1
GRAO EN FILOSOFÍA | 3º CURSO
GUÍA DOCENTE | 2016-17
FILOSOFÍA DA LINGUAXE II
1. INFORMACIÓN BÁSICA
DESCRICIÓN
A materia ten o código G5031325. É unha materia obrigatoria de 3º curso do Grao en
Filosofía, impartida durante o segundo semestre. É de 6 créditos ECTS, a los que
corresponden 150 horas ECTS, 51 presenciáis e 99 non presenciais, dependente do Dpto. de
Filosofía e Antropoloxía (Área de Lóxica e Filosofía da Ciencia).
PRERREQUISITOS
Non require necesariamente dunha formación previa, ainda que ter coñecementos xerais
sobre linguaxes formais e naturais como os impartidos en cursos previos nas materias de
Semiótica (1º curso de Grao) ou Lóxica Elemental e Filosofía da Linguaxe I (2º curso de
Grao) resulta de moita utilidade.
2
IMPARTICIÓN
Será impartida en lingua galega. De haber estudantes que por provir de fóra do territorio
galego teñan dificultades co idioma, recibirán todas as explicacións a maiores para unha
comprensión adecuada dos contidos durante o horario de titorías (o programa está
dispoñible en castelán nesta ligazón:
http://www.usc.es/gl/centros/filosofia/titulacions.html?plan=12721&estudio=12722&codEs
tudio=12330&valor=9 ).
A materia impártea a profesora titular da Área de Lóxica e Filosofía da Ciencia, Mª Uxía
Rivas Monroy.
A información relevante da materia, asi como os avisos e cualificacións, será subida á
páxina desta no campus virtual da USC.
O horario da materia é o seguinte:
Aulas expositivas: luns de 11:00 a 12:30h.
Aulas interactivas: xoves de 12:30 a 14:00h.
TITORÍAS
O horario de titorías é o seguinte: luns de 10:00 a 11:00h. e de 12:30 a 14:00h.; mércores de
11:00 a 12:30h.; xoves de 11:00-12:30h.; e venres de 10:00 a 11.00h., no despacho D-328,
situado no 3º andar. No caso de haber modificación do mesmo, indicarase ao comezo de
curso.
O número de teléfono do despacho é o: 881812525 (ou extensión 12525). O correo
electrónico é: [email protected] Por calquera destes medios pode acordarse o
establecemento de titorías particulares no caso xustificado de non poder consultar dúbidas
ou calquera particular no horario oficial establecido.
3
2. SITUACIÓN DA MATERIA NA TITULACIÓN
BLOQUE FORMATIVO NO QUE INTEGRA A MATERIA
É unha das materias obrigatorias que se oferta no 3º curso de Grao en Filosofía dende a
Área de Lóxica e Filosofía da Ciencia. É unha materia pertencente ao módulo “Filosofía da
Linguaxe e da Mente”, que comprende as materias de Semiótica (materia básica de 1º
curso), Filosofía da Linguaxe I (materia obrigatoria de 2º curso) e as materias optativas
Filosofía da Mente e Clásicos da Filosofía Analítica (optativas de 4º curso). As demais
materias deste bloque pertencentes á Área de Lóxica e Filosofía da Ciencia, que tamén
gardan afinidades temáticas coa materia son a materia de formación básica de 1º curso de
Grao Argumentación e Retórica; a materia obrigatoria de 2º curso de Grao Lóxica
elemental, e a materia optativa deste mesmo curso Filosofía e Intelixencia Artificial; e, por
último, as materias obrigatorias de 3º curso de Grao: Filosofía da Ciencia I, Filosofía da
Ciencia II e Filosofía da Lóxica.
PAPEL DA MATERIA DENTRO DO BLOQUE
A materia impártese no 3º curso de Grao, polo que o alumnado xa iniciou a súa formación
na Área de Coñecemento de Lóxica e Filosofía da Ciencia co estudio das materias de
Semiótica, Argumentación e Retórica, Lóxica Elemental, Filosofía da Ciencia I e Filosofía
da linguaxe I. A materia da titulación coa que garda maior afinidade temática é Filosofía da
Linguaxe I, que se imparte no curso anterior, e tamén con Semiótica (materia básica de 1º
curso), ambas pertencentes ao módulo “Filosofía da Linguaxe e da Mente”. É unha materia
que senta as bases para afondar nos coñecementos das materias deste módulo ofertadas en
4º curso con carácter opcional, a saber, Filosofía da Mente e Clásicos da Filosofía
Analítica, para as que sirve de materia introdutoria. Pero tamén permite establecer
vinculacións directas coas materias obrigatorias de 4º curso de Grao: Filosofía da Lóxica e
Filosofía da Ciencia II, ambas pertencentes á Área de Lóxica e Filosofía da Ciencia.
4
3. OBXECTIVOS DA MATERIA
1) Prestar atención ás discusións filosóficas que se orixinaron a partir dos autores que
propiciaron o xiro lingüístico na filosofía e o nacemento da Filosofía Analítica (G. Frege, B.
Russell, L. Wittgenstein e J.L. Austin), coa súa consideración de que os problemas
filosóficos eran problemas lingüísticos, que se resolvían ou disolvían mediante a análise
lóxica; e considerar as achegas dalgúns dos continuadores desta tradición (R. Carnap e W.O.
Quine). Estas discusións trataban de establecer as conexións entre verdade, coñecemento,
lóxica e linguaxe, atendendo deste xeito a cuestións ontolóxicas e epistemolóxicas e
empregando a lóxica como ferramenta de análise e solución de certos problemas filosóficos.
2) Presentar un dos principais enfoques semánticos no estudo sistemático da linguaxe, a
saber, a Filosofía Analítica, e os seus principais representantes da primeira metade do
século XX: dende a aceptación do significado como entidade abstracta ata as críticas a
reificación do significado, sen que por isto último perda sentido a idea de significado dunha
expresión como contribución significativa ao conxunto da oración da que forma parte.
3) Capacitar aos estudantes para analizar criticamente algúns dos textos fundamentais en
filosofía analítica da linguaxe.
4) Capacitar aos estudantes para traballar por si mesmos as cuestións sinaladas e
desenvolver, se cabe, as súas propias liñas de pensamento ao respecto.
COMPETENCIAS DE TIPO XERAL
1) Coñecer a disciplina, as teorías, os métodos, as correntes e as aplicacións, seguindo a súa
historia e as súas formulacións contemporáneas.
2) Coñecer a reflexión filosófica contemporánea sobre a linguaxe, as súas correntes e
aplicacións, abordada en detalle no programa da materia.
3) Saber explicar eses coñecementos e estar en condicións de aprender a ensinalos.
4) Saber ampliar e poder desenvolver ulteriormente eses coñecementos por medio da
investigación.
5
5) Saber aplicar eses coñecementos dentro e fóra do ámbito filosófico.
6) Capacidade para analizar e argumentar loxicamente, así como para debater e dialogar.
7) Capacidade para organizar a información, considerar e resolver problemas.
8) Desenvolvemento do razoamento crítico e o espírito inventivo e construtivo.
COMPETENCIAS DE TIPO ESPECÍFICO
1) Adquirir os coñecementos que permitan ter a competencia para desenvolver unha
discusión acerca do significado e dos principais problemas filosóficos cos que está
relacionado.
2) Fomentar as destrezas de análise e síntese a través do comentario de textos e a lectura de
libros.
3) Potenciar a discusión e expresión oral das ideas a través da presentación de textos polo
alumnado e do diálogo nas aulas.
Adquisición de experiencia na presentación oral das ideas propias
Esta consiste en saber presentar en público as propias posicións e facelo de maneira
argumentada, propiciando o debate e a crítica. A dinámica das clases interactivas busca
axudar ao desenvolvemento desta competencia, pero nas clases de docencia expositiva
tamén hai lugar para as mesmas, aínda que en menor medida.
Desenvolvemento das capacidades de comprensión e análise
Ao realizarse certas prácticas sobre a base de lecturas feitas con anterioridade terá que
desenvolverse a capacidade de comprensión do texto, en particular da literatura filosófica.
Así mesmo, terase que exercer a análise dos textos seleccionados, prestando atención aos
argumentos principais, á introdución de terminoloxía específica necesaria para expresión
adecuada das ideas, aos obxectivos e os problemas que no texto se pretenden resolver, etc.
Procurarase tamén fomentar a crítica ás ideas expostas nos textos a partir dos coñecementos
adquiridos.
6
Desenvolvemento da capacidade de composición de ensaios
Isto implica ter competencias nos seguintes aspectos:
(a) Planificar e organizar unha investigación, por reducido que sexa o alcance desta.
(b) Busca e manexo das fontes bibliográficas
(c) Comprensión da linguaxe técnica adecuada
(d) Exposición de ideas e, en consecuencia, estruturación do propio texto escrito.
(e) Coñecemento e uso dos distintos requisitos formais á hora de presentar un texto escrito
A materia debe ser unha oportunidade para desenvolver e exercitar estas competencias e
capacidades.
Estes obxectivos e competencias alcánzase co conxunto de actividades previstas para o
seguimento da materia, e serán avaliados a través das probas previstas para a avaliación da
docencia expositiva e a docencia interactiva.
4. CONTIDOS
I) DOCENCIA EXPOSITIVA
TEMA I: A SEMÁNTICA DE G. FREGE
1. Frege: Etapas do seu pensamento. Frege como lóxico, matemático e filósofo da linguaxe.
2. Teorías sobre a identidade. Modo de designación, modo de determinación, modo de
presentación.
3. Sentido e referencia. Principio de intercambiabilidade salva veritate e principio de
composición.
4. Sentido e referencia de expresións singulares, predicativas e oracións.
5. Sentido e referencia no discurso habitual, no discurso directo e no discurso indirecto.
6. Caracterizacións e función do sentido. Sentido e representación. Sentido e tono.
7. Características do pensamento. Pensamento e verdade. Pensamento e linguaxe.
7
OBXECTIVOS
(i) Facer unha breve presentación e introdución ó pensamento de G. Frege, destacando nas
súas obras as dimensións de matemático e lóxico como coordenadas que enmarcaron a súa
reflexión en torno á linguaxe.
(ii) Proporcionar o contexto previo á distinción sentido/referencia, que se atopa nas primeiras
páxinas da Conceptografía e que é retomada despois en “Sobre sentido e referencia”. No tema
se presentan aqueles aspectos básicos e máis relevantes da semántica fregeana e, de maneira
especial, se presta atención á distinción sentido/referencia e as súas aplicacións.
(iii) Facer ver a importancia do papel que a lóxica desempeña no pensamento fregeano. A
misión da lóxica como aclaratoria e dilucidatoria de pensamentos respecto á linguaxe, e a
concepción desta última como fonte de malentendidos, son características que permanecerán
nos subseguintes pensadores analíticos.
BIBLIOGRAFÍA
Fontes:
G. FREGE: Estudios sobre semántica, Ariel: Barcelona, 1973.
--- Investigaciones lógicas, Tecnos: Madrid, 1984.
--- Conceptografía. Fundamentos de la aritmética, UNAM: México, 1972. (Esp.: pp. 7-16,
26-27).
--- “Sobre sentido y referencia”, en Estudios sobre semántica. Tamén en La búsqueda del
significado, L.M. Valdés Villanueva (ed.), Tecnos: Madrid, 1991.
--- “El pensamiento”, Investigaciones lógicas, Tecnos: Madrid, 1984, pp. 49-85.
---“Introducción a la lógica”, Teorema, vol. XIV/3-4, 1984, pp. 497-509.
Exposicións xerais:
ACERO, J.J.: Filosofía y análisis del lenguaje, Cincel: Barcelona, 1985.
ACERO, J.J., BUSTOS, E., QUESADA, D.: Introducción a la filosofía del lenguaje, Cátedra:
Madrid, 1982.
BLASCO, J.L., GRIMALTÓS, T., SÁNCHEZ, D.: Signo y pensamiento: una introducción
filosófica a los problemas del lenguaje, Ariel: Barcelona, 1999.
8
BUSTOS, E.: Filosofía contemporánea del lenguaje I., UNED: Madrid, 1987.
GARCÍA-CARPINTERO, M.: Las palabras, las ideas y las cosas, Ariel: Barcelona, 1996.
GARCÍA SUÁREZ, A.: Modos de significar, Tecnos: Madrid, 1997.
HIERRO S. PESCADOR, J.: Principios de filosofía del lenguaje, Alianza Editorial: Madrid,
1986. (Esp.: pp. 177-179).
KENNY, A.: Introducción a Frege, Cátedra: Madrid, 1997.
RIVAS MONROY, Mª U.: “Aspectos semánticos de Frege”, Agora, 5, 1985, pp. 201-212.
--- “La noción de sentido fregeana: ¿semántica, epistemología u ontología?”, Agora, 9, 1990,
pp. 83-95.
Estudos:
ANGELELLI, I.: Studies on G. Frege and Traditional Philosophy, Reidel Publishing Co.:
Dordrecht, 1967.
BELL, D.: Frege’s Theory of Judgement, Clarendon Press: Oxford, 1979.
BURGE, T.: “Belief de re”, Journal of Philosophy, LXXIV, 1977, pp. 309-325.
--- “Sinning against Frege”, Philosophical Review, LXXXVIII, 1979, pp. 398-432.
--- “Frege on Truth”, Frege Synthesized, L. Haaparanta & J. Hintikka (eds.), Reidel
Publishing Co.: Dordrecht, 1986, vol. 181.
--- “Frege on Sense and Linguistic Meaning”, The Analytical Tradition, D. Bell & N. Cooper
(eds.), Basil Blackwell: London, 1990.
--- Truth, Thought, Reason. Essays on Frege, Clarendon Press: Oxford, 2005.
DUMMETT, M.: “Gottlob Frege”, Encyclopedia of Philosophy, P. Edwards (ed.), 1972.
--- Frege. Philosophy of Language, Duckworth: London, 1981.
--- The Interpretation of Frege’s Philosophy, Duckworth: London, 1981.
ECHEVERRÍA, J.: Análisis de la identidad, Juan Granica: Barcelona, 1987.
KLEMKE, E.D.: Essays on Frege, Urbana: London, 1968.
SCHIRN, M.: Studies on Frege/Studien zu Frege, 3 vol., Bard Cannstatt, Stuttgart, 1976.
SLUGA, H.: G. Frege, Routledge & K. Paul: London, 1980.
THIEL, C.: Sentido y referencia en la lógica de G. Frege, Tecnos: Madrid, 1972.
VON KUTSCHERA, F.: Filosofía del lenguaje, Gredos: Madrid, 1979. (Esp.: pp. 60-70).
9
TUGENDHAT, E.: “The Meaning of ‘Bedeutung’ in Frege”, Analysis, 30, 1970, pp. 177-
189.
Datas aproximadas:
Luns: 30/1/2016, 6/2/2017 e 13/2/2017.
TEMA II: B. RUSSELL: O ATOMISMO LÓXICO E A TEORÍA DAS
DESCRICIÓNS DEFINIDAS
1. O atomismo lóxico. A forma lóxica. Feitos, proposicións, particulares. A influenza de
Wittgenstein.
2. Coñecemento por familiaridade e coñecemento por descrición.
3. O predominio do referencialismo: a análise das descricións definidas e dos nomes
propios.
OBXECTIVOS
(i) Amosar a importancia que a lóxica e a análise lóxica teñen para o coñecemento e a
descrición do mundo na doutrina do atomismo lóxico. A filosofía do atomismo lóxico parte
dunha determinada concepción da análise lóxica, que conduce a unha determinada
ontoloxía. Se a análise lóxica proposta por Russell é atómica, é dicir, pretende chegar aos
átomos lóxicos, a ontoloxía o é tamén. O mundo está formado por átomos -particulares- que
se relacionan entre eles -feitos atómicos. A isto engádese unha tese semántica, baseada na
correspondencia entre átomos da linguaxe e átomos da realidade. Só falta engadir unha tese
epistemolóxica, relativa ó coñecemento deses átomos, para ter unha doutrina filosófica
consistente.
(ii) Desenvolver a teoría semántica russelliana vinculada ó atomismo lóxico, e apoiada
na distinción epistemolóxica entre coñecemento directo e coñecemento por descrición.
Amosar a importancia que ten a teoría das descricións definidas no pensamento russelliano,
10
e sinalar o relevante papel concedido por Russell á lóxica no seu pensamento. Tamén
incidir en como a filosofía da linguaxe de Russell, aínda ocupándose dos mesmos
problemas que interesaban a Frege, discorreu por derroteiros distintos ó estar guiada por
principios ontolóxicos e epistémicos tamén distintos.
BIBLIOGRAFÍA
Fontes:
B. RUSSELL: La evolución de mi pensamiento filosófico, Alianza Editorial: Madrid, 1982.
--- Los principios de la matemática, Espasa-Calpe, 1977.
--- “La filosofía del atomismo lógico” en Lógica y conocimiento, Taurus: Madrid, 1981.
--- “Sobre la denotación”, Lógica y conocimiento, Taurus: Madrid, 1981, pp. 51-74.
--- “Conocimiento directo y conocimiento por descripción”, Misticismo y lógica, Edhasa:
Barcelona, 1987, pp. 209-230.
--- “Descripciones”, en La búsqueda del significado, Valdés Villanueva, L.M. (ed.), Tecnos:
Madrid, 1991, pp. 46-56.
Textos xerais:
ACERO, J.J.: Filosofía y análisis del lenguaje, Cincel: Barcelona, 1985.
ACERO, J.J., BUSTOS, E., QUESADA, D.: Introducción a la filosofía del lenguaje, Cátedra:
Madrid, 1982
BUSTOS, E.: Filosofía contemporánea del lenguaje I., UNED: Madrid, 1987.
BLASCO, J.L., GRIMALTÓS, T., SÁNCHEZ, D.: Signo y pensamiento: una introducción
filosófica a los problemas del lenguaje, Ariel: Barcelona, 1999.
CLACK, R.J.: La filosofía del lenguaje de Bertrand Russell, Fernando Torres: Valencia, 1976.
GARCÍA-CARPINTERO, M.: Las palabras, las ideas y las cosas, Ariel: Barcelona, 1996.
GARCÍA SUÁREZ, A.: Modos de significar, Tecnos, Madrid, 1997.
HIERRO S. PESCADOR, J.: Principios de filosofía del lenguaje, Alianza Editorial: Madrid,
1986.
11
Estudos:
ALSTON, W.P. Y OTROS: Los orígenes de la filosofía analítica, Tecnos: Madrid, 1976.
AYER, A.J.: Russell, Ed. Grijalbo, Barcelona, 1972.
FREGE, G.: Gottlob Freges Briefwechsel, Felix Meiner Verlag: Hamburg, 1980.
GEACH, P.T.: “Russell’s Theory of Descriptions”, Analysis, 10, 1950, pp. 84-88.
--- “Russell on Meaning and Denoting”, Analysis,19, 1958, pp. 69-72.
KAPLAN, D.: “What is Russell’s Theory of Descriptions”, en The Logic of Grammar, D.
Davidson & G. Harman (eds.), Dickenson Publ.: Encino, 1975.
KLEMKE, E.: Essays on B. Russell, Univ. of Illinois Press: Urbana, 1970.
JAGER, R.: The development of B. Russell’s Philosophy, G. Allen & Unwin: London, 1972.
REGUERA, I.: “Bertrand Russell, el escéptico apasionado”, J.M. Bermudo (Dir.), Los
filósofos y sus filosofías, Vicens-Vives: Barcelona, 1983, pp. 281-330.
SCHILPP, P.A.: The Philosophy of B. Russell, Northwestern Univ. Press: Evanston y
Chicago, 1944.
SIMPSON, T.M.: Formas lógicas, realidad y significado, Eudeba: Buenos Aires, 1975.
VARIOS, Homenaje a B. Russell, Oikos-tau, 1967.
URMSON, J.O.: El análisis filosófico, Ariel: Barcelona, 1978.
Datas aproximadas:
Luns: 20/2/2017 e 6/3/2017.
TEMA III: WITTGENSTEIN: O TRACTATUS E AS INVESTIGACIÓNS
FILOSÓFICAS
1. Introdución: Lóxica e filosofía: os límites da expresión do pensamento.
2. O deseño ontolóxico: obxectos, estados de cousas, feitos, mundo, realidade.
3. A doutrina da figura. A linguaxe: a teoría da proposición.
4. O espazo lóxico: o posible e o verdadeiro. Dicir e amosar.
5. O abandono dos supostos do Tractatus. Os “xogos da linguaxe”, os “aires de familia” e
as “formas de vida”.
12
6. A doutrina do significado como uso. Os abusos do referencialismo. A importancia das
regras.
7. A filosofía como descrición dos usos lingüísticos.
OBXECTIVOS
(i) Este tema desenvolve unha liña de pensamento similar á do atomismo lóxico de Russell,
pero diferenciándose do mesmo nun dos puntos máis significativos do Tractatus, en opinión
do seu autor: a distinción entre o dicir e o amosar, e por conseguinte, o marcar o
establecemento de límites á expresión do pensamento. Novamente, ponse aquí de manifesto a
estreita vinculación existente entre unha teoría semántica e unha determinada concepción
ontolóxica, especialmente cando se parte do principio semántico de que o significado dos
nomes son os obxectos ós que eles se refiren. Wittgenstein distingue claramente entre dúas
funcións semánticas: a de nomear e a de describir ou representar, a primeira relativa ós nomes
e a segunda ás proposicións. Porén, e a diferenza da teoría de Russell, falta no Tractatus unha
teoría epistemolóxica. Esta obra é unha figura no sentido wittgensteiniano: representa, como
nun diagrama, as relacións de proxección entre linguaxe e realidade.
(ii) Destacar a dimensión transcendental e fundamentadora que adquire a lóxica en
Wittgenstein, ao ser o lugar da posibilidade da realidade e do mundo, deste xeito a importancia
da lóxica en Wittgenstein xa non se limita á de ser un instrumento de análise que reflicta máis
claramente o que a linguaxe ordinaria oculta.
(iii) O Tractatus contiña unha teoría semántica da linguaxe, baseada nunha concepción
atomista da realidade. A filosofía da linguaxe das Investigacións contrasta coa súa teoría
anterior pola relevancia que adquire unha dimensión ata agora esquecida, e que
Wittgenstein introduce por primeira vez: a pragmática. A consideración social da linguaxe
nunha dobre vertente: como unha actividade máis que acompaña calquera actuación
humana e como xeradora de accións sociais (ordenar, cantar, maldicir, prometer, etc.) son
aspectos importantes da súa nova concepción. A necesidade de vincular o significado coa
súa dimensión social supón un cambio importante na propia concepción do significado, o
cal depende agora do uso das palabras nos diferentes xogos da linguaxe dos que poden
formar parte. A dimensión transcendental que tiña a lóxica no Tractatus está ausente das
13
Investigacións, aínda que Hierro S. Pescador é da opinión que esta perspectiva sigue
estando presente nas Investigacións filosóficas, pois aquí Wittgenstein sigue ocupándose do
“sistema de condicións que fan posible á linguaxe”.
BIBLIOGRAFÍA
Fontes:
L. WITTGENSTEIN: Tractatus Logico-Philosophicus, Alianza Editorial: Madrid, 1973.
--- Diario filosófico (1914-1916), Ariel: Barcelona, 1982.
--- “Notas sobre lógica” e “Notas dictadas a G.E. Moore en Noruega”, ámbolos dous en
Diario filosófico (1914-1916). “Notas sobre lógica”, tamén en Teorema, Valencia, 1972.
--- Los cuadernos azul y marrón, Tecnos: Madrid, 1976.
--- Investigaciones filosóficas, Crítica: Barcelona, 1988.
--- Cartas a Russell, Keynes y Moore, Taurus: Madrid, 1979.
Exposicións xerais:
ACERO, J.J.: Filosofía y análisis del lenguaje, Cincel: Barcelona, 1985.
ACERO, J.J., BUSTOS, E., QUESADA, D.: Introducción a la filosofía del lenguaje, Cátedra:
Madrid, 1982
BUSTOS, E.: Filosofía contemporánea del lenguaje I., UNED: Madrid, 1987.
BLASCO, J.L., GRIMALTÓS, T., SÁNCHEZ, D.: Signo y pensamiento: una introducción
filosófica a los problemas del lenguaje, Ariel: Barcelona, 1999.
CLACK, R.J.: La filosofía del lenguaje de Bertrand Russell, Fernando Torres: Valencia, 1976.
GARCÍA-CARPINTERO, M.: Las palabras, las ideas y las cosas, Ariel: Barcelona, 1996.
GARCÍA SUÁREZ, A.: Modos de significar, Tecnos, Madrid, 1997.
HIERRO S. PESCADOR, J.: Principios de filosofía del lenguaje, Alianza Editorial: Madrid,
1986. (Esp.: pp. 189-200).
14
Estudos:
ACERO, J.J., FLORES, L., FLÓREZ, A. (eds.): Viejos y nuevos pensamientos. Ensayos
sobre la filosofía de Wittgenstein, Editorial Comares: Granada, 2003.
ALSTON, W.P. E OUTROS: Los orígenes de la filosofía analítica, Tecnos: Madrid, 1976.
ANSCOMBE, G.E.M.: Una introducción al Tractatus de Wittgenstein, Ateneo, 1977.
AYER, A.J.: Wittgenstein, Crítica: Barcelona, 1986.
BAUM, W.: Ludwig Wittgenstein, Alianza Editorial: Madrid, 1988.
BARTLEY, W.W.: Wittgenstein, Cátedra: Madrid, 1982.
BLASCO, J. L.: Lenguaje, filosofía y conocimiento, Ariel: Barcelona, 1973.
BRAND, G.: Los textos fundamentales de Ludwig Wittgenstein, Alianza Editorial: Madrid,
1981.
FANN, T.: La concepción de la filosofía en Wittgenstein, Tecnos: Madrid, 1975.
FERRATER, J. E OUTROS: Las filosofías de Ludwig Wittgenstein, Oikos-tau: Barcelona,
1966.
GARCÍA SUÁREZ, A.: La lógica de la experiencia, Tecnos: Madrid, 1976.
HARTNACK, J.: Wittgenstein y la filosofía contemporánea, Ariel: Barcelona, 1977.
HIERRO S. PESCADOR, J.: “La idea de mostrar en el Tractatus de Wittgenstein”, Theoria,
2ª época, vol. VII, 1992, nº 16-17-18, tomo B, pp. 859-874.
--- Significado y verdad, Alianza: Madrid, 1990.
JANIK, A. & TOULMIN, S.: La Viena de Wittgenstein, Taurus: Madrid, 1974.
KENNY, A.: Wittgenstein, Revista de Occidente: Madrid, 1974.
MALDONADO, T.: Vanguardia y racionalidad, Gustavo Gili: Barcelona, 1977.
MOUNCE, H.O.: Introducción al Tractatus de Wittgenstein, Tecnos: Madrid, 1993.
PEARS, D.F.: Wittgenstein, Grijalbo: Barcelona, 1973.
PRADES, J.L. & SANFÉLIX,V.: Wittgenstein: Mundo y lenguaje, Cincel: Madrid, 1992.
REGUERA, I.: La miseria de la razón, Taurus: Madrid, 1980.
--- “L. Wittgenstein, la razón de la miseria”, J.M. Bermudo (Dir.), Los filósofos y sus
filosofías, Vicens-Vives: Barcelona, 1983, pp. 333-377.
SÁDABA, J.: Lenguaje, magia y metafísica, Ediciones Libertarias: Madrid, 1984.
SCHULZ, W.: Wittgenstein. La negación de la filosofía, G. del Toro: Madrid, 1970.
15
STENIUS, E.: Wittgenstein Tractatus, Blackwell: Oxford, 1960.
URMSON. J.O.: El análisis filosófico, Ariel: Barcelona, 1978.
WAISMAN, F.: Los principios de la filosofía lingüística, UNAM: México, 1970.
Datas aproximadas:
Luns: 13/3/2017, 20/3/2017, 27/3/2017 e 3/4/2017.
TEMA IV: J. AUSTIN: CÓMO FACER COUSAS CON PALABRAS
1. Actos de fala. Acto fonético. Acto fático. Acto rético.
2. Emisións constatativas vs. emisións realizativas.
3. Doutrina dos infortunios.
4. Actos locucionarios, ilocucionarios y perlocucionarios.
OBXECTIVOS
(i) Amosar como, cada vez máis, vaise concretando a proposta wittgensteiniana (de apelar ao
uso e aos xogos da linguaxe para entender o funcionamento da propia linguaxe e evitar así os
problemas filosóficos), e como a consideración programática da filosofía como descrición de
usos lingüísticos vaise perfilando ata adquirir en Austin a forma dunha técnica.
(ii) Destacar a aportación máis interesante de Austin, a saber, a teoría das forzas
ilocucionarias, que fai baixar do seu pedestal aos enunciados –as oracións por antonomasia
para lóxicos e neopositivistas– ó situalos ao mesmo nivel que calquera outro acto lingüístico.
Aquí Austin sigue tamén baixo a onda expansiva de Wittgenstein, cando este criticaba o
excesivo reducionismo do atomismo lóxico, ao ocuparse unicamente das proposicións.
(iii) Mostrar a importancia dunha das principais ideas analizadas e diseccionadas por Austin,
a saber, a de que a linguaxe non só serve para falar, senón que ao falar facemos cousas con ela,
o que dá lugar a doutrina dos actos de fala. Esta doutrina constituíra a base para a teoría dos
actos de fala que sistematizará e desenvolverá J.R. Searle.
16
BIBLIOGRAFÍA
Fontes:
J. L. AUSTIN: Ensayos filosóficos, Alianza: Madrid, 1989.
--- Sentido y percepción, Tecnos: Madrid, 1981.
--- Palabras y acciones, Paidós: Buenos Aires, 1971.
Exposicións xerais:
ACERO, A.A.: Filosofía y análisis del lenguaje, Cincel: Madrid, 1985.
BLASCO, J.L., GRIMALTÓS, T., SÁNCHEZ, D.: Signo y pensamiento: una introducción
filosófica a los problemas del lenguaje, Ariel: Barcelona, 1999.
GARCÍA-CARPINTERO, M.: Las palabras, las ideas y las cosas, Ariel: Barcelona, 1996.
GARCÍA SUÁREZ, A.: Modos de significar, Tecnos, Madrid, 1997.
HIERRO S. PESCADOR, J.: Principios de filosofía del lenguaje, Alianza: Madrid, 1986.
Estudos:
ACERO, J.J.: “John Langshaw Austin, filósofo del linguaxe ordinario”, en Bermudo, J.M.
(Dir.), Los filósofos y sus filosofías, Vicens-Vives: Barcelona, 1983.
BLANCO SALGUEIRO, A.: Palabras al viento. Ensayo sobre la fuerza ilocucionaria,
Trotta: Madrid, 2004.
BLASCO, J.L.: Lenguaje, filosofía y conocimiento, Ariel: Barcelona, 1973.
CAMPS, V.: Pragmática del lenguaje y filosofía analítica, Península: Barcelona, 1976.
MUNDLE, C.W.K.: Una crítica de la filosofía lingüística, F.C.E.: México, 1975.
URMSON, J.O.: El análisis filosófico, Ariel: Barcelona, 1978.
URMSON, J.O., QUINE, W.V. y HAMPSHIRE, S.N.: “La filosofía de J.L. Austin”, en J.
Muguerza (ed.), La concepción analítica de la filosofía, vol. II, Alianza: 1974, pp. 529-551.
Datas aproximadas:
Luns: e 17/4/2017.
17
TEMA V: R. CARNAP: O POSITIVISMO LÓXICO DA FILOSOFÍA DA LINGUAXE
1. Carnap e o Círculo de Viena.
2. A teoría verificacionista do significado.
3. A crítica á metafísica.
4. A filosofía como sintaxe lóxica.
5. Empirismo, ontoloxía e semántica.
6. Verdade lóxica e verdade fáctica.
7. Intensión e extensión.
OBXECTIVOS
(i) Amosar ata qué punto a concepción neopositivista se reflicte na filosofía da linguaxe
mantida polo Círculo de Viena, especialmente por Carnap.
(ii) Subliñar a importancia que a lóxica e os sistemas formais alcanzan neste movemento,
constituíndo o punto culminante dunha liña de pensamento iniciada en Frege e continuada con
Russell e Wittgenstein.
(iii) Amosar como a concepción da filosofía como sintaxe lóxica é quizais a idea que mellor
resume esta peculiar forma de abordar os problemas filosóficos por parte dos positivistas
lóxicos.
BIBLIOGRAFÍA
Fontes:
R. CARNAP: Autobiografía intelectual, Paidós: Barcelona, 1992.
--- “La antigua y la nueva lógica”, en A.J. Ayer (Comp.), El positivismo lógico, F.C.E.:
México, 1978, pp. 139-152.
--- “La superación de la metafísica mediante el análisis lógico del lenguaje”, en A.J. Ayer, El
positivismo lógico, Fondo de Cultura Económica: Madrid, 1978, pp. 66-87.
--- “Psicología en el lenguaje fisicalista”, en A.J. Ayer, El positivismo lógico, pp. 171-204.
--- “Filosofía y sintaxis lógica”, en J. Muguerza, La concepción analítica de la filosofía, vol. I,
Alianza: Madrid, 1974, pp. 294-337.
18
--- “Empirismo, semántica e ontología”, en J. Muguerza, La concepción analítica de la
filosofía, vol. II, pp. 401-419.
--- “Sobre las oraciones de creencia”, T. Moro Simpson (Comp.), Semántica filosófica:
problemas y discusiones, Siglo XXI: Buenos Aires, 1973, pp. 331-334.
--- “Significación y sinonimia en las lenguas naturales”, en E. Coumet, O. Ducrot e J.
Gattegno, Lógica y lingüística, Nueva Visión: Buenos Aires, 1978, pp. 111-125.
Exposicións xerais:
ACERO, J.J.: Filosofía y análisis del lenguaje, Cincel: Madrid, 1985. (Esp.: pp. 118-126, 144-
152).
BUSTOS, E.: Filosofía Contemporánea del Lenguaje I (Semántica Filosófica), Cuadernos de
la UNED: Madrid, 1987. (Esp.: pp. 89-111).
GARCÍA SUÁREZ, A.: Modos de significar. Una introducción temática a la filosofía del
lenguaje, Tecnos: Madrid, 1997. (Esp.: pp. 227-229, 293-294, 452-453, 488-495).
HIERRO S. PESCADOR, J.: Principios de filosofía del lenguaje, Alianza: Madrid, 1986.
(Esp.: pp. 360-378, 386-401).
Estudos:
AYER, A.J.: El positivismo lógico, Fondo de Cultura Económica: Madrid, 1978.
SCHILPP, P.A. (Ed.): The Philosophy of R. Carnap, Open Court: La Salle, 1963.
Datas aproximadas:
Luns: 24/4/2017, 8/5/2017 e 15/5/2017.
TEMA VI: A TEORÍA CONDUTISTA DO SIGNIFICADO: W.O. QUINE
1. Dous dogmas do empirismo.
2. A teoría conductista do significado. Significado estimulativo.
19
3. Oracións ocasionais, oracións permanentes, oracións observacionais.
4. A traducción radical e a súa indeterminación.
5. O criterio do compromiso ontolóxico.
OBXECTIVOS
(i) Este tema serve de ponte para indica-lo comezo dunha época e o remate doutra,
coincidente ademais cun cambio xeográfico importante: de Europa a Norteamérica.
(ii) Con Quine e o seu artigo “Dous dogmas do empirismo” a filosofía analítica, pode
dicirse, vai chegando o seu fin. Quine é considerado xa un filósofo postanalítico.
(iii) Establecer as relacións entre a filosofía da linguaxe de Quime é o mundo da ciencia e do
condutismo. Quine evita en semántica as nocións intensionais, pero non dúbida en introducir
nocións, psicolóxicas ou neurofisiolóxicas para explicar o significado; isto é obviamente, unha
nova perspectiva para abordar problemas semánticos.
(iv) Destacar a enorme importancia que tivo a crítica de Quine ao empirismo lóxico, a cal
pon de manifesto que o coñecemento científico non se pode basear unicamente na experiencia,
senón que está continuamente entrelazado de coñecemento teórico, dando lugar a unha
complexa rede de enunciados con distintos graos de dependencia da experiencia.
(v) A relatividade ontolóxica e a súa dependencia dun marco ou esquema conceptual, é outro
dos puntos de interese do pensamento de Quine que este tema quere enfatizar.
BIBLIOGRAFÍA
Fontes:
W.O. QUINE: “Sobre lo que hay”, en Desde un punto de vista lógico.
--- “Dos dogmas del empirismo", en Desde un punto de vista lógico. También en L.M. Valdés
Villanueva, La búsqueda del significado, Tecnos: Madrid, 1991, pp. 220-243.
--- Desde un punto de vista lógico, Ariel: Barcelona, 1963.
--- Palabra y objeto, Labor: Barcelona, 1968.
--- “Filosofía y decisión óntica”, en J. Muguerza (Sel.), La concepción analítica de la filosofía,
vol. II, Alianza: Madrid, 1974.
20
--- La relatividad ontológica y otros ensayos, Tecnos: Madrid, 1974.
--- Filosofía de la lógica, Alianza: Madrid, 1981.
--- Las raíces de la referencia, Revista de Occidente: Madrid, 1977.
--- La búsqueda de la verdad, Crítica: Barcelona, 1992.
--- “Significado y traducción”, en L.M. Valdés Villanueva, La búsqueda del significado, pp.
244-269.
--- Del estímulo a la ciencia, Ariel: Barcelona, 1998.
--- Acerca del conocimiento científico y otros dogmas, Paidós: Barcelona, 2001.
Textos xerais:
ACERO, J.J.: “Willard van Orman Quine, la preocupación ontológica”, en J.M. Bermudo
(Dir.), --- Los filósofos y sus filosofías, Vicens-Vives: Barcelona, 1983.
--- Filosofía y análisis del lenguaje, Cincel: Madrid, 1985. (Esp.: pp. 182-190).
GARCÍA-CARPINTERO, M.: Las palabras, las ideas y las cosas, Ariel: Barcelona, 1996.
(Esp.: pp.427-472
GARCÍA SUÁREZ, A.: Modos de significar, Tecnos: Madrid, 1997. (Esp.: pp. 106-108, 229-
230, 237-244, 496-514).
HAACK, S.: Filosofía de las lógicas, Cátedra: Madrid, 1978. (Esp.: pp. 63-71, 195-199).
KUTSCHERA, F.: Filosofía del lenguaje, Gredos: Madrid, 1979. (Esp.: pp. 98-139).
HIERRO S. PESCADOR, J.: Principios de filosofía del lenguaje, Alianza: Madrid, 1986.
(Esp.: pp. 401-436).
Estudos:
BLASCO, J.L.: “El sentido de la ontología de Quine”, Cuadernos de filosofía y ciencia, 2,
Valencia, 1982.
DAVIDSON, D. & HINTIKKA, J. (Eds.): Words and Objections. Essays on the Work of W.O.
Quine, Reidel: Dordrecht, 1969.
GIBSON, R.F.: The Philosophy of W.O. Quine, Florida University Press: Tampe, 1982.
ROMANOS, G.D.: Quine and Analitic Philosophy, MIT: Cambridge, Mass. 1983.
R. SCHULDENFREI, R.: “Quine en perspectiva”, Teorema, V, 1, 1975, pp. 49-65.
21
SHANAN, R. W. & C. SWAYER, C. (Eds.): Essays on the Philosophy of W.O. Quine,
University of Oklahoma Press: Oklahoma, 1979.
VARIOS: Aspectos de la filosofía de W.O. Quine, Teorema, Valencia, 1975.
II) DOCENCIA INTERACTIVA
i) ANÁLISE DOS TEXTOS QUE SE INDICAN A CONTINUACIÓN (Total ou
parcialmente, a realizar na aula)
• G. FREGE, Conceptografía. Fundamentos de la aritmética, UNAM: México, 1972,
pp. 7-16, 26-27.
• G. FREGE, “Sobre sentido y referencia”, en Estudios sobre semántica, en L.Ml.
Valdés Villanueva, La búsqueda del significado, Técnos: Madrid, 1999, pp. 24-45.
• B. RUSSELL, “La filosofía del atomismo lógico” en Lógica y conocimiento, Taurus:
Madrid, 1981, pp. 249-395.
• L. WITTGENSTEIN, Tractatus Logico-Philosophicus, Alianza: Madrid, 1973.
(Proposicións 1-4, 4-4.1212 e 6.4-7).
• L. WITTGENSTEIN, Investigaciones filosóficas, Crítica: Barcelona, 1988,
Parágrafos: §1-§133.
• R. CARNAP, “Empirismo, semántica y ontología”, en J. Muguerza, La concepción
analítica de la filosofía, vol. II, pp. 401-419.
• W.V.O. QUINE, “Dos dogmas del empirismo", en Desde un punto de vista lógico.
También en L.M. Valdés Villanueva, La búsqueda del significado, Tecnos: Madrid,
1991, pp. 220-243.
O alumnado terá que entregar unha serie de preguntas sobre os textos arriba indicados
(máximo cinco preguntas sen contestar) antes de cada sesión (entregaranse o martes anterior,
na clase de docencia expositiva); destas preguntas algunhas serán seleccionadas para formar
un listado a partir do cal se fará un exame ao rematar cada unha das seccións.
22
Calendario provisional para a análise e control dos textos:
1. A semántica de G. Frege
Análise de textos:
1. “Prólogo”, pp. 7-11; 1. “Definición dos símbolos”, pp. 13-16; “A igualdade de contido”,
pp.26-27, de G. FREGE, Conceptografía. Los fundamentos de la aritmética, UNAM:
México, 1972.
2. G. FREGE, “Sobre sentido y referencia”, en Estudios sobre semántica, en L.Ml. Valdés
Villanueva, La búsqueda del significado, Técnos: Madrid, 1999, pp. 24-45.
Datas aproximadas:
Xoves: días 2/2/2017, 9/2/2017, 16/2/2017 e 23/2/2017 (neste día farase un exame de 30
minutos, a partir das preguntas elaboradas polo alumnado e seleccionadas pola profesora).
2. O atomismo lóxico de B. Russell
Análise de textos:
1. Conferencia I: “Hechos y proposiciones” y conferencia II “Particulares, predicados y
relaciones” de B. RUSSELL, “La filosofía del atomismo lógico” en Lógica y conocimiento,
Taurus: Madrid, 1981, pp. 249-285
Datas aproximadas:
Xoves: días 2/3/2017 e 9/3/2017 (neste día farase un exame de 30 minutos, a partir das
preguntas elaboradas polo alumnado e seleccionadas pola profesora).
3. O Tractatus de L. Wittgenstein
Análise de textos:
1. Prólogo e proposicións 1-4.; proposicións 4-4.1212; proposicións 6.4-7, de L.
WITTGENSTEIN, Tractatus Logico-Philosophicus, Alianza: Madrid, 1973.
Datas aproximadas:
Xoves: días 16/3/2017, 23/3/2017 e 30/3/2017 (neste día farase un exame de 30 minutos, a
partir das preguntas elaboradas polo alumnado e seleccionadas pola profesora).
23
4. Investigacións filosóficas de L. Wittgenstein
Análise de textos:
1. Prólogo e parágrafos: § 1-37; parágrafos: § 38-80; parágrafos: § 81-133, de L.
WITTGENSTEIN, Investigaciones filosóficas, Crítica: Barcelona, 1988, Parágrafos: §1-§133.
Datas aproximadas:
Xoves: días 6/4/2017 e 20/4/2017 (neste día farase un exame de 30 minutos, a partir das
preguntas elaboradas polo alumnado e seleccionadas pola profesora).
5. O positivismo lóxico da filosofía da linguaxe de R. Carnap
Análise do texto:
“Empirismo, semántica e ontoloxía” de R. Carnap, en J. Muguerza, La concepción
analítica de la filosofía, vol. II, pp. 401-419.
Data aproximada:
Xoves: día 27/4/2017 (neste día farase un exame de 30 minutos, a partir das preguntas
elaboradas polo alumnado e seleccionadas pola profesora).
6. A teoría condutista do significado de W.O. Quine
Análise do texto:
“Dous dogmas do empirismo” de W.V.O. Quine, en L.Ml. Valdés Villanueva, La
búsqueda del significado, Técnos: Madrid, 1999, pp. 220-243.
Data aproximada:
Xoves: día, 4/5/2017 (neste día farase un exame de 30 minutos, a partir das preguntas
elaboradas polo alumnado e seleccionadas pola profesora).
ii) LECTURA E RECENSIÓN DE TRES (3) DOS SEGUINTES LIBROS
a) Escoller dous dos seguintes libros:
L. WITTGENSTEIN (1979): Cartas a Russell, Keynes y Moore, Taurus: Madrid, 1979.
J. AUSTIN (2004): Cómo hacer cosas con palabras, Paidós: Barcelona.
24
R. CARNAP (1963): Autobiografía intelectual, Paidós: Barcelona, 1992.
A. DOXIADIS e C.H. PAPADIMITRIOU, Logicomix. Una búsqueda épica de la verdad,
Sinsentido: Madrid, 2011.
b) Obrigatorio
J.J. ACERO (1986): Filosofía y análisis del lenguaje, Cincel: Barcelona.
5. METODOLOXÍA DA DOCENCIA
TRABALLO PRESENCIAL NAS AULAS
Docencia expositiva: clases teóricas de exposición maxistral, abertas á intervención e o
debate.
Docencia interactiva: desenvolvemento das actividades programadas na parte interactiva
do programa da materia:
(i) análise de textos e presentación de cuestionarios;
(ii) realización de exames;
(iii) lectura e recensión de tres libros dos propostos no programa:
(iv) elaboración e presentación dun ensaio.
As actividades (iii) e (iv) son alternativas unha á outra.
Titorización en grupos: Programación e organización dos traballos correspondentes á
análise de textos e cuestionarios.
NORMAS PARA A ELABORACIÓN DA RECENSIÓN
A recensión consiste en dar noticia ou información breve sobre un libro, usualmente un libro
recentemente publicado, que é, polo tanto, unha novidade editorial. A recensión debe conter a
partes iguais unha presentación do contido xeral e da estrutura do libro e unha valoración do
mesmo. Como se trata dunha información breve, entre dúas e catro páxinas de extensión, é
importante realizar un exercicio de síntese e selección das ideas máis significativas e
novidosas que o libro aporta, así como destacar o enfoque ou a perspectiva orixinal dende as
25
que se introducen. Pero é igualmente importante posicionarse con respecto a ese contido,
estrutura ou enfoque, comentando todos aqueles aspectos que fan ao libro interesante, valioso
e digno de ler (ou non), é dicir, incorporando un posicionamento crítico e valorativo.
A recensión non debe ser un resumo detallado dos capítulos do libro un a un, senón que
debe manter un equilibrio destes dous aspectos xa mencionados, a saber, o obxectivo,
correspondente á presentación xeral do contido e da estrutura, e o subxectivo, correspondente
á valoración persoal, na que se recolle a opinión que o libro no seu conxunto lle merece a quen
fai a recensión.
Normalmente, debido á brevidade da recensión, esta non leva apartados nin epígrafes (tales,
como: resumo ou introdución, ideas principais, conclusión) e tampouco leva notas ao pé,
pois se trata dunha presentación de carácter xeral centrada no propio libro. Calquera cita
textual do libro debe situarse no texto principal, introducindo a referencia á súa localización,
isto é, o número da páxina onde se encontra, mediante o uso dos parénteses.
Rexeitaranse aqueles traballos que sexan meras copias, acumulacións ou seleccións dos
textos estudados, e nos que non haxa elaboración persoal. Todas as referencias a textos ou
citas deberán ir entre comiñas. (Ver a “Normativa de avaliación do rendemento académico
dos estudantes e de revisión de cualificacións”, especialmente o texto no que se indica:
“Considerarse fraudulenta, entre outras, a realización de traballos plaxiados ou obtidos de
fontes accesibles ao público sen reelaboración ou reinterpretación e sen citas aos autores e das
fontes”).
As recensións deberan entregarse por escrito en papel.
REALIZACIÓN E PRESENTACIÓN DUN ENSAIO COMO ALTERNATIVA Á RECENSIÓN DOS
LIBROS
Cara ao final do curso as alumnas e os alumnos que así o prefiran poderán escribir un ensaio
relativo á materia traballada no curso ata ese momento (desenvolvemento do programa,
lecturas de textos, discusións nas clases). O ensaio terá un máximo de 20 páxinas e deberá
aterse ás Normas de publicación establecidas para a revista Ágora. Papeles de
filosofía: http://www.usc.es/revistas/index.php/agora/about/submissions#authorGuidelines ,
26
que inclúen o título do traballo, un resumo e palabras claves tanto en español como en inglés.
O traballo deberá estar escrito a un espazo de 1.5 e con letra Times New Roman. Este ensaio
deberá presentarse na aula, nas últimas semanas do curso.
Para a valoración do ensaio terase en conta a redacción, a organización e a estruturación, a
orixinalidade nas propostas ou na discusión, o posicionamento crítico respecto o asunto
seleccionado, etc. O tema deberá estar estruturado en introdución –onde se indicarán as
motivacións e as razóns da elección do tema a tratar–, desenvolvemento –onde se tratarán
polo miúdo os aspectos máis salientables do tema– e conclusión –onde se destacarán moi
brevemente as ideas fundamentais que se querían poñer de manifesto ó longo do
desenvolvemento do tema.
Rexeitaranse aqueles traballos que sexan meras copias, acumulacións ou seleccións dos
textos estudados, e nos que non haxa elaboración persoal. Todas as referencias a textos ou
citas deberán ir entre comiñas. (Ver a “Normativa de avaliación do rendemento académico
dos estudantes e de revisión de cualificacións”, especialmente o texto no que se indica:
“Considerarse fraudulenta, entre outras, a realización de traballos plaxiados ou obtidos de
fontes accesibles ao público sen reelaboración ou reinterpretación e sen citas aos autores e das
fontes”).
Calendario provisional para a presentación de ensaios: Xoves, día 11 de maio de 2017: Presentación de tres ensaios, cada un deles de 25 minutos de
exposición e 5 minutos para preguntas.
Xoves, día 18 de maio de 2017: Presentación de tres ensaios, cada un deles de 25 minutos de
exposición e 5 minutos para preguntas.
6. AVALIACIÓN A avaliación constará de dúas partes:
a) un exame sobre o temario correspondente á parte de docencia expositiva e
27
b) a avaliación correspondente á parte de docencia interactiva, que inclúe a presentación de
preguntas, a realización de pequenos exames sobre os textos e a presentación por escrito
das recensións dos libros, ou como alternativa a esta última actividade a redacción e
presentación dun ensaio.
A cualificación global da materia obtense facendo a media entre a cualificación conseguida
no exame correspondente á docencia expositiva e a cualificación media correspondente á
docencia interactiva.
Para aprobar a materia é condición necesaria acadar a puntuación de 5 como mínimo
tanto na avaliación da docencia expositiva como na da docencia interactiva.
2ª Oportunidade
No caso de non superar a materia na 1ª oportunidade, todas as cualificacións obtidas que
sexan 5 ou superiores a 5 conservaranse para a 2ª oportunidade, tanto as correspondentes á
docencia expositiva como as da docencia interactiva.
DIMENSIÓNS DA AVALIACIÓN
a) Docencia expositiva: os exames consistirán nunha serie de preguntas relativas ao
programa da materia. A cualificación obtida nestes exames suporá o 50% da cualificación
global.
b) Docencia interactiva: proporciona o 50% restante da cualificación; repartida entre os
cuestionarios e exames dos textos e as recensións ou, como alternativa á recensión dos
libros, a redacción e presentación dun ensaio na aula. A media obtida coas cualificacións
destas actividades suporá o 50% da materia.
NORMATIVAS
“Normativa de Permanencia”, do 25 de maio de 2012:
Art. 5.2: “A cualificación dunha convocatoria na que o alumno non se presenta, ou non
supera os obxectivos establecidos será de ‘suspenso’, salvo que o estudante non realice
ningunha actividade académica avaliable conforme ao establecido na programación ou guía
docente, en cuxo caso constará como ‘non presentado’”.
28
“Normativa de avaliación do rendemento académico dos estudantes e de revisión de
cualificacións”, aprobada no Consello de Goberno do 15 de xuño de 2011:
Art. 1.: “A realización fraudulenta dalgún exercicio ou proba esixida na avaliación dunha
materia implicará a cualificación de suspenso na convocatoria correspondente, con
independencia do proceso disciplinario que se poida seguir contra o alumno infractor.
Considerarse fraudulenta, entre outras, a realización de traballos plaxiados ou obtidos de
fontes accesibles ao público sen reelaboración ou reinterpretación e sen citas aos autores e
das fontes”.
TEMPO DE ESTUDO E TRABALLO PERSOAL
- Horas presenciais: 51h.
Horas de Titorías 3h.
Clases Expositivas 24h.
Clase Interactiva 24h.
- Horas non presenciais: 99h.
Docencia expositiva: 24 horas de traballo presencial do alumno ou alumna (asistencia a clase)
e 45 de seguimento e preparación da docencia expositiva (lectura e repaso diario do visto na
clase, preparación de esquemas e estudio regular da materia).
Docencia interactiva: 24 horas de traballo presencial do alumno ou alumna (asistencia as
clases e participación activa nas mesma) e 50 horas de preparación das actividades de lectura
de libros e recensión dos mesmos, das análises de textos e do ensaio.
Actividades titoriais en grupos: 3 horas para a organización e programación das análises de
textos e dos ensaios.
29
RECOMENDACIÓNS PARA SUPERAR A MATERIA
1. Asistencia diaria ás clases.
2. Lectura diaria, previa ou posterior á clase, dos temas que se van tratando nas aulas.
3. Lecturas das fontes.
3. Estudio sistemático e regular dos temas da materia.
4. Programar e preparar, coa antelación suficiente, as distintas actividades correspondentes
á docencia interactiva da materia.
5. Utilización das horas de atención ao alumnado para resolver dúbidas, problemas e todo
tipo de preguntas relacionadas coa materia.
7. BIBLIOGRAFÍA 1) BIBLIOGRAFÍA BÁSICA:
A) Obrigatoria
ACERO, J.J.: Filosofía y análisis del lenguaje, Cincel: Barcelona, 1986.
B) Textos para analizar
FREGE, G.: “Sobre sentido y referencia”, en Estudios sobre semántica, pp. 49-51. También
en La búsqueda del significado, L.M. Valdés Villanueva (ed.), pp. 24-45.
RUSSELL, B.: “Conocimiento directo y conocimiento por descripción”, Misticismo y
lógica, Edhasa: Barcelona, 1987, pp. 209-230.
WITTGENSTEIN, L.: Tractatus Logico-Philosophicus, Alianza: Madrid, 1973.
WITTGENSTEIN, L.: Investigaciones filosóficas, Crítica: Barcelona, 1988.
AUSTIN, J.L.: “Emisiones realizativas”, en L.Ml. Valdés Villanueva, La búsqueda del
significado, Técnos: Madrid, 1999, pp. 415-430.
CARNAP, R.: “Empirismo, semántica e ontología”, en J. Muguerza, La concepción
analítica de la filosofía, vol. II, pp. 401-419.QUINE, W.O.: “Dos dogmas del empirismo”,
en L.Ml. Valdés Villanueva, La búsqueda del significado, pp. 220-243.
30
2) BIBLIOGRAFÍA BÁSICA (Opcional)
FONTES
AUSTIN, J.L.: Cómo hacer cosas con palabras, Paidós: Barcelona, 2004.
CARNAP, R.: Autobiografía intelectual, Paidós: Barcelona, 1992.
- “Filosofía y sintaxis lógica”, en J. Muguerza, La concepción analítica de la filosofía, vol. I,
Alianza: Madrid, 1974, pp. 294-337.
- “La superación de la metafísica mediante el análisis lógico del lenguaje”, en A.J. Ayer, El
positivismo lógico, 1965, pp. 66-87.
FREGE, G.: “El pensamiento”, Investigaciones lógicas, Tecnos: Madrid, 1984, pp. 49-85.-
Estudios sobre semántica, Ariel: Barcelona, 1973.- Investigaciones lógicas, Tecnos, Madrid,
1984.
QUINE, W.O.: Desde un punto de vista lógico, Ariel: Barcelona, 1963.
- La relatividad ontológica y otros ensayos, Tecnos: Madrid, 1974.
- La búsqueda de la verdad, Crítica: Barcelona, 1992.
RUSSELL, B.: La evolución de mi pensamiento filosófico, Alianza, 1982.
- “La filosofía del atomismo lógico” y “Sobre las proposiciones: qué son y qué significan”,
ambos en Lógica y conocimiento, Taurus: Madrid, 1981, pp. 245-449.
- “Conocimiento directo y conocimiento por descripción”, Misticismo y lógica, Edhasa:
Barcelona, 1987, pp. 209-230.
WITTGENSTEIN, L.: Tractatus Logico-Philosophicus, Alianza: Madrid, 1973.
- Los cuadernos azul y marrón, Tecnos: Madrid, 1976.
- Investigaciones filosóficas, Crítica: Barcelona, 1988.
- Cartas a Russell, Keynes y Moore, Taurus: Madrid, 1979.
COMPLEMENTARIA
ACERO, J.J.: Filosofía y análisis del lenguaje, Cincel: Barcelona, 1985.
- Lenguaje y filosofía, Octaedro: Barcelona, 1993.
31
DOXIADIS, A.; PAPADIMITRIOU, C.H.; PAPADATOS, A.; e DI DONNA, A., Logicomix,
Sinsentido: Madrid, 2011.
GARCÍA-CARPINTERO, M.: Las palabras, las ideas y las cosas, Ariel: Barcelona, 1996.
GARCÍA SUÁREZ, A.: Modos de significar, Tecnos: Madrid, 1997.
HIERRO S. PESCADOR, J.:Principios de filosofía del lenguaje, Alianza: Madrid, 1986.
- Significado y verdad. Ensayos de semántica filosófica, Alianza: Madrid, 1990.
FRAPOLLI, Mª.J.e ROMERO,E.: Una aproximación a la filosofía del lenguaje, Síntesis:
Madrid, 1998.
PICARDI, E.: Teorías del significado, Alianza: Madrid, 2001.
VALDÉS VILLANUEVA, L.Ml.: La búsqueda del significado, Tecnos: Madrid, 1999
8. CALENDARIO DE EXAMES E DE PRESENTACIÓN DE TRABALLOS
A) Docencia expositiva
• 1ª Oportunidade: Xoves, 25 de maio de 2017, ás 10:00 h., aula 3.
• 2ª Oportunidade: Xoves, 29 de xuño de 2017, ás 10:00 h., aula 3.
B) Docencia interactiva i) Datas de entrega das recensións dos libros
• 1ª recensión: Xoves, 23 de febreiro de 2017.
• 2ª recensión: Xoves, 30 de marzo de 2017.
• 3ª recensión: Xoves, 27 de abril de 2017.
• 2ª Oportunidade: Luns, 12 de xuño de 2017, ás 14:00 h., Despacho D-328.
ii) NOTA IMPORTANTE A partir das datas indicadas non se recollerá ningún material, polo tanto, calquera das
actividades non entregadas no prazo estipulado non serán avaliadas na 1ª oportunidade
(maio), senón, no caso de ser necesario, na 2ª oportunidade (xullo).
Todos os traballos realizados durante o curso (cuestionarios, recensións, ensaios) deberán
32
entregarse por escrito en papel.
9. CALENDARIO DA DOCENCIA EXPOSITIVA E DA DOCENCIA
INTERACTIVA
A) Docencia expositiva
• Xaneiro 2017
Luns, día 30, de 11:00 -12:30h. (Presentación do programa da materia)
• Febreiro-2017
Luns, día 6, de 11:00 -12:30h.
Luns, día 13, de 11:00 -12:30h.
Luns, día 20, de 11:00 -12:30h.
• Marzo-2017
Luns, día 6, de 11:00 -12:30h.
Luns, día 13, de 11:00 -12:30h.
Luns, día 20, de 11:00 -12:30h.
Luns, día 27, de 11:00 -12:30h.
• Abril-2017
Luns, día 3, de 11:00 -12:30h.
Luns, día 17, de 11:00 -12:30h.
Luns, día 24, de 11:00 -12:30h.
• Maio-2017
Luns, día 8, de 11:00 -12:30h.
Luns, día 15, de 11:00 -12:30h.
B) Docencia interactiva
• Febreiro-2017
Xoves, día 2, de 12:30-14:00h. Análise de textos: G. Frege.
33
Xoves, día 9, de 12:30-14:00h. Análise de textos: G. Frege.
Xoves, día 16, de 12:30-14:00h. Análise de textos: G. Frege.
Xoves, día 23, de 12:30-14:00h. Análise de textos: G. Frege e exame.
• Marzo-2017
Xoves, día 2, de 12:30-14:00h. Análise de textos: B. Russell
Xoves, día 9, de 12:30-14:00h. Análise de textos: B. Russell e exame.
Xoves, día 16, de 12:30-14:00h. Análise de textos: Tractatus de L. Wittgenstein.
Xoves, día 23, 12:30-14:00h. Análise de textos: Tractatus de L. Wittgenstein.
Xoves, día 30, de 12:30-14:00h. Análise de textos: Tractatus de L. Wittgenstein e
exame.
• Abril-2017
Xoves, día 6, de 12:30-14:00h. Análise de textos: Investigacións filosóficas de L.
Wittgenstein.
Xoves, día 20, de 12:30-14:00h. Análise de textos: Investigacións filosóficas de L.
Wittgenstein e exame.
Xoves, día 27, de 12:30-14:00h. Análise de textos: “Empirismo, semántica e
ontoloxía” de R. Carnap e exame.
• Maio-2017
Xoves, dia 4, de 12:30-14:00h. Análise de textos: “Dous dogmas do empirismo” de
W.O. Quine e exame.
Xoves, día 11, de 12:30-14:00h. Presentación de ensaios.
Xoves, día18, de 12:30-14:00h. Presentación de ensaios.
B) Titorías personalizadas en grupo
• Xaneiro- 2017
Luns, día 30, de 17:00 -18:00h.
• Marzo-2017
Xoves, día 2, de 17:00-19:00h.