!"#
" $"#%&
'(##$)&
*()$ )!+%#,$")-$ &%.# $ /0%&)')1!! 2( # '%33 ,$" #)$3 4$
.).3)%" '$ 0#%-)!')$3 4$ '%#(5$
CONTEXTO HISTÓRICO
SUMARIO
O Século de Ouro 02
A Época Isabelina 06
MIGUEL DE CERVANTES 08
TEATRO DO SÉCULO DE OUROVS.TEATRO ISABELINO
Introducción 15
Caracteríticas 17
Dous Xenios: Lope de Vega eShakespeare
21
Bibliografía 26
CONTEXTO
HISTÓRICO
! " # $ % $ # & ' ( $ ! " ! ) *
O SÉCULODE OURO
O concepto Século de Ouro que foiconsagrado polo hispanista
norteamericano George Ticknorreferíndose á literatura española,
non corresponde exactamente a unperíodo de cen anos, senón máis ben
a un tempo de gran creatividade cultural dacabalo entre o
Renacemento e o Barroco. Sonpoucos os historiadores que se
poñen de acordo para acoutar conexactitude o Século de Ouro, uns
sitúan o seu iniciou nos tempos dosReis Católicos e os outros o atrasanata o século XVII. O mesmo sucedeco seu final, que oscila entre a morte
de Calderón de la Barca (1681) e ofinal da Guerra de Sucesión (1714).Este período de florecemento da
arte e a literatura coincidiu co auxepolítico e posterior declive da
dinastía dos Austrias ou Habsburgoespañois.
Coa súa unión dinástica, os ReisCatólicos esbozaron un estado
politicamente forte, consolidadomáis adiante, cuxos éxitos
envexaron algúns intelectuais, comoNicolás Maquiavelo; pero
ideolóxicamente dominado polaInquisición eclesiástica. Os xudeus
que non se cristianizaron foronexpulsados en 1492 e dispersáronse
por toda Europa, Asia e Norte deÁfrica. En 1492 Castela conquistaGranada, co que finaliza a etapa
política musulmá peninsular, aíndaque unha minoría morisca habite
máis ou menos tolerada ata temposde Felipe III. Ademais, nese mesmoano Colón chega a América e o afán
guerreiro cultivado durante asguerras medievais da Reconquistaproxectarase sobre as novas terras.
O Século de Ouro abarca dousperíodos estéticos, que
corresponden ao Renacemento doséculo XVI (reinados dos Reis
Católicos, Carlos I e Felipe II), e aoBarroco do século XVII (reinados de
Felipe II, Felipe IV e Carlos II).
02
Deste xeito consideramos que esta etapa
comeza na segunda metade do século XVI,
cando tras as crises sociais xurdidas en
Castela, Valencia e Mallorca, Carlos I
estabiliza o seu Imperio e consolida un Estado
Moderno cunha Monarquía absoluta. Social e
economicamente España encara unha fase de
expansión onde a prata das minas que se
extraen de América, así como a herdanza que
o Rey amorea nas súas mans de reinos de
media Europa favorecen o desenvolvemento
do país.
A creatividade e a produción artística do
Século de Ouro español empezan a
desenvolverse pouco máis tarde, a finais de
século co renacemento. Entrados xa no século
XVII e mentres a sociedade española empeza
a vivir o seu declive, produto da progresiva
ruína á que se ve sometido o Estado español
para manter todas as súas colonias, o Século
de Ouro na súa vertente cultural chega ao seu
auxe da man de novas correntes artísticas: o
Manierismo e o Barroco.
A expulsión dos moriscos, as guerras de
separación de Portugal e Cataluña, os
bandidos, a falta de recursos que proviñan de
América, cada vez máis escasos, inciden no
proceso expansionista do Imperio. Comezan
as derrotas exteriores e con elas, o
descubrimento do Reino.
Juan Luís Vives, os irmáns De Valdés, ou
Francisco de Vitoria, foron os primeiros que
comezaron a destacar no ámbito literario
durante o Século de Ouro, todos de marcado
índole económico.
As ciencias experimentais comezaron a
florecer. Xurdiron centros de estudo como a
Casa da Contratación ou a Biblioteca do
Escorial. E como consecuencia,
desenvolvéronse outras ciencias aplicadas,
como as navais, a cartografía ou a minería.
Paralelamente, a mediados do século XVI, a
literatura renacentista tamén empezou a dar
os seus primeiros froitos importantes da man
de Garcilaso de la Vega, de clara inspiración
italiana, e de Frei Luís de León.
En novelas, xurdiu con forza o xénero
picaresco co Lazarillo de Tormes no ano 1554,
unha das obras do Século de Ouro máis
coñecidas. En literatura mística, Teresa de
Jesús converteuse nunha das grandes poetas
non da época, senón de tódolos tempos da
literatura hispana.
Xa no século XVII, a crise económica e social
fomentou o gusto polo espectáculo; as clases
populares deron un paso a fronte e tentaron
no campo das artes ofrecer unha expansión
ao mundo da situación que se vivía.
O Barroco español coñeceu unha época
gloriosa: Francisco de Quevedo,
representante do conceptismo, firme
defensor da moral, e gran escritor de poemas
amorosos. Luís de Góngora, o maior
expoñente do culteranismo.
Os ensaios renacen con Baltasar Gracián, e
sobre todo, a narrativa hispana da man do
propio Quevedo, Mateo Alemán ou Miguel de
Cervantes con a obra cume da literatura
española.
03
Por último, enmarcado tamén dentro do Barroco español, non podíaquedar atrás o teatro, e desta época é tamén o noso maior expoñente oprolífico dramaturgo Lope de Vega. Contemporáneo doutros grandes
autores como Tirso de Molina e Calderón de la Barca.Pero non só no terreo literario destacamos nesta época, pois este boom
artístico chegou a outras ramas artísticas como a arquitectura, coaconstrución do mosteiro do Escorial, obra de Juan de Herrera. En
pintura, O Greco, José de Ribera, Zurbarán, e sobre todo, Murillo eVelázquez convertéronse en mestres de talla mundial.
Durante esta época déronse en España varias correntes artísticas quederon lugar a diversas obras mestras moi diferentes entre si.
Lembremos, que a pesar do seu nome, pódese considerar que estaetapa durou máis de cen anos, adiantando algúns expertos o seu
comezo ata 1492, coa aparición da famosa Gramática castelá de Nebrijae o Descubrimento do Novo Mundo por Colón e chegando a atrasarseata 1681, ano da morte de Pedro Calderón de la Barca, o último grandramaturgo do Barroco. Aínda que dentro destas datas extremas os
diversos estudiosos acoutaron de distinta maneira este período, se astomamos como referencia, descubrimos que este período foi
fundamental para o desenvolvemento da arte e da música en España,un aspecto que adoita quedar ensombrecido no estudo desta época
pola gran relevancia que tiveron artes como a literatura, a escultura, apintura ou a arquitectura durante estes mesmos anos.
Con todo, a música era unha arte fundamental nesta época na queapenas se podía concibir a vida sen ela. Desde o auxe de música
vinculada estreitamente ao ámbito cortesán ata aquela que serelacionaba intimamente co fértil mundo do teatro, pasando polamúsica relixiosa e a popular, a vida durante o Século de Ouro nonpodía concibirse sen ela. E, durante o auxe artístico que se viviu en
España durante a época mencionada, no ámbito da música tamén seviviu unha época de particular esplendor, coa aparición de figuras
capitais como Juan de la Encina, Gabriel Gálvez, Cristóbal de Morales,Francisco Guerrero ou Juan Navarro.
21
04
Entre todas as obras do Século de Ouro relacionadas co ámbito da música destaca especialmente o
desenvolvemento da polifonía, que alcanzou novas cotas nunca antes coñecidas da man dalgúns dos
autores anteriormente mencionados, pero especialmente de Tomás Luís de Victoria, cuxa xenial
música tivo unha influencia fundamental nos séculos posteriores e chegouse a estender ata ben
entrado o século XX. Ademais, cabe remarcar que a influencia dos músicos hispanos estendeuse, pola
súa calidade, a súa potencia e a súa profundidade, por practicamente toda Europa, chegando a
traballar algunhas das súas figuras máis destacadas en diferentes cidades e reinos do continente,
estendendo a súa influencia moito máis alá do que son hoxe as fronteiras españolas.
Tamén se consideran obras mestras do Século de Ouro aquelas que se realizaron nesta época en
torno ao desenvolvemento da música instrumental. Aínda que se crearon destacadas composicións
en España para teclado, foron os instrumentos de corda, concretamente a vihuela, a que alcanzou un
gran éxito durante este período, coa aparición de figuras tan destacadas como Luís de Milán, Luís de
Narváez e Diego Pisador, entre outros moitos.
Por último, xa durante a época do Barroco e aínda que a música relixiosa continuou sendo a máis
destacada merecen mencionarse os intentos que se fixeron por crear unha música de tipo escénico
que puidese competir coa procedente dos ámbitos italianos, aínda que non se obtivo un gran éxito
neste intento máis aló do desenvolvemento de estilos musicais xa vinculados con anterioridade ao
desenvolvemento de festas teatrais. Así, os intentos de crear óperas en castelán fracasaron e as semi-
óperas compostas neste período apenas son de carácter testemuñal, pero deuse un importante
impulso á zarzuela, que foi gañando importancia ata alcanzar a súa cenit xa no século XVIII, pasado o
período que estamos a tratar. Neste ámbito, no que o teatro e a música estaban intimamente
relacionados, tivo unha gran importancia o xenial dramaturgo, xa varias veces mencionado nestas
liñas, Pedro Calderón de la Barca, pero tamén outros personaxes como Juan de Hidalgo quen puxo
música a algunhas das composicións do mestre anteriormente citado.
05
A ÉPOCA ISABELINA
Con este nome normalmente faisereferencia ao período da historia inglesaque abarca o reinado de Isabel I, desde
1558 ata 1603, e ata a morte de Jacobo I en1625. Neste período Inglaterra viviu unha
fase intensa de desenvolvementoeconómico e cultural.
A política relixiosa da raíña Isabel I foivista como a consolidación do
anglicanismo e a subordinación da igrexaao poder monárquico. Isabel instaurou un
sistema definido como episcopalismo,que prevía a formación de dioceses no
territorio estatal, cun bispo á cabeza confuncións de control político e relixiosos.O 1570 Isabel foi excomulgada polo papa
Pío V.
Entre os personaxes que constituíron unhaameaza para Isabel I estaba María Estuardo,
raíña de Escocia, católica, que se viu obrigada afuxir a Inglaterra pola revolta dos calvinistasdirixidos por John Knox. Fíxose famosa por
conspirar contra a raíña de Inglaterra, polo quefoi xulgada, sentenciada a morte e decapitada
en 1587 no castelo de Fotheringhay.Baixo Isabel I recibiron un impulso as
actividades artesanais e manufacturas, aos quefixeron unha importante achega aos prófugos
políticos e relixiosos vindos dos Países Baixos eFrancia. Deste xeito puideron crearse as bases
para unha industria nacional do vidro, acerámica, a seda e puideron potenciarse as
exportacións das manufacturas.
06
Durante o seu reinado reforzouse a potencia da frotamilitar e mercantil do país: grazas á colaboración de
corsarios como sir Francis Drake, quen cartografiou ascolonias españolas e acumulou grandes riquezas
minando a hexemonía española, derrotando á coñecidaArmada Invencible en 1588. Na súa honra fundouse en
América do Norte unha colonia: Virginia. E, finalmente,constituíu a Compañía Británica das Indias Orientais.
O reinado de Isabel non só selou a aparición deInglaterra como gran potencia na escena europea,
senón que estivo caracterizado por un grandesenvolvemento cultural e civil, que pasou á historia
como “época isabelina”. Tal florecemento deuse naliteratura e principalmente no teatro, sobre todo con
William Shakespeare, Christopher Marlowe, BenJonson, John Webster, John Ford e outros. Gran
desenvolvemento tivo tamén a música con WilliamByrd e John Bull, e a arquitectura influída pola cultura
renacentista italiana e da flamenca.
07
MIGUEL
DE
CERVANTES
A diferenza da vida do seu contemporáneo Lope de Vega, quen coñeceudesde mozo o éxito como comediógrafo e poeta, a vida de Cervantes foicertamente unha ininterrompida serie de pequenos fracasos domésticose profesionais, na que non faltou nin o cativerio, nin o inxusto cárcere,
nin a afronta pública. Non só non contaba con rendas, senón que llecustaba atraerse os favores de mecenas ou protectores. Só nos seusúltimos anos, tras o éxito das dúas partes do Quixote, coñeceu certa
tranquilidade e puido gozar do recoñecemento cara á súa obra, aínda quesen chegar nunca a superar as penurias económicas.
Aínda que se sabe con certeza que Cervantes naceu en Alcalá de Henarese que o 9 de outubro foi bautizado, a data exacta de nacemento non se
puido pescudar. Suponse que podería nacer o 29 de setembro de 1547, díade San Miguel, aínda que hai autores que sitúan o seu nacemento o 7 deoutubro, dous días antes de ser bautizado na Parroquia de Santa María la
Mayor.A ascendencia do escritor segue sendo un tema debatido, posto que aínda
que no informe preparado a instancias súas ao seu regreso de Argeltéñaselle por cristián vello, nunca presentou a proba tanxible da súa
limpeza de sangue.
09
O pai de Miguel, don Rodrigo, casa cara a 1542 con Leonor de Cortinas,pertencentes a unha familia de campesiños oriúndos de Castela a Vella. A súabisavoa paterna, dona Juana de Avellaneda era filla de don Arias de Saavedra,
alcumado O Famoso, da familia dos condes de Castrillo. Crese que foi en recordodesta dama polo que Miguel de Cervantes engadiu Saavedra ao seu nome.
Pouco sabemos dos primeiros anos da vida e formación académica do autor. Era obenjamín dos catro fillos de don Rodrigo, e é moi probable que a súa educación
fose máis deficiente que a do seu irmán maior.É moi probable que Cervantes non chegase a matricularse nunca en ningunha
universidade, pero si que seguira un curso de humanidades. En 1598, con ocasiónda morte da raíña Isabel de Valois, esposa de Felipe II, Cervantes inicia a súa
carreira como escritor con catro composicións poéticas incluídas polo seu mestre,o humanista Juan de López de Hoyos, reitor do Estudo da Vila, na Relación oficial
con motivo da devandita morte.O mesmo ano en que esta relación sae á luz Cervantes vaise a Roma, partida,ocasionada tal vez, se damos fe a unha provisión real atopada no Arquivo de
Simancas, por un duelo en que resultou ferido Antonio de Sigura. A xulgar polocontido do documento, o culpable -un tal Miguel de Cervantes, estudante- fuxira aSevilla e era condenado en rebeldía a que lle cortasen publicamente a man dereita
e a ser desterrado do reino por dez anos. Fose ou non o autor de dita ferida,Miguel pasa uns meses en Roma, ao servizo do novo cardeal Acquaviva, como se
infere das súas posteriores confidencias a Ascanio Colonna, na dedicatoria áGalatea.
Cervantes pasou algún tempo na casa do cardeal Acquaviva en calidade de criado.Este posto non lle gustou demasiado, xa que uns meses despois alistouse como
soldado na compañía de Diego de Urbina, na que xa militaba o seu irmán Rodrigo. O 7 de outubro de 1571 estivo na batalla de Lepanto, na galera “A Marquesa”, onde
a pesar de padecer quentura participou na batalla. “A Marquesa” tivo unhaparticipación gloriosa na batalla, enfrontouse a unha das naves máis poderosas da
frota otomá, e despois dunha loita longa e encarnizada, obrigouna a renderse.Cervantes recibiu tres balas: dous no peito que deberon amortecer a súa coraza oua pel de boi que levaban naquela época os soldados de infantería. A terceira ferida,a máis grave, rompeulle a man esquerda, que quedou inutilizada para o resto da
súa vida, de aí o sobrenome que lle daría a posterioridade.
10
Unha vez recuperado das súas feridas en
Mesina, Cervantes, toma parte nas accións
militares levadas en 1572 e 1573, por Don Juan
de Austria. Marcado polos seus anos en Italia,
onde transcorre parte da acción de varias das
súas novelas (Curioso impertinente,
Licenciado Vidriera, Persiles y Sigismunda),
alí supónselle introducido en varios círculos
literarios.
Cara a finais de 1575 obtivo permiso para
volver a España co fin de solicitar un ascenso.
Levaba as mellores recomendacións e cartas
de Don Juan e do Duque de Sesa. Embarcou
na galera “O Sol” co seu irmán Rodrigo. Pero
preto das costas españolas foron atacados e
apresados por corsarios de Argel despois
dunha longa batalla.
Levado a Argel como escravo, Miguel padece
un cativerio de cinco anos que deixará unha
profunda pegada na súa obra, e moi
especialmente nas súas comedias de ambiente
alxerino –Los tratos de Argel e Los baños de
Argel- así como no conto do Cautivo
interpolado na Primeira parte do Quijote.
Finalmente, en tanto que a súa familia realiza
grandes esforzos por conseguir a súa
liberdade, é rescatado o 19 se setembro de
1580, ao prezo de 500 ducados, polos pais
trinitarios.
Ao volver a Madrid, inicia unha vida marcada
por varios episodios íntimos: uns presuntos
amores cunha tal Ana de Villafranca, tamén
chamada Ana Franca de Vermellas, esposa
dun tabernero, que lle dará unha filla natural,
Isabel, nacida no outono de 1584; e en
decembro do mesmo ano, a súa unión por
lexítimo matrimonio con Catalina de Salazar,
filla dun fidalgo recentemente falecido de
Esquivas. Este casamento lévalle a fincarse no
pobo da súa muller, sen perder por iso
contacto cos medios literarios da Corte.
Deste xeito Cervantes ausentábase a miúdo de
Esquivas para visitar aos literatos de Madrid,
aos libreiros e, sobre todo, para asistir ás
representacións teatrais. Naquela época
Madrid contaba con numerosas compañías de
teatro que acaparaban gran atención. Durante
estes anos sentanse as bases dunha auténtica
industria do espectáculo, este impulso no que
colaboran as compañías itinerantes de actores,
favorece a construción en cada cidade
importante de salas permanentes, os
chamados currais de comedias.
11
En 1857 ingresou na Academia Imitatoria, primeiro círculo literato madrileño, eese mesmo ano foi designado comisario real de abastos (recadador de especies) enAndalucía para a Armada Invencible. Tamén este destino foille adverso: en Écijaenfrontouse coa Igrexa polo seu excesivo celo recadatorio e foi excomulgado; en
1592 en Castro del Río (Córdoba) foi encarcerado acusado de vender parte do trigorequisado. En 1594 o escritor pon fin aos seus camiños por Andalucía iniciados
sete anos atrás, xusto o ano en que morre a súa nai e decide abandonar Andalucíapara regresar a Madrid.
Meses antes do seu casamento o escritor acabara a súa primeira obra importante,La Galatea, unha novela pastoril ao estilo da Arcadia de Jacopo Sannazaro oitentaanos atrás. O editor Blas de Robles pagoulle 1.336 reais polo manuscrito. Con todo,La Galatea é máis que unha obra de mero principiante: expresa nunha mestura de
prosa e versos intercalados, a través da procura dunha imposible harmonía dealmas e corpos, o soño da “Idade de Ouro”.
A boa acollida e o relativo éxito do libro animaron a Cervantes a escribircomedias, aínda que sabía que mal podía competir el, aínda respectuoso coas
normas clásicas, co novo modo de Lope de Vega, dono absoluto da escenaespañola. As dúas primeiras La comedia de la confusión e Tratado de
Constantinopla y muerte de Selim, escritas cara a 1585 -desaparecidas ambas-obtiveron relativo éxito nas súas representacións, pero Cervantes foi vencido por
Lope, e a pesar das vinte ou trinta obras compostas nesta etapa -das que sócoñecemos nove títulos e dous textos, Los tratos de Argel e Numancia-, ao redor
de 1600 deixara de escribir comedias, actividade que retomaría ao fin dos seusdías.
En agosto de 1594 ofrécese a Miguel unha nova comisión que o leva a percorrer denovo o reino de Granada e outras cidades do sur, co fin de recadar dous millóns e
medio de maravedíes de atrasos de contas. É entón cando a bancarrota docomerciante Simón Freire, en cuxa casa depositara 7.400 reais para que as
ingresase no tesouro, incita ao seu fiador a pedir comparecencia. Pero o xuízVallejo, encargado de notificar esta orde ao comisario, envíao ao cárcere real de
Sevilla, cometendo, por torpeza ou por malicia, un autentico abuso de poder. Congran probabilidade sería neste cárcere onde o autor procreou o Quijote.
Probablemente, no verán de 1604 trasládase a Valladolid coa súa muller, cidadeelixida por Felipe II como nova sede do reino. Alí é onde atopa ao editor
Francisco de Robles (fillo de Blas de Robles, quen publicara La Galatea. Mentresconsegue, o 26 de setembro o privilexio real que necesitaba, difúndese a noticia da
próxima publicación do seu novo libro, recollida por Lope de Vega nunha cartada súa propia man. Nos últimos días de decembro de 1604 sae o Quijote das
prensas madrileñas de Juan de la Cuesta, e moi pronto se observan os primeirosindicios do seu éxito. A pesar de que a fama foi inmediata, os efectos económicos
apenas se fixeron notar.
12
! " # $ % $ # & ' ( $ ! " ! ) *
Tras o regreso da Corte a Madrid,Cervantes establécese alí coa súa
familia. En 1610 múdase a rúa León,no que se chamaba entón o “barrio
das musas”, onde tamén vivironentre outros escritores: Lope de
Vega, Francisco de Quevedo e Vélezde Guevara.
Non lle ofreceu respiro nin sequeraa vida literaria: animado polo éxito
do Quijote ingresou en 1609 naConfraría de Escravos do Santísimo
Sacramento, á que taménpertencían Lope de Vega e
Francisco de Quevedo. Era estacostume da época, que ofrecía a
Cervantes a oportunidade de obteralgún protectorado.
Durante aqueles oito anos que llequedan de vida, non se aventuramoito fóra da capital, salvo para
breves estancias en Alcalá eEsquivas. A única circunstancia na
que o seu destino estivo a piques detomar outro rumbo foi, na
primavera de 1610, o nomeamentodo conde de Lemos, protector seu,
como vicerrei de Nápoles.Cervantes, o mesmo que Góngora,abrigou o soño de formar parte da
súa corte literaria, pero non oconseguiu.
A pesar de non conseguir serincluído no séquito do seu mecenas
o conde de Lemos, Cervantesescribiu a un ritmo imparable, as
Novelas ejemplares, compostas pordoce obras, este volume sae dasprensas de Juan de la Cuesta en
xullo de 1613.Nada máis saír da imprenta, as
novelas cervantinas van coñecer unéxito fulgurante: mentres se
publican en España catro ediciónsen dez meses, ás que seguirán vintee tres máis ao longo do século, oslectores franceses réndenlle un
auténtico culto: traducidas en 1615 ereeditadas en oito ocasiones durante
o século XVII, Las novelasejemplares abertamente preferidas
ao Quijote, serán o libro decabeceira de todos os que presumen
de practicar o español.Contemporáneo das Novelas é a
Viaje del Parnaso cuxo prólogo datade 1613 pero non será publicado ata
novembro de 1614.Cervantes prosegue este labor
creador nun momento en que apaixón polo teatro, vivida por el
desde a adolescencia, apoderouse deEspaña enteira. Tras a reapertura
dos currais, pechados durante variosmeses tras a morte de Felipe II, o
retorno da Corte a Madrid creara ascondicións para o novo impulso que
poetas e comediantes, artíficesdunha auténtica produción masiva,
ían dar á farándula.
13
As reticencias de Cervantes ante a comedia lopescapermítennos entender o rexeitamento que, desde o seu
regreso a Madrid, recibiu dos profesionais do gremio -ostodopoderosos “autores de comedias”- que se negaron aincorporar ao seu repertorio as obras que compuxera ao
volver a súa “antiga ociosidad”.O 22 de xullo de 1614, na Adjunta al Parnaso, revelara o seunovo designio: no canto de facer representar as súas pezas,
dalas á imprenta, ofrecéndoas a un público de lectoresadictos, “para que se vea de espacio lo que pasa apriesa, y se
disimula, o no se entiende, cuando las representa”. Ensetembro de 1615, cúmprese esta insólita determinación que,en contra dos usos establecidos, investín aos procedementos
habituais de difusión: o libreiro Juan de Villarroel pon envenda un volume titulado, de modo significativo Ocho
comedias y ocho entremeses nuevos, nunca representados.En xaneiro de 1615, quedan concluídos os últimos capítulos
da segunda parte do Quijote. A finais de outubro, estánredactados o prólogo e a dedicatoria ao conde de Lemos. E
nos últimos días de novembro sae á luz a Segunda Parte delIngenioso Caballero Don Quijote de la Mancha. Por Miguel
de Cervantes, autor de su primera parte.
Durante os últimos anos da súa vida, Cervantes dedica aspoucas forzas que lle quedan a concluír Los trabajos de
Persiles y Sigismunda historia cortada polo patrón da novelagrega. Cervantes conclúe a súa redacción catro días antes dasúa morte. Será a súa viúva a que entregue o manuscrito aVillarroel, quen os publicará póstumo, en xaneiro de 1617.
14
TEATRO DO
SÉCULO DE
OURO
VS.
TEATRO
ISABELINO
! " # $ % $ # & ' ( $ ! " ! ) *
INTRODUCIÓNA Europa medieval e Renacentista pasou á historia como unha icona da
recuperación creativa e da expresión cultural. A etapa comprendida entrefinais do século XVI e principios do XVII, foi unha das épocas mais gloriosasdo teatro universal. Aquí destacaremos a Inglaterra Isabelina e a España doSéculo de Ouro mais faremos unha comparación entre as dúas figuras de
maior representación que son Shakespeare e Lope de Vega.
Co termo Teatro Isabelinodenominamos as obras dramáticasescritas e interpretadas durante o
reinado de Isabel I de Inglaterra (1558-1603). Esta época supuxo un
momento de benestar económico esocial debido o incremento do
comercio grazas á expansión deInglaterra cara novos territorios.
Pódese dicir que nesta época os dousgrandes vicios do país eran o teatro eo tabaco, xa que a atmosfera teatralestaba sempre afumada polas pipas
dos espectadores. WilliamShakespeare, tal vez o dramaturgomais icónico e famoso de todos os
tempos , escribiu durante esta épocainnumerables obras que fixeron rir,
chorar, maldicir e desexar o romance.A súas obras desafiaron os xéneros, as
normas sociais e incluso o idioma.
Con Século de Ouro facemosreferencia a un período de
florecemento do arte a literatura enEspaña. Considerase que durou mais
dun século e coincidiu co auxepolítico e posterior declive da dinastíados Austrias ou Habsburgo españois.
A morte de Pedro Calderón de laBarca en 1681 é considerada como o
fin desta etapa. Lope de Vegadesafiou os xéneros preestablecidosda traxedia e a comedia tal como a
definían os antigos dramaturgosgregos como Sófocles. Lope de Vega
atreveuse a fusionar estes dousxéneros xuntos, animou a súa
audiencia a rir e chorar, a sentiresperanza e desesperación.
16
Lope de Vega, o máis grande dramaturgo español, e WilliamShakespeare, o máis grande dramaturgo inglés, estaban
escribindo teatro na mesma época, e ambos estabandesafiando a noción do que podería ser unha secuencia de
comandos.
CARACTERÍSTICAS1 . I n n o v a c i ó n s
Antes da chegada daNova Comedia de Lope
de Vega, o teatroespañol non era un
verdadeiro espectáculocomo tal, e estaba moi
suxeito ás normasclásicas. En 1609 Lopeestablece na súa Arte
nova de facer comediasas novas fórmulas de
facer teatro, rompe coaregra das tres unidades e
a obra comezará apresentarse en tres actos,
haberá variedade deacción e non se terá en
conta a unidade detempo e lugar.
Comezase a mesturar namesta obra o tráxico e o
cómico, cambiase aprosa polo verso e
inclúense elementoslíricos na obra como
cantes, bailes e inclusivepequenas
representacións entre osactos da obra principal.
O teatro Isabelino nonse limitou a adaptar os
modelos clásicos se nonque renovou a métrica
co chamado versobranco, imitación do
verso latino de Séneca,liberando o diálogo
dramático do artificio darima. O verso branco
taerá espontaneidade áconversa e naturalidade
ó recitado. Taménintroducen toda unha
serie de técnicas teatraisde vangarda, ó escenarioinglés de finais do século
XVI presenta unfrecuente e rápido
sucederse de escenasque fan pasar
rapidamente dun lugar aoutro, saltando horas,
días, meses cunhaaxilidade case similar a
do cine moderno.
17
É curioso que en canto o papel da muller no teatro, que en España nonexistiran os prexuízos puritanos ingleses, e que estas actuaran nas
representacións. Mais non só había actrices se non que o papel de mullervestida de home era un recursos predilecto da época, todo o contrario
ocorría no teatro shakespiriano xa que por non contar con mulleres nascompañías era un home o que facía os papeis de muller.
Neste apartado debese destacar sobre todo os personaxes do teatro deShakespeare, estes posúen unha tremenda profundidade sociolóxica,
moitos deles son verdadeiros arquetipos de sentimentos e de emociónshumanas. Outro personaxe destacable deste novo teatro é o narrador, que
non interviña na trama, pero que presentaba a obra e de vez en candoexplicaba algunhas situacións do mesmo modo que unha voz en off. Pola
contra no teatro español a psicoloxía dos personaxes non soe ser tanprofunda, aquí os dramaturgos interésanse mais pola acción e por iso
crean unha serie de personaxes tipo que son:
2. Personaxes
• O Rei: é o encargado de repartir xustiza na obra. Segundo a sociedade barroca, nadie pode ir contra ó rei inda que este sexa inxusto, así quecando fai algo mal, o final da obra arrepintese e reconduce a situación.
• O poderoso: é o antagonista. Posue os rasgos do galán sumados cos dorei, inxustiza e soberbia. É castigado polo seu comportamento.
• O galán: o protagonista, guapo e valente.
• A dama: é fermosa e enamoradiza. En ocasións representa un papel dereivindicación social que non se corresponde coa realidade das mulleres
da época.
• A criada: acompañante e confidente da dama.
• O criado/gracioso: confidente do galán e soe desempeñar a función degracioso.
18
19
3. Temas
Moitas das obras de Lope de Vega centráronse nos temas do amor e a honra, motivos comúnsnaqueles tempos. As súas obras de teatro, como Fuente Ovejuna, tamén abordaron a cuestión da
clase social e o conflito de clases. Shakespeare tamén incorporou en gran medida estes temas nas súasobras, inda que a miúdo utiliza o humor para atenuar a seriedade coas que tales cousas foron
tomadas. O centrarse nestes tres temas: a clase social, o romance e a honra, podemos compararperfectamente o traballo destes dous dramaturgos.
A clase social é quizais o motivo mais importante en Fuente Ovejuna. O abuso da autoridade porparte das persoas no poder era unha práctica habitual e elemento da vida aceptado nos século XVI eXVII en Europa. Isto tamén é un tema frecuente nas obras de Shakespeare, xa que Inglaterra sempre
foi unha nación obsesionada coa idea da posición da clase social.A obra de Fuente Ovejuna, vagamente xira o redor da historia de amor de Laurencia e Frondoso. Oromance, especialmente neste caso, estaba a miúdo vinculado a utilización do sexo como un arma, aviolencia e o concepto de que as mulleres só serven para ser utilizadas para o sexo. O romance tamén
foi un tema moi común nas obras de Shakespeare, como exemplo temos Romeo e Julieta sendoquizais a historia de amor mais famosa e tráxica de todos os tempos.
O último tema é a honra, esta foi moi importante nesta época. Época na que os cabaleiros indaexistían e polo que a honra era valorada en grande medida. En Fuente Ovejuna, o contrario que
nalgunhas historias medievais defendeuse que a honra non corresponde só a unha persoa se non atodo un pobo, e sobre todo das mulleres.
É de interese observar que estes tres temas a miúdo relaciónanse entre si de xeitos inevitables e queson a vez totalmente dependentes e imposibles de desenlazar. O amor e a luxuria a miúdo poden
entrar en conflito coa honra, e transcenden as fronteiras sociais. Do mesmo xeito, a clase social podefacer que o romance sexa imposible e cambiar a definición da honra e a forma na que debe ser
acollido. En toda Europa desde España a Inglaterra, o amor, a honra e a clase social entrelázanseprofundamente na creación do arte da idade moderna.
! " # $ % $ # & ' ( $ ! " ! ) *
4. Os teatrosA forma dos teatros, por exemplo o
Globe, seguían imitando a vellaforma dos Inns, vellas posadas ondeos cómicos estaban acostumados a
actuar. Esta forma era un pouco maiscomplexa que a dos currais españois,constaba dun gran patio no medio docal avanzaba a plataforma da escena,
que así quedaba rodeada polopúblico por tres dos seus lados. O
fondo había unha especie desoportal, cun gran oco no medio,tapado por unha cortina e dúas
portas os lados, para entrada e saídados actores. O soportal tiña enriba
unha galería, a modo de balcón,sobre a cal quedaba aínda outro piso,onde ocultos por celosías, tocaban os
músicos. O conxunto rematábaounha bandeira que se izaba no
momento de comezar a función.Tanto o oco acortinado coma a
galería servían como planossecundarios de acción, que
enriquecían moito a obra, facendoposible presentar varios lugares
secundarios, ou simplemente dividiro mesmo lugar en varias alturas. Para
indicar o ambiente de cada cadro,podíanse utilizar algúns sinxelos
elementos convencionais, pero sobretodo servían as palabras mesmas da
acción, aludindo ó sitio de xeito maisou menos explícito. Esa
elementalidad permitía presentarbatallas completas, pequenos grupos,representando os exército inimigos,
deixando paso a un combateindividual, que, cruzando as espadas,
eclipsaba para ceder lugar a outraparte do campo, onde había outro
combate singular. Existía un pequenoproblema para este xogo escénico e é
que había aos lados do tablado unstaburetes como asentos de
preferencia, para as persoasimportante, sen que, por
conveniencias económicas e sociais,os actores se atreveran a suprimir
este estorbo, a veces incluso perigoso.
O que respecta a España, o teatro,tanto polo que respecta o local
como a distribución do público, eramáis sinxelo que o inglés. Tiña lugarnun sinxelo “curral”, onde nun doslados abríase toda a parede a certaaltura cando se descorría o pano.Este escenario o principio estaba
case espido, pero no barroco chegoua ter complexas tremoias. No
“patio”, sentados nas “lunetas” ou depé, estaban os homes, mesturándose
os mosqueteiros cos cultos eletrados; na parte traseira, con maior
elevación, sentábanse as mulleres,no que logo sería “paraíso” ou“galiñeiro”, e que daquela se
chamaba “cazola”, composta delargos bancos o coidado dun
acomodador cuxa función era maisben a de incomodar, xa que levaba onome de “apertador de cazola”. Nas
tres paredes libres do curralestendíanse as galerías, que en
realidade eran os corredores propiosdo mesón onde se daban o principio
as comedias, e que constituíanexcelentes miradoiros. A divisiónfuncional era a de sexos, pero iso
mesmo revela que a asistenciafeminina era moi numerosa.
20
Se facemos parada no Século de Ouro español darémonos conta de nuncaantes coincidiran tantos xenios xunto nun espazo de tempo tan pequeno.
Dende o Renacemento do século XVI o Barroco do XVII naceron emorreron autores como, Lope, Tirso, Calderón, Rojas, Zorriñña. Vélez de
Guevara, Guillen de Castro, Ruiz de Alarcón, Moreto, Solís, Bances,Cervantes, Góngora, Quevedo, Gracián, San Juan de la Cruz, Garcilaso,Fray Luis de León, El Greco, Velázquez, Murillo, Ribera, Zurbarán, Juande la Encina, Alonso Cano, Gil de Hontañón,… a lista é interminable e aprodución teatral desta época é extraordinaria, non só pola cantidade senon tamén pola calidade de moitas das súas obras. A figura de Lope deVega destaca no seu tempo sobre todos os outros nomes xa que a súa
produción teatral ascende a mais de 1500 pezas, unha inspiración fora detoda medida.
Na época Isabelina a crecente poboación de Londres, a maior riqueza dosseus cidadáns e a súa paixón polo espectáculo produciron unha literatura
dramática de notable variedade, calidade e extensión. A pesar de que amaior parte dos textos escritos para a escena isabelina se perderon,
consérvanse unhas 600 testemuñas dunha época culturalmente viva. Oshomes que iventaban estes dramas eran ante todo autodidactas de
modestos orixes. Existe unha lista moi longa de nomes pero entre todosestes podemos destacar dous que son, Christopher Marlowe e sobre todo
o gran William Shakespeare.
DOUS XENIOS:LOPE DE VEGA ESHAKESPEARE
O igual que Shakespeare,Lope non tivo reparos en
buscar na historia, nastradicións e no mellor de
algúns contistas europeos, abase das súas obras;
posteriormente cada un asirá modelando e
transformando co seuparticular enxeño. Paraambos autores chegar a
producir tales obrasmestras non foi tarefa fácil.
Tanto Lope comoShakespeare, decidironintroducir una maior
número de personaxespopulares nas súas obras, e
a vez maior dinamismodentro da escena. Ambos
lograron deste xeito ter unpúblico mais adicto e
entusiasta.
21
22
Lope de Vega
Félix Lope de Vega y Carpio naceu o 25 de novembro de 1562 en Madrid. Foi un dos máis importantes poetas edramaturgos do Século de Ouro español, e pola extensión da súa obra, un dos mais prolíficos autores da
literatura universal.Atribúenselle uns 3000 sonetos, tres novelas, catro novelas cortas, nove epopeas, tres poemas didácticos, e
varios centenares de comedias.Con so cinco anos xa lía en latín e castelán, e comeza a compoñer versos. Segundo a súa testemuña comezou a
escribir comedias con doce anos, é posible que a primeira fose “El verdadero amante”, inda que o texto quecoñecemos a día de hoxe sufrira modificacións posteriores a data da primeira edición. O seu gran talento lévao
a escola do peta e músico Vicente Espinel, en Madrid e continúa a súa formación no Estudo da Compañía deXesús , que mais tarde se converte no Colexio Imperial.
Cursa despois catro anos na Universidade de Alcalá de Henares, pero non logra ningún título, así, Lope nonconsegue o grado de bacharel e para gañarse a vida ten que traballar con secretario de aristócratas e prohomes,escribindo comedias e pezas de circunstancias. En 1853, alistase na mariña e pélea na batalla da Illa Terceira as
ordes do seu futuro amigo Álvaro de Bazán.Elena Osorio foi o seu primeiro grande amor, Lope pagaba os seu favores con comedias para a compañía do seupai, o empresario teatral Jerónimo Velázquez. En 1587 Elena acepta, por conveniencia, establecer unha relaciónco nobre Francisco Perrenot Granvela, sobriño do poderoso cardeal Granvela. Esta situación denunciouna Lopena súa comedia “Belardo furioso” e nunha serie de sonetos e romances pastorais e moriscos, polo que un ditamexudicial enviouno o cárcere. Reincidiu e un segundo proceso xudicial foi mais tallante: desterrárono oito anosda Corte e dous do reino de Castilla, baixo ameaza de pena de morte se desobedecía a sentencia. Pouco despoisnamórase de Isabel de Alderete y Urbina, filla do pintor do rei Diego de Urbina, con quen casa o 10 de maio de
1588 tras raptala co seu consentimento.Tras cumprir os dous anos de desterro do reino, Lope de Vega trasladase a Toledo en 1590 e alí serviu a donFrancisco de Ribera Barroso, más tarde segundo marqués de Malpica, e un tempo despois o quinto duque de
Alba, don Antonio Álvarez de Toledo y Beaumont. Para isto incorporouse como xentilhome de cámara a corteducal de Alba de Tormes, onde viviu entre 1592 e 1595. Neste lugar foi onde leu o teatro de Juan de la Encina, do
que tomou o personaxe do gracioso, perfeccionando inda mais a súa fórmula dramática. No outono de 1594,morreu Isabel de Urbina de sobreparto.
En decembro de 1595, cumpriu os oito anos de desterrodas Cortes e volveu a Madrid. En 1598 casa con Juana de
Guardo, filla dun adiñeirado abastecedor de carne daCorte, o que motivou as burlas de diversos enxeños, xaque o parecer era unha muller vulgar e todos pensaban
que Lope casara por cartos xa que non era amorprecisamente o que lle faltaba. Tivo con ela un fillo,
Carlos Félix, e tres fillas.Durante bastantes anos Lope dividiuse en dous fogares en
un número indeterminado de amantes, moitas delasactrices. Para soster este tren de vida e sustentar tantasrelacións e fillos lexítimos e ilexítimos, fixo gala dunhafirmeza de vontade pouco común e tivo que traballar
moitísimo, prodigando unha obra torrencial consistente,sobre todo, en poesía lírica e comedias.
En 1609 leu e publicou o seu “Arte nuevo de hacercomedias”, obra teórica de carácter capital, contraria a los
preceptos neoaristotélicos, e ingresou na Cofradía deEscravos do Santísimo Sacramento no oratorio de
Cabaleiro de Gracia, que pertencía case todos os escritoresrelevantes de Madrid.
O 24 de maio de 1614 decide ser ordenado sacerdote,debido a varias mortes na súa familia. A expresión literariadesta crise e os seus arrepentimentos son as “Rimas sacras”
publicadas en 1614.Nos seus últimos anos de vida, namorouse de Marta de
Nevares, no que se pode considerar “sacrilexio” dada a súacondición de sacerdote. Nesta época da súa vida cultivouespecialmente a poesía cómica e filosófica e meditando
serenamente sobre a vellez e a súa aloucada xuventude enromances como as famosas “barquillas”.
En 1627 ingresou na Orden de Malta o que supuxo unhahonra grandísima para Lope, en cuxo retrato maisdifundido viste precisamente o hábito de San Juan.
A pesar das honras que recibiu do rei e do papa os últimosanos de Lope foron infelices. Entre moitas outras cousassufriu que Marta se volvese cega en 1626 e que morrera
louca en 1632, e Lope Félix, fillo seu con Micaela de Lujáne que tamén tiña vocación poética, afogouse pescandoperlas en 1634 na illa Margarita, na costa de Venezuela.
Lope de Vega morre o 27 de agosto de 1635. Douscentosautores escribíronlle eloxios que foron publicados en
Madrid e Venecia.
23
24
Shakespeare
William Shakespeare foi un dramaturgo, poeta e actor inglés. É considerado como o escritor maisimportante en lingua inglesa e un dos mais célebres da literatura universal. Foi xa moi venerado no seu
tempo pero alcanzou a altísima reputación que ten hoxe en día no século XIX. Sobre todo foron osrománticos os que aclamaron o seu xenio e os vitorianos devecían por el. No século XX, a súas obras foron
adaptadas en multitude de ocasións por todo tipo de movementos artísticos.Existen moi poucos feitos documentados na vida de Shakespeare. O que si se pode afirmar é que foi
bautizado en Stratford-upon-Avon (Warwickshire) o 26 de abril de 1564. Non se coñece a data exacta doseu nacemento, xa que daquela só se facía acta de bautismo, polo que é de supoñer que nacería algúns díasantes e non mais dunha semana, segundo a tradición. Vense fixando tradicionalmente o 23 de abril comodata para o seu nacemento, tal vez por analoxía coa data da súa morte, outro 23 de abril, en 1616, pero esta
datación non está sustentada en ningún documento.William Shakespeare probablemente cursou os seus primeiros estudos na escola primaria local, a StratfordGramma School, o que debeu aportarlle unha educación intensiva en gramática e literatura latinas. A súa
asistencia a esta escola é unha conxectura, baseada no feito de que legalmente tiña dereito a educacióngratuíta por er fillo dun alto cargo do goberno local, xa que non existe ningún documento que acredite este
feito.O 28 de novembro de 1582, cando tiña 18 anos de idade, Shakespeare contraeu matrimonio con Anne
Hathaway, de 26, orixinaria de Temple Grafton, localidade próxima a Stratford. Despois do seumatrimonio, case non temos datos de Shakespeare nos rexistros históricos, hasta que fai a súa aparición na
escena teatral londinense. O 26 de maio de 1583, a filla primoxénita da parella, Susana foi bautizada enStratfor. Un fillo, Hamnet, e outra filla Judith, nacidos xemelgos, foron así mesmo bautizados pouco
despois, o 2 de febreiro de 1585.
Os últimos anos da década de 1580 son coñecidos como os“anos perdidos”, xa que non hai evidencias que permitancoñecer onde estivo, ou por que razón decidiu trasladarse
de Stratford a Londres.Sobre 1592 Shakespeare atopábase xa en Londres
traballando como dramaturgo, e era o suficientementecoñecido. Pronto convértese en actor, escritor e finalmenteen copropietario da compañía teatral coñecida como Lord
Chamberlain’s Men, que recibía o seu nome do seuaristocrático mecenas Lord Chamberlain. A compañía
alcanzaría tal popularidade que, tras a morte de Isabel I e asubida o trono de Jacobo I, que a tomaría baixo a súa
protección pasando a denominarse os King’s Men.Existen varios documentos referentes a asuntos legais e
transaccións comerciais que demostran que na súa etapalondinense Shakespeare enriqueceuse o suficiente como
para comprar unha propiedade en Blackfriars econverterse en propietario da segunda casa mais grande de
Stratford.Shakespeare retirouse do seu pobo natal en 1611, pero en
marzo de 1613 fixo a súa última adquisición, unha casa concurral en Londres, cerca do teatro Blackfriars. Poucosmeses despois aconteceu o gran desastre, incendiase o
teatro Globe, e con el todos os manuscritos do dramaturgo,xunto coa súa comedia “Cardenio”, inspirada nun episodiode “Don Quijote de La Mancha”; sábese desta obra porque
o 9 de setembro de 1653 o editor Humphrey Maseleyobtivo a licenza para a publicación dunha obra que
describe como “Historia de Cardenio”, por Fletcher yShakespeare; esta obra foi interpretada so en dúas ocasiónante a Corte pola compañía de Shakespeare, a primeira enfebreiro de 1613, con ocasión das festas polo matrimonio
da princesa Isabel, e a segunda o 8 de xuño, ante oembaixador do Duque de Saboya, isto é, poucos días antes
de incendiarse o teatro.Shakespeare faleceu o 23 de abril de 1616. Estivo casadocon Anne hasta a súa morte, e sobrevivíronlle dúas fillas,
Susanah e Judith. Pola contra, nin os fillos de Susannah ninos de Judith tiveron descendencia, polo que non existe na
actualidade ningún descendente vivo do escritor.Os restos de Shakespeare foron sepultados no presbiterioda igrexa da Santísima Trinidade de Stratford. A honra deser enterrado no presbiterio, cerca do altar maior, non sedebeu o seu prestixio como dramaturgo, senón a compra
dun diezmo da igrexa por 440 libras.
25
BIBLIOGRAFÍA
27
MATERIALPRESTABLE
CERVANTES
Antología : el hombre y el escritor / Miguel de Cervantes ; Emiliano Aguado. Madrid: Ediciones Fe, 1941. Signatura: 4B/973
Cervantes / E.R.S.S.A. Barcelona : Sopena, 1968. 130 p. ; 18 cm. (Biblioteca Sopena ; 89-2).
Signatura: 1A/169
Cervantes / Jean Canavaggio. Ed. rev. y act. Madrid : Espasa Calpe, D.L. 1997. 431 p. : il. ; 23 cm. Signatura: 3M/10482
Cervantes / Rafael Mínguez. Madrid : Akal, D.L. 2000. 47 p. : il. ; 21 cm.
Signatura: 3M/15821
Cervantes : cultura literaria : [Catálogo de la exposición celebrada en la Biblioteca Nacional con motivo del 450 aniversario del
nacimiento de Cervantes]. Alcalá de Henares (Madrid) : Centro de Estudios Cervantinos, D.L. 1997. 138 p. : il ; 24 X 22 cm.
Signatura: 3M/12989
Cervantes : del mito al hombre (Becas March 1962-1964) / Juan Antonio Cabezas. Madrid : Biblioteca Nueva, 1967. 457 p. ; 25
cm.
Signatura: MB/532
Cervantes : en busca del perfil perdido / Jean Canavaggio. 2ª ed. aumentada y corregida. Madrid : Espasa Calpe, 1992. 383 p. ;
24 cm. (Biografías Espasa. Perfiles de siempre).
Signatura: 1A/162
Cervantes : genio y libertad / Alfredo Alvar Ezquerra. Madrid : Temas de Hoy, 2004. 470 p. ; 24 cm. (Biografías).
Signatura: 3Z/165
Cervantes : la amarga vida de un triunfador / Fernando Díaz Plaja. Barcelona : Plaza & Janés, D.L. 1974. 156 p. ; 19 cm.
Signatura: 3C/616
Cervantes en Argel : historia de un cautivo / María Antonio Garcés. Madrid : Gredos, D.L. 2005. 457 p. ; 20 cm. (Biblioteca
románica hispánica. Estudios y ensayos ; 446).
Signatura: 3M/22705
Cervantes y su época : lecturas cervantinas / Joaquín López Barrera. Madrid : Imp. Hijos de Gómez, 1916. 203 p. ; 19 cm.
Signatura: 3L/212
Don Quijote de La Mancha / Miguel de Cervantes ; edición de Francisco Rico. Barcelona : Alfaguara, 2015. 1333 p. : il. ; 24 cm.
Signatura: 3S/9868
El Casamiento engañoso ; El coloquio de los perros / Miguel de Cervantes ; edición, introducción y notas de Florencio Sevilla
Arroyo y Antonio Rey Hazas. Madrid: Alianza, D.L. 1997. Signatura: 3M/11681
El Cerco de Numancia ; El gallardo español / Miguel de Cervantes Saavedra. Madird: Espasa Calpe, 1978. 149 p. ; 18 cm.
(Austral ; 774).
Signatura: 2I/680
El Desdén con el desdén / A. Moreto. Pasos / Lope de Rueda. Entremeses / M. Cervantes. Entremeses / L. Quiñones de
Benavente. Zaragoza [etc.] : Ebro, cop. 1945. 141 p., 133 p. ; 17 cm. (Clásicos Ebro ; 19. Teatro).
Signatura: 3A/813
El Licenciado vidriera y otras novelas ejemplares / Cervantes ; edición y notas de Inmaculada Ferrer ; prólogo de Luis
Rosales. [Madrid] : Salvat, D.L. 1983. 189 p ; 19 cm.
Signatura: 3M/13878
El Rufián dichoso / Miguel de Cervantes Saavedra ; edición de Edward Nagy. Madrid : Cátedra, 1981. 174 p. ; 19 cm.
(Letras Hispánicas).
Signatura: 2H/77
Entremeses / Miguel de Cervantes ; prólogo de Francisco Yndurain. Madrid : Espasa Calpe, 1975. 184 p. ; 18 cm.
(Selecciones Austral ; 5).
Signatura: 2B/9
La Destrucción de Numancia / Miguel de Cervantes ; edición, introducción y notas de Alfredo Hermenegildo. Madrid :
Castalia, 1994. 198 p. : il. ; 18 cm.
Signatura: 3M/7879
La Galatea / Miguel de Cervantes ; edición, introducción y notas de Florencio Sevilla Arroyo y Antonio Rey Hazas. Madrid :
Alianza, D.L. 1996. 443 p. ; 18 cm + 1 disquete. -- (Obra completa ; 1).
Signatura: 3A/2297
Persiles y Segismunda / M. de Cervantes ; selección, estudio y notas por Nicolás González Ruíz. 6ª ed. Zaragoza [etc.] :
Ebro, D.L. 1979. 138 p. : il. ; 18 cm. (Biblioteca clásica Ebro ; 48). (Teatro ; 19).
Signatura: 2H/459
28
LOPE DE VEGA
El Acero de Madrid / Lope de Vega ; edición, introducción y notas de Stefano Arata. Madrid : Castalia, D.L. 2000. 301 p. : il. ;
18 cm.
Signatura: 2K/261
El Amor desatinado / Lope de Vega ; edición y prólogo de Justo García Morales. Madrid : Biblioteca Nacional, 1968. 86 p., 57
h. ; 26 cm.
Signatura: 3A/797
Arcadia / Lope de Vega ; edición, introducción y notas de Edwin S. Morby. Madrid : Castalia, 1975. 459 p. : 2 h. de lám. ; 18
cm.
Signatura: 2K/72
Arte nuevo de hacer comedias ; La discreta enamorada / Lope de Vega. 4ª ed. Madrid : Espasa Calpe, 1973. 153 p. ; 18 cm.
(Austral ; 842).
Signatura: 2I/730
La Bella malmaridada o La cortesana / Lope de Vega ; edición a cargo de Christian Andrés. Madrid : Castalia, D.L. 2001. 230
p. : il. ; 22 cm.
Signatura: 3M/18047
El Caballero de Olmedo / Lope de Vega ; edición de Francisco Rico. 3ª ed. Madrid : Cátedra, 1981. 207 p. ; 19 cm. (Letras
Hispánicas ; 147).
Signatura: 2H/267
La Buena guarda / Lope de Vega ; edición, prólogo y notas por Pilar Díez y Giménez Castellanos. Zaragoza [etc.] : Ebro, D.L.
1964. 125 p. : il. ; 18 cm. (Biblioteca clásica Ebro ; 102). (Teatro ; 42).
Signatura: 2H/473
Cartas / Lope de Vega ; edición, introducción y notas de Nicolás Marín. Madrid : Castalia, 1985. 306 p. ; 18 cm. (Clásicos
Castalia ; 143).
Signatura: 2K/153
Cartas / Lope de Vega ; edición, introducción y notas de Nicolás Marín. Madrid : Castalia, 1985. 306 p. ; 18 cm. (Clásicos
Castalia ; 143).
Signatura: 2K/153
Castelvines y Monteses / Lope de Vega ; edición a cargo de Darío Facal. Madrid : Real Escuela Superior de Arte Dramático.
Fundamentos, D.L. 2005. 165 p. : il. ; 19 cm. (Arte Fundamentos. Teoría teatral ; 148).
Signatura: 3M/23260
El Castigo sin venganza / Lope de Vega ; edición de Antonio Carreño. Madrid : Cátedra, D.L. 1990. 261 p. ; 19 cm. (Letras
Hispánicas ; 316).
Signatura: 3A/1129
Comedias / Lope de Vega ; edición, prólogo y notas por J. Gómez Ocerín y R.M. Tenreiro. Madrid : Espasa Calpe, 1967. 273 p.
; 20 cm. (Clásicos castellanos ; 39).
Signatura: 2A/133
La Dama boba / Lope de Vega ; edición, estudio y notas por Francisco Tolsada. 7ª ed. Zaragoza [etc.] : Ebro, D.L. 1976. 142 p.
: il. ; 18 cm. (Biblioteca clásica Ebro ; 61). (Teatro ; 22).
Signatura: 2H/463
Epistolario de Lope de Vega Carpio / edición de Agustín G. de Amezúa. Madrid : Real Academia Española, 1989. 4 v. ; 25 cm.
Signatura: 3A/1497/1, 3A/1497/2, 3A/1497/3, 3A/1497/4
La Gatomaquia / Lope de Vega ; edición, introducción y notas de Celina Sabor de Cortázar. Madrid : Castalia, D.L. 1983. 228
p. : 2 h. de lám. ; 18 cm.
Signatura: 2K/142
Las Hazañas del segundo David / Lope de Vega Carpio ; publicado por Juan Bautista Avalle-Arce y Gregorio Cervantes Martín.
Madrid : Gredos, D.L. 1985. 186 p. : il. ; 20 cm. (Biblioteca románica hispánica. IV, Textos ; 16).
Signatura: 3L/925
El Mejor alcalde, el rey [DVD] / [adaptación y dirección, Gustavo Pérez Puig]. Madrid : G.E. on-off, D.L. 2007. 1 disco (DVD)
(ca. 80 min.) : son., b. y n. + 1 folleto (23 p.). (Gran Teatro Clásico Estudio 1).
Signatura: 792 MEJ (teatro)
El Mejor alcalde, el rey / Lope de Vega ; edición de Frank P. Casa y Berislav Primorac. Madrid : Cátedra, D.L. 1993. 158 p. ; 19
cm. (Letras Hispánicas ; 368).
Signatura: 2H/551
29
30
Los Melindres de Belisa ; El villano en su rincón / Lope de Vega. 4ª ed. Madrid : Espasa Calpe, 1975. 222 p. ; 18 cm. (Austral ;
1225).
Signatura: 2I/933
La Moza de cántaro / Lope de Vega ; edición, José María Díez Borque. 3ª ed. Madrid : Espasa Calpe, 1990. 243 p. ; 17 cm.
Signatura: 2I/1539
El Niño inocente de la guardia / Lope de Vega Carpio ; a critical an annotated edition, with an introductory study by Anthony J.
Farrel. London : Tamesis, D.L. 1985. 163 p. ; 24 cm.
Signatura: 3L/1452
Novelas a Marcia Leonarda / Lope de Vega ; nota preliminar y edición de Federico Carlos Sainz de Robles. Madrid : Aguilar,
D.L. 1990. 262 p. ; 16 cm. (El Libro Aguilar. Literatura ; 90).
Signatura: 3A/1110
El Peregrino en su patria / Lope de Vega ; edición, introducción y notas de Juan Bautista Avalle-Arce. Madrid : Castalia, D.L.
1973. 505 p. : 2 h. de lám. ; 18 cm.
Signatura: 2K/61
El Perro del hortelano / Lope de Vega ; edición de Mauro Armiño. Madrid : Cátedra, D. L. 1996. 183 p. ; 19 cm. (Letras
Hispánicas ; 417).
Signatura: 2H/660
Poesía / Lope de Vega. Madrid : Fundación José Antonio de Castro, 2002-2005. v.<1,2,3,4,5,6> ; 23 cm. (Obras completas de
Lope de Vega ; 36-38,39,40,41). (Castro). Signatura: 2F/57/1, 2F/57/2, 2F/57/3, 2F/57/4, 2F/57/5, 2F/57/6
El Principe inocente / Lope de Vega ; edición y prólogo de Justo García Morales. Madrid : Biblioteca Nacional, 1969. 75 p., 41 h.
; 26 cm.
Signatura: 3A/798
Prosa / Lope de Vega. Madrid : Fundación José Antonio de Castro, D.L. 1997-2008. v.<1,3> ; 23 cm. (Castro). (Obras
completas de Lope de Vega ; 1, 3).
Signatura: 2B/421/1, 2B/421/2
El Sembrar en buena tierra ; Quien todo lo quiere- / Lope de Vega. Madrid : Espasa Calpe, 1969. 228 p. ; 18 cm. (Austral ;
1415).
Signatura: 2I/1093
Servir a señor discreto / Lope de Vega ; edición, introducción y notas de Frida Weber de Kurlat. Madrid : Castalia, D.L. 1975.
322 p. : 2 h. de lám. ; 18 cm.
Signatura: 2K/77
El Sufrimiento premiado : comedia famosa, atribuida en esta edición, por primera vez, a Lope de Vega Carpio / prólogo y notas
de Victor Dixon. London : Tamesis, 1967. XXVII, 175 p. ; 24 cm.
Signatura: 3L/1426
Tres comedias madrileñas / Lope de Vega ; prólogo, Juan Ignacio Ferreras. Madrid : Consejería de Educación y Cultura, D.L.
1992. XVIII, 355 p. ; 22 cm. (Clásicos madrileños. Literatura ; 2).
Signatura: 1B/46
31
Triunfo de la fe en los reynos del Japón / Lope de Vega ; edited by J.S. Cummins. London : Tamesis, 1965. 116 p. ; 24 cm.
Signatura: 3L/1537
El Villano en su rincón ; Las bizarrías de Belisa / Lope de Vega ; edición, estudio preliminar y notas de Alonso Zamora
Vicente. 2ª ed. Madrid : Espasa Calpe, 1970. CXXIII, 239 p. ; 20 cm. (Clásicos castellanos ; 157).
Signatura: 2A/257
La Viuda valenciana / Lope de Vega ; edición, introducción y notas de Tersa Ferrer Valls. Madrid : Castalia, D.L. 2001. 316
p. ; 18 cm. (Clásicos Castalia ; 263).
Signatura: 2K/267
SHAKESPEARE
A buen fin no hay mal principio ; Trabajos de amor perdidos / William Shakespeare. 3ª ed. Madrid : Espasa Calpe, 1965.
207 p. ; 18 cm. (Austral ; 635).
Signatura: 2I/593
Antonio y Cleopatra / William Shakespeare. 5 ed. Madrid : Espasa Calpe, 1979. 150 p. ; 18 cm.
Signatura: 2I/134
As Alegres casadas / William Shakespeare ; versión de Eduardo Alonso e Manuel Guede Oliva. Vigo : Xerais de Galicia.
Santiago de Compostela : Centro Dramático Galego, D.L. 1997. 155 p. ; 21 cm.
Signatura: GAL/7015
Eduardo III / de William Shakespeare ; edición y traducción de Antonio Ballesteros González. [Madrid] : Asociación de
Directores de Escena de España, 2005. 256 p. ; 20 cm. (Literatura dramática ; 67).
Signatura: 3M/22383
El Mercader de Venecia ; Como gusteis / William Shakespeare ; traducidas en el Instituto Shakespeare por Manuel Angel
Conejero, Juan Vicente Martínez Luciano, Jenaro Talens ; y dirigidas por Manuel Angel Conejero. Madrid : Cátedra, D.L.
1984. 309 p. ; 19 cm. (Letras Universales ; 9).
Signatura: 2H/289
El Mercader de Venecia [DVD] / [dirigida por Pedro Amalio López ; producción, Florencio Guerra]. Madrid : G.E. on-off,
D.L. 2007. 1 disco (DVD) (ca. 83 min.) : son., b. y n. + 1 folleto (23 p.). (Gran Teatro Clásico Estudio 1).
Signatura: 792 MER (teatro)
El Rey Ricardo II ; la vida y la muerte del Rey Juan / William Shakespeare. Madrid : Espasa Calpe, 1968. 212 p. ; 18.
Signatura: 2I/1064
La Primera parte del Rey Enrique IV ; La segunda parte del Rey Enrique IV / William Shakespeare. Madrid : Espasa
Calpe, 1969. 226 p. ; 18 cm. (Austral ; 1406).
Signatura: 2I/1084
La Primera parte del Rey Enrique VI ; La segunda parte del Rey Enrique VI ; La tercera parte del Rey Enrique VI / William
Shakespeare. Madrid : Espasa Calpe, 1971. 261 p. ; 18 cm.
Signatura: 2I/1121
La Tempestad / William Shakespeare ; edición bilingüe del Instituto Shakespeare ; hicieron la versión definitiva Manuel Angel
Conejero y Jenaro Talens ; introducción de Giorgio Melchiori ; notas y apéndices de Miguel Teruel y Jesús Tronch. Madrid :
Cátedra, 1994. 508 p. ; 19 cm.
Signatura: 2H/602
La Vida del rey Enrique V ; Pericles, príncipe de Tiro / William Shakespeare. Madrid : Espasa Calpe, 1969. 216 p. ; 18 cm.
(Austral ; 1419).
Signatura: 2I/1097
Las Alegres comadres de Windsor ; la comedia de las equivocaciones / William Shakespeare. 6ª ed. Madrid : Espasa Calpe,
1979. 157 p. ; 18 cm.
Signatura: 2I/448
Los Dos caballeros de Verona / William Shakespeare ; introducción, traducción y notas de Pablo Ingberg. Buenos Aires :
Losada, 2004. 191 p. ; 18 cm. (Clásicos Losada ; 678. Teatro).
Signatura: 3M/22378
Mucho ruido y pocas nueces / William Shakespeare. Madrid : Espasa Calpe, D. L. 1999. 106 p. ; 17 cm. Signatura: 3M/14068
Noche de reyes o Como querais / William Shakespeare ; edición bilingüe del Instituto Shakespeare dirigida por Manuel Angel
Conejero. Madrid : Cátedra, 1991. 463 p. ; 19 cm. (Letras Universales ; 157).
Signatura: 3A/1445
Ricardo II / William Shakespeare ; edición bilingüe y traducción del Instituto Shakespeare dirigida por Manuel Angel Dionís-
Bayer ; introducción, notas y apéndices, Vicente Montalt i Resurreció y Pilar Ezpeleta Piorno. Madrid : Cátedra, D.L. 1997. 480
p. ; 19 cm. (Letras Universales ; 257).
Signatura: 2H/702
Ricardo III / William Shakespeare. Santiago de Compostela : IGAEM, 2005. 222 p. : fot. ; 24 cm. (Centro Dramático Galego ;
34).
Signatura: GAL/11896
Romeo e Xulieta / William Shakespeare ; tradución Miguel Pérez Romero. [A Coruña] : La Voz de Galicia, D.L. 2005. 185 p. ;
23 cm. (Biblioteca Galega de Clásicos Universais ; 4).
Signatura: GAL/13278
The Plays and sonnets / William Shakespeare ; edited by William George Clarke and William Aldis Wright. 2nd ed., 8th
printing. Chicago [etc.] : Encyclopaedia Britannica, cop. 1990 (imp. 2005). 2 v. ; 24 cm. (Great Books of the Western World ;
24 ; 25).
Signatura: 3M/23929/1, 3M/23929/2
Un Sueño de la noche de San Juan ; Las alegres casadas de Windsor / William Shakespeare ; introducción, traducción y
notas de José María Valverde. 2ª ed. Barcelona : Planeta, 1983. 155 p. : 18 cm. (Clásicos Universales Planeta).
Signatura: 2I/1414
Venus y Adonis ; Medida por medida / William Shakespeare. Madrid : Espasa-Calpe, [1974]. 168 p. ; 18 cm. (Austral ; 1576.
Serie Gris). Medida por medida.
Signatura: 2I/1265
32
33
XERAL
Breve historia del Siglo de Oro / Miguel Zorita Bayón, con Juan Ignacio Cuesta. Madrid : Nowtilus, 2010. 254 p. : il. n. ; 19
cm. (Breve historia).
Signatura: 3M/28645
Crítica textual y anotación filológica en obras del Siglo de Oro : Actas del Seminario Internacional para la edición y anotación
de textos del Siglo de Oro, Pamplona, Universidad de Navarra, abril 1990 / Ignacio Arellano, Jesús Cañedo, eds. Madrid :
Castalia, D.L. 1991. 606 p. ; 25 cm. (Nueva biblioteca de erudición y crítica ; 4).
Signatura: 3L/2120
Del Siglo de Oro (métodos y relecciones) / José Lara Garrido. Madrid : Universidad Europea de Madrid. CEES, D.L. 1997.
590 p. ; 23 cm.
Signatura: 3M/11690
Estudios sobre el siglo de oro : homenaje al profesor Francisco Yndurain. Madrid : Nacional, 1984. 544 p. ; 22 cm.
Signatura: 3L/155
Grandes personajes del Siglo de Oro español / Juan Belda Plans ; ilustrado por Gonzalo Gómez Espasandín. Madrid :
Palabra, D.L. 2013. 427 p. : il. ; 24 cm. (Ayer y hoy de la historia).
Signatura: 3Z/1740
Guía de ochocientas comedias del siglo de oro : para el uso de actores y lectores : con el preámbulo Tres diálogos: estatal,
racional y teatral / David Castillejo. Madrid : Ars Millenii, 2002. 698 p. ; 25 cm. (Teatro clásico español). Signatura: 3M/13143
Historia y crítica de la poesía lírica culta "a lo divino" en la España del Siglo de Oro / Francisco Javier Sánchez Martínez.
Alicante : F.J. Sánchez, 1995-<1996>. v.<1,3> : il. ; 21 cm.
Signatura: 3M/11139/1,2
La Criada en el teatro español del siglo de oro / Luciano García Lorenzo (editor). Madrid : Fundamentos, 2008. 319 p. ; 24
cm. (Monografías RESAD). (Arte. Teoría teatral ; 171)
Signatura: 3M/26726
La Cultura de la guerra y el teatro del Siglo de Oro / David García Hernán. Madrid : Sílex, 2006. 298 p. ; 24 cm. (Sílex.
Historia moderna).
Signatura: 3M/24480
La Cultura del Siglo de Oro : pensamiento, arte y literatura / Ricardo García Cárcel. Madrid : Historia 16. Temas de Hoy, D.L.
1996. 145 p. : il. ; 24 cm. (Historia de España ; 17).
Signatura: 3M/9351
La Puesta en escena en los teatros comerciales del Siglo de Oro / José María Ruano de la Haza. Madrid : Castalia, 2000.
384 p., [4] h. de fot. ; 24 cm.
Signatura: 3M/9270
La Representación del espacio en la literatura española del Siglo de Oro / Eberhard Geisler (ed.) ; Mechthild Albert, Verena
Dolle, Jörg Dünne ... [et al.]. Barcelona : Anthropos, 2013. 355 p. ; 21 cm. (Autores, textos y temas. Literatura ; 31).
Signatura: 3M/4275
34
Lo Villano en el teatro del Siglo de Oro / Nöel Salomón. Madrid : Castalia, 1985. 773 p. ; 25 cm.
Signatura: 3L/2201
Los Géneros dramáticos en las poéticas del Siglo de Oro / Margarete Newels ; versión española de Amadeo Sole-Leris.
London : Tamesis, 1974. 223 p. ; 24 cm.
Signatura: 3L/1523
Poesía española del Siglo de Oro / Luis Rosales. Barcelona : Salvat, 1970. 251 p. ; 19 cm.
Signatura: 3T/161
Poesía y edición en el Siglo de Oro / Ignacio García Aguilar. Madrid : Calambur, 2009. 402 p. : il. ; 24 cm. (Biblioteca
Litterae ; 18).
Signatura: 3M/27751
CONSULTA
EN SALA
32
CERVANTES
Con permiso de los cervantistas / Azorín. Madrid : Biblioteca Nueva, 1948. 241 p. ; 20 cm.
Signatura: 3L/215
Las Constituciones del gran gobernador Sancho Panza : El ingenioso hidalgo don Quijote de la Mancha : segunda parte
(capítulos XLII a LIII) / Miguel de Cervantes Saavedra. [Ed. Facs.] Madrid : Boletín Oficial del Estado, 2005. 150 p. : il. ; 30
cm.
Signatura: FE/1107
Trabajos de Persiles y Segismunda : historia setentrional / por Miguel de Cervantes Saavedra a Don Pedro Fernández de
Castro, conde de Lemos. Madrid : Por Don Antonio de Sancha, 1781. XVI, 394 p. : il. ; 20 cm.
Signatura: M/1075.
Viaje del Parnaso : Poesías sueltas, La tía fingida, etc. / Miguel de Cervantes Saavedra. Madrid : Calpe, 1922. 206 p. ; 16
cm.
Signatura: 4B/856
LOPE DE VEGA
La Dorotea : acción en prosa / de Frey Lope Félix de Vega Carpio. Madrid : Imprenta Real. A costa de Juan Antonio Bonet,
mercader de libros, 1654. [16] p., 222 fol. ; 15 cm.
Signatura: FA/41
La Estrella de Sevilla / Lope de Vega. 2ª ed. Madrid : Espasa Calpe, 1940. 169 p. ; 16 cm. Signatura: 4B/745
Fuente Ovejuna / Lope de Vega Carpio. Madrid : Espasa Calpe, 1940. 157 p. ; 16 cm.
Signatura: 4B/722
Lope de Vega en sus cartas : introducción al epistolario de Lope de Vega Carpio / que por acuerdo de la Academia Española
publica Agustín G. de Amezúa. Madrid : [s.n.], 1935-1943 (Olózaga). 4 v. : il. ; 27 cm.
Signatura: FA/1239/1, FA/1239/2, FA/1239/3, FA/1239/4
Pastores de Belén / Lope de Vega. Madrid ; Buenos Aires : Renacimiento, 1930. Signatura: FA/691
Peribáñez y el Comendador de Ocaña : tragicomedia / Lope de Vega. Madrid : Espasa Calpe, 1943. 203 p. ; 16 cm. (Universal
; 1067-1068).
Signatura: 4B/812
Rimas humanas y divinas del licenciado Tomé de Burguillos : no sacadas de biblioteca ninguna... al excelentísimo señor
duque de... / por Fret Lope Felix de Vega Carpio. [S.l.] : [s.n.], [1935?] (San Sebastián : Manul). 160 p. ; 20 cm.
Signatura: MB/1422
Madrid, 1929-1935. [482] p. : il. col. ; 17 cm.
Singatura: FE/1714
33
SHAKESPEARE
Dramas / Shakespeare ; edición ilustrada con grabador de Sir John Gilbert ; ornamentación de J. Navas. Madrid : Iberia.
Joaquín Gil, 1933. 2 v. : il. ; 27 cm.
Signatura: 3C/486/1, 3C/486/2
El Cuento de invierno : (The winter's tale) / W. Shakespeare. Buenos Aires ; México : Espasa Calpe Argentina, imp. 1947.
152 p. ; 18 cm. (Austral ; 769).
Signatura: EL/650
El Rey Lear / W. Shakespeare ; traducción del inglés por Luis Astrana Marín. Madrid : Espasa Calpe, 1934. 206 p. ; 16 cm.
Signatura: 4B/876
Hamlet, príncipe de Dinamarca / W. Shakespeare ; traducción del inglés por Luis Astrana Marín. Madrid : Calpe, 1942. 240
p. ; 16 cm. (Universal ; 575, 576).
Signatura: 4B/757.
Julio César : drama / W. Shakespeare ; la traducción del inglés ha sido hecha por Luis Astrana Marín. Madrid : Espasa
Calpe, 1931. 190 p. ; 16 cm. (Universal ; 410, 411).
Signatura: EL/321
Julio César : drama / W. Shakespeare. Madrid : Calpe, 1921. 190 p. ; 16 cm.
Signatura: 4B/764
La Doma de la bravía : comedia / William shakespeare; traducción del inglés por Luis Astrana Marín. Madrid : Espasa
Calpe, 1928. 215 p. ; 16 cm.
Signatura: 4B/809
La Tragedia de Macbeth / W. Shakespeare ; traducción del inglés por L. Astrana Marin. Madrid : Espasa Calpe, 1943. 175
p. ; 16 cm.
Signatura: 4B/770
La Tragedia de Ricardo III / William Shakespeare ; traducción del inglés por Luis Astrana Marín. Madrid : Calpe, 1921. 223
p. ; 16 cm.
Signatura: 4B/776
La Tragedia de Ricardo III ; Enrique VIII o Todo es verdad / William Shakespeare. Madrid : Espasa Calpe, 1969. 239 p. ; 18
cm. (Austral ; 1398).
Signatura: 2I/1078
La Vida y la muerte de el rey Juan : tragedia / W. Shakespeare ; traducción del inglés por Luis Astrana Marín. Madrid :
Calpe, 1924. 158 p. ; 16 cm.
Signatura: 4B/763
La Violación de Lucrecia / W. Shakespeare ; traducción del inglés por Luis Astrana Marín. Madrid : Espasa Calpe, 1930.
114 p. ; 16 cm.
Signatura: 4B/877
Macbeth / William Shakespeare ; nueva versión con introducción, notas, bibliografía de Luis Astrana Marín. Madrid :
Revista de Occidente, 1955. v. <1> : 53 h. de lám. ; 24 cm. (Obras completas de William Shakespeare ; 1).
Signatura: 3C/93
Noche de epifanía : comedia / William Shakespeare ; traducción del inglés por Luis Astrana Marín. Madrid : Calpe, 1924.
174 p. ; 16 cm.
Signatura: 4B/732
Obras dramáticas de Guillermo Shakespeare / versión castellana de Guillermo Macpherson ; con un estudio preliminar de
Eduardo Benot. Madrid : Luis Navarro, 1885. 3 v. ; 18 cm.
Signatura: FA/982/1-3
Otelo ; la tragedia de Romeo y Julieta / William Shakespeare. Buenos Aires : Espasa Calpe Argentina, 1939. 210 p. ; 18
cm. (Austral ; 87).
Signatura: 2I/94
Pequeños poemas / W. Shakespeare ; la traducción del inglés ha sido hecha por Luis Astrana Marín. Madrid : Espasa
Calpe, 1929. 59 p. ; 16 cm.
Signatura: MB/1194
Sonetos / William Shakespeare ; prólogo, traducción y notas de Luis Astrana Marín. Madrid : Afrodisio Aguado, 1944. 372
p. ; 18 cm.
Signatura: 3C/91
Sonetos / William Shakespeare ; prólogo, traducción y notas por Luis Astrana Marín. Madrid : Afrodisio Aguado, 1944. 372
p. ; 17 cm. (Los Cuatro vientos).
Signatura: MB/801
Sonnets and Poems / by William Shakespeare ; with biographical introduction by Hannaford Bennett. London : John Long,
1923. 123 p. ; 16 cm.
Signatura: MB/1155
The Complete works of William Shakepeare / William Shakespeare ; with a preface by sir Donald Wolgit ; introduction and
glossary by Bretislav Hodek. London : Hamlyn, 19--?. 1081 p. ; 21 cm.
Signatura: 1C/510
The Tragedy of Hamlet prince of Denmark / by William Shakespeare ; edited by George Lyman Kittredge. Boston [etc.] :
Ginn and company, cop. 1939. XX, 334 p. ; 18 cm.
Signatura: EL/559
The Tragedy of King Lear / William Shakespeare. England : Penguin Books, 1949. 160 p. ; 18 cm.
Signatura: 1C/505
The Works of William Shakespeare / edited by Charles Knight. London : George Routledge & Sons, [19--?]. 832 p. : il. ; 19
cm.
Signatura: MB/1817
Trabajos de amor perdidos : comedia / William Shakespeare; traducción del inglés por Luis Astrana Marin. Madrid : Calpe,
1925. 206 p. ; 16 cm.
Signatura: 4B/734
34
XERAL
35
Academias literarias del siglo de oro español / José Sánchez. Madrid : Gredos, [1961]. 357 p. ; 20 cm.
Signatura: MB/890
Cómo se hacía un libro en nuestro siglo de oro : discurso leído / por... D. Agustín G. de Amezúa y Mayo... Madrid :
Imprenta de Editorial Magisterio Español, 1946. 54 p. ; 24 cm. (Publicaciones del Instituto de España).
Signatura: MB/1851
Diccionario de la comedia del Siglo de Oro / Frank P. Casa, Luciano García Lorenzo, Germán Vega García-Luengos
(directores). Madrid : Castalia, D.L. 2002. XXI, 429 p. ; 24 cm. (Castalia Instrumenta ; 9).
Signatura: 8/328
Introducción a la literatura española del Siglo de Oro : seis lecciones / Carlos Vossler. Buenos Aires : Espasa Calpe, 1945.
151 p. ; 18 cm. (Austral ; 511).
Signatura: 2I/499
Las Apologías de la lengua castellana en el Siglo de Oro / selección y estudio por José Francisco Pastor. Madrid :
Compañía Iberoamericana de Publicaciones, 1929. 188 p. ; 22 cm. (Los Clásicos olvidados ; 8).
Signatura: MB/515