatzen du,
hizkuntza eskubidea ukatzen du, ez dute laguntzen paziente eta profesionalaren arteko
konfiantza eta segurtasun giroa sortzen, ... Beraz, gure iritzi profesionala, egoera honetan behar
bezalako asistentzia, terapia eta jarraipena eskaintzea ezinezkoa dela da; eta hor kokatzen dugu
gure paziente batzuen ezezkoa baldintza horietan burututako laguntza jasotzeko. Kezkatzen
gaitu gai honek, badakigulako pertsona gehiago daudela laguntza mota hau behar dutenak eta
ezinezkoa dugula baldintza hauetan eskaintzea.
2.4.Espetxez kanpoko hausnarketa bat
Estatu espainiarreko espetxeetan zehar egindako bisitaldietan maiz ohartu gara nahaste psikikoa
duten presoen bizi baldintzak ez direla egokienak. Espetxe mediku eta psikiatra asko
medikatzera mugatzen dira, gaixo hauen bizi baldintzak kontuan hartu gabe. Jakina da, gainera,
espetxe instituzioarentzat presoaren egokitze/desegokitzea neurtzeko irizpideak espetxe arau
eta legediarekiko atxikimendu zorrotzarekin lotzen direla.
Presondegian dagoen inolako patologiarik gabeko talde baten ikerketak erakusten duenez,
bizitza erregimen arrunta berak presoen despertsonalizazioa eragiten du. Espetxealdi luze batek
sintomatologia somatikoa edo ondorio psikosozialak eragin ditzake: auto-baieztatze agresiboa
edo sumisioa instituzioaren edota pertsonen arteko harremanen inguruan, antsietate zein
zainketa egoera iraunkorra, norberaren inguruko kontrolaren gabezia, etorkizunaren
perspektibaren eza, babesgabetasun ezaren sentsazioa, loturen gabezia, nahasmen sexualak...
Sintoma hauek ezagunak dira espetxeko psikologoen artean, baina oraindik ez dira arduratu
bizitza erregimen kaltegarri hau zuzentzeko, aldatzeko, humanizatzeko edo pertsona hauek
kanporatzen direnean era osasuntsuago batean jokatzeko.
Izan ere, mediku edo psikologoen jarrerari dagokionez horretaz ohartu ahal izan gara:
hauen inplikazio eskasa beren pazienteen bizi baldintzak hobetzeko tenorean. Aurrerago aipatu
izan den bezala, sarritan gertatzen da espetxe erregimena patogenikoa bilakatzea preso
gaixoentzat: ziega aldaketa iraunkorrak, gaueko kontaketak, xafla zulatuak dituzten leihoak
ziegetan, bakartze egoera luzeetako egoerak (eguneroko 22 ziega orduak, inor ikusi gabe),
ziegen miaketa bortitzak, presoen ondasunen txikizioa eta jipoiak zein irainak barne, etab.
Egoera hauek, jakina, desoreka larriak sortzen dituzte pertsonengan. Eta, are gehiago, nahaste
psikotikoak dituzten gaixoei ere ezarri izan zaizkie aipatutako neurriak: gaixo psikotikoak
bakartze ziegetan egotera zigortuak edo jipoituak izan dira, haien jokamolde berezia dela-eta.
Espetxe Ospitale Psikiatrikoak patologia larria duten gaixo psikikoen hobi bilakatzen dira,
psikoterapia tratamenduaren ordez muturreko medikazioarena ezartzen zaielarik.
Honen guztiaren aurrean, espetxeak birgizarteratzen duela esan daiteke? Espetxe
30
instituzioaren jatorrizko helburua pertsona kontrolatzea, zigortzea eta eskarmentatzea izanik,
gaur egun oraindik horrela jarraitzen du izaten. Birgizarteratzearena falazia bat besterik ez da,
behartsuenen inguruko sentsibilitate ezaz jantzita daudenei zuzendua; eta falazia horretan
oinarritzen da espetxearen existentzia bera, pertsona “ez egoki” edo “sozialki moldatu gabeen”
zigor hutsa eta itxialdia zuritzen delarik.
Zoritxarrez, espetxean giza talde hau mespretxuz, distantziaz eta oso modu hotzean
tratatuak izan ohi dira; osasun mentalaren inguruko profesionalen aldetik ere. Gauzak horrela, ez
da harritzekoa presoek mesfidantza handiz begiratzea espetxeetako osasun arloko profesionalak,
psikologo eta psikiatrak barne: askotan instituzioaren interesen alde jokatzea lehenesten dute,
beren pazienteen egoera dramatikoaren gainetik. Interesgarria litzateke, bada, espetxe
psikologoek haiek betetzen duten benetako papera eta bete beharko luketena aztertzea.
3.-PRESO GAIXO LARRIEN ZERRENDA
Espetxea, bai egituragatik eta baita bere arautegiagatik, bere barnean dauden pertsonak
mugatzen eta baldintzatzen duen eremu bat dugu. Beraz, bertan bizitzera behartuak egoteaz
gain gaitzen bat pairatzen dutenek, era berezi batez bizitzen dituzte traba eta muga hauek.
Eremu honi dagokion tentsioa, ziega eta espetxe aldaketa etengabeak (ezinezkoa egiten dutenak
gaixotasunen jarraipen egokia, besteak beste), bakartze erregimena, ezartzen diren espetxe
politika ezberdinak...honek guztiak era negatiboan eragiten du bai orokorrean eta baita ere, era
zorrotzagoen, gaixotasunean.
Orain arte egindako azterketarekin, preso kolektibo honen osasun egoera ikusi dugu
nabarmen. Kopuru orokorrak zehaztu ditugu eta erradiografia bat marraztu dugu. Baina lan
honek badu beste helburu bat ere, datu hutsetatik harat, gehien kezkatzen gaituzten gaixoen
izenak eta egoerak plazaratzea. Hau da, preso gaixo larrien zerrenda da nabarmendu nahi duguna
gaur egun. Izan ere, zerrenda honek ematen digu kolektibo honen osasun egoeraren benetako
neurria. Hauen muturreko larritasuna dela eta, kalean egon beharko lirateke, gure irizpide
profesionalaren arabera, jarraipen zorrotza jasotzeko osasun asistentziaren aldetik. Kasu
hauetan, gainera, bere inguru afektiboaren hurbiltasuna beharrezkoa ikusten dugu jarraipena zein
tratamendua bermatzeko. Halere, azpimarratu beharra dago 11 kasu hauetaz gain beste 8 kasu
sailkatuak ditugula egun gaixo larri gisa espetxe baldintza honetan, nahiz eta beren izenak
publiko ez egin euren borondateagatik
Zerrenda honetan, gaixoak izendatzeaz gain beren gaixotasuna, egoera juridikoa eta
espetxearen eragina zehazten dira.
Arrisku handikoak espetxean egoteko: bizitza arrisku errealean eta bizitza kalitatea betirako
kaltetuak.
Espetxea, bai egituragatik eta baita bere arautegiagatik, bere barnean dauden pertsonak
mugatzen eta baldintzatzen duen eremu bat dugu. Beraz, bertan bizitzera behartuak egoteaz
gain gaitzen bat pairatzen dutenek, era berezi batez bizitzen dituzte traba eta muga hauek.
31
Eremu honi dagokion tentsioa, ziega eta espetxe aldaketa etengabeak (ezinezkoa egiten dutenak
gaixotasunen jarraipen egokia, besteak beste), bakartze erregimena, ezartzen diren espetxe
politika ezberdinak...honek guztiak era negatiboan eragiten du bai orokorrean eta baita ere, era
zorrotzagoen, gaixotasunean.
Josetxo ARIZKUREN RUIZ
-A Lama (Pontevedra)-
Iruñea (Nafarroa). 1958an jaioa.
I.-Osasun egoera: Diagnostikoa____________________________________________________
2008 urtetik, Puerto IIIko espetxean zegoelarik, epigastrioko oinaze errepikatuak izan ditu,
disnea eta opresio prekordiala, eztarria eta eskapula aldera zabaltzen dena. Ezkerraldeko
besaurreko oinazea ere aipatzen zuen, klinika honen agerpenarekin bat egiten zuena. Aipatutako
sintomatologia 2006tik genuen erregistratua, Valdemoroko espetxean zegoenetik, ariketa fisikoa
egiten zuenean agertzen zena.
Gertatu izan den bakoitzean emaitza normala eman duen Elektrokardiograma egin izan
zaio, errepolarizazioan alteraziorik agertu ez delarik. Klinika honek oinarri digestiboa zuenaren
interpretazioa ahalbidetu izan du eta, ondorioz, ildo bereko tratamendua ezarri izan zaio;
ondorioz, sintomak ez dira apaldu eta ezin izan da saihestu episodio berriak sortzea.
2011ko ekainaren 14an, Biotzeko akutu bat izan ondoren Sevillako Virgen del Rocioko
Ospitaleko Kardiologia Zerbitzuan Esfortzu Froga egin zioten eta Kardiopatia iskemiko larria
diagnostikatu zioten. Lesioa “Descendente Anterior” koronarioan zegoen eta Stent bat ezarri
zioten bertan.
II.-Egoera juridikoa________________________________________________________________________________________________________
1999ko martxoak 9an atxilotu zuten Frantzian. Han preso egonik pare bat alditan ekarri zuten
behin behineko entregekin, eta azkenekoz 2006ko azaroaren 5ean estatu espainiarrera eraman
zuten behin betikoan, bertan hemen jarritako zigorrak betetzeko.
Hainbat sumarioengatik epaitua izan da eta kode zaharreko eta berriko zigorrak ditu
oraindik errefunditu gabe. Printzipioz 30 urteko zigorra betetzeke dauka.
2014. urtean bere etxetik hurbilago dagoen espetxe baterako trasladoa eskatru zion
Espetxe Instituzioetako Idazkaritza Nagusiari, Nafarroako Ospitale Gunean asistenztia jaso ahal
izateko. Ukatu zioten eskaera eta ondoren Kexa helegitea aurkeztu zuen Espetxe Zaintzarako
32
Epaitegi Zentralaren aurrean. EZEZak baztertu egin zuen eskaera eta, ondorioz, Entzutegi
Nazionaleko Zigor Aretoko Lehen Sekzioan Apelazio helegitea aurkeztua dago.
III.-Espetxearen eragina__________________________________________________________________________________________________
Espetxea, bai egituragatik eta baita bere arautegiagatik, bere barnean dauden pertsonak
mugatzen eta baldintzatzen duen eremu bat dugu. Beraz, bertan bizitzera behartuak egoteaz
gain gaitzen bat pairatzen dutenek, era berezi batez bizitzen dituzte traba eta muga hauek.
Eremu honi dagokion tentsioa, ziega eta espetxe aldaketa etengabeak (ezinezkoa egiten dutenak
gaixotasunen jarraipen egokia, besteak beste), bakartze erregimena, ezartzen diren espetxe
politika ezberdinak...honek guztiak era negatiboan eragiten du paziente hauengan.
Testuinguru honetan, hauexek dira gaixo honek igaro dituen espetxeak atxilotua izan
zenetik: Fleury Merogis (EF. 1999/03/11), Fresnes (EF. 2001/12/14), Soto del Real (Madril.
2001/12/17), Valdemoro (Madrid. 2001712/19), Fleury Merogis (EF. 2002/04/16), Moulins-
Yzeure (EF.2002/10/17) Saint Maur (EF. 2002/11/27), Marselle-Les Baumettes (EF.
2006/09/21), Soto del Real (Madril. 2006/11/06), Valdemoro (Madril. 2007/05/18), A Lama
(Pontevedra. 2007/09/17), Valdemoro (Madril. 2007/10/31), Puerto III (Cádiz. 2008/02/22),
Valdemoro (Madril. 2008/04/25, diligentziak), Puerto III (Cádiz. 2008/10/02, itzulera),
Valdemoro (Madril. 2008/12/01, diligentziak), Puerto III (Cádiz. 2008/12/16, itzulera), Sevilla II
(2009/11/02), A Lama (Pontevedra. 2011/11/04).
Paziente honek espetxe baldintza gogorrei aurre egin behar izan die; honen adibide
gisa, aipatzekoa da 1999/11/01ean hasi zuen Gose Greba, espetxe bizitza duin baten aldeko
borrokan: 56 egun iraun zuen grebak eta, zalantzarik gabe, bere osasunean eragin zion. Gainera,
azken urteotako etengabeko espetxe aldaketek ezinezkoa egin dute egungo sintomatologiaren
jatorria behar bezala kokatzeko beharrezkoak diren froga osagarriak egitea: aldi oro diagnostikoa
zehaztu aurretik espetxe aldaketa suertatu da, ezinezkoa eginez beharrezkoa zen ikerketa. Behin
Kardiologiarekin interkontsulta planteatu zen, baina ez zen gauzatu
2011ko maiatzean Sevilla-IIko espetxera eraman zutenean behin eta berriz aipatu zitzaien
bertako zerb. Medikuei -telefono deialdiak e, patologia koronarioa baztertzeko hain zuzen ere,
eta modu honetan diagnostikatu ahal zitzaion.
Honekin ondorioztatzen dena da Josetxo Arizkurenen gaur egungo egoera estuki lotua
dagoela aipatutako espetxe muga eta trabekin: konfiantzako medikuaren arreta zuzena jaso ahal
izateko trabak eta espetxeko zerb. medikuen kolaborazio faltak (kode deontologikoa urratuz)
izugarri zailtzen du patologia ezberdinen diagnostikoa, arriskuan ezarriz -kasu honetan bezala-
presoen osasuna.
Kardiopatia arazoek jarraipen oso estua eta zorrotza behar dute eta baita egoera
egokiena ere gaixotasunaren larritzea eragozteko. Eta are gehiago kasu honetan, non arazoa
hain larria izan den. Hori dela eta etxean egon beharko luke, bertako Osasun Gunean zain
dezaten eta familiarekin.
33
Garikoitz ARRUARTE SANTA CRUZ
-Almeria-.
Hernani (Gipuzkoa). 1980an jaioa.
I.-Osasun egoera: Diagnostikoa________________________________________________________________________________________
2005eko udan Aldebiko Uveitis Akutua diagnostikatzen diote, bi begiei eragiten diena. 2007ko
abenduan B27 faktorea positiboa duen espondiloartropatia bat diagnostikatzen diote Almeriako
Torrecárdenas Ospitale Guneko Urologia Zerbitzuan, Espondilitis Ankilosante gaitzarekin bat
etortzen dena. Diagnostiko sekundarioa: Artralgiak behe adarretan, Aldebiko Errotula
Kondropatia, ebakuntzarekin (1998an) eta Aldebiko sakroilitisa.
II.-Egoera Juridikoa________________________________________________________________________________________________________
2003an atxilotua. 20 urtera zigortua.
2014ko martxoaren 18an Zaballa espetxerako trasladoa eskatu zuen, familiaren hurbilketa
eta osasun arazoak kontuan hartuta. Urte bereko maiatzaren 15ean espetxeak atzera bota zuen
eskaera. 2015eko maiatzaren 19an ENeko Zaintza Epaitegi Zentralak eskaera bera atzera bota
zuen. Apelazio helegitea ezarri da.
III.-Espetxearen eragina__________________________________________________________________________________________________
Espetxea, bai egituragatik eta baita bere arautegiagatik, bere barnean dauden pertsonak
mugatzen eta baldintzatzen duen eremu bat dugu. Beraz, bertan bizitzera behartuak egoteaz
gain gaitzen bat pairatzen dutenek, era berezi batez bizitzen dituzte traba eta muga hauek.
Eremu honi dagokion tentsioa, ziega eta espetxe aldaketa etengabeak (ezinezkoa egiten dutenak
gaixotasunen jarraipen egokia, besteak beste), bakartze erregimena, ezartzen diren espetxe
politika ezberdinak...honek guztiak era negatiboan eragiten du paziente hauengan.
Testuinguru honetan, hauexek dira Garikoitzek igaro dituen espetxeak atxilotua izan zenetik:
Soto del Real (Madril. 2003/12/29), Alcalá-Meco (Madril. 2004/01/17), Almería (2007/05/22).
Garikoitz Arruartek duen gaitzarekin (espondilitisa: endekapenezko gaixotasun erreumatikoa)
eta hain adin goiztiarra izanik (gaixotasunaren arriskua areagotzen duena), espetxea ez da tokirik
egokiena berarentzako. Espetxean egon gabe ere zaila eta neketsua bada ere gaixotasun honi
aurre egitea, zer esanik ez espetxean egonik. Izan ere, espetxearen egiturak eta arautegiak on
baino kalte gehiago egiten dio bere osasun egoeran. Bizkarrezurreko artrosia izanik, okerrera
egingo duena, gainera, Gariren gisako presoei ezartzen dieten espetxe politikak zuzen eragiten
diote osasunean: aldian aldiko espetxe, modulu edo ziega aldaketek, besteak beste, oinaze eta
34
ezintasun larriak eragiten dizkiote. Bertako baldintza higieniko-dietetikoak, gainera, ez dira
egokienak larritasun maila duen gaixotasunari aurre egiteko.
Labur esanda, espetxean egotea guztiz kaltegarria da berarentzako: ezin du endekapenezko
gaixotasunari dagokion tratamendu espezifikoa jaso. Urteak igaro ahala, endekapena areagotzen
joango da, nahi baino maila bizkorragoan. Beraz, aske egon beharko luke lehenbailehen, bere
gaixotasunari dagokion tratamendua berandu baino lehen jaso ahal izateko.
Jagoba CODÓ CALLEJO
-Castelló II (Albocasser-
Donostia (Gipuzkoa). 1964an jaioa.
I.-Osasun egoera: Diagnostikoa________________________________________________________________________________________
2011an hasi zen zerbikaletako oinazeekin, eta 2012ko azaroan Espondilitis Ankilosantea, B 27
negatiboa diagnostikatu zioten (2012/11/15eko Donostia Unibertsitate Ospitaleko
Erreumatologia Zerbitzuko txostena). Honetaz gain, pluripatologia koadroa du: Kokapen
bertigoa, tronbosi plexu-eskrotala, esperma-hodietako noduluak, karpo-hezur tunela eskuineko
eskuan, sorbaldetako tendinopatia, talgia eta epikondilitis bialdekoa tentsio-algiak,
hiperkoleslerolemia eta poliartralgiak. Hortz inplanteen kirurgiaren aurrekaria.
II.-Egoera juridikoa________________________________________________________________________________________________________
2001ean atxilotua. Orokorrean, 22 urteko zigorra.
2010eko hasieran Jagobak konfiantzako mediku batekin urte bereko uztailaren 21ean
espetxez kanpoko tratamendu bat ezartzeko eskaera bideratu zion Espetxe Zaintzarako Epaitegi
Zentralari. 2010Eko ekainaren 10ean EZEZak baztertu zuen eskaera. Apelazio helegitea
aurkeztu zen Entzutegi Nazionaleko Zigor Aretoko 1. Sekzioan. 2011ko martxoaren 11an ENeko
Zigor Aretoak onartu zuen apelazio helegitea. 2011ko maiatzaren 20an Jagobak bere eskaera
onartzea eskatu zion berriro EZEZari.
III.-Espetxearen eragina__________________________________________________________________________________________________
Espetxea, bai egituragatik eta baita bere arautegiagatik, bere barnean dauden pertsonak
mugatzen eta baldintzatzen duen eremu bat dugu. Beraz, bertan bizitzera behartuak egoteaz
35
gain gaitzen bat pairatzen dutenek, era berezi batez bizitzen dituzte traba eta muga hauek.
Eremu honi dagokion tentsioa, ziega eta espetxe aldaketa etengabeak (ezinezkoa egiten dutenak
gaixotasunen jarraipen egokia, besteak beste), bakartze erregimena, ezartzen diren espetxe
politika ezberdinak...honek guztiak era negatiboan eragiten du paziente hauengan.
Testuinguru honetan, hauexek dira gaixo honek igaro dituen espetxeak atxilotua izan zenetik:
Soto del Real (M-V) (2001/04/30-2001/06/23), Aranjuez (M-VI) (2001/06/23-2003/08/02),
Daroca (2003/08/02-2011/04/05), Castelló II (2011/04/05), Martutene (2011/07/15-
2015/06/05), Castelló II (2015/06/05)
Duen gaitzarekin (espondilitisa: endekapenezko gaixotasun erreumatikoa), espetxea ez da
tokirik egokiena berarentzako. Espetxean egon gabe ere zaila eta neketsua bada ere gaixotasun
honi aurre egitea, zer esanik ez espetxean egonik. Izan ere, espetxearen egiturak eta arautegiak
on baino kalte gehiago egiten dio bere osasun egoeran. Gaixotasun mota hau -okerrera egingo
duena- eta, gainera, pluripatologia koadroak Jagoba gisako presoei ezartzen dieten espetxe
politikak zuzen eragiten diote osasunean: espetxe, modulu edo ziegako egitura berak oinaze eta
ezintasun larriak eragiten dizkio. Bertako baldintza higieniko-dietetikoak, gainera, ez dira
egokienak larritasun maila duen gaixotasunari aurre egiteko. Egoera honetan, jakina, espetxe
aldaketetan suertatzen diren bidaiak guztiz kaltegarriak izan ohi dira gisa honetako gaixoentzat:
2015eko ekainaren 5ean Martutenetik Castelló IIra burutu zena, kasu.
Labur esanda, espetxean egotea guztiz kaltegarria da berarentzako: ezin du endekapenezko
gaixotasunari dagokion tratamendu espezifikoa jaso. Urteak igaro ahala, endekapena areagotzen
joango da, nahi baino maila bizkorragoan (azkeneko urteko progresio kaltegarria -espetxeko
zerbitzu medikuek baieztatua dagoena- kontuan izanik). Beraz, aske egon beharko luke
lehenbailehen, bere gaixotasunari dagokion tratamendua berandu baino lehen jaso ahal izateko.
Iñaki ETXEBERRIA MARTIN
–Topas (Salamanca)-
Iruñea (Nafarroa). 1964an jaioa.
I.-Osasun egoera: Diagnostikoa________________________________________________________________________________________
Eboluzio luzeko Miopia Magnoa izanik, Fresneseko espetxean zegoenean Oftalmologia errebisioa
eskatu zuen. Hitzordurako zenbait atzerapenen ondoren txostena egiten da (2000/11/05), eta
bertan Miopia Magnoa koriorretinitis miopikoarekin diagnostikatzen diote.
Miopia handi honen ondorioz, 2006/03/08an Algecirasko espetxean zegoelarik, Punta de
Europa Ospitaleko Oftalmologia kontsultan Eskuineko Begiko Erretina Hemorragia eta
36
Ikusmenaren zorroztasunaren galera diagnostikatu zioten. Gainera, jarraipena behar duen begi
bereko kristalinoaren subluxazioa du. Ezkerreko begian Afaquia (kristalinoaren absentzia) du,
1992an egindako katarata ebakuntza baten ondorioz. 2010eko urrian, Zuerako (Zaragoza)
espetxean egonik, bi aldeko Glaukoma bat diagnostikatu zioten; honek tratamendua doitzea
eskatzen zuen, oinarrizko erretinako patologiaren larritasuna ez eragiteko.
II.-Egoera juridikoa________________________________________________________________________________________________________
1996ko otsailaren 12an atxilotua izan zen Frantzian eta bertan espetxeratu zuten. 2001eko
otsailaren 20an estatu espainiarrera estraditatu zuten eta han hainbat sumarioengatik epaitua
izan da.
Kode zaharreko 30 urteko zigorra du. Eta momentuz bere irteera data 2030eko apirilaren
9an finkatua du.
Bere osasun arazoak direla eta kexa eta salaketa ezberdinak sartu dira mediku
asistentzia ezagatik azkenekoa berriki ebatzia izan dena baina guztietan ez dute ondoriorik izan.
2013ko martxoaren 7an Eskaera eta Kexa Espediente bat aurkeztu zuen, 17 hilabeteren buruan
errebisio medikurik egin ez ziotelako. 2014ko uztailean gisa bereko kexa bat aurkeztu zuen, 8
hilabeteren buruan errebisio medikurik izan ez zuelako. Eta 2015ko abuztuaren 2an beste kexa
bat aurkeztu zuen , 9 hilabeteren ondoren errebisio medikurik izan ez zuelako. Ez ohiko
baimenen bat ere eskatu izan da bere herriko mediku espezialistengana hitzordura ekartzeko
baina berdin ukatu diote. Zentzu honetan Iñakik hainbat Kexa eta Eskaera bideratu ditu bai
Espetxe Zaintzarako Epaitegi Zentralaera eta baita Entzutegi Nazionaleko Zigor Aretoko Lehen
Sekziora, Nafarroako Osasun Zerbitzuko Oftalmologia kontsultara eramateko eskatzen, baina
behin eta berriz ukatu izan dizkiote hitzordu horietara joateko eskaerak.
III.-Espetxearen eragina__________________________________________________________________________________________________
Espetxea, bai egituragatik eta baita bere arautegiagatik, bere barnean dauden pertsonak
mugatzen eta baldintzatzen duen eremu bat dugu. Beraz, bertan bizitzera behartuak egoteaz
gain gaitzen bat pairatzen dutenek, era berezi batez bizitzen dituzte traba eta muga hauek.
Eremu honi dagokion tentsioa, ziega eta espetxe aldaketa etengabeak (ezinezkoa egiten dutenak
gaixotasunen jarraipen egokia, besteak beste), bakartze erregimena, ezartzen diren espetxe
politika ezberdinak...honek guztiak era negatiboan eragiten du paziente hauengan.
Testuinguru honetan, hauexek dira gaixo Iñakik igaro dituen espetxeak presondegian
dagoenetik: Fresnes (EF. 1996/02/16),Chateaudun (EF. 1999/04/21), Fresnes (EF.
2000/09/12), Perpignan (EF. 2000/09/25), Villeneuve les Maguelone (EF. 2000/09/18),
Fresnes (EF. 2001/01/12), Ext (EF. 2001/12/20), Valdemoro (Madril. 2001/02/20), Algeciras-
Botafuego 2002/12/10), Valdemoro (Madril. 2003/11/01, diligentziak), Algeciras-Botafuego
(2002/12/22, itzulera), Valdemoro (Madril. 2003/01/11, diligentziak), Algeciras-Botafuego
(22/12/2003/12/22, itzulera), Puerto I (Cádiz. 2007/08/16), Castelló II-Albocasser
(2009/07/09), Zuera (Zaragoza. 2010/05/?), Topas (Salamanca. 2011/02/01).
Ebaluazio prozeduran izandako atzerapenaz oharturik eta pazientearen ikusmen
zorroztasunaren galera ikusirik, Iruñeko Bideko Amaren Ospitaleko Oftalmologia Zerbitzuak
baloratzea eskatu zen une batean, Osasunbideako espezialistek ikusi ahal izateko. Baina tramite
37
hauek martxan zeudelarik, espetxez aldatzen dute berriro gaixoa (Albocasser-Castellora,
2010eko urrian), eta ez da gauzatzen eskatutako trasladoa. Bitartean, begi barneko tentsioak
gora egin zuen, Glaukomarekin batera, begi kaltearen progresioa eraginez.
Ondorioz, Iñaki Etxeberriak pairatzen duen patologia delikatua da edozein egoeran, baina
zoritxarrez baieztatu da bere egungo bizi baldintzek eta azken espetxe aldaketek beharrezkoa
zuen mediku jarraipena eten dutela. Egoera honek une honetan kezkagarria den begi kaltearen
progresioa eragin du.
Azpimarratu beharra dago berriro ere espetxetik ospitale kontsultarako trasladoen
atzerapenek eragin handia izan dutela bere erretina presioaren handitzean. Eta, aldi berean, bere
ikusmen muga ikusita (denbora laburrean itsu geratzeko arrisku erreala du) Nafarroako
Ospitaleko Oftalmologia Zerbitzuak pertsona honen jarraipen zuzena eskatu izan duen
bakoitzean, ukatu egin zaio pazienteari aurretik prestatuak zeuden hitzorduetara ekartzea.
Nabarmendu beharra dago ere, 2012ko uztaileko oftalmologia kontsultako txostenean ikusmenari
lotutako balioen okerrerako aldaketa biltzen dela eta 2013ko maiatzeko kontsultan okerrerako
joaera baieztatu dela. Halere, kontsultak eta frogak gehiegi luzatzen ari dira denboran eta itsu
geratzearen arriskua inoiz baino argiagoa da. Bere osasun egoera okertzeaz gain, beraz,
asistentzia eza larria eta kaltegarria suertatzen ari da.
Eskuineko begiak subluxatua du kristalinoa, ebakuntza egiteko aukera urriarekin,
miopia handiko pazienteen arrisku kirurgikoa handia delako. Ikusmen zorroztasuna aski apala du.
Ezkerreko begia da gehien zaindu behar dena, ikusmena kontserbatzen duelako oraindik.
Glaukomaren konplikazioak eta erretina hemorragia berri baten arriskuak gaixo hau askatasunean
egotea eskatzen du, espezialistek begi kalteak eskatzen duen arintasun eta jarraipen estuarekin
artatua izan ahal izateko.
Ibon FERNANDEZ IRADI
-Lannemezan-
Lasarte (Gipuzkoa). 1971ean jaioa.
I.-Osasun egoera: Diagnostikoa________________________________________________________________________________________
2011ko hasieran gaixotasunaren lehen sintomak pairatzen hasi zen. 2012ko udazkenean aurreko
oinaze sintomen agerraldi larri batzuen ondoren, Toulouseko Purpan Ospitalean hainbat froga
neurologiko egin zioten eta Esklerosi anizkoitza diagnostikatu zioten (Nerbio-Sistema
38
zentralaren gaitz larri degeneratiboa, sendaezin, kroniko eta progresiboa. 2013/01/24an
komunikatutako emaitza). 2013/05/13an hasi zuen tratamendua (Interferon), Aurrekariak:
Balizko Bizkar Lunbarreko Hernia diskala (2011/04/27ko Madrileko 12 de Octubre Ospitaleko
Larrialdietako txostena ). Balizko Mielitis parainfekzioso monofasikoa (2012/03/02ko Madrileko
12 de Octubre Ospitaleko txosten medikua)
II.-Egoera juridikoa________________________________________________________________________________________________________
2003ko urtarrilaren 4an atxilotua. 30 urtera zigortua.
2013ko uztailaren 16an Paueko Auzitegiak euroagindua onartzen du, baina Estatu
frantsesean bete behar duen zigorra burutu ondoren. 2014ko hasieran, bere osasun egoera dela
eta, zigorraren etena ezartzea eskatu zitzaion epaileari, Koutchner Legearen pean (epaileak
izendatutako bi espezialista ezberdinek presoak pairatzen duen gaixotasuna espetxealdiarekin
egokia den ebaztea) iritzia jasotzea); 2014aren otsailean bi medikuek Aitzolen gaixotasuna ez
dela espetxearekin bateragarria ebatzi zuten; Fiskalak, berriz, zigor etenaren aurka egin zuen.
2014ko ekainaren 20an etenaren alde ebatzi zuen epaileak, baina espetxean jarraitzen du Estatu
frantsesean bizitzeko debekuaren aferak bere alde egiten ez duen bitartean. 2014ko urriaren
25ean Pariseko Dei Auzitegiko epaileak behin betiko epaia 2015eko martxoaren 26a arte
atzeratzea deliberatu zuen. Ordurako, hirugarren azterketa mediku bat eskatuz. Martxoaren
26an, berriz, maiatzaren 7a arte atzeratu zuen deliberoa. 2015eko maiatzaren 7an Ibonen
zigorraren etena baztertu zuen Parisko dei Auzitegiak. 2015eko maiatzaren 12an, Ibonek
helegitea pausatu zuen Kasazio Kortearen aurrean, Frantziako instantzia juridiko gorena,
epaileek legearen arabera jokatu duten baieztatzeaz arduratzen dena.
III.-Espetxearen eragina__________________________________________________________________________________________________
Espetxea, bai egituragatik eta baita bere arautegiagatik, bere barnean dauden pertsonak
mugatzen eta baldintzatzen duen eremu bat dugu. Beraz, bertan bizitzera behartuak egoteaz
gain gaitzen bat pairatzen dutenek, era berezi batez bizitzen dituzte traba eta muga hauek.
Eremu honi dagokion tentsioa, espetxearen egitura fisiko zehatza, ziega eta espetxe aldaketa
etengabeak (ezinezkoa egiten dutenak gaixotasunen jarraipen egokia, besteak beste), bakartze
erregimena, ezartzen diren espetxe politika ezberdinak...honek guztiak era negatiboan eragiten
du paziente hauengan.
Testuinguru honetan, hauexek dira gaixo Ibonek igaro dituen espetxeak atxilotua izan
zenetik: Fleury Merogis (2003/12/08), Bois d'Arcy (2006/07/19), Fresnes (2009/02/28),
Lannemezan (2009/03/02), Fresnes (2009/11/03 d), Lannemezan (2009/?), behin behineko
entrega (2010/06/22) Soto del Real, Valdemoro (2010/10/05), Estremera (2012/05/26),
Lannemezan (2012/06/15).
Ibon Fernandez Iradik gaixotasun larri, sendaezin eta hondamen fisiko zein psikologiko larria
sortzen duen gaitz bat pairatzen du. Pazientearen autonomia modu garrantzitsuan mugatzen du,
bai gaitzaren areagotze progresiboarengatik eta baita bere tratamenduak eskatzen duen jarraipen
estuagatik. Eritasun hau ondorio gero eta larriagoak uzten dituen agerraldien bidez garatzen da,
eta berehalako tratamendua eskatzen du. Era berean, era jarraikian jaso beharreko tratamendua
behar du (Interferona normalean), kontrol analitiko estua eskatzen duena bere eraginkortasuna
39
neurtzeko eta odolean albo-ondorio larriak saihesteko.
Agerian da ze garrantzia duen inguru lasai batek gisa honetako eritasunaren kasuan, estres
egoeretatik urrun eta pazientearen bizi kalitatearen ez makurtzea eta agerraldi berriak ez
agertzea ahalbidetuko duen elikadura egokia jasoaz. Behar duen tratamendu medikua osasun
zentro espezializatu batean jaso beharko du, ondorioen jarraipen estua bermatzeko. Aldi berean,
izan lezaken eragin psikologikoa ere baloratu beharko da; pazientearen konfiantzako
profesionalen laguntza eta bere oreka emozionala bermatuko duen inguru egoki bat beharko du.
Gauzak horrela, agerikoa da espetxea, bere egitura fisikoa eta baldintzekin, ez dela tokirik
egokiena gisa honetako gaitz bati aurre egiteko. Tratamendurako asistentzia egokiena jasoko
duen leku batean egon behar du, bere inguru afektiboan txertatua.
Gorka FRAILE ITURRALDE
-Badajoz-
Durango (Bizkaia). 1970ean jaioa.
I.-Osasun egoera: Diagnostikoa____________________________________________________________________________
2015eko martxoaren 25ean, egin zizkioten frogek baieztatu zuten Mingainaren kartzinoma
epidermoideoa duela. 2015eko ekainaren 9an interbentzio kirurgiko bat egin zioten, lesioaren
erresekzioa burutuz.
II.-Egoera juridikoa________________________________________________________________________________________________________
1998an atxilotua. 30 urtera zigortua dago.
2015ko apirilaren 13an, espetxearen erantzun eza kontuan harturik, Kexa bat aurkeztu
zen Espetxe Zaintzarako Epaitegi Zentralean, espetxez kanpoko asistenzia eta apirilaren 23an
Otorrinoaren kontsultara joateko baimena eskatuz. 2015eko ekainaren 10ean 2015eko ekainaren
8ko autoa notifikatzen da, eskaera baztertzen delarik. 2015eko ekainaren 12an Erreforma
helegitea aurkezten da. 2015eko ekainaren bukaeran Espetxe Arautegiko 100. 2 artikulua
indarrean ezartzea eskatu zen.
III.-Espetxearen eragina__________________________________________________________________________________________________
Espetxea, bai egituragatik eta baita bere arautegiagatik, bere barnean dauden pertsonak
mugatzen eta baldintzatzen duen eremu bat dugu. Beraz, bertan bizitzera behartuak egoteaz
40
gain gaitzen bat pairatzen dutenek, era berezi batez bizitzen dituzte traba eta muga hauek.
Eremu honi dagokion tentsioa, ziega eta espetxe aldaketa etengabeak (ezinezkoa egiten dutenak
gaixotasunen jarraipen egokia, besteak beste), bakartze erregimena, ezartzen diren espetxe
politika ezberdinak...honek guztiak era negatiboan eragiten du paziente hauengan.
Testuinguru honetan, hauexek dira Gorkak igaro dituen espetxeak presondegian
dagoenetik: Carabanchel (1998/04/11-1998/10/23), Aranjuez (M-VI) (1998/10/23-
1999/07/02), Langraiz (1999/07/02-2001/06/20), Cáceres II (2001/06/20-2006/10/28), Soto
del Real (M-V) (2006/10/28), Valdemoro (M-III), Cáceres II, Badajoz.
Minbizi guztiek bezalaxe, jarraipen estua behar du bai bere egungo egoerari buruzko
garapenari dagokionez eta baita gaitzaren balizko okertzea zaintzeko. Gorkaren kasuan,
espetxeko zerbitzu medikuekin ez du arazorik izan eta frogak nahiko azkar egin dizkiote eta dena
zuzen bideratzen joan dira. Egoeraren larritasuna kontuan hartuz eta gaitza lehenbailehen
kontrolatzeko asmoz, Badajozeko Ospitalean tratamendu kirurjikoa burutzea erabaki zen eta
horrela egin zen. Arazoak ospitalean ingresatu bezain laster suertatu ziren, zaintza poliziaren
aldetik. Ospitaleratu bezain laister eskuburdinez lotua eruki zitzaion une oro, ebakuntza burutu
arte. Gauez behin eta berriz trabatu zitzaion zaintza poliziaren aldetik bere atseden eta loaldia:
mehatxuak, ahotsak, oihuak, kolpeak paretean...Eta polizia ebakuntza-gela bertan sartu zen,
non ebakuntza burutu arte iraun zuen. Zirkunstantzia eta gertakizun hauek guztiak bere preso
egoeragatik suertatu direnez, argi dago espetxean egoteak kalte larria egiten diola bere
gaixotasun egoera larriari. Presondegitik kanpo eta bere ingurune afektibo zein familiarrean
egoteak soilik lagunduko lioke eta bermatuko luke bere osasun egoeraren egonkortasuna.
Aitzol GOGORZA OTAEGI
-Basauri (Bizkaia)-
Orereta (Gipuzkoa). 1975ean jaioa.
I.-Osasun egoera: Diagnostikoa_____________________________________________________
Urte luzeetako eboluzio kronikoa eta ezgaitasunezkoa duen Obsesio Konpultsio Desoreka. Honi
lotutako Desoreka Depresiboa ere badu, autolisi arriskuarekin (bere buruaz beste egiteko ideia) .
Gaixotasun hau ideia zehatz baten buruzko obsesio patologikoa, irrazionala, adierazten du. Ezin
du gainetik kendu obsesio hori, nahiz eta konturatu obsesioa dela. Obsesio hori zalantzan jartzen
duena susmagarri bilakatzen da anitzetan. Askotan, oso gogor egiten zaie egun osoan ideia bat
burutik ezin kentzea kentzea, eta edozein “irtenbide” nahiago dute horrela jarraitzea baino.
41
Sufrimendu handia pairatzen dute mota honetako gaixoek. Gainera, bere inguruak ere oso gaizki
pasa ohi du, ez dakielako nola egin aurre gisa honetako kasu bati. Espetxea gisako toki hertsi
batean are larriagoa bilakatzen du arazoa.
1999an atxilotua izan ondoren, gaixotasuna berpiztu zen eta asistentzia psikiatriko
espezializatua behar izan zuen Poissyko espetxean (Estatu frantsesa). 2011ko ekainean
Madrileko Soto del Real espetxera eraman zuten: tentsio uneak bizi izan zituen bertako
funtzionarioekin eta bakartze erregimenean ezarri zuten. Urte bereko urrian larriagotu egin zen
gaixotasuna, obsesio konpultsio aldi larriekin, eta azaroan suizidioa arriskuarentzako ezartzen
den 24 orduko laguntza protokoloa ezarri zioten. Konfiantzako psikologoaren bisita onartua du.
2012an Basauriko espetxera eraman zuten eta ordutik hona bere egoerak okerrera egin du
etengabe. Krisialdiak bata bestearen ondotik suertatzen ari dira, bere buruaz beste egiteko
saioekin tartekatua, eta aldiro ingresatu behar izaten dute Basurtuko Ospitalean. Eboluzio luze
honen ondorioz, krisialdien arteko tarteak gero eta gehiago murrizten dira eta suspertze maila
gero eta apalagoa da.
Auzitegi-Medikuntzako Euskal Erakundeko txostenaren arabera (2014ko apirilaren
11koa, Aitzolekin egon ondoren egindakoa),diagnostikoa honako hau da: Obsesio-konpulsio
Desoreka. Depresio Desoreka. Suizidioaren arrisku handia. Ondorioz, espetxetik kanpo egotea
tratamenduarentzako lagungarri litzatekeela dio.
Diagnostiko sekundarioa: Birika tronboembolismoa. Birika infartoa.
II.-Egoera juridikoa______________________________________________________________
1999an atxilotua, 10 espetxe urte beteak ditu Estatu frantsesean eta 20 urteko zigorra jaso du
Entzutegi Nazionalean.
Bere osasun egoera dela eta, espetxe gradu aldaketa proposatu izan da (Espetxe
Arautegiko 100.2 art. -espetxeratze arindua ezartzeko) eta Kode Penaleko 80.4 artikulua
(zigorraren etena), baina espetxeko Tratamendu Batzordeak baztertu zuen. 2014ko uztailaren
22an Entzutegi Nazionaleko Zigor Aretoko 1. Arloak Zigorraren etena (KPko 80. art.) ukatu zion
eta 2014ko abuztuan Entzuregi Nzionaleko Zaintza Epaitegi Zentralak ere Espetxe Arautegiko
100.2 artikulua ezartzeari uko egin zion, Espetxeratze arinduaren aukera deuseztatuz.
III.-Espetxearen eragina___________________________________________________________
Espetxea, bai egituragatik eta baita bere arautegiagatik, bere barnean dauden pertsonak
mugatzen eta baldintzatzen duen eremu bat dugu. Beraz, bertan bizitzera behartuak egoteaz
gain gaitzen bat pairatzen dutenek, era berezi batez bizitzen dituzte traba eta muga hauek.
Eremu honi dagokion tentsioa, ziega eta espetxe aldaketa etengabeak (ezinezkoa egiten dutenak
gaixotasunen jarraipen egokia, besteak beste), bakartze erregimena, ezartzen diren espetxe
politika ezberdinak...honek guztiak era negatiboan eragiten du paziente hauengan.
Testuinguru honetan, hauexek dira Aitzolek igaro dituen espetxeak presondegian
dagoenetik: Fresnes (EF. 1999/12/20), Villepinte (EF. 2000/08/09), La Santé (EF.
2001/04/19), Fresnes (EF. 2002/05/??), Fleury-Merogis (EF. 2002/05/28), Fresnes (EF.
2003/02/12), Moulins-Yzeure, Soto del Real (Madril. 2003/09/15, aldi baterako entrega),
Aranjuez (Madril. 2003/09/30), Fresnes (EF. 2004/02/10), Moulins-Yzeure (2004/03/01),
Poissy (EF.), Soto del Real (Madril. 2004/07/15, aldi baterako entrega)), Poissy (EF.
42
2005/04/25), Soto del Real (Madril. 2011/06/18), Sevilla II (2011/08/23), Basauri
(2012/03/30).
Aitzol Gogorzaren gaixotasunak toki lasai eta egoki bat eskatzen du non bere obsesio
eta antsietateak baretzen joango ziren. Baina bistan da espetxea ez dela tokirik egokiena
berarentzako. Kontuan izanik, gainera, gora behera handiak izaten dituela tarteka, espetxearen
egitura bera eta bere arautegiaren zorroztasuna bere osasunaren kalterako daude zuzenduak.
Izan ere, espetxeko aldian aldiko tentsio eta larritasunezko egoerek (zigorrean oinarritutako
sistemak eraginda) bere obsesio eta antsietatea larritzea baino ez du eragiten. Lotzen badiogu
honi espetxeak presoengan ezarri ohi duen kontrol zorrotz eta itogarria, bere sintomak piztu
egiten dira behin eta berriz. Gainera, 24 orduko zaintza protokoloa ezarria duenez 24 orduz
beste preso batekin egotera behartua dago eta une honetan ez du kiderik bere ondoan,
espetxeak ezarritako preso sozial bat baino. Egoera honek, beraz, are gehiago larritzen du bere
gaixotasuna; inguru afektiboaren bermea funtsezkoa da gisa honetako gaixotasunetan.
Beraz, aske egon beharko luke bere osasun egoerari era eraginkorrean aurre egin ahal
izateko, bere inguru afektiboan txertatua eta bere osasunaren zainketa eta arreta zorrotz baten
pean.
Ibon IPARRAGIRRE BURGOA
-Alcalá-Meco-
Ondarroa (Bizkaia). 1973an jaioa.
I.-Osasun egoera: Diagnostikoa___________________________________________________________________________________________
VIH C-3 estadioko infekzioa, lesio neurologiko garrantzitsuarekin: HIESak eragindako hondamen
neurologikoa: epilepsia aldiak, ikusmen alterazioak, memoria galera, espazio-denbora nozioaren
galera, disfasia. (2011ko urriaren 13ko Neurologia txostena). Beraz, gaixotasun sendaezin eta
itzulezin baten aurrean gaude. Enzefalopatia subakutua. Karga birala (2013/12/02) 8.7400.
Inmunologia balioak (2014/03/19): CD 4: 9.60. CD4 absolutua: 132. Laguntza psikologikoa
behar izaten du.
II.-Egoera juridikoa________________________________________________________________________________________________________
2010ko urtarrilaren 26an atxilotua. 40 urteko zigorra.
2011ko urriaren 17an Espetxeratze arindua ezarri zion epaileak, espetxeak bere osasun
43
egoera dela eta Espetxe Arautegiko 100.2 artikulua ezartzea ebatzi ondoren. 2014ko martxoaren
7an berriro atxilotu zuten, Auzitegi Gorenak bere zigorra berretsi ondoren. Bere egoera
berrikustearen zain dago, 3. gradua eta espetxeratze arindua berrezartzeko; bitarte honetan,
2014ko apirilaren 22an Navalcarneroko (Madrid-IV) espetxera eraman zuten. 2014ko maiatzean
Ibonek Espetxe Arautegiko 100.2 artikulua berriro indarrean ezartzea eskatzen du. 2014ko
maiatzaren 27an, espetxearen ukapenaren ondoren, Ibonek Kexa bat aurkeztu zuen Espetxe
Zaintzarako Epaitegi Zentralaren aurrean. 2014ko irailaren 29an EZEZak Ibonen kexa baztertu
zuen. 2014ko urriaren 2an ebazpen honen kontrako Erreforma errekurtsoa aurkeztu zen.
2015eko uztailaren 6an EZEZak Erreforma errekurtsoa baztertu egin zuen. 2015eko uztailaren
15ean Apelazio errekurtsoa aurkeztu zen. 2015eko irailaren 17an Apelazio errekurtsoa baztertu
egin dela jakinarazi zitzaion familiari. 2015eko urriaren 20an epaiketa gurutzatu bat izan zuen
Basaurin 2014ko apirilean Ibon jipoitu zuen preso sozial batekin. Azken hau aurkeztu ez zenez,
kargurik gabe geratu zen.
III.-Espetxearen eragina__________________________________________________________________________________________________
Espetxea, bai egituragatik eta baita bere arautegiagatik, bere barnean dauden pertsonak
mugatzen eta baldintzatzen duen eremu bat dugu. Beraz, bertan bizitzera behartuak egoteaz
gain gaitzen bat pairatzen dutenek, era berezi batez bizitzen dituzte traba eta muga hauek.
Eremu honi dagokion tentsioa, ziega eta espetxe aldaketa etengabeak (ezinezkoa egiten dutenak
gaixotasunen jarraipen egokia, besteak beste), bakartze erregimena, ezartzen diren espetxe
politika ezberdinak...honek guztiak era negatiboan eragiten du paziente hauengan.
Testuinguru honetan, hauexek dira Ibonek igaro dituen espetxeak 2010ko urtarriletik
2011ko urria arte: Soto del Real (Madril. 2010/01/31), Sevilla II (2010/03), Valdemoro-Sevilla
II, Sevilla II-Valdemoro epaiketetarako (2010 eta 2011 artean) eta Basauri (2011/08/26). Gaur
egun: Basauri (2014/03/07), Navalcarnero (2014/04/23).
Ibon Iparragirreren gaixotasunaren berezitasunak (HIESA) toki egoki bat eskatzen du non
infekzioaren ondorioak bere osasunaren egoera okerrera egiten saihestuko duen, baina bistan da
espetxea ez dela tokirik egokiena berarentzako. Bere inguruaren higiene eta garbitasun maila
ezinbestekoa da bere bizitza arriskuan jarriko duen kutsadura arriskua saihesteko. Bere
gaixotasun sendaezinaren larritasuna ikusirik, espetxean errekurtso urriak ditu gaixotasunari
aurre egiteko eta gisa honetako gaixotasun infekziosoak behar duen ingurua ez dago inolaz ere
bermatua egun dagoen lekuan. Arriskua, gainera, bere burua ukitzeaz gain bere ingurua ere
larriki uki eta kutsa dezake. Espetxeratu duten azken aldi honetan, gainera, ikusmena mugatzeaz
gain bere disfuntzio kognitiboak larriagotu dira, baita pentsamenduaren nahasmena eta
jokabidearen alterazioa. Baina azpimarratu beharra dagoena da heriotza arrisku erreala edo
horretarainoko larritze etengabea. Kontuan izan behar da ere bere inguru afektiboaren eragina.
Izan ere, Ibonek aukera izan du azken bi urte eta erdi hauetan bere 3 urteko alabarekin egoteko
eta kaltegarria litzateke bientzako orain arteko harreman afektibo hurbila bertan behera uztea;
osasun eta harreman afektibo mailan Ibonen kasuan eta harreman afektiboaren mailan alabaren
kasuan. Ondorioz, guztiz beharrezkoa da bere egoeraren larritasunaz jabetzea eta bere azken
espetxeratze aurreko egoera berera itzultzea.
44
Jose Ramon LOPEZ DE ABETXUKO LIKINIANO
-Villabona (Asturias)-
Gasteiz (Araba). 1949an jaioa.
I.-Osasun egoera: Diagnostikoa___________________________________________________________________________________________
2009ko apirilean ospitalean ingresatu zuten, pairatzen duen Bradikardia sintomatikoa (bihotz
taupada mantsoegiak) tratatzeko. 20011ko abuztuaren 4an Oviedoko Ospitalean ingresatu zuten
berriz; 27 egun egiten zituen bertan, Kateterismoa egiten zioten. 2014ko irailaren 19an
taupada markagailu bat ezarri zioten. Diagnostiko sekundarioa: Prostatako adenoma.
Zerbikoartrosia: Zerbikalgia. Bialdeko koxartrosia ( Ezker aldakako artrosia 2002tik). Koxalgia.
II.-Egoera juridikoa________________________________________________________________________________________________________
1989an atxilotua. 30 urtera zigortua dago.
2014ko martxoaren 14an Zaballa espetxerako trasladoa eskatu zion Zuzendaritza
Zentroari, eta Espetxe Arautegiko art. 100.2 artikulua indarrean ezartzea (espetxeratze
arindua). El 23 de abril de 2014ko apirilaren 23an Villabonako Tratamendu Juntak baztertu zuen
eskaera eta gradu eta espetxe berean mantentzea erabaki zuen. 2014ko azaroaren 20an Kexa
aurkeztu zen Espetxe Zaintzarako Epaitegi Zentralaren aurrean, trasladoaren ukapenarengatik.
2015ko martxoaren 26an EZEZak helegitea baztertu egin zuen.
III.-Espetxearen eragina__________________________________________________________________________________________________
Espetxea, bai egituragatik eta baita bere arautegiagatik, bere barnean dauden pertsonak
mugatzen eta baldintzatzen duen eremu bat dugu. Beraz, bertan bizitzera behartuak egoteaz
gain gaitzen bat pairatzen dutenek, era berezi batez bizitzen dituzte traba eta muga hauek.
Eremu honi dagokion tentsioa, ziega eta espetxe aldaketa etengabeak (ezinezkoa egiten dutenak
gaixotasunen jarraipen egokia, besteak beste), bakartze erregimena, ezartzen diren espetxe
politika ezberdinak...honek guztiak era negatiboan eragiten du paziente hauengan.
Testuinguru honetan, hauexek dira Jose Ramonek igaro dituen espetxeak presondegian
dagoenetik: Estatu frantseseko espetxeak (1989-1993), Carabanchel (Madril.1993/07/13),
Valdemoro (Madril. 08/31), Valdemoro (Madrid. 1994/10, diligentziak), Valdemoro (Madril.
1995/06/06, diligentziak), Valdemoro (Madril. 1996/01/18, diligentziak), Valdemoro (Madril.
1996/05/18, diligentziak), Valdemoro (Madril. 1998/02/27, diligentziak), Valdemoro (Madril.
45
1998/05/??, diligentziak), Valdemoro (Madril. 1998/06/25, diligentziak.), Valdemoro
(Madril.1998/08/13, diligentziak), Valdemoro (Madril. 1999/04/23, diligentziak), Valdemoro
(Madril. 2001/01/26, diligentziak), Alcazar de San Juan (Ciudad Real. 2001/??/??), Valdemoro
(Madril. 2006/05/25 d), Alcazar de San Juan (Ciudad Real. 2006/06/13), Villabona (Asturies.
2008/11/?).
Jose Ramon Lopez de Abetxuko, azken hilabeteotan arritmia kardiakoa eta fibrilazio
aurikularra azaltzen zuenez, irrati-frekuentzia bidez interbenitu zuten 2011ko abuztuan, bihotz
ablazio bat egiteko.
Interbentzioa egokia izan da orain arte, erritmo sinusala hartu duelako berriro eta
antiagregante tratamendua ezarri diotelako. Hala ere, arrisku tronbogenikoa eragin lezaken
arritmia errepikatzearen arriskua dago, ACV, Miokardio Bihotzekoa edo tronboflebitis
periferikoa sortuz. Beraz, bere funtzio kardiakoarentzako funtsezkoak diren kontrolekin jarraitu
behar du, estresa sortzen duen giroak saihestu eta bizi mota bihotz-osasuntsu bat eraman behar
du, zaila egingo zaiona espetxean jarraituz gero.
Ildo honetan, esan beharrik ez dago gisa honetako gaixo batentzako guztiz kaltegarriak direla
esfortzu latzak eta zamak; are gehiago, kasu honetan gertatzen den bezala, aldakako artrosia
gehitzen bazaio. Alabaina, gaixo honi behin baino gehiago behartu zaio espetxe zein modulu edo
ziega aldaketak egitera, bere gauzen zama garraiatu behar izan duelarik.
Jesus Mª MARTIN HERNANDO
-Zaballa-
Basauri (Bizkaia). 1962an jaioa.
I.-Osasun egoera: Diagnostikoa___________________________________________________________________________________________
Eskizofrenia paranoidea eta Antsietate Nahasmendu orokortua ( 2012ko uztailaren 12ko
psikologia-psikiatriako eta 2013ko azaroaren 19ko Araba Unibertsitate Ospitaleko Psikiatria
Zerbitzuko txostena). Hasiera faseko Nahasmendu Kognitiboa (2012ko aprilaren 4ko Donostia
Unibertsitate Ospitaleko Barne Medikuntzako txostena). 2010/09/23an, bakartze erregimena
eta egoera oso bortitzak urte luzez pairatu ondoren, zainak mozten saiatu zen. Hori dela eta,
Laguntza protokoloa (bere buruaz beste egiteko arriskua dutenei ezartzen zaiena, eguneko 24
orduak lagun baten zaintza pean egon behar direlarik) ezarria du. Paranoia larriak izan ditu,
ahotsak entzuten aldiro eta zentzurik gabeko solasaldiak egiten ditu maiz, ezin du bere burua
kontzentratu. Bere egoera dela eta, onartua du konfiantzako psikologoaren bisita. Azken aldi
honetan okerrera egin du, gaixotasun berezko eboluzioagatik eta medikazioa ez diotelako
46
egokitu, besteak beste. Bere egoeraren bilakaeraren ondorioz, 2013ko azaroan Araba
Unibertsitate Ospitaleko Psikiatria Zerbitzuan ingresatu behar izan zuten, ikerketa froga berriak
egiteko. Ezin du bakartua egon, nahasmena okertzen zaiolako. Medikatua dago.
Diagnostiko sekundarioa: Aorta Gutxiegitasun moderatua.
II.-Egoera juridikoa________________________________________________________________________________________________________
2002an atxilotua, 8 urte egin zituen atxilotua Estatu frantsesean, erabat bakartua. Ondoren,
2010ean Madrileko Soto del Realeko espetxera eraman zuten. Prebentiboa da oraindik.
Bere osasun egoera larri eta sendaezina dela eta, 2011ko azaroan Behin-behineko
askatasunean ezartzea eskatu zion hiru prozeduretan bere auzia daraman Entzutegi Nazionaleko
Zigor Aretoari, baina 2012ko urtarrila eta otsaila artean 3 eskaerak ukatu zizkioten.Errekurritu
egin zen. 2014ko otsailean Espetxe Arautegiko 86.4 artikuluaren araberako 100.2 artikuluaren
ezarpena (espetxe arindua bere etxean, kontrol telematikoarekin) eskatu zion Espetxe
Instituzioetako Idazkaritza Gorenari. 2014ko apirilean eskaera ukatu zioten. 2014Ko
maiatzaren 22an 100.2 artikuluaren ezarpenari buruzko Eskaera eta Kexa aurkeztu zuen Espetxe
Zaintzarako Epaitegi Zentralaren aurrean. 2014ko azaroaren 27an EZEZak baztertu egin zuen
eskaera. Erreforma helegitea aurkeztu zen, baina 2015eko martxoaren 9an baztertu egin zuen
EZEZak. Se Erreforman errekurritu zen eta 2015eko martxoaren 9an EZEZak baztertu egin
zuen helegitea. 2015eko martxoaren 17an Apelazio helegitea aurkeztu zen eta 2015eko
ekainaren 23an Entzutegi Nazionaleko Zigor Aretoko Lehen Sekzioak baztertu egin zuen
helegitea.
III.-Espetxearen eragina__________________________________________________________________________________________________
Espetxea, bai egituragatik eta baita bere arautegiagatik, bere barnean dauden pertsonak
mugatzen eta baldintzatzen duen eremu bat dugu. Beraz, bertan bizitzera behartuak egoteaz
gain gaitzen bat pairatzen dutenek, era berezi batez bizitzen dituzte traba eta muga hauek.
Eremu honi dagokion tentsioa, ziega eta espetxe aldaketa etengabeak (ezinezkoa egiten dutenak
gaixotasunen jarraipen egokia, besteak beste), bakartze erregimena, ezartzen diren espetxe
politika ezberdinak...honek guztiak era negatiboan eragiten du paziente hauengan.
Testuinguru honetan, hauexek dira Jesus Mª Martinek igaro dituen espetxeak espetxean
dagoenetik: La Santé (EF. 2002/02/04), Bois d'Arcy (EF 2002/02/07), Osny (EF), La Santé
(EF. 2005/02/23) Fresnes (EF. 2006/03/08), Les Beaumettes (EF. 2006/03/10), Tarascon (EF.
2006/03/29), Aix Luynes (EF. 2010/04/24), Soto del Real (Madril. 2010/10/29), Basauri
(Bizkaia. 2011/10/10), Langraiz (Araba. 2011/11/18), Zaballa (Araba. 2011/12/12).
Kasu honetan espetxeak, eta zehazki isolamendu edo bakartzeak, eragin zuzena du bere
osasunean. Izan ere, pertsona hau ia 8 urtez erabat bakartua egon da espetxean, eta egoera
honek eragin dio egungo gaixotasuna. Bakartze luzeak fobia, paranoia eta antsietatea gisako
sintomak eragiten ditu; eta bere kasuan, gainera, delirio koadro baten ondoren bere buruaz beste
egiteko saiakeran gauzatu da ondorioa. Gainera, espetxearen aldetik jaso izan duen eta jasotzen
duen jarrera bortitzak are gehiago eragiten du bere osasun mentalean. Izan ere, oso jarrera
gogorra jaso izan du espetxearen aldetik ia espetxeratu bezain laster: bakartua aldi oro, espetxe
edo epaitegirako trasladoak oso egoera gogorretan, baimenen ukatze edo atzeratze sistematikoa
(lagunen bisitak, psikologoaren bisitaren baimena...), etab. Azpimarratzekoa da, zentzu honetan,
47
espetxe arduradunek berarekin izan duten jarrera; adibidez, bere borondatearen aurka bakartu
izan dute erizaindegian, bere animo egoerarentzako guztiz kaltegarria izan arren.
Gainera, ez dira kontuan hartzen askotan bere konfiantzako mediku eta psikologoaren
gomendioak medikazioa aldatzeko tenorean, eta bere osasun egoerak okerrera egin izan du
horrelakoetan. Pertsona honek, beraz, ezin du bakartua egon espetxean, egoera hau izan delako
egungo gaixotasuna eragin duena. Horren froga dugu azken 2 urtetik hona laguntza
Protokoloaren pean dagoela, bere buruaz beste egiteko arrisku errealean dagoelako. Espetxean
egonik, arrisku erreala dago bakartua edo inguruko kideengandik urrundua izateko, gertatu izan
den bezala. Honen guztiaren ondorioz, bere nahaste kognitiboa larrituz doa. Ondorioz, aske
egon beharko luke, hain kaltegarri suertatu zakion espetxe sistematik at, osasun arreta zorrotz
baten pean eta bere inguru afektiboak zainduta.
4.-ONDORIOAK, BEHARRAK
Gure ustez, eta lan honetan aditzera eman dugun bezala, bi faktore daude presoen osasunean
nagusiki eragiten dutenak. Alde batetik, eta nagusia, euskal preso politikoei ezartzen zaien
espetxe politika berezitua. Politika honek preso gaixo zein osasuntsuei zuzenean eragiten die.
Eta bigarren faktorea, espetxeetako osasun sistema bera. Kasu honetan, espetxeak instituzio
gisa zein osasun arloko profesionalen hutsek eta jarrera pertsonal desegokiek modu negatiboan
eragiten dute askotan eta ez dute presoaren osasuna bermatzen.
Espetxe politikari dagokionez, lan honetan ikusi den bezala, kolektibo honi ezartzen
zaizkion baldintza berezituak dira gehien eragiten dutenak osasunarengan. Izan ere, bakartze
aldien luzatzeak, adibidez, espetxe arautegiko epeak apurtuz, zuzenean eragiten du
pertsonarengan: ezegonkortasun mentala, ezinegona, nahasteak, harremanetarako
gaitasuna....Espetxealdiaren luzatzeak, ustekabean suertatzen denean batez ere, erabat hondatu
dezake pertsona baten oreka pertsonala.
Gauza bera esan daiteke kolektibo honi ezartzen zaion tentsio politika berezituari dagokionez;
edo eta sakabanaketa politika ezartzen zaionean, bere harreman mundua etetea bilatzen duena.
Berebiziko garrantzia du baita ere segurtasun neurriak lehenestea presoaren osasun
eskubidearen gainetik. Eta,nola ez, presoaren eskubidea den konfiantzazko osasun arloko
profesionalen bisiten ukazioak izugarrizko eragin negatiboa dauka: preso gaixoaren mesfidantza
eta ezegonkortasuna eragiten dute gisa honetako gertakizunek. Ildo berean koka dezakegu
asistentzia psikologikoa burutzeko orduan suertatzen diren trabak eta ukazioak:
konfidentzialtasuna eskubidearen urratzea, bisiten debekua...Honek guztiak ez du ezertan
laguntzen presoen osasunean; are gehiago, modu negatiboan eragiten dute presoen osasuna
bermatu beharrean.
Argiak dira politika honen ondorio zuzenak ere. Dramatikoenak, espetxean hildakoen
zerrenda, adibidez, espetxeko utzikeriak eraginda kasu batzuetan, edo eta gaur egun gaixo larri
daudenen zerrenda, edo bere muturreko osasun egoeragatik kanpoan dauden arren espetxearen
menpe daudenak, beren osasunean batere laguntzen ez dien murrizpen eta kontrol neurriekin;
edo mediku kontsulta ezinbestekoak bertan behera utzi behar dituztenen kasuak, indar polizialen
etengabeko traben eta mehatxuengatik ... Beraz, garbi dago espetxe politika hau aldatu ezean,
48
egoera hauek jarraituko dutela, osasun bermeen gabezi larri honek jarraituko duela.
Baina, espetxe politika zehatz hauetaz gain, espetxearen osasun sistema bera da askotan
egoera negatibo honen iturri. Sendagileak berak espetxe funtzionario izateak, espetxe arauak
presoaren osasun beharraren gainetik ezartzea ekartzen du behin baino gehiagotan. Honetaz
gain, osasun arloko profesionalen presoekiko jarrera desegokiek, preso gaixoen ezintasun eta
uzte sentsazioa areagotzen dute; are gehiago, konfiantzako profesionalen asistentzia ukatu edo
trabatzen zaienean.
ONDORIOZ, egin dugun diagnostikoak tratamendu berezitu bat eskatzen du kasu honetan,
hurrengo puntuetan azaltzen duguna. Preso kolektibo honi ezartzen zaion espetxe politika bertan
behera utzi beharra dago presoen osasuna behar bezala zaindua eta bermatua izan dadin. Osasun
eskubideak bestelako neurrien gainetik egon behar du beti eta honela zehaztuko dugu eskubide
hau:
1.-Segurtasun neurriek edo arautegi zehatzak sekula ezin dute baldintzatu presoaren osasun
asistentzia.
2.-Edozein presok eskubide osoa du bere konfiantzako osasun arloko asistentzia zuzena
jasotzeko, bai bisita profesionalaren bidez bai bere iritziz egokienak diren metodoen bidez. Aldi
berean, espetxeko osasun zerbitzuek harreman naturala izan beharko lukete espetxez kanpoko
profesionalekin, gaixoaren osasun asistentzia bermatze bidean.
3.-Espetxeak berak zaindu beharko luke preso gaixoen asistentzia osoki berma dadin. Horrela,
preso gaixoen osasun egoeraren okertzea ahalbidetuko lukeen egoera edo baldintza oro bertan
behera utzi beharko luke (bakartze zigorrak, bizitza erregimen neurri zorrotzak, traslado
bortitzak edo jarrera behartuetan, intimitate eta konfidentzialtasuna eskubideak urratzen dituen
jarrerak...).
Gure urteetako esperientziak gauza anitz erakutsi digu landu dugun gai honen inguruan,
eta horietako bat honako hau da: adi egon beharra dagoela aldi oro, aztertu dugun gisako
instituzio hertsietako osasun arloko bermeak benetan gauzatzen diren ikusteko. Beharrezkoa
dugu horretarako osasun arloan diharduten antolakunde guztien inplikazioa eta laguntza, espetxe
munduak ere jendartea bera ukitzen duelako. Espetxe sistemaz arduratzen ez den jendartea ez
da osasuntsu izanen sekula. Beraz, esan bezala, bai antolakunde bai norberaren inplikazio
pertsonala ezinbestekoa ikusten dugu denon artean osatu eta hobetu nahi dugun jendarteak
aurrera egin dezan.
49
ERANSKINAK
ERANSKINA I………………………………………………………….........……….. 1
ERANSKINA II…………………………………………………………………......... 5
ERANSKINA III……………………………………………………………….......... 20
ERANSKINA IV……………………………………………………………….......... 27
ERANSKINA I
1.-Espainiako legedi eta arautegiak.
-Espainiako Konstituzioan biltzen dena: 43. 1 artikuluan osasunaren babeserako eskubidea biltzen
da
--Espainiako Kode Penalean biltzen dena:
80. artikulua:4.“Los Jueces y Tribunales sentenciadores podrán otorgar la suspensión de cualquier pena impuesta
sin sujeción a requisito alguno en el caso de que el penado está aquejado de una enfermedad muy
grave con padecimientos incurables, salvo que en el momento de la comisión del delito tuviera ya
otra pena suspendida por el mismo motivo”.
92. artikulua:“No obstante lo dispuesto en los artículos anteriores, los sentenciados que hubieran cumplido la
edad de setenta años, o la cumplan durante la extinción de la condena, y reunan los requisitos
establecidos, excepto el haber extinguido las tres cuartas partes de aquella, o, en su caso, las dos
terceras partes podrán obtener la concesión de libertad condicional.
El mismo criterio se aplicará cuando, según informe médico, se trate de enfermos muy graves con
padecimientos incurables”.
-“Ley Orgánica General Penitenciaria” delakoan osasun arloarekin lotutako zenbait artikulu:
36. artikulua:
1. “En cada centro existirá al menos un Médico general con conocimientos psiquiátricos, encargado
de cuidar de la salud física y mental de los internos y de vigilar las condiciones de higiene y
salubridad en el establecimiento...”
37. artikulua:
Para la prestación de la asistencia sanitaria todos los establecimientos estarán dotados: a) de una
enfermería, que contará con un número suficiente de camas y estrá provista del material clínico,
1
instrumental adecuado y productos farmaceúticos básicos para curas de urgencia e intervenciones
dentales...
-Espainiako “Reglamento Penitenciario ”ko hainbat artikulu:
86.4 artikulua: “En general, el tiempo mínimo de permanencia en el Centro será de ocho horas diarias,
debiendo pernoctarse en el establecimiento, salvo cuando, de modo voluntario, el interno
acepte el control de su presencia fuera del Centro mediante dispositivos telemáticos
adecuados proporcionados por la Administración Penitenciaria u otros organismos de
control suficiente, en cuyo caso solo tendrán
que permanecer en el establecimiento durante el tiempo fijado en su programa de
tratamiento para la realización de actividades de tratamiento, entrevistas y controles
presenciales.”
100.2 artikulua:“No obstante, con el fin de hacer el sistema más flexible, el Equipo Técnico podrá
proponer a la Junta de Tratamiento que, respecto de cada penado, se adopte un modelo
de ejecución en el que puedan combinarse aspectos característicos de cada uno de
los grados, siempre y cuando dicha medida se fundamente en un programa específico
de tratamiento que de otra forma no pueda ser ejecutado. Esta medida excepcional
necesitará de la ulterior aprobación del Juez de Vigilancia correspondiente, sin perjuicio de
su inmediata ejecutividad.”
104 artikulua:4.”Los penados enfermos nuy graves con padecimientos incurables, según informe médico, con
independencia de las variables intervenientes en el proceso de clasificación, podrán ser clasificados
en tercer grado por razones humanitarias y de dignidad personal, atendiendo a la dificultad para
delinquir y su escasa peligrosidad”.
196. artikulua:2. “Igual sistema se seguirá cuando, según informe médico, se trate de enfermos muy graves con
padecimientos incurables. Cuando los servicios médicos del centro consideren que concurren las
condiciones para la concesión de la libertad condicional por esta vcausa lo pondrán en
conocimiento de la Junta de Tratamiento, mediante la elaboración del oportuno informe médico”.
Eta orriko azpiko aldeko aipamena: “...La puesta en libertad condicional de quienes padezcan una
enfermedad muy grave y además incurable tiene su fundamento en el riesgo cierto que para su vida
y su integridad física, su salud en suma pueda suponer la permanencia en el recinto penitenciario.
Por consiguiente, no exige la existencia de un peligro inmidnente o inmediato ni tampoco significa
que cualquier dolencia irreversible provoque el paso al tercer grado penitenciario, si no se dieren las
otras circunstancias antes indicadas además de las previstas en el Código Penal, entre ellas, como
aquí ocurre, la menos posiblidad de los así libertos por su misma capacidad disminuida”.
200. artikulua:2.“El seguimiento y control de los liberados condicionales, hasta el cumplimiento total de la
condena o, en su caso, hasta la revocación de la libertad consicional, se efectuará por los servicios
sociales penitenciarios del Centro al que hayan sido adscritos, con arreglo a las directrices marcadas
por la Junta de Tratamiento correspondiente”.
2
207 artikulua: 1. “La asistencia sanitaria tendrá carácter integral y estará orientada tanto a la prevención como a la
curación y rehabilitación”
208. artikulua:1.“A todos los internos sin excepción se les garantizará una atención médico sanitaria equivalente a
la dispensada al conjunto de la población.”
212. artikulua:3. Los internos podrán solicitar a su costa servicios médicos privados de profesionales ajenos a
Instituciones Penitenciarias. La solicitud será aprobada por el Centro Directivo, salvo cuando
razones de seguridad aconsejen limitar este derecho”.
2.- Kode Deontologikoak
2.1.- Psikologoak
4.artikulua: “El/la psicólogo/a rechazará toda clase de impedimentos o trabas a su independencia profesional y
al legçitimo ejercicio de su profesión, dentro del marco de derechos y deberes que traza el Código
Deontológico”.
8.artikulua:“Todo psicólogo/a debe informar, al menos a los organismos colegiales, acerca de las violaciones de
los derechos humanos, malos tratos o condiciones de reclusión crueles, inhumanas o degradantes de
que sea víctima cualquier persona y de los que tuviere conocimiento en el ejercicio de su profesión”
16.artikulua: “Los deberes y derechos de la profesión de Psicólogo se constituyen a partit de un principio de
independencia y autonomía profesional, cualquiera que sea la posición jerátquica que en una
determinada organización ocupe respecto a otros profesionales y autoridades superiores”.
23. artikukua:“El ejercicio de la psicología se basa en el derecho y en el deber de un respeto recíproco entre el/la
Psicólogo/a y otras profesiones, especialmente las de aquellos que están más cercanos en sus
distintas áreas de actividad”.
27. artikulua:“Por ninguna razón se restringirá la libertad de abandonar la intervención y acudir a otro psicólogo
o profesional; antes bien, se favorecerá al máximo la capacidad de decisión bien informada del
cliente. El/la Psicólogo/a puede negarse a simultanear su intervención con otra diferente realizada
por otro profesional”
30. artikulua:“El/la Psicólogo/a no se inmiscuirá en las diversas intervenciones iniciadas por otros psicólogos”
39. artikulua:“En el el ejercicio de su profesión, el/la Psicólogo/a mostrará un respeto escrupuloso del derecho de
sucliente a la propia indimidad. Unicamente recabará la información estrictamente necesaria para el
3
desempeño de las tareas para las que ha sido requerido, y siempre con la autorización drl cliente”.
40. artikulua:“Toda información que el/la psicólogo/a recoge en el ejercicio de su profesión, sea en
manifestaciones verbales expresas de sus clientes, sea en datos psicotécnicos o en otras
observaciones profesionales practicadas, está sujeta a un deber y a un derecho de segreto
profesional, del que sólo podría ser eximido por el consentimiento expreso del cliente. El/la
psicólogo/a velará porque sus eventuales colaboradores se atengan a este secreto profesional”.
41. artikulua: “Cuando la evaluación o intervención psicológicase produce a petición del propio sujeto de quien
el/la psicólogo/a obtiene información, ésta sólo puede comunicarse a terceras personas, con expresa
autorización previa del interesado y dentro de los límites de esa autorización”.
47. artikulua:“Para la presencia, manifiesta o reservada de terceras personas, innecesarias para el acto
profesional, tales como alumnos en prácticas o profesionales en fromación, se requiere el previo
consentimiento del cliente”.
63. artikulua:“El Colegio Oficial de Psicólogos, garantiza la defensa de aquellos colegiados que se vean atacados
o amenazados por el ejercicio de actos profesionales, legítimamente realizados dentro del marco de
derechos y deberes delpresente Código, defendiendo en particular el secreto profesional y la
dignidad e indenpendencia del Psicólogo”.
64. artikulua: “El Colegio Oficial de Psicólogos tratará de que las normas de este Código Deontológico que
representan un compromiso formal de las instituciones colegiales y de la profesión ante la sociedad
española, en la medida en que la sociedad misma las valore como esenciales para el ejercicio de una
profesión de alto significado humano y social, pasen a formar parte del ordenamiento jurídico
garantizado por los Poderes públicos”.
2.2.- Medikuak:
33 artikulua:“El ejercicio de la Medicina en equipo no debe dar lugar a excesos de actuaciones médicas. Sin
perjuicio de las posibles responsabilidades subsidiarias, la responsabilidad deontológica del médico
no desaparece ni se diluye por el hecho de trabajar en equipo.
La jerarquía dentro del equipo asistencial deberá ser respetada, pero nunca podrá constituir
un instrumento de dominio o exaltación personal. Quien ostente la dirección del grupo cuidará de
que exista un ambiente de exigencia ética y de tolerancia para la diversidad de opiniones
profesionales. Y aceptará la abstención de actuar cuando alguno de sus componentes oponga una
objeción razonada de ciencia o de conciencia.Los Colegios no autorizarán la constitución de grupos
profesionales en los que pudiera darse la explotación de alguno de sus miembros por parte de
otros”.
4
XV.kapitulua. TORTURA eta pertsonekiko irainen inguruan :
60 artikulua:“El médico, en su práctica profesional, jamás debe participar, secundar o admitir actos de tortura o
de malos tratos, cualesquiera que sean los argumentos invocados para ello. Está obligado, por el
contrarío, a denunciarlos, a la autoridad competente.
El médico no participará en ninguna actividad que signifique una manipulación de la conciencia, al
margen de cuales sean los cargos atribuidos a la víctima y sus motivos o creencias”.
“El médico que conociere que cualquier persona y, más aún si es menor o incapacitado, para cuya
atención ha sido requerido, es objeto de malos tratos deberá poner los medios necesarios para
protegerlo, poniéndolo en conocimiento de la autoridad competente”.
XVII kapitulua. MEDIKU PERITUEN inguruan:
.62 artikulua.“Si en el curso de su actuación el médico perito descubriera algún hecho o circunstancia que
conlleve un riesgo importante para la vida o salud del paciente o de terceros deberá comunicarlo en
primer lugar al interesado y eventualmente a la autoridad que corresponda".
ERANSKINA II
1.- Traslado burutugabeak :
Egun espetxeratze arinduan dagoen preso gaixo larria
Epailearen autoaren aginduaz, 2008ko irailaren 4an Euskal Herrian egon beharko zuen, Donostia
Ospitaleko Oftalmologia kontsultarako (Kataratak) Ez zuten ekarri data horretan. Kontsulta
14ra atzeratu zen eta epaileak trasladoa burutzea agindu zuen, baina ez dute ekarri “traslado
prestatzeko astirik izan ez zutelako”.
2009Ko urtarrilaren 16an kontsulta zuen Donostia Ospitalean, baina ez zuten eraman.
Iñaki Etxeberria Martin, preso gaixo larria.- Topaseko (Salamanca) espetxean egun.
2.000. urtetik hona ikusmen arazoak izan ditu. 2000. urtean Miopia Magnoa eta koriorretinitisadiagnostikatu zioten Fresnesen eta 2006ko martxoan ikusmen zorroztasunaren gutxiegitasunlarria gehitzen zaio. Gainera, erretinako hemorragia ere diagnostikatu diote. Iruñeko BidekoAma Birjinaren Ospitaleko Oftalmologia Zerbitzuan ikusteko prest daude Osasunbidea-ko
espezialistak. Oraindik ez da erantzunik iritsi.
Jesús Mª Mendinueta Flores, preso gaixo larria.- Aske egun
Atxiloketa unetik arazoekin ibili izan da. Atxiloketa unean bizkarrezur dortsal eta lunbarrean hiru
bala inpaktu izan zituen. Ondoren, 1993tik aurrera min eta parestesiak jasaten ditu. 1997/01/02an
5
L5-S1 tarteko Hernia Diskala diagnostikatzen diote. Tratamendu kirurgikoarena aipatzen da. Urte
bereko abenduan eskuinaldeko Hernia Inginala eta ezkerraldekoaren zantzuak diagnostikatzen
dizkiote eta tratamendu kirurgikoa aholkatzen dute. Beraz, eta ikusirik Nafarroako OspitalekoKirurgia Zerbitzuko zerbitzuburua prest dagoela bere jarraipena egiteko eta tratamendua
ezartzeko, 98/07/12an Iruñeko espetxera eramatea eskatzen die Malagako Espetxe ZaintzarakoEpaileari eta DGIP-ri. 99/05/14an epaileak uko egiten dio eskaerari. Bitartean, egoerak okerrera
egiten du: 2000ko otsaila eta azaroko azterketek endeka-aldaketak azaltzen dituzte. Gauzak
horrela, Nafarroako Ospitaleko Neurokirurgia Zerbitzua prest agertzen da jarraipena egin etatratamendua ezartzeko. Ondorioz, Iruñera eramateko eskatzen da berriro. 03/08/28anEntzutegi Nazionaleko EZE-Zentralak uko egiten dio konfiantzako medikuak ikusteari.Ondorioz, espetxeak ez du baimentzen bisita. 2004eko maiatzean endeka-aldaketa gehiagoazaltzen dira eta 2005eko martxotik aurrera oinazeak orokortzen eta ahulezia handitzen doaz.
Helegite berri bat pausatzen da konfiantzazko medikuak ikusteko. Gainera, 05/05/31an aldibaterako trasladoa eskatzen da, Osasunbidea-ko Traumatologia Zerbitzuak ikusi ahal izateko.
05/09/26an du hitzordua, baina kontsulta ez da gauzatzen Málagan jarraitzen duelako oraindik.
06/01/16an beste traslado bat eskatzea planteatzen da, irailean gauzatu ahal izateko kontsulta.
2007/05/07: Kontsulta eskatua zuen Ubarmingo klinikan (Iruñea), baina ez dute ekartzen.
Egun aske dagoen preso gaixoa .
Artikulazio arazo larriak zituen. Aldaka baten ebakuntzaren beharra bazuen ere, 2010ean 9 aldizukatu zioten trasladoa Burgoseko espetxetik Euskal Herrira, Donostia Ospitaleko Traumatologia
Departamenduan kontsulta jasotzeko.
Egun aske dagoen presoa
Adenoma bat du ezkerraldeko suprarrenalean. 2 aldiz ukatu diote Donostiarako trasladoa,
Donostia Ospitaleko Urologia Departamenduko kontsultarako: 2010eko abuztuaren 6an eta2011ko urtarrilaren 12an.
Zuerako espetxean egun dagoen preso gaixoa.
Prostatitisa. Galdakaoko Ospitaleko Urologia Departamenduan 2011ko maiatzaren 20an zuen
kontsultarako trasladoaren baimena ukatu zioten..
Ibon Iparragirre Burgoa. Preso gaixo larria. Alcala Mecon egun, 2011ko urriko 17tik 2014ko
martxoaren 7a arte espetxeratze arinduan egon ondoren.
HIESA. Birritan ukatu zioten, “segurtasun arrazoiengatik”, Donostia Ospitaleko Barne Medikuntza
Zerbitzuko kontsultara joatea: 2011ko ekainaren 23an eta uztailaren 20an.
Egun Puerto Ieko (Cádiz) espetxean dagoen presoa
Hernia diskal estrusoa Z5-Z6 mailan, Mielopatiarekin. Arriskuaren egoeraz jabetua, eta lesioa
aurrera doala aztertu ondoren, 2012ko azaroaren erdialdera Gurutzetako Ospitalera (Barakaldo)
eramatea eskatzen du, kontsulta eta kirurgia interbentzioa egiteko.
Abenduaren 7an ez dutela eramango baieztatzen da, zaintza epailearen ebazpenak horrela
aginduta.
6
Ventura Tomé Queiruga. Egun zigorra etenda dagoen preso gaixo larri ohia.
Birika eta prostatako minbizia pairatzen ditu. 2013ko abuztuaren 8an SGIPek (Secretaría
General de Instituciones Penitenciarias) Nafarroako Ospitale Probintzialeko kontsultarakotrasladoa ukatu zion. 2013ko azaroaren 28an hitzordua zuen Nafarroako Ospitale
Probintzialeko Onkologia Zerbitzuan, baina ez zuten eraman. 2014ko urtarrilaren 17an SGIPek
urtarrilaren 21ean Iruñeko Ospitale Probintzialean zuen hitzordurako trasladoa ukatu zion. 2014kootsailaren 17an Entzutegi Nazionaleko Espetxe Zaintzarako Epaitegi Zentralak otsailaren
18an Nafarroako Ospitale Probintzialean zuen hitzordurako trasladoa ukatu zion.
2.- Asistentzia ezak, utzikeriak e.a.. eragindako zenbait kasu.
Jon Bienzobas Artetxe (Saint Maur)
2012ko azaroaren 12an sudur kirurgia interbentzioa egin zioten (septoplastia eta kornektomia) eta
Saint Maur-eko espetxera itzuli zioten.
25eko arratsaldean (19etan) sudur hemorragia garrantzitsua pairatzen hasi zen. Espetxeko
funtzionarioei abisatu ondoren, aurki ospitalera aterako zutela agindu zioten. Bere ziegan hetsia izan
ondoren hemorragiak azkartu zela ohartu ondoren, abisua pasa zuen berriz; sudurra estaltzeko
gomendatu zioten. Arrats osoa odoletan jarraitzen zuenez, hemorragia oso larria bihurtu zelarik,
konortea galtzeko eta bere odoletan itotzeko arriskuan ikusi zuen bere burua. Ondorioz, bere kideek
atea zabaltzeko eskatu zuten behin eta berriz; ez zuten zabaldu goi agindua falta zelako. Azkenik,
26ko goizeko 6etan atea zabaldu zuten eta inguruko ospitaleko larrialdietara eraman izan behar
zuten, non medikuek odol-huste larria dela-eta hilzorian ezon zela baieztatu zioten.
Egun aske dagoen preso gaixoa
05/09/21ean, goizean, kirola egiten ari zela sorbaldaren luxazioa sufritu zuen . Erizaindegira eraman
zuten, baina ezin izan zioten erredukzioa egin. Ospitalera ateratzea eskatu zuten lagunek, baina oso
berandu arte ez zuten atera, trasladoa burutzeko guardia zibilik ez zegoelako aitzakia pean.
Azkenean gaua aldera atera zuten, oso baldintza txarretan (furgoneta arrunta batean, sorbaldaren
egoera kontuan hartu gabe…), istripua gertatu eta 13 ordura. Ospitalean ere saiatu ziren erredukzioa
egiten (poliziak bertan zeudelarik) baina ezin izan zuten lortu eta azkenean ebakuntza egitea erabaki
zuten. Erredukzio kirurgikoa egin zioten, baina hainbeste orduz baldintza horietan egonagatik ez
zaio guztiz ondo geratu.
2007/03/05ean, aurretik gertatu bezala, sorbalda atera zitzaion berriz. Ezin sartuz ibili ziren
espetxeko erietxean (aurretik gertatu bezala), eta ospitalera eraman behar zutela erabaki zuten.
Ospitalera ateratzeko, guardia zibilik ez zegoela esan zuten, eta horrela, sorbalda aterata eduki
zuten, nolotilez josia, gauerdiko 12,30etan ospitalera atera zuten arte. Ospitalean, sorbalda bere
lekura eramatea lortu zuten. Goizaldeko 5, 30etan espetxera itzuli zuten. Min handiarekin dago eta
nolotilak etengabe hartzen.
Aurreko aldian, orain atera zaion sorbalda operatu behar zutela esan zioten ospitalean, baina
espetxean ez diote kasurik egin eta ez dute ospitalera atera dagozkion frogak egitera eta operazioa
burutzeko. Salaketa jarriko du familiak. 07/04: Errepikatu da gertakizuna.
7
Egun Castellón dagoen preso gaixoa.
2007an, bi hilabete luze ibili izan zen oinazez eta botaka, botika hartzen. Besikula kolikoaren
aztarnak zituen, baina, eskatu arren, sei hilabeteren buruan egin zioten ekografia. Hilabete batean
14 kilo galdu zituen.
Fleury Merogisen egun dagoen preso gaixoa.
2005/03/29an Evryko Ospitalera eraman zuten, obarioko kiste bat kentzeko. Jasandako tratua guztiz
iraingarria izan zen: poliziak une oro zeuden bere ondoan, egin zizkioten froga guzietan. Ebakuntza
egiteko tenorean, eskuburdinez lotu zuten ohera eta horrela anestesiatu zuten. Salaketa publikoa
egin da.
Egun etxean, espetxeratze arinduan dagoen presoa gaixo larria
2006/12/23an salaketa bat pausatzen du ziatika atake baten ondoren ospitalera ez ateratzeagatik.
Egun aske dagoen preso gaixo larria
2006/02/23an Nafarroako Ospitalera eraman zuten, kontsulta pasatzeko (bular batean ebakuntza
egina diote: kartzinoma bat kendu zioten). Kontsultan zegoelarik arazoak izan zituen poliziekin: ez
zuten kontsulta gelatik alde egin nahi. Azkenean txabusina bat eman zioten, poliziek ez ziotelako
kasurik egin erizainaren aginduari. Kontsulta ondoren, beren presentzia onartu ezean frogarik egin
gabe itzuliko zirela mehatxatu zioten poliziek. Ordu batzuk beranduago polizia berekin eraman
zuten mamografia eta ekografia bat egitera. Lortu zuten bakarra izan zen gizonezko polizia
ateratzea, emakumezkoa barnean geratzen zen bitartean. Martxoaren 8an Onkologia kontsultara
eraman zuten. Espetxetik ateratzeko atzetik eta estu lotu zioten eskuburdinekin. Berak kexa azaldu
zien, arriskutsua zela adieraziz, bere gaixotasuna dela-eta “linfagitis” bat sortzen ahal ziolako
jarrera horrek. Ez zioten jaramonik egin, “aginduak” zirela esan ondoren. Kontsultan sartu arte
eduki zuten horrela, eta ez zioten inolako kasurik egin medikuak Presoa eskuburdinez atzetik eta
estu ez lotzea esan zienean poliziei. Marka sakonak utzi zioten eskuburdinek. Salaketa aurkeztu
zuen Zaintza Epaitegian.
Gotzone López de Luzuriaga, egun aske dagoen preso gaixo larria.
2007/09/20an, Jaen IIko kartzelan egonik, ospitalera erradioterapia tratamendua hartzera eraman
zutenean, besoak atzetik lotu zizkioten guardia zibilek. Kontuan izanik 3 hilabete lehenago bular
batetik operatu zutela (tumorea kentzeko), alde horretako besoa minberatua izaten du. Baina hala
ere, besoa atzetik esposatu zuten, min bizia eraginez. Baina, gainera, bi erradioterapia sesio ukatu
zizkioten, urriaren 17an azkena: Poliziak ez zuten eraman eta, ondorioz, tratamendua jaso gabe
geratu da. Gainera, urriaren 24ean, tratamendua jasotzera atera behar zutelarik, bortxaz eta
indarrezko jarrera jasan zuen polizien aldetik; ondorioz, ukatu egin zen baldintza horietan ospitalera
ateratzera.. Arduraduna poliziarena dela ematen du, baina espetxearena ere bada, nahiz eta bertako
sendagileak gertatutakoa salatu. Gainera, azaroaren 12an ere ez zuten erradioterapia hartzera atera,
makina hondatua zegoelakoan. 2012ko maiatzean ezin izan zuen mamografia froga bat burutuDonostia Ospitalean, ertzainek bere ondotik aldentzeari uko egin ziotelako
8
Villabonako espetxean egun dagoen preso gaixoa.
2004/07an Avilako ospitalera eraman zuten errebisio bat egitera. Ospitalera eskuburdinez lotua eta 3
poliziekin iritsi zen. Medikuak hala agindu arren, poliziak ukatu ziren kontsultatik ateratzeko: oso
arriskutsua zela eta atea zabalik egonik kontrolatu behar zutela. Espetxerako bidaian, poliziek
ileetatik hartu eta furgoiaren paretaren aurka bota zuten irain eta mehatxuen artean, eskuburdinez
loturik zuten bitartean. Gertakizun hau salatu egin zuen Avilako epaitegian, baina honek artxibatu
eta, horrekin nahikoa ez eta, prozedura penal berri bat ireki diote “salaketa faltsua”gatik (06/04/21).
Egun espetxeratze arinduan dagoen preso gaixo larria.
2005eko azaroaren 13an eta 15ean bi tronbosi izan zituen. 13koan 3-5 minutuko indar eta
mugikortasunaren gabezia sumatu zuen bat-batean ezkerreko hankan. 15ean berriz, eskuineko
begiko ikusmena galdu zuen 5-10 minutuz. Neke handia sentitu zuen aldi berean: gaixotasun
zerebrobaskularraren zantzu garbiak. Egoera larria izanik, 15ean bertan espetxetik (Mansilla –
León-) Leongo Ospitalera eraman zuten; bidaian poliziengandik jasandako tratua salatu zuen:
irainak, probokazioak… Ospitalean, berriz, Larrialdiak Zerbitzura eraman zuten eta ondoren
Neurologia Zerbitzuko medikuak ikusi zuen. Une oro 6 poliziaz inguratua egon zen kontsultan.
Zenbait esplorazio egin ondoren, 24 ordu igaro orduko espetxean zegoen berriro, polizi furgona
arrunta batean. Arrazoia: “Durante su ingreso, el paciente permaneció asintomático, motivo por el
que es dado de alta”. Hau da, ez zuten kontuan hartu ordu batzuk lehenago izandako arazo larria,
ezta bere profila: diabetikoa, tentsio arterial altukoa, adinekoa… Esan beharra dago oro har
ospitaleko jarrera presoekiko (edozein motakoak izanik ere) kaxkarra dela oso.
2009ko abenduaren 26an, bularreko anginak jota, Dueñasko erizaindegira eramaten dute
elektrokardiograma bat egiteko. Emaitza: “...Cambios compatibles con isquemia aguda en cara
postero lateral”. Hau da, angina larri bat. Halere, ez dute ospitalera eramaten, bere ziegara baino.
Uztailean bularreko angina diagnostikatu zioten eta 2010eko 6an larrialditan ingresatu behar izaten
dute, bihotzeko batek jota.
2010eko urtarrilaren 10ean alta eman eta espetxera itzultzen dute, bihotzekoa eta
kateterismoa (bi stent ezarriak) eta bere egoera orokorra zein adinari jaramonik egin gabe.
Badajozeko espetxean egun dagoen preso gaixoa.
2009Ko abenduaren 22an bere buruaz beste egiten saiatzen da, eta egun berean espetxez mugitzen
dute. Bezperan, konfiantzako psikologoa bera eta mediku zuzendariordearekin egon zen eta
arriskuaz ohartarazi zion azken honi: bere buruaz beste egiteko saioaren arriskua zegoela eta
kentzeko arriskugarri izan zitezkeen gauza guztiak. Eta espetxetik ez mugitzeko: lagunekin
ezartzeko. Espetxeak, aldiz, egun berean ateratzen du modulutik eta Badajozerako bidean ezartzen
du. Abenduaren 28an iristen da bertara eta protokoloa ezartzen diote bertan.
Villanublako espetxean (Valladolid) egun dagoen preso gaixoa.
2010eko otsailean, eta aurreko hilabetean arazorik gabeko konfiantzako psikologoaren bisita izan
ondoren, psikologoaren bisitak mozten dizkiote. Arrazoia: bi bisitekin “nahiko” bisita izan dituela
dagoeneko (bisita bakarra izan du momentuz). Azkenean, onarzten dute akatsa eta bisita bat gehiago
onartzen diote, baina azkena izango dena. Bestalde, ez diote konfiantzako medikuak eskatutako lo
egiteko DIAZEPAM ematen Aldiz, KETIAPINA ematen diote (neuroleptikoa) . Medikazio
aldaketa honek ez du arrazoi terapeutikoa izaten are gehiago Ketiapinaren indikazioak , psikosia
eta depresio nagusiak izaten dira eta kasu honetan ez dago halako diagnostikoa.
9
Txus Martin Hernando, preso gaixo larria. Zaballan egun.
Bere osasun egoera larria izanik ere (Nahasmen eskizoafektiboa), 2001ko uztailaren 10ean
erizaindegira joatea behartzen dute. Aurretik, txosten medikuen kopiak eta eskaner bat egitea eskatu
zuen, baina baldintza gisa erizaindegian sartzea ezartze diote, Psikiatraren kontsulta pasatzeko.
Azkenean behartzen dute, jakinik ere kideengandik bakartua egoteak kalte larria egiten diola
(egoera horretan izan zuen bere buruaz beste egiteko saiakera), erizaindegian edukitzen dute bi
egunez, bakartua, tratamendu berezirik gabe eta psikiatraren kontsultatik pasa gabe. Okerrera egiten
du bere gaixotasunean.
2011/05/13an ez dute uzten sartzen bere psikologoa, “Madrileko agindua” iritsi ez zelako.
Espetxeak jakinarazi zion aurretik psikologoari bisitarako baimena onartua zuela, bisita eguna
psikologoak berak jarri behar zuen. Hala egin zuen, baina egun horretan ez zioten utzi espetxera
sartzen. Kasu larria da, pertsona hau egoera psikologiko delikatu batean dagoelako (bi saio izan ditu
bere buruaz beste egiteko).
Unai Parot Navarro. Puerto IIIn egun.
Prostatitis arazoa dela eta, 2011ko apirilean Puerto Realeko Ospitaleko Urologia
kontsultara hitzordua eskatua dagoela esaten dio espetxeko medikuak. Hilabete bat beranduago,
ospitalera deitu ondoren, kontsulta ez dela eskatua izan baieztatzen da. Gezurretan aritu izan da
espetxeko medikua.
Ibon Fernandez Iradi, esklerosi anizkoitza duen presoa. Lannemezango espetxean egun.
2011ko otsailean espetxeko medikuaren kontsultara doa, ezkerralde osoko oinaze biziek jota.
Erresonantzia magnetiko froga egingo ziotela esan arren, urriaren hasiera arte ezin izan zuen froga
hori egin. Hernia diskalaren itxura bazuen ere, konpresio medularra baztertu beharra zegoen berak
dituen sintomekin; zenbat eta gehiago atzeratu froga, orduan eta arrisku handiagoa dago. Froga
Madrilgo klinika pribatu batean egitea ukatzen zion espetxeak.
Albocasseren (Castelló) egun dagoen preso gaixoa.
2010ko otsailean hernia diskala eta varicocele ebakuntzarako itxaron zerrendan ezarri zuten.
2011ko ekainean zerrendan jarraitzen zuen oraindik; ez zuten atera. Dirudienez, inolako azalpenik
gabe atera zuten aurreko zerrendatik. 2012ko maiatzean, berriz, ebakuntzarako preoperatorioko
froga guztiak eginak zituela, frogak eta anestesistaren kontsultaren txostena “ez direlaagertzen” esaten diote eta ez dute operatzen.
Iñaki Etxeberria Martin, preso gaixo larria. Topaseko (Salamanca) espetxean egun.
Miopia Magnoa. Erretinaren askatzea. 2010/10/13an Zuerako espetxera eraman zuten, baina
iristerakoan bere txosten medikua eta medikazio tratamendua desagertzen dira.
Jose Migel Etxeandia Meabe. Obsesio-konpultsio Nahasmena duen preso gaixo larria. Aske
egun
Pertsona honek 2011an bost hilabete (maiatzetik urrira bitarte) egon zen bakartua isolamendumoduluan. Bere gaitza dela eta (OKN), ezin du bakartua egon. Gainera, bere osasun egoera dela
eta, espetxe agintaritzak berak 2. graduan ezarri zuen, bakartua ez egoteko aginduarekin.
10
Heste eta hortz arazoak dituen presoa. Puerto Ieko espetxean egun.
2007ko hasieratik oinaze orokortuak izan ditu. Hortz arazoa izan daitekeelakoan, maxilofazial
baten beharra zuen. Espetxea horretaz arduratzen ez zenez, familiak aurkitu zuen Puerto de santa
Marian eta bere klinikara eraman zuten ortodontzia lana egin ahal izateko. Baina hurrengo
kontsultan haginlaria ukatu zen baldintza horietan artatzera (poliziez inguratua...). Gauzak horrela,
espetxeak uko egin zion espezialistak bilatzeari, familiaren eskutan utziz lan hori. 2008ko martxoan
beste haginlari bat aurkitu zuen familiak, baina espetxeak ukatu egin zion kontsultara ateratzea
“segurtasun neurriengatik”. Ondoren, gorputz erdia oinazez zuenez, traslado tenporala eskatu zuen
endodontzia bat egin ahal izateko, baina Espetxe Agintaritzak ukatu zion trasladoa. Honetaz gain,
barne direktiba bat omen dago non debekatzen den familiak espezialistak bilatzea kanpoan.
3.-Profesionalen bisita ukatuak:
1999/07/19an Málagako espetxeak ez du onartzen Málagako Espetxe Zaintzarako epaileak preso
gaixo bati baimendutako konfiantzazko medikuaren (Koldo Morras) bisita. 03/08/28anEntzutegi nazionaleko Zaintza Epaitegi Zentralak ez du baimentzen konfiantzako medikuen
bisita. 05/10/25ean Málagako espetxeak ukatzen du bisita mota hori.
2003ko otsailean preso gaixo batek (Logroñoko espetxean zegoena, kalean egun) bere osasun
egoera dela-eta (Diabetesa, Hipertentsioa, arazoak ikusmenarekin…), konfiantzazko medikuaren
(Koldo Morras) bisita eskatzen du; 03/06/24ean Logroñoko espetxeko Zuzendaritzak ez dubaimentzen bisita mota hau. 06/07/05ean onartu egiten diote konfiantzazko medikuak ikustea.
2004/07/01 ean Iruñeko espetxeak ukatu egiten dio preso gaixo larri bati ( Kolitis ultzerosoa)Zaragozako epaileak baimendutako konfiantzako medikuaren (Koldo Morras).
2006ko otsailean preso gaixo batek (ziatikoa, bizkarreko arazoak: eskoliosisa, protusioak,
sakroilitisa…Fresnesen egun) Justo Atristain konfiantzazko mediku-traumatologoa ikusi ahal
izatea eskatzen du. 06/05/04 ean Alcalá Mecoko zuzendaritzak ez du baimentzen bisita: “…que
no se considera conveniente su autorización por motivos de seguridad, atendiendo a informes de la
DGSIP…”.
2006ko maiatzaren hasieran eskaera egin ondoren, . 2006ko m aiatzaren bukaeran Krispin Batizpsikiatraren bisita ukatzen diote (DGIP) preso gaixo bati.
2006/05/26 an eta 06/11/21ean Justo Atristain traumatologoaren bisita ukatzen diote (DGIP)
preso gaixo bati Herrera de la Manchan
2006/11/20 an Justo Atristainen bisita ukatzen diote (DGIP) Alcala-Mecon dagoen preso gaixo
bati. ( Condropatia rotuliana eta zerbikalgia dituena)
2006/12an eta 2007/04/16an Justo Atristainen bisita ukatzen diote Zueran dagoen preso gaixo
bati. (Hepatitis B kronifikatua, lesioa kanpoaldeko meniskoan)
2007/05ean Krispin Batiz eta Sara Chivite psikiatrei preso gaixo bat ikustea ukatzen diete
(psikosi psikogeno episodio bat, autolesioarekin) Badajozeko espetxean.
2007ko amaieran Justo Atristainen bisita ukatu diote preso gaixo bati Almeriako espetxean.
11
2008/01/15ean, Ixone Legorburu psikologoaren aurretik baimendua zuten bisita ukatzen diete bi
preso gaixori Logroñon eta beste bati (2007/10/05ean baimendua) Alcalá-Mecon.
2008/01/19a aldera Ixone Legorbururen bisita ukatzen diote aurretik baimendua zuen preso gaixo
bati Aranjuezen.
2008/02/07an Ixone Legorbururen bisita ukatzen diete aurretik baimendua zuten bi preso gaixori
Zueran
2008/02/08an Ixone Legorbururen bisita ukatzen diote aurretik onartua zuen preso gaixo bati
Aranjuezen eta beste bati Sorian.
2008/02/11ean Ixone Legorbururen bisita ukatzen diete aurretik baimendua zuten bi preso gaixoei
Langraizen.
Hona hemen DGIP-ko aginduaren testua, Alcalá-Mecoko espetxeak notifikatua Ixone
Legorburu psikologoaren bisita ukatzeko:
Por la presente se le comunica que, respecto a su solicitud del día 2 de enero de 2008 de
asistencia psicológica por parte de la psicóloga, ha recibido oficio de la Dirección General
de IIPP por el que se participa que, con respecto a la psicóloga antes citada, en lo
sucesivo y por razones de seguridad no se considera conveniente su autorización por parte
de la Unidad de Coordinación de Seguridad.
2009/09: Esti Gorostiaga medikuari onartzen diote hasieran Dueñasen preso gaixo bat ikusteko
baimena, baina psikologoa ez dela konturatzen direnean kentzen diote.
2010/01/28: Oihana Barrios psikologoaren bisita ukatzen diote Villanublako espetxean dagoen
preso gaixo bati. Ondoren onartzen diote, baina bakarra eta besterik ez.
2011/05: Koldo Morras medikuaren bisita ukatzen diote Jesus Maria Mendinueta preso gaixo
larriari, Albocasser espetxean, “segurtasun neurriengatik” eta prentsaurreko batean euskal preso
politikoen osasun asistentziari buruzko kezkak azaltzeagatik.
2011/05: Nagore López de Luzuriaga psikologoaren bisita ukatzen diote preso gaixo bati,
Mansilla (León) espetxean, “segurtasun arrazoiengatik”.
2011/06/23 : Oihana Barrios psikologoaren bisita ukatzen diote preso gaixo bati Topaseko
(Salamanca) espetxean.
2011/12/26: Konfiantzako 2 haginlarien bisita ukatzen diote Albocassereko (Castelló II) espetxean
dagoen preso bati, “Amnistiaren Aldeko Batzordeko” medikuak direla eta “espetxearen
segurtasuna” kolokan jartzen dutela argudiatuz.
2012/02/02: Entzutegi Nazionaleko Zaintza Epaitegi Zentralak konfiantza 2 haginlarien bisitaukatzen dio Albocasser (Castelló II) espetxean dagoen preso bati, “Amnistiaren Aldeko
Batzordeko” medikuak direla eta “espetxearen segurtasuna” kolokan jartzen dutela argudiatuz.
12
2012/05: Krispin Batiz psikiatrari Mansillan dagoen preso gaixo bati konfiantzako mediku bezala
bisitatzeko ukatzen diote.
2012/05/21: Konfiantzako 3 haginlarien bisita ukatzen dio Algecirasko espetxeak bertan dagoen
preso bati, “Amnistiaren Aldeko Batzordeko” medikuak direla eta “espetxearen segurtasuna”
kolokan jartzen dutela argudiatuz.
2015/04ean Oihana Barrios psikologoari aurretik onartutako honako espetxeettako bisitak ukatzen
dizkiote: Basauri (Bizkaia), Zaballa (Araba), Foncalent (Alacant), Botafuego (Algeciras),
Dueñas (Palencia), Estremera (Madril), Villabona (Asturies) eta Alcalá Meco (Madril).
4.-Preso gaixoen ibilbide juridikoa: traslado eta askatasun eskaerak
IZEN ABIZENAK ESKAERA ERANTZUNA ONETSIA/GAITZETSIA
Agirre Agiriano, Jon(Preso gaixo larri ohia.
Aske egun)
2005/07/15 -92. art.
2007/01/12 -92 art.
…2005/11/21…
2006/04/21 Apel
...2007/12/05
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
Altuna Zumeta, Olatz (Aske egun)
2008/02/05 Behin-
behineko askat. ...2008/06/18 ...Onetsia
Barandalla Iriarte, Bautista (Preso gaixo
larri ohia.
Aske egun)
2002/09/02 -92 art. KP,
-104. art, 196. art
EA…………….
2006/11/27 -92. art.
KP………………..
2007/02/12 -Erref...
2009/05. 100.2. espetx.
Arindua...
...2003/02/27
..2007/02/02
..2007/03/16
.
...2009/06716
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Onetsia
Castillo González de Mendibil Emilio
2007/03/22. Trasladoa ...07/05
..2007/11/14 BB askat.
...Gaitzetsia
...Onetsia
Dieguez Gomez, Juan Pablo (Preso gaixo larri
ohia.
Aske egun)
?... (100.2)... ...2011/01/20 ...Onetsia
Elkoro Unamuno, Jose Luis (Preso gaixo larri
ohia.
Aske egun)
2009/11/?. Kondenaren
etena osasun
arrazoiengatik..
2010/10/? 100.2 art.
...2009/11/?..
...2010/10/14
...Gaitzetsia
...Onetsia(etxean
kontrol
telematikoarekin)
Etxaniz Garcia, Julen 2009/10/?. Trasladoa
Gipuzkoako
Poliklinikan konts.
Egiteko (bi eskaera).
...2009/10? ...Onetsia
13
Etxeandia Meabe, Jose Migel (Preso gaixo larri
ohia.
Aske egun)
2007/01/11 -92 art. .
100.2 art.ren ezarpena
(Espetxeratze arindua)
...2007/06/01
...2014ko martxoa
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
Fernandez Iradi, Ibon (Preso gaixo larria)
2014/01.Zigorraren
etenaren eskaera.
2014/08/25.Apelazio
helegitea.
...2014/06/20
...2015/03/26.Pariseko
Helegite Auzitegia.
...Onetsia baina beste
epaitegi baten
irizpidearen pean.
...Gaitzetsia
Figueroa Fernández, Anjel (Preso gaixo larri
ohia. Zendua egun)
2007/04/12 -92 art...
2008/04/? Kondenaren
etenaren eskaera..
..2007/07/31..
...2008/05/?
..2008/11/12 (100.2 art.)
..Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Onetsia
Foruria Zubialdea, Jose Ramón (Preso
gaixo larria.
Espetxeratze arinduan
egun)
2004/11. Zigorra etxean
betetzeko eskaera...
2006/12/28 -92
art....................
2011/08/?. 100.2 art.
..2006/02…
..2007/03/15.
2007/05/17 Erref.
Helegitea..
...2011/08/19.
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Onetsia
Gil Cervera, Mikel (Preso gaixo larria.
Espetxeratze arinduan
egun )
2006/12/18 -92 art...
2007/10. Trasladoa
ebakuntza egiteko.
(DGIP)...
2009/02.Espetxeratze
arinduaren tramiteak
(espetxeak eskatua)
..07/07/26
...08/02/22
...2009/04/29 (100.2 art.)
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Onetsia
Gimon, Lorentxa (Preso gaixo larri ohia.
Zigor etenaren egoeran
egun)
2015/02. Zigorraren
etenaren eskaera
epaileari.
...2015/11/24. Epaitegia.
2016/02/25.Pariseko
Zigor Aplikaziorako Dei
Auzitegiak
...Onetsia baina
prokuradoreak
errekurritua.
...Onetsia
Gogorza Otegi, Aitzol (Preso gaixo larria)
2013/04/10. Zigorraren
etenaren aldeko eskaera
(Kode Penaleko 80.4
art.) Eneko Zigor
Aretoko Lehen Sailari
14
2013/08. 100.2 art.
ezartzearen aldeko
eskaera Espetxeari.
2014/05/08. Zigorraren
etenaren eskaera
mantentzen da.
2014/05. 100.2 art.
eskaera: Kexa helegitea
EZEZaren aurrean.
2014/07. Erregu
helegitea Zigorraren
etenaren eskaeraren
inguruan.
2014/08.100. art.
eskaera: Erreforma
helegitea.
…?
...2014/07/22
...2014/08/01
...2010/10/10
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
Gonzalez Peñalba, Belen (Preso gaixo larria.
Espetxeratze arinduan
egun)
2009/10/?.Trasladoa
EHra minbizirako
tratamendua jasotzeko...
2009/11/?.100.2 art.
(espetxeak eskatua)..
..2009/10/?
..2009/11/?
...Gaitzetsia
...Onetsia (etxean
kontrol
telematikoarekin)
Gordo Castro, Xabier (Aske egun)
2006/12/28 -92 art.. ..07/07/31 ...Gaitzetsia
Gorostiaga Retuerto, Mª Dolores (Preso gaixo larri ohia.
Aske egun)
2006/12/12 -92. art.
2007/04:196. art…
(Espetxearen esk.)
2008/07/10: 100.2 art.
(Espetxearen eskaera)...
...2007/04 (DGIP)
..2008/11/12
...Gaitzetsia
...Onetsia
Ibañez Oteiza, Mikel (Preso gaixo larri
ohia. Baldintzapeko
Askatasunean zendua)
2008/04/30: Abokatuak
behin-behineko
askatsauna eskatzen
du...
2010/09: 100.2 art...
(espetxearen eskaera)
2011/01 Balditzapeko
...2008/06/12
...2010/09/15
...Onetsia (Donostia
Ospitalera trasladoa eta
alta jaso ondoren
espetxeratze arinduan
etxean)
..Onetsia (Espetxeratze
arinduan etxean,
15
askatasuna (espetxearen
eskaera...
..2011/01/14 kontrol
telematikoarekin)
...Onetsia
Iparragirre Burgoa, Ibon (Preso gaixo larria)
2011/05/25 (traslado
eskaera, kontsultara
ekainaren 23an)...
2011/06/30? (traslado
eskaera, kontsultara
uztailaren 20an)...
2011/10/12 (100.2 art)
2014. 100.2 artikuluaren
ezarpena
.
..2011/06/23
...2011/07/20
...2011/10/17...
...2014/09/29
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Onetsia
...Gaitzetsia
Legina Aurre, Kepa 2011/03/? (traslado
eskaera Kontsultara)... ...2011/05/26 ...Gaitzetsia
López de Luzuriaga Hernández, Gotzone (Preso gaixo larri ohia.
Aske egun)
2007/08/02 196 art.
espetxearen eskaera... … 2007/11/16 ...Gaitzetsia
Martin Hernando, Jesus Mari (Preso gaixo larria)
2014/05/22 100.2 art.ren
helegitea EZEZren
aurrean, Espetxe
Arautegiko 86.4 art.ren
harira.
2014/12 Erreforma
helegitea.
2015/03/17 Apelazio
helegitea Entzutegi
Nazionaleko Zigor
Aretoko Lehen Sailaren
aurrean.
2015/09 Espetxe
Arautegiko 86.4 art.ri
buruzko 100.2 art.ren
helegitea EZEZren
aurrean, 2. graduan
sailkatzearen inguruan
...2014/11/27
...2015/03/09
...2015/09/23
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
Maruri Basagoitia, Lander
2006/12/21 -92. art...
? Traslado eskaera..
...?
..2007/05/19
...Gaitzetsia
...Onetsia. Langraizera
16
ekarri dute.
Mendizabal Alberdi, Juan M. (Aske egun)
2008/02/05 Behin-
behineko askat. ..2008/06/18 ...Onetsia (09-4-29ean
espetxeratua berriz)
Pérez Díaz, Jose Maria(Preso gaixo larria. Aske
egun)
2010/07-2011/01.
Trasladoa Donostia
Ospitalera kontsultara
...Bederatzi aldiz
gaitzetsia
Rego Vidal, Juan José(Preso gaixo larri ohia.
Aske egun)
2004/01/18 Traslado
eskaera DGIPera..
2004/05.Kexa helegitea
EZEZera.
2005/12/01 Kondenaren
etetea ENra.. –KPko
80.4 art. ……………….
2006/12/01 -92 art...
2007/03/14 Traslado
eskaera
DGIP……………..
2007/05/22 Traslado
esk. EZEZra……
2007/05/23 Erref.
helegitea 92 art...
2007/10/11 Traslado
esk. EZEZra (gero
DGIPera)...
(?)Traslado eskaera
EZEZra...
2010/01/11 Kondenaren
etena ENra. ..
Espetxeratze arindua
(100.2 art.)...
..2004/03/01..
.2006/07/01..
..2006/02/13..
....2007/03/28….
...2007/04/12..
...2007/07……
...2007/07/20
...2008/02/22...
...2010/02/18
...2010/02/18
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Ez du bere gain
hartzen (DGIP)
...Gaitzetsia
...Onetsia (etxean
kontrol
telematikoarekin)
Sagarzazu Olazagirre, Ramón (Aske egun)
2007/03/07 BB ask....
?/?/?Behin-behienko
askatasuna...
..2007/03/30
..2007/10/01
...Gaitzetsia
...Onetsia
17
Salutregi Mentxaka, Jabier (Aske egun)
2008/02/05 BB ask... ....2008/07/02. ...Onetsia (
2009/04/29an
espetxeratua berriz)
Sanchez Mendaza, Pello (Preso gaixo larri ohia.
Aske egun)
2007/11/02 BB ask.
(EF)..
2008/06? BB
askatasuna
...2007/11/15
...2008/12/08
...Gaitzetsia
...Onetsia
Tomé Queiruga, Ventura (Preso gaixo larri ohia.
Zigo etenaren egoeran)
Nafarroako Ospitale
Probintzialeko kontsulta
hitzordurako
baimenaren eskaera...
Nafarroako Ospitale
Probintzialeko kontsulta
hitzordurako
baimenaren eskaera...
Iruñeko Ospitale
Probintzialeko kontsulta
hitzordurako
baimenaren eskaera...
Nafarroako Ospitale
Probintzialeko kontsulta
hitzordurako
baimenaren eskaera...
Nafarroako Ospitale
Probintzialeko kontsulta
hitzordurako
baimenaren eskaera..
Zigorraren etenaren
eskaera
...2013/08/08 (SGIP)
...2013/11/28
...2014/01/17 (SGIP)
...2014/02/17 ENko
Espetxe Zaintzarako
Epaitegi Zentrala)
...2014/09/24 (ENeko
Zigor Aretoak)
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Onetsia
Uribetxebarria Bolinaga, Josu(Preso gaixo larri ohia.
Baldintzapeko
Askatasunean zendua )
2006/12/01 -92. art...
2012/05/02 92. art.
..2007/05..
2007/07/24
Erref. Helegitea...
...2012/08/30...
...Gaitzetsia
...Gaitzetsia
...Onetsia
(2012/09/12tik, ENeko
Penaleko Aretoaren
18
ebazpenaren ondoren)
Urkizu Ormazabal, JonAnder(Aske egun)
2010/06/01...
2011/01...
...2010/09/06 (Mediku
kontsultarako baimena
Donostia Ospitalean)..
...2011/01/12
(Mediku kontsultarako
baimena Donostia
Ospitalean)...
...Gaitzetsia (ez dute
eraman kontsultara)
...Gaitzetsia (ez dute
eraman kontsultara)
19
ERANSKINA III
DATUEN ZEHAZTAPENA (2016eko martxoko datuak)
1.Gaixo dauden presoen kopurua
1.1. Gaixotasun fisikoa duten presoak:
Jarraipena egiten diegunen artean badaude kasu batzuk, beren larritasunarengatik, jarraipen
zorrotza, puntuala eta egunerokoa eskatzen dutenak. Eta badaude ere kasua arinagoak izanik ere
jarraipen estua behar dutenak. Eta, azkenik, badugu beste talde bat non gaixotasunen bat pairatu
izan duten noizbait edo ez dugu haien asistentziaren eskaera jaso azken urteotan.
Azalpen hau egin ondoren, hona estatu espainiar zein frantsesean gaitz fisikoak dituzten
presoen kopuruak. Aurreko bi taldeak hartzen dira kontuan kasu honetan: 73 preso gaixo
ESTATUA EMAKUMEAK GIZONAK GUZTIRA
E. Frantsesa 3 10 13
E. Espainiarra 5 55 60
Guztira 8 65 73
GAIXOTASUNEN ZIFRAK ETA PORTZENTAIAK (Zerrendatuak ditugun kasu guztiak)
TRAUMATOLOGIKOAK: 48 (% 65,85)
DIGESTIBOAK : 21 (% 28,76)
BIHOTZ-BASKULARRAK: 18 (% 24,65)
INFEKZIOSOAK: 17 (% 22,97)
OTORRINOLOGIKOAK: 17 (% 23,28)
ENDOKRINOLOGIKOAK: 10 (% 13,69)
DERMATOLOGIKOAK: 10 (% 13,69)
UROLOGIKO ETA NEFROLOGIKOAK: 8 (% 10,95)
OFTALMOLOGIKOAK: 8 ( % 10,95)
NEUROLOGIKOAK: 7 (% 9,58)
ERREUMATOLOGIKOAK: 7 (% 9,58)
ONKOLOGIKOAK: 5 (% 6,84)
ALERGIKOAK: 3 (% 4,10)
OBSTETRIKOAK: 2 (% 2,73)
PNEUMOLOGIKOAK: 2 (% 2,73)
20
ZEHATZEAN
GAIXOTASUN TRAUMATOLOGIKOAK (48)BIZKARREZURRA:
Hernia diskala: 3
Zerbikalgia: 3
Endekapen diskopatiak: 2
Lunbalgia kronikoa: 2
Protusio disko-lunbarea: 2
Dorsalgiak: 2
Protusio disko-zerbikalak: 1
Bizkarrezurreko esklerosi arina: 1
Zerbikaletako endekapenezko diskopatia: 1
Eskoliosisa: 1
GOIKO GORPUTZADARRAK:
Sindrome subakromiala: 1
BEHEKO GORPUTZADARRAK:
Lotailu gurutzatuak hondatuak: 4
Kondromalazia rotuliarra: 2
Ziatialgia: 2
Isuri artikularra: 2
Eskuin belauneko endekapenezko aldaketak: 1
Barne lotailu gurutzatuaren I graduko esgintzea: 1
Lotailu errrotuliar-tendinosia: 1
Barne lotailuak apurtuak: 1
Ezkerreko belauneko menisko-haustura: 1
Ezkerreko belauneko barne meniskoaren adarraren haustura: 1
Protesia belaunean: 1
Gonalgia bi aldekoa: 1
Bi aldeetako “oin kaboa”: 1
Bi aldeetako gonartrosi bizia: 1
Alde bateko “Oin kaboa” : 1
Hankaren fraktura : 1
Akilesko tendoia ukitua: 1
Atzealdeko tibialen gutxiegitasun arina.: 1
Osteokondritisa: 1
OROKORRAK:
Artrosia: 4
GAIXOTASUN DIGESTIBOAK (21):Izterrondoko etena (“hernia inguinal”): 5
Odoluzkiak: 3
Hiatoko etena: 3
Ultzera: 2
Antrako gastritisa: 1
Litiasi biliarra: 1
Gastritisa: 1
Esofagitisa: 1
Heste Suminkorraren Sindromea: 1
Esofagoko kandidiasisa: 1
21
Esofagoko espasmoa: 1
Kardiaren gutxiegitasuna: 1
GAIXOTASUN BIHOTZ-BASKULLARRAK (18):Barikolezea: 4
Arritmia kardiakoak: 3
Barizeak: 2
Kardiopatia iskemikoa: 1
“Soplo” (murmurio) kardiakoa: 1
Zainetako gutxiegitasun kronikoa: 1
Balbular gutxiegitasuna: 1
Bradikardia: 1
Aorta gutxiegitasun moderatua: 1
Hipertentsioa: 1
Birika infartoa: 1
Arteria iliako eta femoralaren pareten kaltzifikazioa: 1
GAIXOTASUN INFEKZIOSOAK (17) TBK eramaleak: 14
TBK: 1
B Hepatitisa: 1
HIESa: 1
GAIXOTASUN OTORRINOLOGIKOAK (17):Sudur-trenkada (tabike nasala) desbideratua: 3
Hipoakusia: 2
Bertigo zinetikoa: 2
Rinitisa: 2
Akufenoak: 1
Kolesteatoma: l
Tinpano zulatua: l
Disfonia: l
Nodulua ahosabaian: 1
Ménièr eritasuna:1 Afonia kronikoa: 1
Mikosia ahosabaian: 1
GAIXOTASUN ENDOKRINOLOGIKOAK(10)Dislipemia (Hiperkolesteremia): 5
Hipertiroidismoa: 4
Diabetesa: 1
GAIXOTASUN DERMATOLOGIKOAK (10)Psoriasia: 2
Dermatitisa: 2
Ospelak: 1
Urtikaria: 1
Sd. Raynaud: 1
Herpeak: 1
Keratosi aktiniarra: 1
22
Kartzinoma baskularra: 1
GAIXOTASUN UROLOGIKO ETA NEFROLOGIKOAK (8) Giltzurruneko kolikoa (Kalkuluak): 2
Prostatitisa: 1
Ureterreko estenosia: 1
Hipernefroma: 1
Prostatako adenoma: 1
Giltzurrun gutxiegitasun arina: 1
Hidrozelea: 1
GAIXOTASUN OFTALMOLOGIKOAK (9): Kataratak: 1
Astigmatismoa: 1
“Uveitis”: 1
Miopia Magnoa: 1
Konjuntibitis alergikoa: 1
Seborreako bleflaritisa (betazalaren infekzioa): 1
Ikusmenaren zorroztasunaren galera: 1
Ezkerreko begiko Afaquia: 1
Ezkerreko begiko Erretina Hemorragia: 1
GAIXOTASUN NEUROLOGIKOAK (7) Esklerosi anizkoitza: 2
Migraña/zefalea: 1
Paralisi faziala: 1
Epilepsia: 1
Angioma: 1
Gaitz garunbaskularra:1
GAIXOTASUN ERREUMATOLOGIKOAK (7):Artritisa: 2
Espondilitisa: 2
Espondilartropatia: 2
Sakroilitisa: 1
GAIXOTASUN ONKOLOGIKOAK (5):Hodgkin gaixotasuna (linfoma): 1
Mingaineko kartzinoma epidermoideoa: 1
Prostatako minbizia: 1
Tumore berrukosoa: 1
Maskuriko kartzinoma: 1
GAIXOTASUN ALERGIKOAK (3)Medikazioari alergia: 2
Errinitis alergikoa polenari: 1
GAIXOTASUN PNEUMOLOGIKOAK (2)Asma: 2
23
GAIXOTASUN OBSTETRIKOAK (2): Obarioko kistea: 1
Amenorrea: 1
1.2. Gaixotasun psikikoa duten presoak
Une honetan 24 preso ditugu beren arazo psikikoengatik nolabaiteko kontrol, jarraipen edo
laguntza behar dutenak. Jakina, kasuak ezberdinak dira eta gaixotasunaren larritasuna ere aldatzen
da kasu batzuetatik bestera, baina kontuan izanik gaitz honek izan dezaken lerratze larria kasu
guztien gutxieneko jarraipena beharrezkoa ikusten da. 24 hauetatik 65gaixo larri gisa klasifikatu
ditugu, eta jarraipen estuena egiten zaie , bai bisiten bidez baita idatziz ere. Kasu hauetan bisita zein
eskutitzen bidez, kasuak kasu, gauzatzen da asistentzia. Baditugu beste 9, haien egoera hain larria
ez izanik ere kontrol eta jarraipen estua behar dutenak. Hauen asistentzia ere bisita edo eskutitzen
bidez burutzen da. Eta, azkenik, beste 10 kasu ditugu nolabaiteko jarraipena behar dituztenak;
gaixotasun maila ez da aurrekoen bezain larria eta kasu batzuetan ez da gaixotasuna ere, unean
uneko neurosi mota bat baino (depresioa, antsietatea...).
ESTATUA EMAKUMEZKOAK GIZONEZKOAK GUZTIRA
E. Frantsesa 0 4 4
E. Espainiarra 3 16 19
Portugal 0 1 1
Guztira 3 21 24
Esan bezala, 5 lagun ditugu kasu larritzat hartzen ditugunak. Hauek konfiantzako
psikologoaren bisita jasotzen dute eta jarraipen estua egiten zaie. Espetxeko psikiatra eta
psikologoarekin ere harremanak mantentzen saiatzen gara, hala nola gaixoaren konfiantzako
psikiatra, familia eta abokatuekin ere, gaixoaren tratamendu terapeutiko zein farmakologikoa
bermatzeko. Saiatzen gara ere gaixoaren lagunekin harremana mantentzen, haiek dutelako egunean
eguneko egoeraren berri zuzenena. Talde honetan daude laguntza protokoloa (egun osoko zainketa,
suizidio arriskua ekiditeko) ezarria dituzten gaixoak ere; 2 kasu, une honetan.
Ez da erreza kasu bakoitzaren benetako larritasuna edo arriskua neurtzea, pertsona
ororengan suertatzen diren faktore ezberdinek era batera edo bestera lerra baitezake norberaren
barne-oreka. Hau da, batzuetan objektiboki larritasunezko gaitz baten menpe dagoen pertsonak
ustez gaitz arinago baten menpe dagoenak baino garapen positiboagoa izan ohi du. Adibide bat
jartzearren, antsietate krisi bat pairatzen duenak une zehatz batean autolisi ideiak (bere buruaz
beste egiteko ideia) gara ditzake bere baitan eta, aldiz, eskizofreniko paranoiko batek,
zirkunstantzia berean, bestelako ideiagintza edo joera izan dezake.
Beste kontu bat da kasu batzuetan oraindik ez dela zehazki diagnostikatua gaixotasuna.
Kasu hauetako batzuk diagnostikoa egiteko astirik izan ez delako suertatzen dira; psikologoak nahi
adinako bisitak ez ditu egin diagnostiko fidagarri bat finkatzeko eta itxaron beharra dago. Espetxean
daudenen kasuan espetxea bera traba faktore bihur daiteke: presoaren espetxez espetxeko
trasladoaren maiztasunak edo espetxe administrazioak bisitarako jar ditzakeen mugek edo trabek
24
modu negatiboan eragin dezakete diagnostikoa egiteko tenorean. Beste kasu batzuetan, berriz,
gaixoa bera da oztopoak jartzen dituena diagnostiko fidagarria egiteko: bere burua ongi ikusten du
eta ez du beharrezkoa. ikusten psikologoaren bisita jasotzea. Kasu larrienen artean badugu 1 talde
honetan sartuko genuena. Kasu hauetan, beraz, zeharkako diagnostikoak besterik ezin dira egin.
Eta baditugu beste 9 kasu preso gaixo larrienen zerrendan agertzen direnaz gain, jarraipen eta
laguntza estua eskatzen dituztenak. Kontuan izan behar da hauetako askok sintoma bat baino
gehiago dituztela, beren oinarrizko gaixotasunak eraginda. Kasu hauetan ere haietako batzuk
konfiantzako psikologoaren maiztasunezko bisitak dituzte eta kasu gehienetan idatzizko asistentzia
ere burutzen da.
Eta, azkenik, beste 10 kasu ditugu zeinen gaixotasun maila apalagoa den eta, beraz, jarraipena ere
beste maila batekoa den. Hauen kasuan zeharkakoa da jarraipena (idatzizkoa, nagusiki), nahiz eta
batzuen bisitaren baimena eskatua den. Haietako batzuk ez dute gaixotasun bat garatzen, neurosi
aldiak baino; halere, kasu batzuetan jarraipen estua egiten zaie, edozein momentuan gaixotasunen
bat garatzeko arriskua dutelako.
Gaixotasun eta sintomen zenbaketa:
24 lagun hauen artean, honako gaixotasunak dira nagusi, horietako batzuk gaixotasun bat baino
gehiago partekatzen dituztelarik:
*Depresio larri eta iraunkorra: 3 lagun.
*Paranoiak edo ideia paranoideak: 7 lagun. Horietako bik bere buruaz beste egiteko saioa edoideia izan dute.
*Obsesio-konpultsio nahasmena: 2 lagun.
* Depresio zantzuekin edo izan dutenak: 3 lagun..
*Estres post-traumatikoa (torturaren ondorioz): 6 lagun. Hauetako batzuk beste neurosi koadro
batzuk garatu izan dituzte.
*Eskizofreniarekin lotuak: lagun 1.
*Antsietate nahasmenarekin lotuak: 6 lagun.
*Pertsonalitate nahastea: 3 lagun.
*Nahaste fobikoa: lagun 1
*Nahaste disoziatiboa: lagun 1
*Sexu arazoak: lagun 1
*Hondamen neurologikoa; balizko dementzia: lagun 1
25
Bestelako datuak
*Autolesionatu direnak: 4 lagun.
*Zaintza protokoloa ezarri zaienak: 4 lagun (2 daude une honetan).
*Laguntza psikologikoa errefusatu dutenak (beren iritziz ongi daudelako): Lagun 1 dago.
Psikologo/psikiatren bisitak dituztenak: 6 lagun; bai psikologoaren bisita baimenaren bidez
(Espainiar Estatuan), bai bisita arrunten bidez. Gainerakoen kasutan, idatziz, familia edo lagunenbidez egiten da jarraipena.
*Bisita ukatuak (psikologo/psikiatrak): 2008tik hona 33 kasutan ukatu da bisita baimena
(segurtasun neurriekin lotuak).
*Medikazioa hartzen dutenak: 10 lagun.
Beraz, arlo fisiko eta psikikoa konatuan hartuz preso gaixoen zenbaketa totala, honako hau da
(kontuan izan behar da hauetako 6k gaixotasun fisiko eta psikikoa pairatzen dutela): 97
ESTATUA EMAKUMEZKOAK GIZONEZKOAK GUZTIRA
E. Frantsesa 3 14 17
E. Espainiarra 8 71 79
Portugal 0 1 1
Guztira 11 86 97
Horrela, eta kontuan hartuz une honetan 400en bat euskal preso politiko daudela, hauetako %24,25k nolabaiteko gaixotasunen bat pairatzen du; eta hauen artean %10,30 inguruk gaixotasun
larri eta sendaezinak dituzte.
26
ERANSKINA IV
ETXEAN PRESO ESPETXERATZE ARINDUAN (Gaixotasun oso larri etasendaezinengatik)
1.-MIGUEL ANGEL GIL CERVERA: Nahasmendu mental larriak. 1992/06/04ean atxilotua;
2009/04/27tik etxean.
2.-BELEN GONZÁLEZ PEÑALBA: Obarioko minbizia. 1999/10/25ean atxilotua; 2009/11/6tik
etxean.
3.-JOSE RAMON FORURIA ZUBIALDE, 1950ean jaioa. Maskuriko minbizia. 2003/09/14ean
atxilotua; 2011/08/19tik etxean.
Egoera berean egon d irenak:
-MIKEL IBÁÑEZ OTEIZA: Linfa minbizia. Bihotzeko larria. 2007/03/01ean atxilotua;
2008/08/08tik kalean (“prisión domiciliaria”); 2010/09/10etik espetxeratze arinduan;
2011/01/14etik Baldintzapeko askatasunean. 2011/04/07an zendua.
-ANGEL FIGUEROA FERNÁNDEZ: Epilepsia krisi larriak. 1994/10/25ean atxilotua;
2008/11/11tik etxean. 2013/03/14an zendua.
-MARÍA DOLORES GOROSTIAGA RETUERTO: Bularreko minbizia. 1999/12/11an atxilotua;
2008/11/06tik etxean. 2013/10/16tik aske, kondena bete ondoren.
-BAUTISTA BARANDALLA IRIARTE: Kolitis ultzerosoa. 1990/09/18an atxilotua;
2009/06/12tik etxean. 2013/11/26tik aske, kondena bete ondoren.
-IBON IPARRAGIRRE BURGOA. HIESa. 2010/01/26an atxilotua; 2011/10/17tik etxean.
2014/03/07an berriz espetxeratua.
-JUAN PABLO DIÉGUEZ GÓMEZ: 1942an jaioa: Prostatako minbizia. 2009/04/29an atxilotua;
2011/01/20tik etxean. 2014/10/08tik aske, kondena bete ondoren.
-MILA IOLDI MUJIKA. Nahasmen bipolarra. 2001/01/07an atxilotua; 2011/09/28tik etxean.
2015/01/05etik aske, kondena bete ondoren.
-JUAN JOSE REGO VIDAL, 1939an jaioa: Bihotzeko krisi larriak. Diabetesa. 1995/08/09an
atxilotua; 2010/02/10etik etxean. 2015/03/13tik aske, kondena bete ondoren.
-JOSE LUIS ELKORO UNAMUNO, 1935ean jaioa: Prostatako minbizia. 2009/04/29an
atxilotua; 2010/10/13tik etxean. 2015/09/02tik aske, kondena bete ondoren.
27