INTRODUCCIÓN
El presente informe es el resultado de una investigación que fue realizada a nivel de
campo en el 2006, en la Comunidad Lingüística Jakalteka / Popti’. El propósito
fundamental de este estudio fue la recabación de datos sobre como se maneja actualmente
la Numeración Popti’, con la participación de los hablantes conocedores del tema, para la
teorización de la misma sistematizado en un documento para su publicación.
Los 500 años de dominación, a que ha sido sometido el Pueblo Maya, ha provocado una
baja autoestima en el pueblo, para muchos ya no importa el pasado, el origen no tiene
importancia, prefieren ser eternos imitadores de otras culturas. Sin embargo, esta actitud
lesiona la dignidad, de esa manera lo que se logra es de verse visto como inferiores. Si
todos los descendientes de los Mayas se concieran a sí mismos, nada tendrian que
envidiarle a otros pueblos. Los antepasados supieron dejar muy en alto el nombre de
todos los que viven en este pueblo.
La cultura Popti’ es muy grande, y en esta oportunidad este estudio está enfocado sólo al
sistema de numeración Popti’, se pretende dejar una propuesta sobre el manejo de la
numeración, sin embargo, siempre habrá aspectos que podrían superarse posteriormente
para el beneficio del mismo.
ANTECEDENTES
Para conocer como las instituciones de carácter gubernamental, no gubernamental y
personas particulares han escrito la Numeración Maya Popti’, a continuación se presentan
algunos, como antecedentes de este estudio:
Según el Tzoti’b’al Popti’ (2004) presenta la numeración Popti’ de la siguiente manera:
No. CARDINAL ORDINAL OBSERVACIONES
1 Hune’ B’ab’el
2 Kab’eb’ Skab’
3 Oxeb’ Yox
4 Kanheb’ Skanh
5 Howeb’ Sho’
6 Wajeb’ Swaj
7 Hujeb’ Shuj
8 Waxajeb’ Swaxaj
9 B’alunheb’ Sb’alunh
10 Lahunheb’ Slahunh
11 Hunlahunheb’ Shunlahunh
12 Kab’lanhunheb’ Skab’lahunh
13 Oxlahunheb’ Yoxlahunh
14 Kanhlahunheb’ Skanhlahunh
15 Ho’lahunheb’ Sho’lahunh
16 Wajlahunheb’ Swajlahunh
17 Hujlahunheb’ Shujlahunh
18 Waxajlahunheb’ Swaxajlahunh
19 B’alunhlahunheb’ Sb’alunhlahunh
20 Hunk’al Shunk’al
30 Lahunheb’ skawinaj
40 Kawinaj
50 Lahunh yoxk’al
60 Oxk’al
80 Kanhwinaj
100 Ho’k’al
120 Wajk’al
140 Hujk’al
160 Waxajk’al
180 B’alunhk’al
200 Lahunhk’al
220 Hunlahunhk’al
240 Kab’lahunhk’al
260 Oxlahunhk’al
280 Kanhlahunhk’al
300 Ho’launhk’al
320 Wajlahunhk’al
340 Hujlahunhk’al
360 Waxajlahunhk’al
380 B’alunhlahunhk’al
400
Según el Slahb’ab’anil kotzotelb’al yul Popti’ Variación Dialectal en Popti’, que publicó el
Proyecto de Investigación Lingüística Oxlajuuj Keej Maya’ Ajtz’iib’ OKMA (2000)
presenta la numeración Popti’ de la siguiente manera:
Números Cardinales Los números cardinales están formados por la raíz numeral y el afijo eb’, que en
otros contextos funcionan para indicar plural. El numeral uno lleva el morfema de plural
e’, en tanto que en las otras comunidades no lo lleva. Los números del uno al siete tienen
la estructura de CVC, mientras que ocho, nueve y diez mantienen una estructura
CVCVC. Ocurren de la misma forma en todos los lugares, a excepción de algunas
variaciones fonológicas como se observa en los siguientes ejemplos:
Raíces de números
Hune’ Uno
Kab’ ( kab’eb’, Ana/ Con) Dos
Oxeb’ Tres
Kanheb’ Cuatro
Howeb’ Cinco
Wajeb’ Seis
(h) ujeb’ Siete
Waxajeb’ Ocho
B’alunheb’- b’alonheb’ nueve
Lahunheb’- lahonheb’ diez
Los números cardinales del diez al diecinueve son combinaciones que se estructuran de la
siguiente
manera: raíz del número uno al nueve más la base de diez. En San Marcos, concepción,
Jacaltenango y
Nentón, la base decimal se realiza como lanheb’ ; en San Andrés como lonheb’ ; en Santa
Ana y
Yinch’ewex varía entre lanheb’ y lahunheb’ y en San Antonio varía entre lanheb’ y
lahonheb’.
En los números nueve, diecinueve y diez, la segunda vocal varía entre u y o . En los
siguientes
ejemplos se observan estas variaciones.
Ant Ana Yinh Mar/ Con Jac/Nen
And
Hunlahunheb’ Hunlanheb’ Hunlahuneb’ Hunlanheb’ Hunlonheb’ Once
Kab’lahonheb’ Kab’lanheb’ Kab’lanheb’ Kab’lanheb’
Kab’lonheb’ Doce
Oxlahonheb’ Oxlahunheb’ Oxlahunheb’ Oxlanheb’ Oxlonheb’ Trece
Kanhlahonheb’
Kanhlahunheb’ Kanhlahunheb’ Kanhlanheb’
Kanhlonheb’ Catorce
Holahonheb’ Holahonheb’ Holahunheb’ Holahunheb’
Holanheb’ Quince
Wajlahonheb’ Wajlanheb’ Wajlahunheb’ Wajlanheb’ Wajlonheb’ Dieciséis
Hujlahonheb’ Hujlanheb’ Hujlahunheb’ Hujlanheb’ Hujlonheb’ Diecisiete
Waxajlahonheb’
Waxajlahunheb’
Waxajlahunheb’
Waxajlanheb’
Waxajlonheb’ Dieciocho
B’alonhlahonheb’
Balunhlahunheb’ B’alunhlahunheb’
B’alonhlanheb’
B’alonhlonheb’ Diecinueve
No fue posible obtener la forma de contar cantidades mayores de veinte, ya que se usa
más la forma del castellano. Lo que se sabe con relación a esto es que en el sistema de
numeración Maya, la cantidad aumenta de veinte en veinte ya que es de base vigesimal.
Para expresar cantidades de veinte en adelante se agrega a las unidades vigesimales el
marcador de la próxima veintena poseído por el marcador de tercera persona del Juego A
Ejemplos:
Hunk’al Veinte
Hune’ skawinaj Veintiuno
Kab’ skawinaj Veintidós
Kawinaj Cuarenta
Kanheb’ syoxk’al Cuarenta y cuatro
Oxk’al Sesenta
Howeb’ skanhwinaj Sesenta y cinco
Wajeb’ skanhwinaj Sesenta y seis
Kanhwinaj Ochenta
Hujeb’ shok’al Ochenta y siete
Waxajeb’ shok’al Ochenta y ocho
Hok’al cien
Números Ordinales
Los números ordinales se forman agregando el marcador de tercera persona
singular del Juego A a los números cardinales, lo cual indica que morfológicamente
funcionan como sustantivos.
Los números ordinales del segundo al décimo se forman al poseer el número
cardinal, sin agregar el marcador de plural eb’. Sin embargo en San Andres, San Antonio y
Santa Ana, el marcador del plural eb’ se mantiene. El ordinal primero es una raíz
supletiva, y lleva marcador de tercera persona en variación libre. Ejemplos:
Mar/Nen Yinh/Jac
Con And Ant Ana
(s) b’ab’el B’ab’el B’ab’el B’ab’el B’ab’el Primero
Skab’ Skab’ Skaab’ Skab’ Skab’(eb’) Segundo
Syox Syox Syoxeb’ Syoxeb’ Syox tercero
Skanh (i)skanh Skanheb’ Is kanh Cuarto
So’ (i)sho’ Soweb’ Sho’ Iso’ (web) Quinto
Swaj iswaj Swajeb’ Swaj(eb’) Is waj(eb’) Sexto
Suj isuj Sujeb’ Shuj(eb’) Is suj(eb’) Séptimo
Swaxaj iswaxaj Swaxajeb’ Swaxaj(eb’) Is waxaj(eb’) Octavo
Sb’alunh isbalonh Sb’alunheb’ Sb’alunh(eb’) Is b’alonh(eb’) Noveno
Slahonh islahonh Slahunheb’ Slahunheb’ Is lahonh(eb’) décimo
En Yinhch’ewex y Jacaltenango, la pronunciación de la unidad decimal es lahun o
lanheb’; en Santa Ana y Concepción es lahonheb’ que se simplifica a lanh. En San
Marcos solamente es lanh; mientras que en San Andrés se usa lonheb. Ejemplos:
Yinh/Jac Con/Ana/Mar And
Sunlahunh/lanheb’ Isunlahonheb’-isunlanh Sunlonheb’ Décimo primero
Skab’lahunh/lanheb’ Iskab’lanheb’-iskab’lanh Skab’lonheb’ Duodécimo
Syoxlahunh/lanheb’ Isyoxlanheb’-isyoxlanh Syoxlonheb’ Décimotercero
Skanhlahunh/lanheb’ Iskanhlahonheb’-iskanhklanh Skanhlonheb’ Décimocuarto
So’lahunh/lanheb’ Isolahonheb’-isolahonheb’ Sholonheb’ Décimoquinto
Swajlahunh/lanheb’ Iswajlahonheb’-iswajlanh Swajlonheb’ Décimosexto
Shujlahunh/lanheb’ Issujlahonheb’-issujlanh Sujlonheb’ Décimoséptimo
Swaxajlahonh Iswaxajlanheb’-iswaxajlanh Swaxajlonheb’ Décimooctavo
Sb’alunhlahonh/lanheb’ Isb’alunhlahonheb’-isb’alunhlanh Sb’alonhlonheb’ Décimonoveno
Según el El Pueblo del Cargador del Año, publicado por Fundación Yax Te’ Plumsock
Mesoamerican Studies/CIRMA , en 1997 presenta la numeración Popti’ de la siguiente
manera:
Números
El sistema numérico es vigesimal, pero por la influencia del español los números mayores
se han perdido y los conteos que pasan de cien se hacen, por lo general, añadiendo los
números menores del sistema Maya al ciento.
Waq winaq o hune’ syento yok hun k’al “seis veintenas” o “un ciento más una veintena
120”
Cuando los números van aumentando, los ciento siempre se usan,
Ox-eb’ syento yok ox- k’al “360”,
Waxaq-lanh winaj (diecisiete veintenas) no se ha oído.
Números Cardinales
1 Hune’ 30 Lahuneb’ skawinaj
2 Kab’ 31 Hunlanheb’ skawinaj
3 Oxeb’ 40 Kawinaj
4 Kanheb’ 41 Hune’ yoxk’al
5 Howeb’ 50 Lahunheb’ yoxk’al
6 Wajeb’ 51 Hunlanheb’ yoxk’al
7 Hujeb’ 60 Oxk’al
8 Waxajeb’ 61 Hune’ skanhwinaj
9 B’alunheb’ 70 Lahunheb’ skanhwinaj
10 Lahunheb’ 80 Kanhwinaj
11 Hunlanheb’ 90 Lahunheb’ shok’al
12 Kab’lanheb’ 100 Hok’al
13 Oxlanheb’ 101 Hune’ swajk’al
14 Kanhlanheb’ 120 Wajk’al
15 Holanheb’ 121 Hune’ shujk’al
16 Wajlanheb’ 140 Hujk’al
17 Hujlanheb’ 200 Kab’syento
18 Waxajlanheb’ 300 Oxeb’ syento
19 B’alunlanheb’ 360 Oxeb’ syento yok oxk’al
20 Hunk’al 400 Kanheb’ syento
21 Hune’ skawinaj 1000 Hune’ mil
22 Kab’ skawinaj
Números Ordinales
“Primero” se expresa como sat o b’ab’el. La primera palabra originalmente significa las
órbitas de los ojos, por lo tanto la cara. De esto se ha convertido en una preposición.
“sobre” y en adjetivo, jefe”, el que dirige, “jefe” es tal vez su equivalente más cercano,
b’ab’el significa literalmente “primero” y puede considerarse como el verdadero ordinal,
b’ab’el tz’ayik yoj hab’il, “el primer día del año nuevo”.
B’ab’el winaj, “primer hombre, primer hijo”.
Los ordinales restantes se forman regularmente al prefijar el pronombre posesivo, tercera
persona, al número cardinal
Sat alkal txah “primer alcalde rezador”
Skab’ alkal txah “Segundo alcalde rezador”
Syox tercero
Skanh cuarto
Sho’ quinto, etc.
Discusión de los números
El significado exacto de los números es interesante por la claridad que esto puede aportar
para un mejor entendimiento de la actitud general Maya de contar. Un vestigio del sistema
decimal parece revelarse con el retorno en diez a uno, con la hun. Las decenas son más
parecidas a las más antiguas proporcionadas por Beltrán en el caso del Yukateko, en las
cuales, como en el Popb’al ti’, el número es prefijado a diez; éstas son más similares a las
formas que son una continuación más consistente por el hecho de repetir los números
con el prefijo la, presentados por Tozzer (1921:99).
Esto nos trae al caso interesante del número once.
En Popb’al Ti’, como en el Mam hun-laaj, K’iche’ hu-lajuj, etc., continúa desde diez,
exactamente como en latíno en inglés después del trece, uno –diez, dos –diez, tres –diez,
etc. El yukateko ha formado diez de uno, más el prefijo la o lahun, conforme a la manera
general de las lenguas Mayas. El Yukateko continúa este sistema, pero como ya se ha
usado el número “ uno” para la posición cero, como si se escribiera 11 en lugar de 10, y
por eso este idioma tuvo que interpolar una forma nueva, buluk, para el once. Entonces
puede continuar la ka, la ox u oxlahun, etc. Lo mismo ocurre en Tzeltal ( la hun 10;
buluch 11; laschay 12 ), y en Tojolab’al; pero en esas dos lenguas el conteo cambia
inalterablemente para sufijar lajun. Tal parece como si buluk se usara para permitir que
el conteo haga su transición de un sistema nonario al sistema decimal.
Los sistemas Pob’al Ti’ y K’iche’ también son inconsistentes. A partir de diez, lajun, se
forma como el ejemplo de arriba y realmente usa el 1 para la posición 0 otra vez; pero se
evita la dificultad al tratar lajun como una base en vez de un compuesto; y hacer uso del
uno, hun, por segunda vez para el once, hunlanh o hunlahunh.
Las veintenas impares se llaman k’al , hunk’al 20,; oxk’al 60, etc. Las veintenas pares se
llaman winaj, hombre, kawinaj 40, kanhwinaj 80, etc. K’al es el nombre Yukateko
regular para la primera veintena, winaj (vinik), en Tzeltal. En K’iche’ y en Mam, la
primera veintena y todas las veintenas son winaj; las veintenas impares después de veinte
son k’al. El Popb’al Ti’ sigue este sistema, salvo que es más consistente en nombrar la
primera veintena hunk’al.
Para la traducción común de los números Maya después de veinte, como en Popb’al Ti’, el
conteo se hace estableciendo el dígito y la veintena que sigue,
Hune’ skawinaj 21
Hune’ syoxk’al 41
Es “uno para la segunda veintena”, “uno para la tercera veintena”, y así sucesivamente.
Esta traducción nos da la idea general, pero vale la pena examinar el sentido literal. Stoll (
1888:51) tradujo jenaj rukab’ winaj, 21 del Poqomchi’ como “ uno sus dos veintenas”,
el cual dice Thomas ( 1900:901), es lo mismo que “ uno de, o que pertenece a... al segunda
veintena”, Es lo mismo que decir: uno para la segunda veintena. La palabra ru, que
significa lo mismo que “su”, es la tercera persona, pronombre posesivo singular; por
ejemplo: ru pat “ su casa”.
“...1(uno) de o para la segunda veintena, no corresponde exactamente a la traducción
literal de Stoll el la lengua Ixil, que sería “el segundo veinte del uno”, donde el pronombre
posesivo es prefijado a la cosa poseída. Pero también se esperaría esa declaración de
posesión ser de la orden ru kab’ winaj jenaj como ru pat winaj (¡la traducción de
Thomas tendría su equivalente en ru winaj pat, “su hombre de la casa”!), porque sucede
en todas las lenguas Mayas que el posesor sigue la cosa poseída. De la misma manera en
Popb’al ti’ esperaríamos que skawinaj hune correspondiera con yatut winaj, en vez de
winaj yatut, “el hombre su casa” pero esto sería un error absoluto.
Suceden algunos casos especiales en algunos idiomas, en los cuales ocurre el orden
inverso y estos números podrían constituir tales excepciones, pero entonces, la traducción
literal no parece inteligible: “el dos veintenas de uno” “el tres veintenas de uno”
Hune’ skawinaj, hune’ yoxk’al.
“uno sus dos veintenas” “uno sus tres veintenas”
por lo tanto, es más sencillo aceptar el grupo de veinte con los pronombres adjuntos
como números ordinales formados como se ha explicado arriba: “ uno a la segunda
veintena , uno a la tercera veintena”. Se podría considerar que el significado de esto es el
de estas mismas palabras, la veintena hacia la cual se está contando (véase lo que sigue);
siendo mencionado casi parentéticamente después del dígito o se podría suponer que
como es típico en estas lenguas que dejan a un lado a las cópulas, tal como la escritura
hebrea hace a un lado las vocales; de esta forma podemos entender “de, sobre” o “hacía”.
El que esto escribe prefiere el uso de “hacia”.
Esto podría verse como un punto insignificante que no vale tanta discusión, pero vale la
pena discutirlo para clarificar el concepto de la progresión de los números entre los que
usan el sistema, el cual es muy interesante desde el punto de vista del concepto más
notable de la progresión del tiempo, que está íntimamente relacionado con la matemática
Maya.
Los pueblos indoeuropeos, así como los mayas de Yucatán, al llegar a la primera veintena,
proceden a contar en términos del mismo hasta alcanzar la próxima unidad de igual
orden: veinte y uno, veinte y dos; en Yukateko: hunk’al yete hun, hunk’al yete ka, o
huntuk’al, katuk’al; y así sucesivamente. Pero en otras lenguas Mayas: Popb’al Ti’,
Poqomchi’. Tzeltal, Kiche’, etc., a pesar de que continúan contando en términos de diez
hasta diecinueve, al llegar a la veintena o grupo completo, lo dejan a un lado para
comenzar a contar inmediatamente hacia el próximo. De manera que veinte, cuarenta,
sesenta, no son, como en nuestro conteo, el principio, sino el final de las series de veinte.
Esto se puede aplicar de inmediato en el conteo del tiempo, el mes y una veintena; como
esta escrito en la cuenta larga, son prácticamente términos intercambiables. Veinte, la
terminación de la primera veintena, es igual como el último día del mes Pop, que es 21,
siendo “uno para la segunda veintena” que sería el primer día de Wo’. En nuestro sistema
y en el Yucatán, si uno fuera consistente, habría que comenzar con un mes de cuarenta
días.
Se podría criticar que los días del mes Maya no alcanzaban hasta veinte, sino que,
comenzando con cero, terminaban en diecinueve. Esto se debe al concepto del tiempo
transcurrido por lo que el día no es nombrado hasta que haya terminado, un sistema que
todavía existe en Jacaltenango (véase las páginas 148, 155, 159, 169-174 de la sección I del
libro donde se extrajo este tema). El cero del primer día se refiere al hecho de que, el día,
al no haber transcurrido completamente su número no pude ser aún usado, de manera
que el signo del cero o la terminación del mes recién pasado se convierte en su meta. Al
terminarse el día, de acuerdo con nuestra forma de pensa, se le aplicó el número uno al
día número dos. Realmente no se refiere a día número dos, sino a un día que ha
transcurrido. Cuando el vigésimo día se terminó, con ello también se concluyó el mes y el
primer día del nuevo mes comenzaba al instante en consecuencia, el momento cuando el
número veinte pudo aplicarse apropiadamente fue el equivalente de un punto geométrico
en el tiempo, que tenía punto focal pero no-duración.
Ahora, por ejemplo, un huevo no transcurre. Está ahí y uno puede contarlo. De manera
que cuando el primer huevo se pone en el cesto no existe ninguna razón para contarlo
como cero. La diferencia entre el calendario y el conteo ordinario, es entonces aparente,
no real; y como es de esperarse, encontramos a que el concepto del sistema numeral
ordinario pronostica el método más sobresaliente en la discusión del tiempo,
manteniendo, otra vez, la claridad extraordinaria de la filosofía matemática Maya.
Según el Stxolil Stz’ib’lob’anil Ab’xub’al Popti’, Gramática Normativa, aun no publicado
por la Academia de Lenguas Mayas de Guatemala, y escrito en el año 2004 presenta la
numeración Popti’ de la siguiente manera:
Números Cardinales
Los números cardinales de dos a diez se estructuran de: raíz numeral más el clasificador
numérico eb’, este se escribe ligado a la raíz; mientras que el numeral uno se escribe hun
más el sufijo e’. Ejemplos:
Hune’ Uno
Kab’eb’ Dos
Oxeb’ Tres
Kanheb’ Cuatro
Howeb’ Cinco
Wajeb’ Seis
Hujeb’ Siete
Waxajeb’ Ocho
B’alunheb’ Nueve
Lahunheb’ Diez
Los números cardinales del once al diecinueve se estructuran de la combinación de las
raíces de uno a nueve más el numeral diez ( lahunheb’ ). Estas se escriben ligadas.
Ejemplos:
Hunlahunheb’ Once
Kab’lahunheb’ Doce
Oxlahunheb’ Trece
Kanhlahunheb’ Catorce
Ho’lahunheb’ Quince
Wajlahunheb’ Dieciséis
Hujlahunheb’ Diecisiete
Waxajlahunheb’ Dieciocho
B’alunhlahunheb’ Diecinueve
Los números de veinte hasta trescientos ochenta se escriben agregando a la base de uno a
diecinueve la base de la siguiente veintena, constituida de raíz numeral más los sufijos k’al
(múltiplos de veinte, excepto cuarenta y ochenta) y winaj ( cuarenta y ochenta
únicamente). Para aquellos numerales que no constituyen múltiplos de veinte, la base de
la veintena siguiente es la que se posee.
Hunk’al Veinte
Lahunheb’ skab’winaj Treinta
Kab’winaj Cuarenta
Lahunheb’ yoxk’al Cincuenta
Yoxk’al Sesenta
kanhwinaj Ochenta
Ho’k’al Cien
Wajk’al Ciento veinte
Hujk’al Ciento cuarenta
Waxajk’al Ciento sesenta
B’alunhk’al Ciento ochenta
Lahunhk’al Doscientos
Hunlahunhk’al Doscientos veinte
Kab’lahunhk’al Doscientos cuarenta
Oxlahunhk’al Doscientos sesenta
Kanhlahunhk’al Doscientos ochenta
Ho’lahunhk’al Trescientos
Wajlahunhk’al Trescientos veinte
Hujlahunhk’al Trescientos cuarenta
Waxajlahunhk’al Trescientos sesenta
B’alunhlahunhk’al Trescientos ochenta
Números Ordinales
Los números que indican orden, se escriben poseyendo cada una de las raíces (en los
casos del dos al diez) o las combinaciones de raíces cardinales (en los casos del once en
adelante). De los numerales cardinales, la posesión implica la pérdida del sufijo eb’. Es
importante indicar que el ordinal uno siempre es una palabra supletiva. Ejemplos:
B’ab’el Primero
Skab’ Segundo
yox Tercero
skanh Cuarto
Sho’ Quinto
Swaj Sexto
Shuj Séptimo
Swaxaj Octavo
Sb’alunh Noveno
Slahunh Décimo
Shunlahunh Undécimo
Skab’lahunh Duodecimo
Yoxlahunh Décimo tercero
Skanhlahunh Décimo cuarto
Sho’lahunh Décimo quinto
Swajlahunh Décimo sexto
Shujlahunh Décimo séptimo
Swaxajlahunh Décimo octavo
Sb’alunhlahunh Décimo noveno
B’ab’el skab’winaj Vigésimo primero
Skab’skab’winaj Vigésimo segundo
Yox skab’winaj Vigésimo tercero
B’ab’el yoxk’al Cuadragésimo primero
Skab’ yoxk’al Cuadragésimo segundo
Yox yoxk’al Cuadragésimo tercero
B’ab’el skanhwinaj Sexagésimo primero
Skab’ skanhwinaj Sexagésimo segundo
Syox skanhwinaj Sexagésimo tercero
Según el B’isb’al Popti’, Numeración Jakalteka, publicado por el Centro de
Documentación e Investigación Maya CEDIM, en el año 1996; presenta la numeración
Popti’ de la siguiente manera:
Número Arábigo
Popti’ Cardinal Popti’ Ordinal
1 Hune’ B’ab’el
2 Kab’ Skab’
3 Oxeb’ Syox
4 Kanheb’ Skanh
5 Howeb’ Sho’
6 Wajeb’ Swaj
7 Hujeb’ Shuj
8 Waxajeb’ Swaxaj
9 B’alonheb’ B’alunh
10 Lahonheb’ Lahunh
11 Hunlanheb’ Hunlahunh
12 Kab’lanheb’ Kab’lahunh
13 Oxlanheb’ Oxlanhhunh
14 Kanhlanheb’ Kanhlanhhunh
15 Holanheb’ Holanhhunh
16 Wajlanheb’ Wajlanhhunh
17 Hujlanheb’ Hujlanhhunh
18 Waxajlanheb’ Waxajlanhhunh
19 B’alunhlanheb’ B’alunhlanhhunh
20 Hunk’al Hunk’allanhhunh
21 Hune’ skawinaj B’ab’el skanhwinajlahunh
22 Kab’ skawinaj Skab’ skanhwinajlahunh
23 Oxeb’ skawinaj Syox skanhwinajlahunh
24 Kanheb’ skawinaj Skanh skanhwinajlahunh
25 Howeb’ skawinaj Howeb’ skanhwinajlahunh
26 Wajeb’ skawinaj Swaj skanhwinajlahunh
27 Hujeb’ skawinaj Shuj skanhwinajlahunh
28 Waxajeb’ skawinaj Swaxaj skanhwinajlahunh
29 B’alonheb’ skawinaj B’alunh skanhwinajlahunh
30 Lahonheb’ skawinaj Lahunh skanhwinajlahunh
31 Hunlanheb’ skawinaj Hunlanh skanhwinajlahunh
32 Kab’lanheb’ skawinaj Kab’lanh skanhwinajlahunh
33 Oxlanheb’ skawinaj Oxlanh skanhwinajlahunh
34 Kanhlanheb’ skawinaj Kanhlanh skanhwinajlahunh
35 Holanheb’ skawinaj Holanh skanhwinajlahunh
36 Wajlanheb’ skawinaj Wajlanh
skanhwinajlahunh
37 Hujlanheb’ skawinaj Hujlanh skanhwinajlahunh
38 Waxajlanheb’ skawinaj Waxajlanh skanhwinajlahunh
39 B’alonhlanheb’ skawinaj B’alunhlanh skanhwinajlahunh
40 Kawinaj kawinajlahunh
60 Oxk’al Oxk’allahunh
80 kanhwinaj kanhwinajlahunh
100 Hok’al Hok’allahunh
120 Wajk’al Wajk’allahunh
140 Hujk’al Hujk’allahunh
160 Waxajk’al Waxajk’allahunh
180 B’alonhk’al B’alunhk’allahunh
200 Lahonhk’al Lahunhk’allahunh
220 Hunlanhk’al Hunlanhk’allahunh
240 Kab’lanhk’al Kab’lanhk’allahunh
260 Oxlanhk’al Oxlanhk’allahunh
280 Kanhlanhk’al Kanhlanhk’allahunh
300 Holanhk’al Holanhk’allahunh
320 Wajlanhk’al Wajlanhk’allahunh
340 Hujlanhk’al Hujlanhk’allahunh
360 Waxajlanhk’al Waxajlanhk’allahunh
380 B’alonhlanhk’al B’alunhlanhk’allahunh
381 Hune’ shunk’alk’al B’ab’el shunk’alk’allahunh
399 B’alonlanheb’ shunk’alk’al
B’alunhlanh shunk’alk’allahunh
400 Hunk’alk’al Hunk’alk’allahunh
401 Hune’ hune’ skawinajk’al B’ab’el b’ab’el skawinajk’allahunh
402 Kab’ hune’skawinajk’al Skab’ b’ab’el skawinajk’allahunh
420 Hune’ skawinajk’al Hune’ skawinajk’allahunh
440 Kab’ skawinajk’al Skab’skawinajk’allahunh
460 Oxeb’ skawinajk’al Syox skawinajk’allahunh
480 Kanheb’ skawinajk’al Skanheb’ skawinajk’allahunh
500 Howeb’ skawinajk’al Sho’ skawinajk’allahunh
520 Wajeb’ skawinajk’al Swaj skawinajk’allahunh
540 Hujeb’skawinajk’al Shuj skawianjk’allahunh
560 Waxajeb’ skawinajk’al Swaxaj swaxajallahunh
580 B’alonheb’ skawinajk’al Sb’alunh skawinajk’allahunh
600 Lahonheb’ skawinajk’al Slahunh skawinajk’allahunh
620 Hunlanheb’ skawinajk’al Shunlanh skawinajk’allahunh
640 Kab’lanheb’ skawinajk’al Kab’lanh skawinajk’allahunh
660 Oxlanheb’ skawinajk’al Syoxlanh skawinajk’allahunh
680 Kanhlanheb’ skawinajk’al Skanhlanh skawinajk’allahunh
700 Holanheb’ skawinajk’al Sho’lanh skawinajk’allahunh
720 Wajlanheb’ skawinajk’al Swajlanh skawinajk’allahunh
740 Hujlanheb’ skawinajk’al Shujlanh skawinajk’allahunh
760 Waxajlanheb’ skawinajk’al
Swaxajlanh skawinajk’allahunh
780 B’alonlanheb’ kawinajk’al Sb’alunhlanh skawinajk’allahunh
800 Kawinajk’al Kawinajk’allahunh
801 Hune’ hune’ syoxk’alk’al B’ab’el sb’ab’el syoxk’alk’allahunh
820 Hune’ syoxk’alk’al B’ab’el syoxk’alk’allahunh
840 Kab’syoxk’alk’al Skab’syoxk’alk’allahunh
860 Oxeb’ syoxk’alk’al Syox syoxk’alk’allahunh
880 Kanheb’ syoxk’alk’al Skanh syoxk’alk’allahunh
900 Howeb’ syoxk’alk’al Sho’ syoxk’alk’allahunh
920 Wajeb’ syoxk’alk’al Swaj syoxk’alk’allahunh
940 Hujeb’ syoxk’alk’al Shuj syoxk’alk’allahunh
960 Waxajeb’ syoxk’alk’al Swaxaj syoxk’alk’allahunh
980 B’alonheb’ syoxk’alk’al Sb’alunh syoxk’alk’allahunh
1000 Lahonheb’ syoxk’alk’al Slahunh syoxk’alk’allahunh
Según el Diccionario Jakalteko, publicado por el Proyecto Lingüístico Francisco
Marroquín, en el año 2001; presenta la numeración Popti’ de la siguiente manera:
NÚMERO ARÁBIGO
NÚMERO CARDINAL NÚMERO ORDINAL
1 Hune’
2 Kab’ Skab’
3 Oxeb’ Syox
4 Kanheb’ Skanh
5 Howeb’ So’
6 Wajeb’ Swaj
7 Hujeb’ Suj
8 Waxajeb’ Swaxaj
9 B’alunheb’ Sb’alonh
10 Lahunheb’ Slahunh
11 Hunlanheb’
12 Kab’lanheb’
13 Oxlanheb’
14 Kanhlanheb’
15 Holanheb’
16 Wajlanheb’
17 Hujlanheb’
18 Waxajlanheb’
19 B’alunhlanheb’
20 Hunk’al
21 Hune’ skawinaj
22 Kab’ skawinaj
23 Oxeb’ skawinaj
24 Kanheb’ skawinaj
25 Howeb’ skawinaj
26 Wajeb’ skawinaj
27 Hujeb’ skawinaj
28 Waxajeb’ skawinaj
29 B’alunheb’ skawinaj
30 Lahunheb’ skawinaj
31 Hunlanheb’ skawinaj
32 Kab’lanheb’ skawinaj
33 Oxlanheb’ skawinaj
34 Kanhlanheb’ skawinaj
35 Holanheb’ skawinaj
37 Hujlanheb’ skawinaj
38 Waxajlanheb’ skawinaj
39 B’alunhlanheb’ skawinaj
41 Hune’ yoxk’al
42 Kab’ yoxk’al
43 Oxeb’ yoxk’al
44 Kanheb’ yoxk’al
47 Hujeb’ yoxk’al
48 Waxajeb’ yoxk’al
49 B’alunheb’ yoxk’al
50 Lahunheb’ yoxk’al
52 Kab’alnheb’ yoxk’al
54 Kanheb’ yoxk’al
55 Holanheb’ yoxk’al
57 Hujlanheb’ yoxk’al
58 Waxajlanheb’ yoxk’al
59 B’alunheb’ yoxk’al
61 Hun’e skanhwinaj- hunlanheb’ yoxk’al
62 Kab’ skanhwinaj
63 Oxeb’ skanhwinaj
64 Kanheb’ skanhwinaj
65 Howeb’ skanhwinaj
66 Wajeb’ skanhwinaj
68 Waxajeb’ skanhwinaj
69 B’alunheb’ skanhwinaj
70 Lahunheb’ skanhwinaj
71 Hunlanheb’ skanhwinaj
72 Kab’alnheb’ skanhwinaj
73 Oxlanheb’ skanhwinaj
74 Kanhlanheb’ skanhwinaj
75 Holanheb’ skanhwinaj
7 Hujlanheb’ skanhwinaj
78 Waxajlanheb’ skanhwinaj
79 B’alunhlanheb’ skanhwinaj
81 Hune’ sok’al
83 Oxeb’ shok’al
84 Kanheb’ sok’al
87 Hujeb’ sok’al
88 Waxajeb’ shok’al
89 B’alunheb’ sok’al
90 Lahunheb’ sok’al
91 Hunlanheb’ sok’al
92 Kab’lanheb’ sok’al
93 Oxlanheb’ shok’al
94 Kanhlanheb’ sok’al
95 Holanheb’ sok’al
97 Hujlanheb’ sok’al
98 Waxajlanheb’ shok’al
99 B’alunhlanheb’ sok’al
100 Hok’al
120 Wajk’al
125 Howeb’ skawinaj sok’al
135 Holanheb’ skawinaj sok’al
155 Holanheb’ yoxk’al sok’al
165 Howeb’ skawinaj sok’al
175 Holanheb’ skanhwinaj sok’al
200 Kab’siento
215 Holanheb’ skab’ hok’al
225 Howeb’ skawinaj skab’ shok’al
235 Holanheb’ skawinaj skab’ hok’al
255 Holanheb’ yoxk’al skab’ hok’al
400 Kanheb’siento
Así mismo es importante analizar como lo utilizan otras Comunidades Lingüísticas Mayas
ya que el idioma Popti’ se deriva del tronco Lingüístico Maya.
Según el Xe’tzb’il Xtxolb’il Aj La’n le Qayool, Introducción del Sistema de Numeración
Maya Awakateko, publicado por la Academia de Lenguas Mayas de Guatemala en el año
2003; presenta la numeración Awakateko de la siguiente manera:
NÚMERO ARÁBIGO
NÚMERO CARDINAL NÚMERO ORDINAL
1 Jun B’ajx
2 Kab’ Kap
3 Ox Toxi’n
4 Kyaj Kaji’n
5 O’ O’i’n
6 Wuqaq Wuqaqi’n
7 Juq Juqi’n
8 Wajxaq Wajxaqi’n
9 B’eluj B’eluji’n
10 Lajuj Lajuji’n
11 Junlaj
12 Kob’laj
13 Oxlaj
14 Kyajlaj
15 O’laj
16 Waqlaj
17 Juqlaj
18 Wajxaqlaj
19 B’elulaj
20 Junaq Junaqi’n
21 Junaq jun
22 Junaq kob’
23 Junaq ox
24 Junaq kyaj
25 Junaq O’
26 Junaq wuqaq
27 Junaq juq
28 Junaq wajxaq
29 Junaq b’eluj
30 Junaq lajuj nqo junaqlaj
31 Junaq junlaj
32 Junaq kob’laj
33 Junaq oxlaj
34 Junaq kyajlaj
35 Junaq o’laj
36 Junaq waqlaj
37 Junaq juqlaj
38 Junaq wajxaqlaj
39 Junaq b’elulaj
40 Ka’wnaq Ka’wnaqi’n
60 Ox junaq Ox junaqi’n
80 Kyaj junaq
100 O’ junaq
120 Wuqaq junaq
140 Juq junaq
160 Wajxaq junaq
180 B’elaj junaq
200 Lajuj junaq
220 Junlaj junaq
240 Koblaj junaq
400 Jun k’al Jun k’ali’n
800 Kob’ k’al
1200 Ox k’al
8000 Jun mutx’
160000 Jun tx’u’y
Según el K’iche’ Ajilab’al, Sistema de Numeración Maya K’iche’, publicado por la
Academia de Lenguas Mayas de Guatemala en el año 1997; presenta la numeración
K’iche’ estandarizado de la siguiente manera:
NÚMERO ARÁBIGO
NÚMERO CARDINAL NÚMERO ORDINAL
1 Jun Nab’e
2 Ka’ib’ Ukab’
3 Oxib’ Rox
4 Kajib’ Ukaj
5 Jo’ob’ Ro’
6 Waqib’ uwaq
7 Wuqub’ Uwuq
8 Wajxaqib’ Uwajxaq
9 B’elejeb’ Ub’elej
10 Lajuj Ulaj
11 Julajuj Ujulaj
12 Kab’lajuj Ukab’laj
13 Oxlajuj Roxlaj
14 Kajlajuj Ukajlaj
15 Jo’lajuj Rolaj
16 waqlajuj Uwaqqlaj
17 Wuqlajuj Uwuqlaj
18 Wajxaqlajuj Uwajxaqlaj
19 B’elejlajuj Ub’elejlaj
20 Juk’al Ujuk’al
21 Juk’al Jun Ujuk’al jun
22 Juk’al Ka’ib’ Ujuk’al Ka’ib’
23 Juk’al Oxib’ Ujuk’al Oxib’
24 Juk’al Kajib’ Ujuk’al Kajib’
25 Juk’al Jo’ob’ Ujuk’al Jo’ob’
26 Juk’al Waqib’ Ujuk’al Waqib’
27 Juk’al Wuqub’ Ujuk’al Wuqub’
28 Juk’al Wajxaqib’ Ujuk’al Wajxaqib’
29 Juk’al B’elejeb’ Ujuk’al B’elejeb’
30 Juk’al Lajuj Ujuk’al Lajuj
31 Juk’al Julajuj Ujuk’al Julajuj
32 Juk’al Kab’lajuj Ujuk’al Kab’lajuj
33 Juk’al Oxlajuj Ujuk’al Oxlajuj
34 Juk’al Kajlajuj Ujuk’al Kajlajuj
35 Juk’al Jo’lajuj Ujuk’al Jo’lajuj
36 Juk’al waqlajuj Ujuk’al waqlajuj
37 Juk’al Wuqlajuj Ujuk’al Wuqlajuj
38 Juk’al Wajxaqlajuj Ujuk’al Wajxaqlajuj
39 Juk’al B’elejlajuj Ujuk’al B’elejlajuj
40 Kak’al Ukak’al
60 Oxk’al Roxk’al
80 Kajk’al Ukajk’al
100 Jok’al Rok’al
120 Waqk’al Uwaqk’al
140 Wuqk’al Uwuqk’al
160 Wajxaqk’al Uwajxaqk’al
180 B’elejk’al Ub’elejk’al
200 Lajk’al Ulajk’al
220 Julajk’al Ujulajk’al
240 Kab’lajk’al Ukab’lajk’al
260 Oxlajk’al Roxlajk’al
280 Kajlajk’al Ukajlajk’al
300 Jolajk’al Rolajk’al
320 Waqlajk’al Uwaqlajk’al
340 Wuqlajk’al Uwuqlajk’al
360 Wajxaqlajk’al Uwajxaqlajk’al
380 B’elejlajk’al Ub’elejlajk’al
400 Juq’o’ Ujuq’o’
800 Kaq’o’ Ukaq’o’
1200 oxq’o’ Roxq’o’
1600 kajq’o’ Ukajq’o’
2000 oq’o’ Roq’o’
2400 waqq’o’ Uwaqq’o’
8000 juchuy Ujuchuy
16000 Kachuy Ukachuy
24000 Oxchuy Roxchuy
32000 Kajchuy Ukajchuy
160000 Juk’ala’ Ujuk’ala’
320000 Kak’ala’ Ukak’ala’
480000 oxk’ala’ Roxk’ala’
640000 kajk’ala’ Ukajk’ala’
Según el Mayab’ Ajilab’al Pa K’iche’ Tzij, Numeración Maya K’iche’, publicado por la
Academia de Lenguas Mayas de Guatemala en el año 2005; presenta la numeración
K’iche’ estandarizado de la siguiente manera:
NÚMERO ARÁBIGO
NÚMERO CARDINAL NÚMERO ORDINAL
1 Jun Nab’e
2 Keb’ Ukab’
3 Oxib’ urox
4 Kajib’ Ukaj
5 Job’ uro’
6 Waqib’ uwaq
7 Wuqub’ Uwuq
8 Wajxaqib’ Uwajxaq
9 B’elejeb’ Ub’elej
10 Lajuj Ulaj
11 Julajuj Ujulaj
12 Kab’lajuj Ukab’laj
13 Oxlajuj uroxlaj
14 Kajlajuj Ukajlaj
15 Jolajuj urolaj
16 waqlajuj Uwaqlaj
17 Wuqlajuj Uwuqlaj
18 Wajxaqlajuj Uwajxaqlaj
19 B’elejlajuj Ub’elejlaj
20 Juwinaq Ujuwinaq
21 Juwinaq Jun Ujuwinaq Jun
22 Juwinaq Keb’ Ujuwinaq Keb’
23 Juwinaq Oxib’ Ujuwinaq Oxib’
24 Juwinaq Kajib’ Ujuwinaq Kajib’
25 Juwinaq Job’ Ujuwinaq Job’
26 Juwinaq Waqib’ Ujuwinaq Waqib’
27 Juwinaq Wuqub’ Ujuwinaq Wuqub’
28 Juwinaq Wajxaqib’ Ujuwinaq Wajxaqib’
29 Juwinaq B’elejeb’ Ujuwinaq B’elejeb’
30 Juwinaq Lajuj Ujuwinaq Lajuj
31 Juwinaq Julajuj Ujuwinaq Julajuj
32 Juwinaq Kab’lajuj Ujuwinaq Kab’lajuj
33 Juwinaq Oxlajuj Ujuwinaq Oxlajuj
34 Juwinaq Kajlajuj Ujuwinaq Kajlajuj
35 Juwinaq Jolajuj Ujuwinaq Jolajuj
36 Juwinaq waqlajuj Ujuwinaq waqlajuj
37 Juwinaq Wuqlajuj Ujuwinaq Wuqlajuj
38 Juwinaq Wajxaqlajuj Ujuwinaq Wajxaqlajuj
39 Juwinaq B’elejlajuj Ujuwinaq B’elejlajuj
40 kawinaq ukawinaq
60 Oxk’al uroxk’al
80 Jumuch’ Ujumuch’
100 Jok’al ujok’al
120 Waqk’al Uwaqk’al
140 Wuqk’al Uwuqk’al
160 Wajxaqk’al Uwajxaqk’al
180 B’elejk’al Ub’elejk’al
200 Lajk’al Ulajk’al
220 Julajk’al Ujulajk’al
240 Kab’lajk’al Ukab’lajk’al
260 Oxlajk’al uroxlajk’al
280 Kajlajk’al Ukajlajk’al
300 Jolajk’al urolajk’al
320 Waqlajk’al Uwaqlajk’al
340 Wuqlajk’al Uwuqlajk’al
360 Wajxaqlajk’al Uwajxaqlajk’al
380 B’elejlajk’al Ub’elejlajk’al
400 Juq’o’ Ujuq’o’
800 Kaq’o’ Ukaq’o’
1200 oxq’o’ uroxq’o’
1600 kajq’o’ Ukajq’o’
2000 joq’o’ uroq’o’
2400 waqq’o’ Uwaqq’o’
8000 juchuy Ujuchuy
16000 Kachuy Ukachuy
24000 Oxchuy uroxchuy
32000 Kajchuy Ukajchuy
160000 Juk’ala’ Ujuk’ala’
320000 Kak’ala’ Ukak’ala’
480000 oxk’ala’ uroxk’ala’
640000 kajk’ala’ Ukajk’ala’
Acerca de los múltiplos de –k’al-
Para la lectura de las veintenas de 20 a 100 se utilizan los términos winaq, k’al y much’
por su uso consistente en la actualidad. Del ciento veinte en adelante se utiliza el K’al
Para las series de cuatrocientos: -q’o’-
1. La raíz numeral –q’o’- la reporta el libro” Primera Parte del Tesoro de las Lenguas
Cakchiquel, Quiche y Zutuhil en que las Dichas Lenguas se Traducen a la nuestra
Española” escrita en loa años 1701-1714 por Fray Francisco Ximénez, página 213
en la Primera Edición facsimilar de la Academia de Geografía e Historia de
Guatemala. Tipografía Nacional. 1985.
2. Q’o’ para 400, es el término que utiliza La Gramática de la Lengua Quiche de
Brasseur de Bourbourg. Según este autor, q’o’: Parece hacer alusión a la
cosecha entera de un árbol de cacao; q’o’, significa también cosechar, colectar los
frutos de este precioso árbol”.
3. Es el término que reporta Otto Stoll en la Etnografía de Guatemala, página 94. 1º
edición en alemán 1884.
4. El libro Ki-che Tz’ib’, escrito por el gran investigador Maya K’iche’, Adrian Inés
Chávez, dice: el diplomático norteamericano John Lloyd Stephens encontró en
Chichicastenango a mediados del siglo XIX una unidad equivalente a 1000 con el
nombre de “otuc rox ocob”
5. Fuentes históricas de idiomas pertenecientes al grupo lingüístico K’iche’ así lo
registran: La raíz numeral que utiliza el Memorial de Sololá para las series de
cuatrocientos, oxoq’o’, mil doscientos ( traducción de Recinos: 128)
Para las series de ocho mil: -Chuy-
1. Chuy es la raíz numeral que utiliza el Popol Wuj (traducción de Adrián Recinos) y
edición facsimilar Agustín Estrada Monroy para las series de ocho mil.
2. Chuy es la raíz numeral que reporta la “Primera parte de Tesoro de las Lenguas
Cakchiquel, Quiche y Zutuhil en que las Dichas Lenguas se Traducen a la Nuestra
Española” escrita por los años 1701-1714 por Fray Francisco Ximénez, página
209.
3. Chuy es la raíz numeral que utiliza el Memorial de Sololá.
4. Según los datos que reporta Esteban Haesserijn V. En el idioma Maya Q’eqchi’
Chuy es la particula numeral para contar 8000 unidades. Así Juchuy= 8000;
kachuy= 16000, etc.
5. Fuentes históricas de idiomas pertenecientes al grupo lingüístico K’iche’ así como
fuentes propiamente K’iche’ los registran como –Chuwi-; porque hace 200 años
ya había evolucionado de Chuy a Chuwi, porque el Memorial de Sololá lo
menciona una vez como Chuwi y las otras como Chuy ( Villacorta: 238). Quizás
estas fuentes se basaron en el Calepino en Lengua Cakchiquel y por eso así lo
registraron.
Para las series de ciento sesenta mil: - K’ala’
1. La Gramática de la Lengua Quiche dice: “ Chuvy, es el costal que contenía ocho
mil almendras de cacao, y que los mexicanos llamaban Xiquipil”. “ Para contar
Xiquipiles de cacao de veinte en veinte: Kala’, jukala’, kakala’, oxkala’, uno dos
tres xiquipiles o cargas de cacao( de ocho mil almendras cada una)”
2. Fuentes históricas de idiomas pertenecientes al grupo lingüístico K’iche’ así lo
registran.
LA MECÁNICA DE LECTURA DE LAS PRIMERAS SERIES
Sistema de lectura anticipativa y Aditiva
Para la lectura de los números Mayas la mayoría de documentos escritos reportan la
forma anticipativa de contar: jun roxk’al(: . =41) , uno de la tercera serie de 20; ka’ib’
roxk’al ( : : = 42), dos de la tercera serie de 20, etc., así como se conserva en algunas
comunidades en la actualidad. Sin embargo, la opinión de varios didáctas y de
investigadores del sistema de contar, sugieren que la numeración es más fácil de
aprender la forma aditiva: kak’al jun ( : . = 412) cuarenta y uno; kak’al ka’ib’ (: : = 42)
cuarenta y dos, etc., por las razones siguientes:
1. Corresponde exactamente a la forma que escribieron los sabios que escupieron en
piedras o escribieron en libros Mayas.
2. Es sistema aditivo es consistente en los municipios de la cobertura geográfica de la
comunidad Lingüística Maya K’iche’, tal como lo muestra el estudio dialectal
realizado en el año 2002.
3. Es un sistema que utilizaron nuestros antepasados cuando tuvieron necesidad de
utilizar grandes cantidades, principalmente para la astronomía. Es fácil de realizar
las cuentas, en contraposición al sistema anticipativo. Veamos el ejemplo
siguiente:
Sistema Anticipativo:
1. Jun ujuk’al ujuq’o’ ujuchuy ub’elejk’ala’ (2 880001)
2. wajxaqlajuj ub’elejlajk’al ub’elejlajq’o’ ub’elejlajchuy ub’elejlajk’ala’
(3031578)
Sistema Aditivo:
1. Wajxaqlajk’ala’ jun (2 880001)
2. wajxaqlajk’ala’ wajxaqlajchuy wajxaqlajq’o’ wajxaqlajk’al wajxaqlajuj
4. Como lo demuestran los puntos anteriores, la forma aditiva a partir del número
mayor es más práctica; ya lo utilizaron nuestros antepasados cuando tuvieron que
escribir grandes cantidades y, ante todo, rotundamente no es copia del castellano.
La correspondencia entre la expresión verbal y la expresión escrita, por lo tanto
facilita la lectura y escritura de grandes cantidades.
Según el Ajlab’il Tuj Qyol Mam, Numeración Maya Mam, publicado por la DIGEBI en
el año 2002; presenta la numeración Mam de la siguiente manera:
NÚMERO ARÁBIGO
NÚMERO CARDINAL SUMATIVA
NÚMERO CARDINAL SUSTRACTIVA
1 Jun Jun
2 Kab’ Kab’
3 Ox Ox
4 Kyaj Kyaj
5 Jwe’ Jwe’
6 Qaq Qaq
7 Wuq Wuq
8 Wajxaq Wajxaq
9 B’elaj B’elaj
10 Laj Laj
11 Junlaj Junlaj
12 Kab’laj Kab’laj
13 oxlaj oxlaj
14 Kyajlaj Kyajlaj
15 Jwe’laj Jwe’laj
16 Qaqlaj Qaqlaj
17 Wuqlaj Wuqlaj
18 Wajxaqlaj Wajxaqlaj
19 B’elajlaj B’elajlaj
20 Junk’al Junk’al
21 Junk’al Jun Jun tuj kab’k’al
22 Junk’al Kab’ Kab’ tuj kab’k’al
23 Junk’al Ox Ox tuj kab’k’al
24 Junk’al Kyaj Kyaj tuj kab’k’al
25 Junk’al Jwe’ Jwe’ tuj kab’k’al
26 Junk’al Qaq Qaq tuj kab’k’al
27 Junk’al Wuq Wuq tuj kab’k’al
28 Junk’al Wajxaq Wajxaq tuj kab’k’al
29 Junk’al B’elaj B’elaj tuj kab’k’al
30 Junk’al Laj Laj tuj kab’k’al
31 Junk’al Junlaj Junlaj tuj kab’k’al
32 Junk’al Kab’laj Kab’laj tuj kab’k’al
33 Junk’al oxlaj Oxlaj tuj kab’k’al
34 Junk’al Kyajlaj Kyajlaj tuj kab’k’al
35 Junk’al Jwe’laj Jwe’laj tuj kab’k’al
36 Junk’al Qaqlaj Qaqlaj tuj kab’k’al
37 Junk’al Wuqlaj Wuqlaj tuj kab’k’al
38 Junk’al Wajxaqlaj Wajxaqlaj tuj kab’k’al
39 Junk’al B’elajlaj B’elajlaj tuj kab’k’al
40 Kab’k’al Kab’k’al
60 Oxk’al Oxk’al
80 Kyajk’al Kyajk’al
100 Jwe’k’al Jwe’k’al
120 Qaqk’al Qaqk’al
140 Wuqk’al Wuqk’al
160 Wajxaqk’al Wajxaqk’al
180 B’elajk’al B’elajk’al
200 Lajk’al Lajk’al
220 Junlajk’al Junlajk’al
240 Kab’lajk’al Kab’lajk’al
260 Oxlajk’al Oxlajk’al
280 Kyajlajk’al Kyajlajk’al
300 Jwe’lajk’al Jwe’lajk’al
320 Qaqlajk’al Qaqlajk’al
340 Wuqlajk’al Wuqlajk’al
360 Wajxaqlajk’al Wajxaqlajk’al
380 B’elajlajk’al B’elajlajk’al
381 B’elajlajk’al jun Jun tuj junq’o’
399 B’elajlajk’al b’elajlaj B’elajlaj tuj junq’o’
400 Junq’o’ Junq’o’
401 Junq’o’ jun Jun junk’al tuj kab’q’o’
402 Junq’o’ kab’ Kab’ junk’al kab’q’o’
779 Junq’o’ wajxaqlajk’al b’elajlaj B’elajlaj b’elajlajk’al tuj kab’q’o’
780 Junq’o’ b’elajlajk’al
800 Kab’q’o’ Kab’q’o’
1200 Oxq’o’ Oxq’o’
1600 Kyajq’o’ Kyajq’o’
7600 B’elejlajq’o’ B’elejlajq’o’
7620 B’elejlajq’o’ junk’al Junk’al tuj junch’uy
8000 Junch’uy Junch’uy
8001 Junch’uy jun Jun junk’al tuj kab’ch’uy
16000 Kab’ch’uy Kab’ch’uy
24000 Oxch’uy Oxch’uy
32000 Kyajch’uy Kyajch’uy
40000 Jwe’ch’uy Jwe’ch’uy
160000 Junk’laj Junk’laj
320000 Kab’k’laj Kab’k’laj
3040000 B’elajlajk’laj B’elajlajk’laj
3200000 Q’inb’il Q’inb’il
64000000 law law
Números Ordinales: son los usados para establecer orden: 1º, 2º, 3º, 4º, 5º, 6º, 7º, 8º,
9º, 10º, en la forma oral de los números, los ordinales son empleados conjuntamente con
los cardinales, por tal razón se conservan en Mam. En las raíces numerales de los números
ordinales, se presentan con el prefijo T, y el sufijo in, ejemplos:
Cardinales Ordinales Arábigos
Kyaje tyajin 4º,
Jwe’ tjwe’yin 5º.
Qaq tqaqin 6º.
Según el Ajlank Sa’ Q’eqchi’, Sistema de Numeración Maya Q’eqchi’, publicado por la
DIGEBI en el año 1996; presenta la numeración Q’eqchi’ de la siguiente manera:
NÚMERO ARÁBIGO
NÚMERO CARDINAL
1 Jun
2 Kiib’
3 Oxib’
4 Kaahib’
5 Oob’
6 Waqib’
7 Wuqub’
8 Waqxaqib’
9 B’eleeb’
10 Lajeeb’
11 Junlaju
12 Kab’laju
13 Oxlaju
14 Kaalaju
15 O’laju
16 Waqlaju
17 Wuqlaju
18 Waqxaqlaju
19 B’eleelaju
20 Junmay/ junk’aal
21 Jun xka’k’al
22 Kiib’ xka’k’aal
23 Oxib’ xka’k’aal
24 Kaahib’ xka’k’aal
25 Oob’ xka’k’aal
26 Waqib’ xka’k’aal
27 Wuqub’ xka’k’aal
28 Waqxaqib’ xka’k’aal
29 B’eleeb’ xka’k’aal
30 Lajeeb’ xka’k’aal
31 Junlaju xka’k’aal
32 Kab’laju xka’k’aal
33 Oxlaju xka’k’aal
Kaalaju xka’k’aal
35 O’laju xka’k’aal
36 Waqlaju xka’k’aal
37 Wuqlaju xka’k’aal
38 Waqxaqlaju xka’k’aal
39 B’eleelaju xka’k’aal
40 Ka’k’aal
41 Jun roxk’aal
60 Oxk’aal
80 Kaak’aal’
100 O’k’aal
120 Waqk’aal
140 Wuqk’aal
160 Waxaqk’aal
180 B’eleek’aal
200 Lajeek’aal
220 Junlajuk’aal
240 Kab’lajuk’aal
260 Oxlaju k’aal
280 Kaalajuk’aal
300 O’lajuk’aal
320 Waqlajuk’aal
340 Wuqlajuk’aal
360 Waqxaqlajuk’aal
380 B’eleelajk’aal
381 Jun ro’q’ob’
400 Jun o’q’ob’
401 Jun xkab’ o’q’ob’
420 Junmay xkab’ o’q’ob’
781 Jun xkab’ roq’ob’
800 Kiib’ o’q’ob’
1181 Jun rox ro’q’ob’
1200 Oxib’ro’q’ob’
1600 Kaahib’ o’q’ob’
7600 B’eleelaju o’q’ob’
7601 Jun xb’een chuy
7620 Junmay xb’een chuy
7981 Jun xchuyil
8000 Jun chuy
8001 Jun xkab’ chuy
8421 Jun xka’k’aal xkab’ o’q’ob’ xkab’ chuy
Según Fuentes Históricas los números K’ich’e son los siguientes:
NÚMERO ARÁBIGO
NÚMERO CARDINAL
1 Jun
2 Ka’ib’
3 Oxib’
4 Kajib’
5 Job’
6 Waqib’
7 Wuqub’
8 Wajxaqib’
9 B’elejeb’
10 Lajuj
11 Julajuj
12 Kab’lajuj
13 oxlajuj
14 kajlajuj
15 Olajuj
16 waqlajuj
17 wuqlajuj
18 wajxaqlajuj
19 B’elejlajuj
20 Juwinaq
21 Juwinaq jun
22 Juwinaq ka’ib’
23 Juwinaq oxib’
40 Kawinaq
41 Jun roxk’al
60 Oxk’al
1 Jun ujumuch’
80 Jumuch’
81 Jun rok’al
100 Ok’al
101 Jun uwaqk’al
120 Waqk’al
121 Jun uwuqk’al
140 Wuqk’al
141 Jun uwajxaqk’al
160 Wajxaqk’al
180 B’elejk’al
181 Jun rotuk
200 Otuk
201 Jun ujulajk’al
220 Julajk’al
240 Kab’lajk’al
260 Oxlajk’al
261 Jun ukajlajk’al
262 Ka’ib’ ukajlajk’al
280 Kajlajk’al
281 Kajlajk’al jun
282 Kajlajk’al keb’
300 Olajk’al
301 Jun uwaqlajk’al
320 Waqlajk’al
340 Wuqlajk’al
360 Waxaqlajk’al
380 B’elejlajk’al
381 Jun romuch’
382 Ka’ib’ romuch’
400 Omuch’
401 Omuch’ jun
402 Omuch’ ka’ib’
500 Omuch’ ok’al
600 Omuch’ otuk
601 Omuch’ jun ujulajk’al
602 Omuch’ ka’ib’ ujulajk’al
660 Omuch’ oxlajk’al
661 Omuch’ jun ukajlajk’al
700 Omuch’ olajk’al
701 Omuch’ jun uwaqlajk’al
780 Omuch’ b’elejk’al
781 Jun ukaq’o’
782 Ka’ib’ ukaq’o’
800 Kaq’o’
801 Jun roxoq’o’
802 Ka’ib’ roxoq’o’
803 Oxib’ roxoq’o’
804 Kajib’ roxoq’o’
805 Job’ roxoq’o’
820 Juwinaq roxoq’o’
821 Juwinaq jun roxoq’o’
840 Kawinaq roxoq’o’
841 Jun roxk’al roxoq’o’
1200 Oxoq’o’
1201 Jun okajq’o’
1202 Ka’ib’ okajq’o’
1600 Kajq’o’
1601 Jun roq’o’
2000 Oq’o
2001 Jun uwaqaq’o’
2400 Waqaq’o’
7600 B’elejlajq’o’
7601 Jun ujuchuy
7602 Ka’ib’ ujuchuy
8000 Juchuy
Según La Numerología Matemática Maya, publicado por Centro de Estudios del Mundo
Maya en el año 1999; presenta la numeración Yucateca de la siguiente manera:
NÚMERO ARÁBIGO NÚMERO CARDINAL
1 Hun
2 Caa
3 Ox
4 Can
5 Ho
Uac
7 Uuc
8 Uaxac
9 Bolo
10 Lahun
11 Buluc
12 Lahca
13 Ox lahun
14 Can lahun
15 Ho lahun
16 Uac lahun
17 Uuc lahun
18 Uaxac lahun
19 Bolo lahun
20 Hun kal
21 Hun tu kal
22 Caa tu kal
23 Ox tu kal
24 Can tu kal
25 Ho tu kal
26 Uac tu kal
27 Uuc tu kal
28 Uaxac tu kal
29 Bolo tu kal
30 Lahun tu kal
31 Buluc tu kal
32 Lahca tu kal
33 Ox lahun tu kal
34 Can lahun tu kal
35 Ho lahun tu kal
36 Uac lahun tu kal
37 Uuc lahun tu kal
38 Uaxac lahun tu kal
39 Bolon lahun tu kal
40 Ca kal
41 Hun tu cakal
42 Ca tu cakal
43 Ox tu cakal
60 oxkal
80 Cankal
100 Hokal
120 Uackal
200 Lahun kal
300 Ho lahun kal
400 Bak
TABLAS NOMINATIVAS
La nominación de los numerales mayas se hace del 1 al 20 nombrando a cada numeral con
su propia denominación a partir del 20, es decir del kal, se encuentran los kales
consectuviamente hasta el kal 19, teniendo primero el nombre del numeral y luego el del
kal correspondiente con la preposición tu; el 21 se dice Hun tu kal, el 43 se dice Ox tu kal
y así sucesivamente hasta llegar al bak que es 400, que intervendrá en la denominación
adicionado a los kales respectivos; así 425 sedirá Ho tu hun kal hun tu kab, después
seguirán las denominaciones de los 8,000, 160,000, etc.
MÚLTIPLOS DE LOS NUMEROS MAYAS
Alau 64000000
Kinchil 3200000
Kalab 160000
Pik 8000
Bak 400
Kal 20
Hun 1
NUMEROS COMERCIALES
La civilización maya que en su culminación fue rica, potente y compleja requirió de una
estructura económica bien organizada para poder planear administrar y sostener, los
distintos aspectos inherentes a su desarrollo y consolidación. La vida del mundo maya
dependía en primer término de su agricultura, que giraba alrededor del maíz, tal como la
asiática lo fue del arroz y la africana y europea fueron culturas del trigo.
El otro sustento económico fue el comercio. Su organización política que conllevaba la
difusión de su cultura, de su religión, de sus costumbres y su control militar y el entorno
geográfico, eran concomitentes para supervivencia y desarrollo.
El mundo maya mesoamericano estaba construido por una serie de pequeños estados
independientes que en su conjunto ocuparon la mayor área que cualquier otro pueblo de
la América Media. Cada cual dependía, de su medio natural de sus productos agrícolas y
de sus materias primas que transformaban para su propio uso y para trueque con otros
grupos como los de las tierras bajas y de los altiplanos así los pueblos de la costa cuyos
recursos eran distintos de los que habitaban tierra adentro.
Por estas razones la actividad comercial se extendió más allá de sus límites geográficos
tanto al norte como al sur por rutas terrestres a través de su red de sacbeoob caminos
blancos y por rutas marítimas y fluviales.
Además de su comercio exterior existía un comercio urbano de acuerdo con la
importancia de sus ciudades donde se realizaban las transacciones domésticas de sus
propios habitantes con los de otras comunidades. Como monedas usaban unas cuentas de
jade y conchas coloradas llamadas kan. Que se ensartaban como cuentas de rosario,
empleándose también como intercambio las plumas de quetzal. Pero ninguno era tan
importante como el cacao, llamada baa en maya. Parece que corresponde a los mayas
precisamente la invención de esta moneda típica, la moneda internacional por decir así, de
la mayoría de los pueblos de la América Media, situados desde México a Panamá. Con el
cacao se podía comprar o vender todo y, como observa Oviedo, estos indios lo
apreciaban tanto como los cristianos el oro.
El cacao, aunque de un gran valor como hemos visto, estaba sujeto a cierta fluctuación,
originada por el resultado de sus cosechas y medios para trasportarlo. En la época hispana
un real equivalía de 80 a 100 granos de cacao.
Algunos de los precios que se pagaban con cacao son interesantes y curiosos. Así, por
ejemplo, Oviedo no dice que en Nicaragua un esclavo valía 100 granos más o menos, un
conejo 10, una prostituta de 8 a 10. En el diccionario de MOTUL, se indica que un grano
de cacao era el valor de dos mazorcas de maíz.
Las bolsas o monederos para guardar las conchas y cuentas monetarias no era grandes y
se llamaban CHIM. Las que usaban los comerciantes eran más grandes y se llamaba
CHIMTAKIN. Para almacenar el cacao eran necesarios costales, los del volumen de una
carga debían llevar 8000 granos y se llamaban PIK.
Los artículos que constituían en general el comercio eran los siguientes; cacao, maíz, miel,
chile, frijol negro, calabazas, ciertas especies, frutas, vainilla, licor, cáñamo, ropas telas,
animales, armas, algodón, hilado, copal, hierbas medicinales, resina de zapote (chicle),
caucho o goma, sal, cera, probablemente petróleo, oro, plata, cobre, joyas, piedras
preciosas como el jade, conchas, vasijas de madera, piedra o barro que podían ser de uso
común, religioso o de lujo, morteros de piedras, barros finos, tintes, obsidiana, pedernal,
papel, esclavos, plumas finas, instrumentos musicales, pieles, niños para el sacrificio,
ídolos de madera o barro, pelotas de hule para los juegos de pelota, etc.
Para organizar su sistema comercial tanto en pequeño como en mayoreo los mayas
adoptaron una serie de terminales calificativos para usarlos con los numerales, es decir
que para cada tipo de objeto se decía el número y la clase, por ejemplo: 20 ban de frutas,
30 balak de rollos de bejucos o 15 cuch de cargas de maíz.
Para la cuenta de distintos objetos en las áreas comercial y doméstica los mayas
elaboraron distintas denominaciones para cada cosa que se utilizaban como
complementos de los numerales.
Radical Numérico terminal calificativo:
1. HUN AUAT, PARA UNA DISTANCIA A LA QUE SE OÍA EL GRITO DE
UNA PERSONA ban para contar montones.
2. CA BAK para contar de 400 en 400
BALAC para contar vueltas de bejucos o enrollados
3. OX CUCH para contar cargas de maíz.
4. CAN CHACH para contar por puñados.
5. HO CUL para contar plantas.
6. UAC CUC para contar codos.
7. UUC DIIT para contar velas, rajas, varas.
8. UAXAC LOT para contar pares HEK para contar ramas o gajos de plantas.
9. BOLON LUB para contar leguas KAL para contar veintenas.
10. LAHUN KAN para contar mecates,
11. KINCHIL para contar ocho miles
12. NAB para contar palmos.
13. OC para contar pisadas
14. PAK para golpes veces o años
15. PEDZ para contar piezas.
16. PPEL para cosas.
17. PIZ para meses y días
18. PPIZ para fanegas 12 almudes.
19. PPUC para tragos y bocados.
En el diccionario de MOTUL, se encuentran las siguientes denominaciones de
unidade de medida mayas.
XIM cuenta para cacaos
HUN XIM
CA XIM cuenta de hilos en bordados
XIM de mazorcas que se guardan para semilla trueque con cacao, por un cacao dan
dos mazorcas.
XIMILA presente o donación de cacao.
XIXIMILA arras de matrimonio.
XIMTE contribución o reparto de ganancias.
XIMENTAN cosa repartida por derrama.
Es notable la presencia de las raíces de la raíz del maíz XIIM en todas estas
denominaciones en donde se juntan XIM de maíz y el IM de la teta materna o fuente
de vida que demuestran la vinculación del grano sagrado con todas las actividades
mayas. Jícaras de diversos tamaños eran utilizadas para medir pequeñas cantidades de
granos y frutos con los que se hacían los montones de los vendedores en los
mercados. Para el maíz, el frijol y otros granos se usaban jícaras grandes que los
españoles después convertirían en cuartillos y almudes. Canastos con el contenido
para una carga CUCH, fueron remplazados para la fanega de 12 almudes.
Siendo el cacao la moneda, se media también en distintas formas: había una jícara para
20 cacaos otra para cuatrocientos y un canastos en que cabían 8000 granos que se
llamó PIK y de ahí se derivó para que en el sistema de posiciones se denominara PIK
a la equivalencia de 8000.
El nombre dado al acto de realizar las operaciones fundamentales de la aritmética
según el propio manuscrito de CHUMAYEL se le llamaba IXMALAH, cuenta con
granos de maíz sobre una cuadricula que se trazaba en un lugar plano en donde
maíces y frijoles substituían a los puntos y rayas del tablero matemático. IXMALAH
se compone de IXIM de XIIM, maíz y ALAH contar y ordenar.
Para las grandes transacciones comerciales usaban los numerales de posición, KAL,
BAK, PIK, KALAB, y ALAU que les permitía representar grandes cantidades de cada
artículo; para los cambios en los mercados y operaciones domésticas se empleaba las
conchas de colores y las cuentas de piedras.
Según la Gramática Práctica Q’anjob’al, publicado por la Universidad Rafael Landivar en
el año 1998; presenta la numeración Q’anjob’al de la siguiente manera:
NÚMERO ARÁBIGO
NÚMERO CARDINAL
1 Jun
2 Kab’
3 Oxeb’
4 Kaneb’
5 Oyeb’
6 Waqeb’
7 Uqeb’
8 Waxaqeb’
9 B’aloneb’
10 Lajoneb’
11 Usluk’eb’
12 Lajkaweb’
13 Oxlajoneb’
14 Kanlajoneb’
15 Olajoneb’
16 Waqlajoneb’
17 Uqlajoneb’
18 Waxaqlajoneb’
19 B’alonlajoneb’
20 Junk’al junwinaq
40 Kak’al kawinaq
100 Ok’al owinaq
140 Uqk’al uqwinaq
200 Lajonk’al lajonwinaq
300 Olajonk’al
360 Waxaqlajonk’al
Los números cardinales sirven, específicamente, para indicar la cantidad de lo que se
está haciendo mención. El sistema de numeración tiene como base el veinte.
Al llegar a veinte se repite estos mismos números quitando el sufijo-eb’- y agregando k’al
o winaq dependiendo si se está contando cosas o tiempo. Se agrega k’al para contar cosas
y winaq para contar tiempo.
Los números ordinales sirven para indicar el orden de lo que se está contando.
Funcionan igual que los cardinales en cuanto a la base. Sin embargo, todos son poseídos
por el marcador de tercera persona del Juego A (s- ó y-) y no llevan el sufijo –eb’. El
único número que no se posee es el primero.
Primero B’ab’el Centésimo vigésimo Swaqk’al
Cuarto Skan vigésimo Sjunk’al
Centésimo So’k’al bicentesimo Slajonk’al
Según Sk’exkixhtaqil Yallay Koq’anej, Variación Dialectal en Q’anjob’al, publicado por
el Proyecto de Investigación Lingüística de Oxlajuuj Keej Maya’ Ajtziib’ en el año 2000;
presenta la numeración Q’anjob’al de la siguiente manera:
NÚMERO ARÁBIGO
NÚMERO CARDINAL
3 Oxeb’
4 Kaneb’
5 Oyeb’
6 Waqeb’
7 Uqeb’
8 Waxaqeb’
9 B’aloneb’
10 Lajoneb’
11 Uslukeb’
12 Lajkaweb’
13 Oxlajoneb’
14 Kanlajoneb’
15 Olajoneb’
16 Waqlajoneb’
17 Uqlajoneb’
18 Waxaqlajoneb’
19 B’alonlajoneb’
30 Lajoneb’skawinaq
37 Uqlajoneb’ skawinaq
40 Skawinaq
48 Waxaqeb’ yoxk’al
50 Lajoneb’ yoxk’al
80 Kanwinaq
100 Ok’al
Los números del uno al once están formados por raíces. Los números del doce al
diecinueve son una combinación de la raíz del dos al nueve más la raíz de diez lajon.
Para formar la base de las veintenas, se combinan los números del uno al diecinueve más
–k’al- dependiendo de la veintena a formar. Los números que indican dos y cuatro
veintenas no usan –k’al- sino – winaq- la palabra que se usa para días sagrados.
Según el Rub’iral ruk’ihaal wach Poqom q’orb’al Variación Dialectal en Poqom,
publicado por el Proyecto de Investigación Lingüística Oxlajuuj Keej Maya’ Ajtz’iib’
OKMA, en el año 2000, habla de la numeración Maya Poqom de la siguiente manera:
NÚMERO ARÁBIGO NÚMERO CARDINAL POQOMCHII’
NÚMERO CARDINAL POQOMAM
1 Junaj Junaj
2 Ka’ib’ Ka’ab’
3 Oxib’ Oxib’
4 Kejeb’ Kajab’
5 Ho’oob’ jo’oob’
6 Waqiib’ Waqiib’
7 Wuquub’ Wuquub’
8 Waqxaqiib’ Waqxaqwiib’
9 B’elejeeb’ B’elejeeb’
10 Lajeeb’ Lajeeb’
11 Junlaj
12 Kab’laj
13 Oxlaj
14 Kajlaj
15 Jo’laj
16 waqlaj
17 Wuqlaj
18 Waxaqlaj
19 B’elejlaj
20 junwinaq
Los numerso cardinales modifican directamente a los sustantivos cuantificándolos. La
estructura de los números del uno al diez es raíz más un sufijo específico. Del once al
diecinueve se conforman de la raíz de los primero nueve números más el sufijo –laj-, que
es la raíz de diez.
En poqomam, según datos obtenidos, los números cardinales han caido en desuso. En
San Luis Jilotepeque y San Pedro Pinula sólo es posible contar hasta el numeral cinco y
los numerales dos, tres y cuatro regularmente se indican a través de la combinación de la
raíz numérica más un mensurativo.
En Mixco y Chinautla es común contar hasta el numeral seis. En Palín se cuenta hasta
más de seis, pero no es tan regular en comparación al Poqomchii’.
Los números ordinales en Popom, como en los demás idiomas Mayas, se forman de la
raíz numeral poseídos por JA. Con la excepción del número uno que tiene una raíz
supletiva.
En Poqomchii’, la formación de los números ordinales es productiva.
Peet primero, rukab’ segundo, roox tercero, rukaaj cuarto, roo’ quinto.
En poqomam, la formación de números ordinales no es tan productiva, sólo en la
variante de Palín se hace un conteo hasta el quinto, mientras que en las demás variantes
sólo hasta el tercer número.
Pal Peet primero, rukab’ segundo, roox tercero, rukaj cuarto, roo’ quinto
Dv Peet primero, rukab’ segundo, roox tercero
El libro Usemos Nuestro Calendario Maya, publicado por la Academia de Lenguas Mayas
en el año 2001, habla de la numeración Maya de la siguiente manera:
EL CHOLAB’ O CHOL TUN, CUENTA DE 1872000 DÍAS EQUIVALENTES
5200 AÑOS DE 360 DÍAS O EL EQUIVALENTE A 13 B’AK’TUN
El Chol Ab’ en epigrafía se le dio el nombre de Cuenta Larga, que es un período mayor
para la cuenta del tiempo. Cuando se habla que es para conteo del tiempo (Calendario),
esta cuenta resulta muy particular dado que la habilidad matemática de los Mayas se
expandió mucho más allá, en el sentido de que hay a) Cuentas Filosóficas, b) Cuentas
Meramente Matemáticas (contar cualquier cosa común), en tanto que para contar y
efectuar cuentas comunes no era necesario filosofar y c) Cuentas para contar el Tiempo.
a) La filosofía se utiliza y se asocia con la vida del ser humano, por consiguiente se
pone de manifiesto en la integralidad de las cosas en la cultura maya; por ejemplo, el
hecho de usar JUN WINAQ como equivalente a una persona, KAWINAQ a la
pareja 8 mujer y hombre), OXK’AL u OXWINAQ se refiere ya a la pareja y su
descendencia “hijos” y JUMUCH’ la tercera generación como nietas y nietos,
terminología que viene de Much’umik que quiere decir incontable y así son los
nietos; de igual manera está muy relacionada con la seriedad de la responsabilidad.
b) Cuentas Meramente Matemáticas: los mayas utillizaron multiplos de 20 para
sus conteos normales, es decir, contaban de viente en veinte. Utilizaron la
palabra K’AL, para designar las veintenas. De esta cuenta la primera escala
corresponde a las unidades simples de 1 a 20, la segunda escala de 20 en 20
(veintenas) hasta 400 (JUQ’O); la tercera serie de 400 x 20 hasta
8000(JUCHUY); le siguen las 8000 hasta 160000 y así sucesivamente. Esta
cuenta se utiliza, por ejemplo, para contar duraznos, al comprar varios
bultos, etc.
c) Las cuentas calendáricas. Sirven para contar el tiempo; la variantes que el conteo del
tiempo en días no llega a 400, sino solamente a 365 días que tiene el año solar, y
aquí es importante hacer dos consideraciones:
Inicialmente parece que los mayas tuvieron un año de 400 días y eso coincide con
el inciso b) anterior. Esta medición del tiempo se ajuste a los multiplos de 20 y fue
llamado Chol May y cada May constaba de 400 días. May quiere decir
pensamiento, meditada, preocupación, etc. y el origen de su nombre se puede
deducir de la propia forma en que fue usado en el Memorial de Tecpán Atitlán, en
el sentido de no ser un año que da inicio en una fecha prefijada, sino (hipótesis)
arrancaba desde un hecho dado, como el caso de “la destrucción de Iximche”, que
fue un hecho que tuvo mucha importancia para los Kaqchikeles, por ser la
destrucción de sus grandes edificaciones, su propia ciudad. A este período
tambien se le llamó A’, así: jun A’, ka’i’ A’, julajuj A’, etc.
Los especialistas en epigrafía sugieren que “La medición del tiempo en 365 días
es una modernización calendárica y que el May referido en el párrafo anterior fue
su antecesor” sin embargo, aquí cabe mencionar que hay dos formas de definir
esta cuenta llamada CHOL AB’. La primera es la que los arqueólogos utillizan,
donde el Tun ( en Yukateko) es equivalente a 360 días y no 365 días de que consta
el año. Esta discrepancia sin duda es aún molesto, dado que ningún calendario
aduce tener un año de 360 días. Estamos de acuerdo con el Chol Ab’ en que cada
Ab’ o Tun debe y tiene que ser de 365 días. Aceptar los 360 días de que hablan los
arqueólogos y epigrafistas es atomizar aún más las cuentas calendáricas.
Finalmente, los cálculos hechos y presentados hasta ahora por la epigrafía han
sido elaborados sobre la base de 360 días.
En Conclusión, la llamada Cuenta Larga ( que se sugiere ser llamada en la familia
linguísitca K’iche’ como Chol Ab’ y en otros idiomas Chol Tun) se integra de la manera
siguiente:
Nombre Cantidad de días Léase así
B’ak’tun 144000 1872000 1 B’ak’tun hasta 13 B’ak’tun
K’atun 7200 143999 1 K’atun hasta 13 K’atun
Tun 360 7199 1 Tun hasta 13 Tun
Winal 20 359 1 Winal hasta 13 Winal
Kin 1 19 1 Kin hasta 13 Kin
Cada B’ak’tun consta de 144,000 días de donde se puede deducir que esta cuenta, el Chol
Ab’ (equivalente a 13 b’ak’tun), equivale a 5200 años de 360 días (1872000/360) o
equivalente a 5128 años de 365 días( 1872000/365) con un remanente de 280 días. Como
se ha dicho al inicio, esta cuenta no se conoce ya en el medio oral, su conocimiento se ha
basado únicamente en las fuentes bibliográficas glíficas.
Finalmente, puede decirse que hay y no hay una relación directa entre las dos cuentas del
tiempo, dado que el Ab’ consta de 365 días, en tanto que el Chol Ab’ toma como base un
Ab’ imaginario de 360 días.
JUSTIFICACIÓN En el contexto contemporáneo, los idiomas Mayas requieren de un tratamiento que haga
operativa su funcionalidad según las exigencias de la vida moderna.
Con esta investigación, lo que se pretende es normar el uso de los números en idioma
Popti’ para ayuda de los miembros de dicha comunidad. Es de vital importancia
mencionar que por el proceso de Reforma Educativa que se está implementando en el
país reviste de trascendencia, por los beneficios que pueda llevar a los centros educativos
del nivel primario secundario y universitario de la región.
Para que el resultado de esta investigación de la Numeración Maya Popti’ responda a las
necesidades de la comunidad debe realizarse tomando sus raíces históricas, debe de ser
coherente con la escritura maya, y responder a las necesidades actuales de sus hablantes,
es decir, debe ser un sistema práctico
OBJETIVOS
Objetivo general
- Realizar una investigación científica sobre la Numeración Maya Popti’ con la
participación de los hablantes conocedores del tema para la teorización de la
misma sistematizado en un documento para su publicación.
- Normar el uso de la Numeración Maya Popti’
Objetivos específicos
- Investigar el sistema de conteo Maya Popti’ por variantes dialectales.
- Definir el nombre de los amarres vigesimales para la normalización de la escritura
numérica Maya Popti’.
- Ordenar la numeración Maya Popti’ hasta billones
- Consensuar la propuesta de escritura numérica con hablantes para conformar un
documento final.
FUNADAMENTACIÓN TEÓRICA
EL SISTEMA DE NUMERACIÓN MAYA
Aproximadamente 400 ó 300 años antes de la era cristiana, el pueblo Maya ya contaba con
su sistema de numeración ( Morley: 252). El desarrollo del sistema numérico maya tuvo
importancia central en el perfeccionamiento de varias ciencias que el pueblo Maya cultivó;
entre otras, la matemática, la astronomía y la historia. Sin este sistema de numeración, no
hubiese sido posible hacer el Calendario Solar más exacto que la humanidad calculó hasta
antes de la era espacial.
En el ámbito mundial, la numeración maya fue uno de los primeros sistemas de
numeración basada en el valor relativo de los números. El punto vale uno en primera
posición, 20 en la segunda posición, 400 en la tercera, 8,000 en la cuarta y así
sucesivamente. Este avance matemático de trascendencia mundial fue posible por la
invención del cero; al respecto Sylvanus Morley escribió:
Con el objeto de librarse del caos creciente de cifras, los mayas concibieron un sencillo
sistema numérico que todavía hoy permanece en pie como una de las obras más brillantes
del intelecto del hombre.
En efecto, en cierta época dentro de los siglos IV ó III a. C., los mayas concibieron un
sistema de numeración basado en la posición de los valores, que implica la concepción y
uso de la cantidad matemática cero, portentoso adelanto del orden abstracto (pag.:252)
COMPARACIÓN DE LOS NÚMERSO MAYAS CON LOS NÚMEROS
ROMANOS
Los números mayas de barras y puntos son más sencillos que la numeración romana,y
superior a ella en dos aspectos. Para escribir los números de uno a dicinueve en la forma
romana, es necesario emplear los símbolos I (1), V (5) y X (10) y las operaciones de suma
y resta: XVI (16) es Xmás V más I; PERO XIV (14) ES X más V menos I. En las
cantidades mayores se complica el conteo y tiene problemas serios en las cantidades
astronómicas. Para escribir 16 en la numeración maya de barras y puntos, se necesita
emplear solamente tres barras= (15), y un punto “1” (1) y la operación matemática suma
(Morley: 255).
Sin embargo, los números romanos son utilizados comúnmente en nuestro medio para
escribir los siglos, los capítulos de los libros, en placas conmemorativas, etc. En cambio, el
uso de los números mayas los tienen reservados para impresionar a turistas y para
proyectar una imagen específica del país en el extranjero; así los billetes de Guatemala
tienen numerales mayas, pero muy pocos guatemaltecos los leen, además se venden
relojes y otros artículos de lujo escritos con números mayas.
En las escuelas donde asisten niñas y niños mayas no enseñan los números mayas y
cuando se enseñan, no hay motivación suficiente para darles usos prácticos, a los mismos.
En las escuelas, tanto a mayas como a ladinos, por lo menos se debería enseñar y explicar
los números Mayas, por lo menos al numeral cien, y cobraría algún sentido para los
guatemaltecos que en los billetes del sistema monetario aparezcan aspectos de la cultura
maya.
COMPARACIÓN DE LOS NÚMEROS MAYAS CON LOS NÚMEROS
ARÁBIGOS
Los números que se enseñan en las escuelas, los inventó el Pueblo Árabe y por eso se les
denominan NÚMEROS INDO-ARABIGOS. Los castellanos los aprendieron de sus
colonizadores los árabes, durante la dominación que éstos hicieron en gran parte de la
actual España durante casi ocho siglos.
Los números mayas los inventó el pueblo Maya, y por eso se denominan Números Mayas.
Los números arábigos necesitan de diez símbolos ( 1,2,3,4,5,6,7,8,9,0) para expresar
cualquier cantidad posible de escribirse.
Los números mayas necesitan únicamente tres símbolos (1 . 5 = , ) que combinados
forman los 20 principales dígitos, que son del (0 al 19) para el conteo oral y se
puede escribir cualquier cantidad posible de escribirse.
Para aprender a leer y escribir los números arábigos se necesita hacer mucho esfuerzo
para no confundirlos y luego habilidad para escribirlos. En la práctica, se lleva muchos
días para aprender a leerlos y escribirlos correctamente.
El proceso de aprender a leer y escribir los números mayas es más inmediato, porque no
se confunden por su sencillez y lógica. Una persona que sabe contar bien, en menos de
una hora los puede aprender a leer y escribir.
LA INVENCIÓN DEL CERO MATEMÁTICO
En los sistemas numéricos, el cero tiene una función fundamental. Sin el cero, no es
posible un sistema numérico de posiciones. Por eso, es uno de los grandes
descubrimientos de la humanidad. Tanto los griegos como los romanos no conocieron el
cero en su época de mayor esplendor y desarrollo cultural.
La Historia oficial admite que el cero nació en la India en el siglo V de la era Cristiana
(Ivanoff:91), hace más de 1500 años; así se enseña en las escuelas. El Pueblo Maya
descubrió y utilizó el cero, 300 años antes de Cristo; o sea hace más de 2300 años.
El cero fue introducido a Europa, por los árabes durante el siglo doce de la era Cristiana,
hasta el siglo quince, hace apenas 500 años, que generalizó por Europa (Ivanoff:92),
El cero en la cultura Maya representa el inicio y el fin, en donde nace y sale la semilla.
Al comparar los datos anteriores, no queremos minimizar el mérito del pueblo Indú, por
descubrir también el cero. Deseamos dejar registrado que fue nuestro pueblo, el primero
en descubrir y utilizar el cero en el ámbito mundial. Asi mismo, fue el primero que creó
un sistema de numeración basado en posiciones.
El conocimiento del pasado, es necesario para proyectar el futuro. Los números, mayas
tienen una gran trascendencia en la actualidad porque es patrimonio de la humanidad, y
del pueblo Maya.
Nuestros antepasados realizaron grandes cálculos matemáticos y lograron mediciones
exactas del tiempo por lo que hicieron acreedores al calificativo de LOS HIJOS DEL
TIEMPO. Para ser dignos de esta herencia, es necesario retomar nuestras unidades de
medida y conteo propio.
NORMALIZACIÓN DE LA NUMERACIÓN MAYA POPTI’
Para normar la Numeración Maya Popti’, tenemos necesidad de comprender la evolución
histórica de los números Mayas. Además es importante considerar el proceso asimilista y
de eliminación a que están sometidos los idiomas Mayas durante los últimos 500 años.
Para la normalización se debe considerar el conjunto de idiomas Mayas, tanto los de
Guatemala como lo de México y Belice. Inspirados en el Popol Wuj que dice “... era una
nuestra lengua, uno solo nuestro origen...”; sin embargo, con el tiempo este idioma Nab’e
Maya’ Chi’- Protomaya -, evolucionó en idiomas diferentes, aunque estrechamente
emparentados.
Los idiomas Mayas iniciaron a diversificarse desde hace muchos miles de años. Según
Kaufman citado por N. England, el Protomaya, madre de los idiomas mayas actuales, se
empezó a formar hace más de 4,000 años. La rama Q’anjob’al era una hace
aproximadamente 2100 años, luego se dividió en 2 grupos. Un grupo ahora la forman el
Popti’, el Akateko y el Q’anjob’al.
Para reconstruir el sistema de numeración Maya Popti’, y proponer un modelo coherente
con la forma escrita de los glifos Maya, y de las necesidades actuales, es importante que
iniciemos por reconocer que tiene sus raíces en la historia total de los números Mayas.
Por tal motivo, es necesario que conozcamos la herencia común, a todos los idiomas
Mayas.
Así mismo, lo fundamental en la normalización del sistema de numeración Maya Popti’,
es que debe de tomarse el criterio de unificar al interior del idioma, es decir, tomando en
cuenta las variaciones dialectales.
MARCO METODOLÓGICO
Este capítulo presenta el camino a seguir en la investigación de la numeración Popti’. A
continuación se presentan los objetivos de la investigación, el universo y la muestra, y el
método, la técnica e instrumentos.
OBJETIVOS
Objetivo general
- Realizar una investigación científica sobre la Numeración Maya Popti’ con la
participación de los hablantes conocedores del tema para la teorización de la
misma sistematizado en un documento para su publicación.
- Normar el uso de la Numeración Maya Popti’
Objetivos específicos
- Investigar el sistema de conteo Maya Popti’ por variantes dialectales.
- Definir el nombre de los amarres vigesimales para la normalización de la escritura
numérica Maya Popti’.
- Ordenar la numeración Maya Popti’ hasta billones
- Consensuar la propuesta de escritura numérica con hablantes para conformar un
documento final.
POBLACIÓN Y MUESTRA
a) Población:
La población o universo lo conforman todos los hablantes del idioma Popti’.
b) Muestra
De la cantidad total de la población, se seleccionaron las comunidades Tzisb’aj,
Chejb’al, San Marcos Huista, San Andrés Huista, Concepción Huista, Jacaltenango,
Yinchewex, San Antonio Huista, Santa Ana Huista, y Santiago Petatán, para la
investigación de campo. Se tomó una muestra azarizada de las comunidades y cantidades
que a continuación se detallan:
No Comunidad Cantidad de encuestados
1 Santiago Petatán 8
2 ConcepciónHuista 8
3 San Andrés Huista 8
4 San Marcos Huista 8
5 Jacaltenango 8
6 Chehb’al 6
7 Tzisb’aj 4
8 Yinch’ewex 8
9 San Antonio Huista 6
10 Santa Ana Huista 6
TOTAL 70
MÉTODOS, TÉCNICAS E INSTRUMENTOS
La metodología general de la investigación es de carácter descriptivo, pretende
desarrollar una descripción general del dominio de la numeración popti’ por parte de
los hablantes. En especial encontrar hasta donde dominan dicha numeración. La
obtención de la información se hizo a través de las técnicas del análisis de situaciones
derivadas de una entrevista estructurada.
PRESENTACIÓN Y ANÁLISIS DE RESULTADOS
Luego de la aplicación de la entrevista estructurada a hablantes del idioma Popti’ de
diferentes comunidades que conforman la muestra de la investigación, se presenta a
continuación los resultados obtenidos.
Números Cardinales
En cuanto al aspecto de los números cardinales se encuestaron los hablantes para verificar
hasta donde dominan dichos números reflejando lo siguiente:
Cuadro No. 1
DESCRIPCIÓN CANTIDAD DE ENCUESTADOS
PORCENTAJE
No Contestaron 4 5.71
Dominan menos de 20 6 8.57
Hasta 20 4 5.71
Hasta 40 27 38.57
Hasta 60 4 5.71
Hasta 80 1 1.43
Hasta 100 19 27.15
Hasta 200 1 1.43
Hasta 220 1 1.43
Hasta 380 1 1.43
Hasta 780 1 1.43
Hasta 900 1 1.43
TOTAL 70 100.00
Los resultados del cuadro anterior, indican que la población hablante del idioma Popti’,
en cuanto a los números cardinales tiene muy poco conocimiento del mismo.
Se presentan los números cardinales del 1 Al 19 que se obtuvieron en las diferentes
comunidades encuestadas.
Cuadro No. 2
Chejb’al San Marcos
Huista
Yinch’ewex Jacaltenango San Andrés
Huista
Hune’ Hune’ Hune’ Hune’ Hune’
Kab’ Kab’ Kab’ Kab’ Kab’
Oxeb’ Oxeb’ Oxeb’ Oxeb’ Oxeb’
Kanheb’ Kanheb’ Kanheb’ Kanheb’ Kanheb’
Howeb’ Howeb’ Howeb’ Howeb’ Howeb’
Wajeb’ Wajeb’ Wajeb’ Wajeb’ Wajeb’
Hujeb’ Hujeb’ Hujeb’ Hujeb’ Hujeb’
Waxajeb’ Waxajeb’ Waxajeb’ Waxajeb’ Waxajeb’
B’alunheb’
b’alonheb’
B’alunheb’
b’alonheb’
B’alunheb’
b’alonheb’
B’alunheb’ B’alunheb’
b’alonheb’
Lahonheb’
lahunheb’
Lahonheb’ Lahonheb’
Lahunheb’
Lahunheb’ Lahonheb’
Lahunheb’
Hunlanheb’ Hunlanheb’ Hunlanheb’ Hunlanheb’ Hunlanheb’
Kab’lanheb’ Kab’lanheb’ Kab’lanheb’ Kab’lanheb’ Kab’lanheb’
Oxlanheb’ Oxlanheb’ Oxlanheb’ oxeb’
lanheb’
Oxlanheb’ Oxlanheb’
Kanhlanheb’ Kanhlanheb’ Kanhlanheb’ Kanhlanheb’ Kanhlanheb’
Holanheb’ Holanheb’ Holanheb’ Holanheb’ Holanheb’
Wajlanheb’ Wajlanheb’ Wajlanheb’ Wajlanheb’ Wajlanheb’
Hujlanheb’ Hujlanheb’ Hujlanheb’ Hujlanheb’ Hujlanheb’
Waxajlanheb’ Waxajlanheb’ Waxajlanheb’ Waxajlanheb’ Waxajlanheb’
B’alunhlanheb’
b’alonhlanheb’
B’alunhlanheb’ B’alunhlanheb’ B’alunhlanheb’ B’alunhlanheb’
Concepción
Huista
San Antonio
Huista
Santa Ana
Huista
Tzisb’aj Petatán
Hune’ Hune’ Hune’ Hune’ Hune’
Kab’eb’ Kab’ Kab’eb’ Kab’ Kab’ Kab’ eb’
Oxeb’ Oxeb’ Oxeb’ Oxeb’ Oxeb’
Kanheb’ Kanheb’ Kanheb’ Kanheb’ Kanheb’
Howeb’ Howeb’ Howeb’ Howeb’ Howeb’
Wajeb’ Wajeb’ Wajeb’ Wajeb’ Wajeb’
Hujeb’ Hujeb’ Hujeb’ Hujeb’ Hujeb’
Waxajeb’ Waxajeb’
wajxajeb’
Waxajeb’ Waxajeb’ Waxajeb’
B’alonheb’ B’alunheb’ B’alonheb’ B’alonheb’ B’alonheb’
Lahonheb’ Lahunheb’ Lahonheb’ Lahunheb’ Lahonheb’
Hunlanheb’ Hunlanheb’ Hunlanheb’ Hunlanheb’ Hunlanheb’
Kab’lanheb’ Kab’lanheb’
kab’lonheb’
Kab’lanheb’ Kab’lanheb’ Kab’lanheb’
Oxlanheb’ Oxlanheb’
Oxlonheb’
Oxlanheb’ Oxlanheb’ Oxlanheb’
Kanhlanheb’ Kanhlanheb’
Kanhlonheb’
Kanhlanheb’ Kanhlanheb’
kanhlonheb’
Kanhlanheb’
Holanheb’ Holanheb’
Holonheb’
Holanheb’ Holanheb’ Holanheb’
Wajlanheb’ Wajlanheb’
wajlonheb’
Wajlanheb’ Wajlanheb’ Wajlanheb’
Hujlanheb’ Hujlanheb’ Hujlanheb’ Hujlanheb’ Hujlanheb’
Hujlonheb’
Waxajlanheb’ Waxajlanheb’
waxajlonheb’
Waxajlanheb’ Waxajlanheb’ Waxajlanheb’
B’alonhlanheb’ B’alunhlanheb’
b’alonhlonheb’
B’alunhlanheb’
b’alonhlanheb’
B’alunhlanheb’
b’alonhlanheb’
B’alonhlanheb’
Al analizar el cuadro anterior lo que refleja, es que los números están formados por la raíz
numeral y el afijo –eb’-. El numeral uno lleva el afijo –e’-. En San Antonio Huista,
Concepción Huista y Petatán en el numeral dos también lleva el afijo –eb’-. Los números
nueve y diez, sufren algunas variaciones fonológicas.
Así mismo, los números cardinales del once al diecinueve son combinaciones que se
estructuran de la siguiente manera: raíz del número uno al nueve más la base de diez.
Según los resultados encontrados en las encuesta realizada se otuvo que para formar la
base de las veintenas, se combinan los números del uno al diecinueve más –k’al-
dependiendo de la veintena a formar. Los números que indican dos y cuatro vientenas no
usan –k’al- sino – winaj- la palabra que se usa para días sagrados.
A pesar que la investigación de campo refleja que la población cuenta con poco
conocimiento de la numeración maya popti’, lo relevante y que debe destacarse en la
presente investigación es lo siguiente:
1. De los encuestados tres hablantes mencionaron que cuarenta equivale a decir
kak’al. Dos de ellos son de Tzib’aj y uno de Yich’ewex
2. De los encuestados tres hablantes mencionaron que ochenta equivale a decir
kanhk’al. Dos de ellos son de Tzisb’aj y uno de la cabecera municipal de
Jacaltenango.
3. De los encuestados que mencionaron que cuarenta es kak’al y ochenta es
kanhk’al uno de ellos menciona que así se decía en tiempos anteriores “haktu’
yallax payat tiempo”
4. De los encuestados un hablante menciona que también ochenta equivale a decir
mutx’.
5. Dentro de los encuestados se encontró a un hablante que también pone en
práctica el calendario popti’, el cual indica que se realizan algunas celebraciones
como el Poh Xuhew, el Ijom hab’il, y el Oxlanh(Oxlahunh) Winaj, respecto a lo
último, al realizar un análisis de cuándo se realiza, se concluye que se celebra
después de 13 meses de celebrarse el Ijom hab’il, por lo que, al decir oxlanh winaj
se esta contando trece meses, es decir el sufijo winaj que utilizan para contar
tiempo en otros idiomas mayas y el oxlanh que equivale a decir trece.
Respecto a los hallazgos enumerados anteriormente se puede ver claramente que son
hallazgos que tiene relación con algunos aspectos de los otros idiomas Mayas que se
hablan en Guatemala y México.
Lo expresado con anterioridad son coherentes con los que se manifiestan en el libro
Usemos Nuestro Calendario Maya publicado por la academia de Lenguas Mayas de
Guatemala al mencionar que en las cuentas meramente Matemáticas, cuando contaban de
veinte en veinte, utilizaron la palabra K’al para designar las veintenas.
Así mismo se manifiesta en el documento Variación Dialectal en Q’anjob’al publicado
por el proyecto de Investigación Lingüística de Oxlajuj Keej Maya Ajtziib’, al mencionar
que al llegar a viente se repite los mismos números (es decir, los del uno al diecinueve) y
se le agrega K’al o winaq, dependiendo si se está contando cosa o tiempo. Se agrega K’al
para contar cosas y winaq para contar tiempo.
En el caso del conteo de cosas, se utiliza para las veintenas el sufijo K’al
En el conteo del tiempo se utiliza el Winaj.
De los encuestados, en el cuadro uno se manifiesta que existen dos hablantes que
dominan más de los cuatrocientos, estos dominan la numeración de igual manera a la
que se menciona en el libro B’isb’al Popti’, Numeración Jakalteka, publicado por el
Centro de Documentación e Investigación Maya CEDIM, en el año 1996; que se
encuentra como antecedente de esta investigación.
Números ordinales
En cuanto a los números ordinales se encuestaron los hablantes para verificar hasta
donde dominan dichos números reflejando lo siguiente:
Cuadro No. 3.
DESCRIPCIÓN CANTIDAD DE ENCUESTADOS
PORCENTAJE
No Contestaron 9 12.86
Dominan menos de 20 35 50.00
Hasta 20 17 24.28
Hasta 40 7 10.00
Hasta 780 1 1.43
Hasta 900 1 1.43
TOTAL 70 100.00
Al hacer un análisis de lo que refleja el cuadro anterior, es importante resaltar que los
hablantes del idioma Popti’, en cuanto al dominio de los números ordinales posen muy
poco conocimiento, se puede decir que está cayendo en desuso por falta de su práctica.
Para la comprensión de lo que se ha investigado en las diferentes comunidades
encuestadas se presentan en una forma amplia los resultados por comunidades
encuestadas:
Cuadro No. 4
Chejb’al San Marcos
Huista
Yinch’wex Jacaltenango San Andrés
Huista
B’ab’el B’ab’el sb’ab’el B’ab’el B’ab’el B’ab’el
Skab’ Skab’ Skab’ Skab’ Skab’
Syox Syox Syox Syox Syox
Skanh Skanh Skanh Skanh Skanh
Sho’ Sho’ Sho’ Sho’ Sho’
Swaj Swaj Swaj Swaj Swaj
Shuj Shuj Shuj Shuj Shuj
Swaxaj Swaxaj Swaxaj Swaxaj Swaxaj
Sb’alonh Sb’alonh b’alunh (S)b’alunh Sb’alunh b’alunh
b’alunhlaj
Sb’alonh
b’alunh
Slahunh slahonh (S)lahunh (s)lahunh Slahunh slahonh
lahunlaj
Slahunh lahunh
Shunlahunh
shunlahonh
(S)hunlahunh hunlahunh
shunlanh
Shunlahunh
shunlahonh
hunlanhlaj
Shunlahunh
hunlahunh
Skab’lahunh
skab’lahonh
(S)kab’lahunh kab’lahunh
skab’lanh
Skab’lahunh
kab’lahunh
kab’lanhlaj
Skab’lahunh
kab’lahunh
Syoxlahunh
syoxlahonh
(S)yoxlahunh oxlahunh
syoxlanh
Syoxlahunh
oxlanhlaj
Syoxlahunh
oxlanhhunh
Skanhlahunh
skanhlahonh
(S)kanhlahunh kanhlahunh
skanhlanh
Skanhlahunh
kanhlanhlaj
Skanhlahunh
kanhlahunh
Sho’lanhunh
sho’lahonh
Sho’lanhunh holanhunh
sho’lanh
Sholanhunh
holanhlaj
Sho’lanhunh
holahunh
Swajlahunh
swajlahonh
(S)wajlahunh wajlahunh
swajlanh
Swajlahunh
swajlahun
swajlanhlaj
Swajlahunh
wajlahunh
Shujlahunh
shujlahonh
(S)hujlahunh hujlahunh
shujlanh
Shujlahunh
shujlahun
shujlanhlaj
Shujlahunh
hujlanhunh
Swaxajlahunh
swaxajlahonh
(S)waxajlahunh waxajlahunh
swaxajlanh
Swaxajlahunh
swaxajlahun
swaxajlanhlaj
Swaxajlahunh
waxajlahunh
Sb’alunhlahunh
sb’alonhlahonh
(S)b’alunhlahunh b’alunhlahunh
sb’alonhlanh
Sb’alunhlahunh
b’alunhlahun
b’alunhlanhlaj
Sb’alunhlahunh
b’alunhlahunh
Concepción
Huista
San Antonio
Huista
Santa Ana
Huista
Tzisb’aj Petatán
B’ab’el B’ab’el B’ab’el B’ab’el B’ab’el
Skab’ Skab’ skayel Skab’ kab’ Skab’ Skab’
Syox Syox yoxeb’
syoxel
Syox oxeb’
syoxel
Syox Syox
Skanh Skanh skanheb’
skanhel
Skanh kanheb’
skanhel
Skanh Skanh
Sho’ Sho’ showeb’
showel
Sho’ howeb’
showel
Sho’ Sho’
Swaj swajeb’ Swaj swajeb’
swajel
Swaj wajeb’
swajel
Swaj Swaj
Shuj shujeb’ Shuj shujeb’
shujel
Shuj hujeb’
shujel
Shuj Shuj
Swaxaj (eb’) Swaxaj (eb’)
swaxajel
Swaxaj
waxajeb’
swaxajel
Swaxaj Swaxaj
Sb’alunh(eb’) Sb’alunh(eb’)
sb’alonhel
Sb’alunh
b’alunheb’
sb’alonhel
Sb’alonh
sb’alunh
Sb’alonheb’
sb’alunh
Slahunh
slahonheb’
Slahunhel
slahonheb’
Slahunhel
lahunhel
lahonheb’
Slahunh slahonh Slahunheb’
slahunheb’
Shunlahunh
Shunlanheb’
Shunlanhel
Shunlanheb’
hunlanheb’
Shunlahunh
shunlanh
Shunlanheb’
shunlanhhunh
Skab’lahunh
skab’lanheb’
Skab’lanhel
skab’lanheb’
kab’lanheb’ Skab’lahunh
skab’lanh
Skab’lanheb’
skab’lanhun
Syoxlahunh
syoxlahonh
Syoxlanhel
syoxlahonh
Oxlahonheb’ Syoxlahunh
syoxlanh
Syoxlanheb’
syoxlanhunh
Skanhlahunh
skanhlanheb’
Skanhlanhel
skanhlanheb’
kanhlanheb’ Skanhlahunh
skanhlanh
Skanhlanheb’
skanhlanhunh
Sho’lanhunh
sholanheb’
Sho’lanhel
sholanheb’
holanheb’ Sho’lanhunh
sho’lanh
Sho’lanheb’
sho’lanhunh
Swajlahunh
swajlanheb’
Swajlanhel
swajlanheb’
wajlanheb’ Swajlahunh
swajlanh
Swajlanheb’
Shujlahunh
shujlanheb’
Shujlanhel
shujlanheb’
hujlanheb’ Shujlahunh
shujlanh
Shujlanheb’
waxajlahunh
swaxajlanheb’
Swaxajlanhel
swaxajlanheb’
waxajlanheb’ Swaxajlahunh
swaxajlanh
Swaxajlanheb’
Sb’alunhlahunh
sb’alonhlanheb’
Sb’alunhlanhel
sb’alonhlanheb’
b’alonhlanheb’ Sb’alunhlahunh
sb’alonhlanh
Sb’alunhlanheb’
Al analizar el cuadro anterior, lo que refleja, es que los números ordinales del segundo al
décimo noveno se forman al poseer el número cardinal, sin agregar el marcador de plural
eb’. Sin embargo en Santiago Petatán, Conceptción Huista, San Antonio y Santa Ana, el
marcador del plural eb’ se mantiene. El ordinal primero es una raíz supletiva, y lleva
marcador de tercera persona en variación libre.
Los números del veinte en adelante, como se ve en el cuadro número 3 son muy pocos
los que lo dominan. Pero lo encontrado es lo siguiente: el veinte lo pronuncian como
shunk’al, el vigésimo primero= b’ab’el skawinaj (lahunh), vigésimo segundo= skab’
skawinaj (lahunh), vigésimo tercero syox skawinaj (lahunh)... Los que le agregan el lahunh
son muy pocos, esto según percepción es influencia del libro B’isb’al Popti’, Numeración
Jakalteka, publicado por el Centro de Documentación e Investigación Maya CEDIM, en
el año 1996; que se encuentra como antecedente de esta investigación.
Lo relevante que merece discusión en esta parte, es la pronunciación de la raíz del
número diez, que se encuentra en los cardinales y los ordinales, se pronuncia lahonheb’
o lahunheb’ en números cardinales y slahunh o slahonh en los ordinales. Al analizar de
donde se original este número, al parecer es de: la = terminar y de hun= uno o primero
y según los estudiosos de los números Mayas estos están muy relacionado con el hombre,
por lo que se puede decir que al decir lahun se está dicendo que se termino de contar el
primer grupo de dedos.
Al formar los números del once al diecinueve se toma la raíz del uno al nueve más el del
diez. Ejemplo hunlahun se esta diciendo uno después de terminado el primer grupo de
dedos, Kab’lahun dos después de terminado el primer grupo de dedos, y así
sucesivamente hasta llegar a diecinueve.
Todo lo anteriormente discutido demuestra la influencia del proceso asimilista y de
eliminación a que están sometidos los idiomas Mayas, y especialmente el Popti’, durante
los últimos 500 años. Se esperaba encontrar números mayores de cuatrocientos que sean
coherentes con la numeración maya que dominaban nuestros antepasados, ya que era un
sistema bien estructurado, es lamentable que no se haya encontrado uno bien
fundamentado, es importante mencionar que se encontraron algunos hablantes que se
pasaron de cuatrocientos, pero al analizar el sistema de numeración maya de barras y de
puntos, y los números mayas como lo dominan otros grupos lingüísticos, nos damos
cuenta que no reune los criterios científicos que este debe reunir.
Esto demuestra que urge realizar una propuesta bien fundamentado y basado en este
sistema que nuestros antepasados nos legaron.
YICHOB’ANIL
Yu stz’ajan sk’ulal, yitz’atil swi’ b’oj yohtajb’al konhob’ Mayab’ yuxin aykoj xolej payat
konhob’ aykanh smay yu yohtajb’al, b’oj ti’nanh ayto smay. Hune’ tzet ch’elwan xakan
konhob’ Mayab’ tet hej anma ay sat tx’otx’ tx’otx’ ti’, to ha’ x’ichenkanh, x’alni tzet
yelapnoj yeh yokb’al tz’in, hune’ yichob’anil b’isb’al kaw ay yelapnoj yekan yinh b’isb’al,
hunti’ kaw k’ayb’al k’ule tet heb’ naj saywom yet sunil hej konhob’ ay sat tx’otx’ tx’otx’ ti’.
Mach yok yinh ta hune’ kuyb’eywal, ha tzet choche ta k’ahole b’oj kutz’ine ha sk’ayniloj
kat yok stz’ajoj hune’ konhob’ mat Mayab’ ha chu, yaj ayto mak ayto yohtajb’al
yib’anhiloj hej snab’al konhob’ Mayab’. Yinh q’ahan q’inale ayonhti’ to ayto mak ch’anikoj
b’isb’al yinhej tzehet chu.
Hun munil ti’, to yichob’anil b’isb’al Popti’ yehi, hun watx’eb’al b’isb’al ti’ aykoj smay hej
yohtajb’al jichmi’ b’oj jichmam yinh, b’oj yohtajb’al b’oj stxumb’al heb’ ya’ alom Popti’.
Hun watx’eb’al b’isb’al Popti’, yocheb’al ch’ek’ yiq’a’ xe’ yinh hak’a ye yet payat b’isb’al
Mayab’, yocheb’al ch’ek’ yiq’a’ hak’a yeyoj yinh stz’ib’al heb’ ya’ jichmam, yaj hakpaxtu’
yocheb’al ch’ek’ pax yiq’a’ haka yoknikoj yu hej anma ti’nanh.
Yinh hun watx’eb’anil yinh k’ul b’isb’al Popti’ ti’, yilal jilni tzet yoknikoj b’isb’al yu
yaq’b’ilxa hej konhob’ hune’nhetik’a b’ay x’eltoj b’oj konhob’ ti.
Sat hun hum ti’ ayayoj ni’an yik’ti’al hej b’isb’al Mayab’, lawixin ayayoj b’isb’al Popti’ yinh
tzet chujalni b’oj kotz’ibnheni, akti’ chujanikoj smay jab’xub’al, hune’ tzet lanhan sk’aytoj,
yocheb’al chkopujb’atoj tzet yohtajb’al b’oj hej tzet chakoj jet konhob’.
INTRODUCCIÓN El desarrollo de las ciencias, artes y conocimientos por el Pueblo Maya los ubicó entre las
culturas prehispánicas con mayor desarrollo intelectual y que hasta la fecha aún existen.
Uno de los grandes aportes que el Pueblo Maya legó a la humanidad fue el
descubrimiento, aplicación y el valor filosófico del cero que ha llamado la atención de
numerosos investigadores del mundo.
A pesar de la implantación de política asimilista e integracionista a los que ha sido
sometido el Pueblo Maya y sus descendientes, ha resistido en coservar estos preciosos
elementos de su cultura. En la actualidad el sistema estructural de la numeración persiste
en distintos ámbitos de uso.
La presente propuesta, es una introducción al sistema de numeración Popti’. La
reconstrucción se basa en vestigios que quedan, unidos a la lógica y visión de los Popti’es
actuales.
La reconstrucción del Sistema de Numeración Popti’, debe reconocer que tiene sus raíces
en la historia de los números mayas. Deberá ser coherente con los glífos, de la escritura
maya, así tambien debe responder a las necesidades actuales; es decir, un sistema práctico.
Para la reconstrucción de la Numeración Popti’, es necesario reconocer la herencia
común, de todos los idiomas mayas.
En este documento se contempla un breve historial de la Numeración Maya; así también
se presenta el Sistema de Numeración Popti’ en su forma oral y escrita, contribuyendo de
esta manera en el rescate y difusión de las formas comunes y existentes en la actualidad.
LA NUMERACIÓN MAYA POPTI’
BREVE HISTORIAL DE LA NUMERACIÓN MAYA
EL SISTEMA DE NUMERACIÓN MAYA
Aproximadamente 400 ó 300 años antes de la era cristiana, el pueblo Maya ya contaba con
su sistema de numeración (Morley: 252). El desarrollo del sistema numérico maya tuvo
importancia central en el perfeccionamiento de varias ciencias que el pueblo Maya cultivó;
entre otras, la matemática, la astronomía y la historia. Sin este sistema de numeración, no
hubiese sido posible hacer el Calendario Solar más exacto que la humanidad calculó hasta
antes de la era espacial.
En el ámbito mundial, la numeración maya fue uno de los primeros sistemas de
numeración basada en el valor relativo de los números. El punto vale uno en primera
posición, 20 en la segunda posición, 400 en la tercera, 8,000 en la cuarta y así
sucesivamente. Este avance matemático de trascendencia mundial fue posible por la
invención del cero; al respecto Sylvanus Morley escribió:
Con el objeto de librarse del caos creciente de cifras, los mayas concibieron un sencillo
sistema numérico que todavía hoy permanece en pie como una de las obras más brillantes
del intelecto del hombre.
En efecto, en cierta época dentro de los siglos IV ó III a. C., los mayas concibieron un
sistema de numeración basado en la posición de los valores, que implica la concepción y
uso de la cantidad matemática cero, portentoso adelanto del orden abstracto (pag.:252)
Los números arábigos necesitan de diez símbolos ( 1,2,3,4,5,6,7,8,9,0) para expresar
cualquier cantidad posible de escribirse.
NORMALIZACIÓN DE LA NUMERACIÓN MAYA POPTI’
Para normar la Numeración Maya Popti’, tenemos necesidad de comprender la evolución
histórica de los números Mayas. Además es importante considerar el proceso asimilista y
de eliminación a que están sometidos los idiomas Mayas durante los últimos 500 años.
Para la normalización se debe considerar el conjunto de idiomas Mayas, tanto los de
Guatemala como lo de México y Belice. Inspirados en el Popol Wuj que dice “... era una
nuestra lengua, uno solo nuestro origen...”; sin embargo, con el tiempo este idioma Nab’e
Maya’ Chi’- Protomaya -, evolucionó en idiomas diferentes, aunque estrechamente
emparentados.
Los idiomas Mayas iniciaron a diversificarse desde hace muchos miles de años. Según
Kaufman citado por N. England, el Protomaya, madre de los idiomas mayas actuales, se
empezó a formar hace más de 4,000 años. La rama Q’anjob’al era una hace
aproximadamente 2100 años, luego se dividió en 2 grupos. Un grupo ahora la forman el
Popti’, el Akateko y el Q’anjob’al.
Para reconstruir el sistema de numeración Maya Popti’, y proponer un modelo coherente
con la forma escrita de los glifos Maya, y de las necesidades actuales, es importante que
iniciemos por reconocer que tiene sus raíces en la historia total de los números Mayas.
Por tal motivo, es necesario que conozcamos la herencia común, a todos los idiomas
Mayas.
Así mismo, lo fundamental en la normalización del sistema de numeración Maya Popti’,
es que debe de tomarse el criterio de unificar al interior del idioma, es decir, tomando en
cuenta las variaciones dialectales.
CLASIFICACIÓN DE LA NUMERACIÓN POPTI’
Números Cardinales Los números cardinales son utilizados para contar cantidades que no sean días, meses o
años, tales como: hune’, kab’eb’, oxeb’, kanheb’, howeb’, wajeb’, hujeb’ waxajeb’,
b’alunheb’, lahunheb’, hunlahunheb’, kab’lahunheb’, oxlahunheb’, kanhlahunheb’,
holahunheb’, wajlahunheb’, hujlahunheb’, waxajlahunheb’, b’alunhlahunheb’, hunk’al.
Números Ordinales:
Los números ordinales son los usados para establecer orden, tales como: b’ab’el, skab’,
yox, skanh, sho’, swaj, shuj, swaxaj, sb’alunh, slahunh, shunlahunh, skab’alhunh,
yoxlahunh, skanhlahunh, sho’lahunh, swajlahunh, shujlahunh, swaxajlahunh,
sb’alunhlahunh, shunk’al.
Número para contar tiempo:
El pueblo maya desarrolló la astronomía y la matemática. Este avance se evidencia con
los nombres específicos para el recuento del tiempo. Este sistema conserva la mecánica
vigesimal con sufijos específicos para los multiplos de viente, tales como: hunwinaj,
kawinaj, oxwinaj, kanhwinaj, howinaj, wajwinaj, hujwinaj, waxajwinaj, b’alunhwinaj,
lahunhwinaj, hunlahunhwuinaj, kab’lahunhwinaj, oxlahunhwinaj, kanhlahunhwinaj,
holahunhwinaj, wajlahunhwinaj, hujlahunhwinaj, waxajlahunhwinaj, b’alunhlahunhwinaj
Número para medida:
El Pueblo Maya también desarrollo un sistema de conteo a través de medidas, mutx’
significa un puño, es una medida de ochenta unidades, un puño de semilla. En esta
investigación realizada sólo se encontró un caso y precisamente para designar ochenta=
hunmutx’. La lógica indica si se puede decir hunmutx’, se puede con los otros números.
Ejemplo: hunmutx’= ochenta , kamutx’= cientosesenta, oxmutx’= doscientos cuarenta,,
kanhmutx’= trescientos veinte, homutx’= cuatrocientos, wajmutx’= cuatrocientos
ochenta, hasta llegar a b’alunhlahunhmutx’=mil quinientos viente.
SISTEMA DE NUMERACIÓN POPTI’
En los últimos años, diversas instituciones realizan esfuerzos para rescatar y
difundir los números mayas en Popti’. Después de revisar la abundante bibliografía, y los
resultados de la investigación realizada, se opta por el sistema siguiente:
Los números cardinales:
Los números cardinales del 1 al 19 están formados por la raíz numeral y el afijo –eb’-. El
numeral uno lleva el afijo –e’.
Para formar la base de las veintenas, se combinan los números del uno al diecinueve más
–k’al- dependiendo de la vientena a formar.
Para formar la base de las cuatro centenas, se combinan los números del uno al diecinueve
más –motz- dependiendo de la cuatrocentena a formar.
Para formar la base de los ocho millares, se combinan los números del uno al diecinueve
más –tx’uy- dependiendo de los ocho millares a formar.
Para formar la base de los ciento sesenta millares se combinan los números del uno al
diecinueve más –kalab’- dependiendo de los ciento sesenta millares a formar.
Para formar la base de los tres millones doscientos mil se combinan los números del uno
al diecinueve más –K’unhah- dependiendo de los tres millones doscientos mil a formar.
Para formar la base de los sesenta y cuatro millones se combinan los números del uno al
diecinueve más –sattx’otx’- dependiendo de los sesenta y cuatro millones a formar.
Para formar la base de los mil doscientos ochenta millones, se combinan los números
del uno al diecinueve más –satkanh- dependiendo de los mil doscientos ochenta
millones a formar.
EXPLIACIÓN DE LA NUMERACIÓN POPTI’ PROPUESTO
. Acerca de las unidades:
Se optó por kab’eb’ en vez de kab’, porque es la forma que mantiene el sufijo de las
unidades, el eb’. Así mismo porque según los resultados del estudio aun se utiliza en la
actualidad por algunas dialectos pertenecientes a este idioma Popti’.
Los números cardinales del diez al diecinueve son combinaciones que se estructuran de la
siguiente
manera: raíz del número uno al nueve más la base de diez. Y el número 10 se optó por
escribiro como lahunh, tomando como base lo referente a que, la = terminar y de
hun= uno o primero y según los estudiosos de los números Mayas estos están muy
relacionado con el hombre, por lo que se puede decir que al decir lahun se está dicendo
que se termino de contar el primer grupo de dedos.
Al formar los números del once al diecinueve se toma la raíz del uno al nueve más el del
diez. Ejemplo hunlahun se esta diciendo uno después de terminado el primer grupo de
dedos, Kab’lahun dos después de terminado el primer grupo de dedos, y así
sucesivamente hasta llegar a diecinueve.
.. Acerca de las veintenas:
Para formar la base de las veintenas, se combinan los números del uno al diecinueve más
–k’al- dependiendo de la vientena a formar. El cual permanece en la memoria colectiva.
Los números que indican dos y cuatro vientenas la mayoría de hablantes no usa –k’al-
sino – winaj- la palabra que se usa para días sagrados. Pero aun existen dos hablantes
encuestados que mencionaron que en dos y cuatro veintenas que se usa el sufijo K’al por
lo que en esta propuesta se generaliza el sufijo K’al para las veintenas.
Así mismo porque para reconstruir el sistema de numeración Maya Popti’, debe ser un
modelo coherente con la forma escrita de los glifos Maya, de las raíces históricas de la
numeración maya y de las necesidades actuales. Por tal motivo, es necesario que
conozcamos la herencia común, a todos los idiomas Mayas.
La raíz numeral K’al es utilizado para veinte en los siguientes idiomas Mayas:
- K’iche’: utiliza –K’al- para las series de veintes según La Academia de Lenguas
Mayas de Guatemala (1997) y (2005).
- Mam: utiliza –K’al- para las series de veinte según la DIGEBI (2002).
- Q’eqchi’: utiliza –K’al- para las series de veinte según la DIGEBI (1996)
- Yukateko: utiliza –K’al- para las series de veinte según el Centro de Estudios del
Mundo Maya (1999).
- Q’anjob’al: utiliza –K’al- para las series de veinte según la Universidad Rafael
Landivar (1998) y el Proyecto de Investigación Oxlajuuj Keej Maya Ajtziib’ (2000)
Se norma el término –K’al- para las veintenas, porque es práctico y fácil de aprender. No
interfiere con los multiplos de winaj y mutx’.
…Para la serie de cuatrocientos
Para formar la base de las cuatro centenas, se combinan los números del uno al diecinueve
más –motz- dependiendo de la cuatrocentena a formar.
Esta propuesta, surge por los resultados obtenidos en la investigación, ya que en la
actualidad la mayoría de hablantes no domina cantidades mayores de cuatrocientos y
algunos que manejan utlizan el propuesto por el libro B’isb’al Popti’, Numeración
Jakalteka, publicado por el Centro de Documentación e Investigación Maya CEDIM, en
el año 1996; el cual contiene algunas debilidades que se quieren superar en esta
propuesta.
La propuesta tiene sus bases en el Pop Hum. Al no encontrar un sufijo que se use para las
cuatrocentenas en la numeración Popti’ se opto por el –Motz- que equivale a los
cuatrocientos muchachos que murieron según el Pop hum y que al morir se covirtieron
en estrella. En la actualidad esta estrella se llamá Motz en el idioma Popti’.
En los idiomas K’iche’, Mam, Q’eqchi’ utilizan para esta serie el sufijo q’o’, que parece
hacer referencia a la cosecha entera de un árbol de cacao, y específicamente significa
cosechar, colectar los frutos de este árbol. En el idioma Popti’ no tiene ninguna relación
por lo que la propuesta no se toma en cuenta.
…. Para la serie de ocho mil:
Para formar la base de los ocho millares, se combinan los números del uno al diecinueve
más –tx’uy- dependiendo de los ocho millares a formar.
Esta propuesta tiene su base en los idiomas Mayas ya que en los idiomas K’iche’, Mam,
Q’eqchi’ utilizan Chuy.
“La raíz numeral Chuy aparece como Chuwi para el numeral 8,000 en la Gramática de la Lengua
Quiché de Brasseur de Bourbourg (página: 171). Pareciera que Brasseur lo tomó del Arte de la Lengua
Metropolitana del Reyno Cakchiquel o Guatemálico (Flores, 1753:329330), Sin embargo en el Popol
Wuj y El Tesoro de las Lenguas Kaqchikel, K’iche’ Tz’utujil, en que las dichas Lenguas se traducen a la
Nuesta, Española, así como Los Anales de los Kaqchikeles aparece como Chuy”
Así mismo la Gramática de la Lengua Quiché dice: “Chuvy”, es el costal que contenía
ocho mil almendras de cacao, y que los mexicanos llamaban Xiquipiles.
Según La Numerología Matemática Maya, publicado por Centro de Estudios del Mundo
Maya en el año 1999; donde habla de la numeración Yucateca, menciona que para
almacenar el cacao eran necesarios costales, los del volumen de una carga debían llevar
8000 granos y se llamaban PIK.
Si Chuy para los K’iche’, Mam, Q’eqchi’ y para los Yucatecos Pik, hace referencia a los
costales donde alcanzan 8000 granos de cacao; en el idioma Popti’ sería Tx’uy que
significa costales. Lo mencionado, es el fundamento del porque en esta propuesta se optó
por usar para la serie de ocho millares el sufijo Tx’uy.
___ Para las series de ciento sesenta mil
Para formar la base de los ciento sesenta millares se combinan los números del uno al
diecinueve más –kalab’- dependiendo de los ciento sesenta millares a formar.
Según La Numerología Matemática Maya, publicado por Centro de Estudios del Mundo
Maya en el año 1999; donde habla de la numeración Yucateca, presenta para las grandes
transacciones comerciales usaban los numerales de posición, KAL, BAK, PIK, KALAB, y
ALAU que les permitía representar grandes cantidades de cada artículo. Lo mencionado,
es el fundamento del porque en esta propuesta se optó por usar para la serie de ciento
sesenta millares el sufijo Kalab’. La base de esta propuesta podría concluirse diciendo que
por ser un idioma maya se presta este término del Yucateco, ya que tiene su significado
válido para el Popti’ hablante.
_.__ Para las series de los tres millones doscientos mil, los sesenta y cuatro
millones y los mil doscientos ochenta millones Para formar la base de los tres millones doscientos mil se combinan los números del uno
al diecinueve más –k’unhah- dependiendo de los tres millones doscientos mil a formar.
Para formar la base de los sesenta y cuatro millones se combinan los números del uno al
diecinueve más –sattx’otx’- dependiendo de los sesenta y cuatro millones a formar.
Para formar la base de los mil doscientos ochenta millones, se combinan los números
del uno al diecinueve más –satkanh- dependiendo de los mil doscientos ochenta
millones a formar.
Los números ordinales
Los números ordinales son los usados para establecer orden, tales como: b’ab’el, skab’,
yox, skanh, sho’, swaj, shuj, swaxaj, sb’alunh, slahunh, shunlahunh, skab’alhunh,
yoxlahunh, skanhlahunh, sho’lahunh, swajlahunh, shujlahunh, swaxajlahunh,
sb’alunhlahunh, shunk’al.
Para designar el numeral primero se utiliza la palabra b’ab’el debido a que es una raiz
supletiva de hun. A partir del ordinal segundo se forman al poseer el número cardinal.
Los números ordinales se forman agregando el marcador de tercera persona singular del
Juego A a los números cardinales, lo cual indica que morfológicamente funcionan como
sustantivos. Pertencen a la categoría de números y funcionan como adjetivos
PROPUESTA DE LA NUMERACIÓN POPTI’
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
1 Hune’ B’ab’el
2 Kab’ skab’
3 Oxeb’ yox
4 Kanheb’ skanh
5 Howeb’ sho’
6 Wajeb’ swaj
7 Hujeb’ shuj
8 Waxajeb’ swaxaj
9 B’alunheb’ sb’alunh
10 Lahunheb’ slahunh
11 Hunlahunheb’ shunlahunh
12 Kab’lanheb’ skab’lahunh
13 Oxlanheb’ yoxlahunh
14 Kanhlanheb’ skanhlahunh
15 Holanheb’ sho’lahunh
16 Wajlahunheb’ swajlahunh
17 Hujlahunheb’ shujlahunh
18 Waxajlahunheb’ swaxajlahunh
19 B’alunhlahunheb’ sb’alunhlahunh
20 Hunk’al shunk’al
21 Hune’ skak’al B’ab’el skak’al
22 Kab’ skak’al skab’ skak’al
23 Oxeb’ skak’al yox skak’al
24 Kanheb’ skak’al skanh skak’al
25 Howeb’ skak’al sho’ skak’al
26 Wajeb’ skak’al swaj’ skak’al
27 Hujeb’ skak’al shuj skak’al
28 Waxajeb’ skak’al swaxaj skak’al
29 B’alunheb’ skak’al sb’alunh skak’al
30 Lahunheb’ skak’al slahunh skak’al
31 Hunlahunheb’ skak’al shunlahunh skak’al
32 Kab’lanhunheb’ skak’al skab’lanhunh skak’al
33 Oxlahunheb’ skak’al yoxlahunh skak’al
34 Kanhlahunheb’ skak’al skanhlahunh skak’al
35 Holahunheb’ skak’al sho’lahunh skak’al
36 Wajlahunheb’ skak’al swajlahunh skak’al
37 Hujlahunheb’ skak’al shujlahunh skak’al
38 Waxajlahunheb’ skak’al swaxajlahunh skak’al
39 B’alunhlahunheb’ skak’al sb’alunhlahunh skak’al
40 Kak’al skak’al
41 Hune’ yoxk’al B’ab’el yoxk’al
42 Kab’ yoxk’al skab’ yoxk’al
43 Oxeb’ yoxk’al yox yoxk’al
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
44 Kanheb’ yoxk’al skanh yoxk’al
45 Howeb’ yoxk’al sho’ yoxk’al
46 Wajeb’ yoxk’al swaj yoxk’al
47 Hujeb’ yoxk’al shuj yoxk’al
48 Waxajeb’ yoxk’al swaxaj yoxk’al
49 B’alunheb’ yoxk’al sb’alunh yoxk’al
50 Lahunheb’ yoxk’al slahunh yoxk’al
51 Hunlahunheb’ yoxk’al shunlahunh yoxk’al
52 Kab’lanhunheb’ yoxk’al skab’lahunh yoxk’al
53 Oxlahunheb’ yoxk’al yoxlahunh yoxk’al
54 Kanhlahunheb’ yoxk’al skanhlahunh yoxk’al
55 Holahunheb’ yoxk’al sho’lahunh yoxk’al
56 Wajlahunheb’ yoxk’al swajlahunh yoxk’al
57 Hujlahunheb’ yoxk’al shujlahunh yoxk’al
58 Waxajlahunheb’ yoxk’al swaxajlahunh yoxk’al
59 B’alunhlahunheb’ yoxk’al sb’alunhlahunh yoxk’al
60 Oxk’al yoxk’al
61 Hune’ skanhk’al B’ab’el skanhk’al
62 Kab’ skanhk’al skab’ skanhk’al
63 Oxeb’ skanhk’al yox skanhk’al
64 Kanheb’ skanhk’al skanh skanhk’al
65 Howeb’ skanhk’al sho’ skanhk’al
66 Wajeb’ skanhk’al swaj skanhk’al
67 Hujeb’ skanhk’al shuj skanhk’al
68 Waxajeb’ skanhk’al swaxaj skanhk’al
69 B’alunheb’ skanhk’al sb’alunh skanhk’al
70 Lahunheb’ skanhk’al slahunh skanhk’al
71 Hunlahunheb’ skanhk’al shunlahunh skanhk’al
72 Kab’lahunheb’ skanhk’al skab’lahunh skanhk’al
73 Oxlahunheb’ skanhk’al yoxlahunh skanhk’al
74 Kanhlahunheb’ skanhk’al skanhlahunh skanhk’al
75 Holahunheb’ skanhk’al sho’lahunh skanhk’al
76 Wajlahunheb’ skanhk’al swajlahunh skanhk’al
77 Hujlahunheb’ skanhk’al shujlahunh skanhk’al
78 Waxajlahunheb’ skanhk’al swaxajlahunh skanhk’al
79 B’alunhlahunheb’ skanhk’al sb’alunhlahunh skanhk’al
80 Kanhk’al skanhk’al
81 Hune’ shok’al B’ab’el shok’al
82 Kab’ shok’al skab’ shok’al
83 Oxeb’ shok’al yox shok’al
84 Kanheb’ shok’al skanh shok’al
85 Howeb’ shok’al sho’ shok’al
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
86 Wajeb’ shok’al swaj shok’al
87 Hujeb’ shok’al shuj shok’al
88 Waxajeb’ shok’al swaxaj shok’al
89 B’alunheb’ shok’al sb’alunh shok’al
90 Lahunheb’ shok’al slahunh shok’al
91 Hunlahunheb’ shok’al shunlahunh shok’al
92 Kab’lahunheb’ shok’al skab’lahunh shok’al
93 Oxlahunheb’ shok’al yoxlahunh shok’al
94 Kanhlahunheb’ shok’al skanhlahunh shok’al
95 Holahunheb’ shok’al sho’lahunh shok’al
96 Wajlahunheb’ shok’al swajlahunh shok’al
97 Hujlahunheb’ shok’al shujlahunh shok’al
98 Waxajlahunheb’ shok’al swaxajlahunh shok’al
99 B’alunhlahunheb’ shok’al sb’alunhlahunh shok’al
100 Hok’al shok’al
101 Hune’ swajk’al B’ab’el swajk’al
102 Kab’ swajk’al skab’ swajk’al
103 Oxeb’ swajk’al yox swajk’al
104 Kanheb’ swajk’al skanh swajk’al
105 Howeb’ swajk’al sho’ swajk’al
106 Wajeb’ swajk’al swaj swajk’al
107 Hujeb’ swajk’al shuj swajk’al
108 Waxajeb’ swajk’al swaxaj swajk’al
109 B’alunheb’ swajk’al sb’alunh swajk’al
110 Lahunheb’ swajk’al slahunh swajk’al
111 Hunlahunheb’ swajk’al shunlahunh swajk’al
112 Kab’lahunheb’ swajk’al skab’lahunh swajk’al
113 Oxlahunheb’ swajk’al yoxlahunh swajk’al
114 Kanhlahunheb’ swajk’al skanhlahunh swajk’al
115 Holahunheb’ swajk’al sho’lahunh swajk’al
116 Wajlahunheb’ swajk’al swajlahunh swajk’al
117 Hujlahunheb’ swajk’al shujlahunh swajk’al
118 Waxajlahunheb’ swajk’al swaxajlahunh swajk’al
119 B’alunhlahunheb’ swajk’al sb’alunhlahunh swajk’al
120 Wajk’al swajk’al
121 Hune’ shujk’al B’ab’el shujk’al
122 Kab’ shujk’al skab’ shujk’al
123 Oxeb’ shujk’al yox shujk’al
124 Kanheb’ shujk’al skanh shujk’al
125 Howeb’ shujk’al sho’ shujk’al
126 Wajeb’ shujk’al swaj shujk’al
127 Hujeb’ shujk’al shuj shujk’al
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
128 Waxajeb’ shujk’al swaxaj shujk’al
129 B’alunheb’ shujk’al sb’alunh shujk’al
130 Lahunheb’ shujk’al slahunh shujk’al
131 Hunlahunheb’ shujk’al shunlahunh shujk’al
132 Kab’lahunheb’ shujk’al skab’lahunh shujk’al
133 Oxlahunheb’ shujk’al yoxlahunh shujk’al
134 Kanhlahunheb’ shujk’al skanhlahunh shujk’al
135 Holahunheb’ shujk’al sho’lahunh shujk’al
136 Wajlahunheb’ shujk’al swajlahunh shujk’al
137 Hujlahunheb’ shujk’al shujlahunh shujk’al
138 Waxajlahunheb’ shujk’al swaxajlahunh shujk’al
139 B’alunhlahunheb’ shujk’al sb’alunhlahunh shujk’al
140 Hujk’al shujk’al
142 Kab’ swaxajk’al skab’ swaxajk’al
143 Oxeb’ swaxajk’al yox swaxajk’al
144 Kanheb’ swaxajk’al skanh swaxajk’al
145 Howeb’ swaxajk’al sho’ swaxajk’al
146 Wajeb’ swaxajk’al swaj swaxajk’al
147 Hujeb’ swaxajk’al shuj swaxajk’al
148 Waxajeb’ swaxajk’al swaxaj swaxajk’al
149 B’alunheb’ swaxajk’al sb’alunh swaxajk’al
150 Lahunheb’ swaxajk’al slahunh swaxajk’al
151 Hunlahunheb’ swaxajk’al shunlahunh swaxajk’al
152 Kab’lahunheb’ swaxajk’al skab’lahunh swaxajk’al
153 Oxlahunheb’ swaxajk’al yoxlahunh swaxajk’al
154 Kanhlahunheb’ swaxajk’al skanhlahunh swaxajk’al
155 Holahunheb’ swaxajk’al sho’lahunh swaxajk’al
156 Wajlahunheb’ swaxajk’al swajlahunh swaxajk’al
157 Hujlahunheb’ swaxajk’al shujlahunh swaxajk’al
158 Waxajlahunheb’ swaxajk’al swaxajlahunh swaxajk’al
159 B’alunhlahunheb’ swaxajk’al sb’alunhlahunh swaxajk’al
160 Waxajk’al swaxajk’al
161 Hune’ sb’alunhk’al B’ab’el sb’alunhk’al
162 Kab’ sb’alunhk’al skab’ sb’alunhk’al
163 Oxeb’ sb’alunhk’al yox sb’alunhk’al
164 Kanheb’ sb’alunhk’al skanh sb’alunhk’al
165 Howeb’ sb’alunhk’al sho’ sb’alunhk’al
166 Wajeb’ sb’alunhk’al swaj sb’alunhk’al
167 Hujeb’ sb’alunhk’al shuj sb’alunhk’al
168 Waxajeb’ sb’alunhk’al swaxaj sb’alunhk’al
169 B’alunheb’ sb’alunhk’al sb’alunh sb’alunhk’al
170 Lahunheb’ sb’alunhk’al slahunh sb’alunhk’al
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
171 Hunlahunheb’ sb’alunhk’al shunlahunh sb’alunhk’al
172 Kab’lahunheb’ sb’alunhk’al skab’lahunh sb’alunhk’al
173 Oxlahunheb’ sb’alunhk’al yoxlahunh sb’alunhk’al
174 Kanhlahunheb’ sb’alunhk’al skanhlahunh sb’alunhk’al
175 Ho’lahunheb’ sb’alunhk’al sho’lahunh sb’alunhk’al
176 Wajlahunheb’ sb’alunhk’al swajlahunh sb’alunhk’al
177 Hujlahunheb’ sb’alunhk’al shujlahunh sb’alunhk’al
178 Waxajlahunheb’ sb’alunhk’al swaxajlahunh sb’alunhk’al
179 B’alunhlahunheb’ sb’alunhk’al sb’alunhlahunh sb’alunhk’al
180 B’alunhk’al sb’alunhk’al
181 Hune’ slahunhk’al B’ab’el slahunhk’al
182 Kab slahunhk’al skab’ slahunhk’al
183 Oxeb’ slahunhk’al yox slahunhk’al
184 Kanheb’ slahunhk’al skanh slahunhk’al
185 Howeb’ slahunhk’al sho’ slahunhk’al
186 Wajeb’ slahunhk’al swaj slahunhk’al
187 Hujeb’ slahunhk’al shuj slahunhk’al
188 Waxajeb’ slahunhk’al swaxaj slahunhk’al
189 B’alunheb’ slahunhk’al sb’alunh slahunhk’al
190 Lahunheb’ slahunhk’al slahunh slahunhk’al
191 Hunlahunheb’ slahunhk’al shunlahunh slahunhk’al
192 Kab’lahunheb’ slahunhk’al skab’lahunh slahunhk’al
193 Oxlahunheb’ slahunhk’al yoxlahunh slahunhk’al
194 Kanhlahunheb’ slahunhk’al skanhlahunh slahunhk’al
195 Holahunheb’ slahunhk’al sho’lahunh slahunhk’al
196 Wajlahunheb’ slahunhk’al swajlahunh slahunhk’al
197 Hujlahunheb’ slahunhk’al shujlahunh slahunhk’al
198 Waxajlahunheb’ slahunhk’al swaxajlahunh slahunhk’al
199 B’alunhlahunheb’ slahunhk’al sb’alunhlahunh slahunhk’al
200 Lahunhk’al slahunhk’al
201 Hune’ shunlahunhk’al B’ab’el shunlahunhk’al
202 Kab’ shunlahunhk’al skab’ shunlahunhk’al
203 Oxeb’ shunlahunhk’al yox shunlahunhk’al
204 Kanheb’ shunlahunhk’al skanh shunlahunhk’al
205 Howeb’ shunlahunhk’al sho’ shunlahunhk’al
206 Wajeb’ shunlahunhk’al swaj shunlahunhk’al
207 Hujeb’ shunlahunhk’al shuj shunlahunhk’al
208 Waxajeb’ shunlahunhk’al swaxaj shunlahunhk’al
209 B’alunheb’ shunlahunhk’al sb’alunh shunlahunhk’al
210 Lahunheb’ shunlahunhk’al slahunh shunlahunhk’al
211 Hunlahunheb’ shunlahunhk’al shunlahunh shunlahunhk’al
212 Kab’lahunheb’ shunlahunhk’al skab’lahunh shunlahunhk’al
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
213 Oxlahunheb’ shunlahunhk’al yoxlahunh shunlahunhk’al
214 Kanhlahunheb’ shunlahunhk’al skanhlahunh shunlahunhk’al
215 Holahunheb’ shunlahunhk’al sho’lahunh shunlahunhk’al
216 Wajlahunheb’ shunlahunhk’al swajlahunh shunlahunhk’al
217 Hujlahunheb’ shunlahunhk’al shujlahunh shunlahunhk’al
218 Waxajlahunheb’ shunlahunhk’al swaxajlahunh shunlahunhk’al
219 B’alunhlahunheb’ shunlahunhk’al sb’alunhlahunh shunlahunhk’al
220 Hunlahunhk’al shunlahunhk’al
221 Hune’ skab’lahunhk’al B’ab’el skab’lahunhk’al
222 Kab’ skab’lahunhk’al skab’ skab’lahunhk’al
223 Oxeb’ skab’lahunhk’al yox skab’lahunhk’al
224 Kanheb’ skab’lahunhk’al skanh skab’lahunhk’al
225 Howeb’ skab’lahunhk’al sho’ skab’lahunhk’alv
226 Wajeb’ skab’lahunhk’al swaj skab’lahunhk’al
227 Hujeb’ skab’lahunhk’al shuj skab’lahunhk’al
228 Waxajeb’ skab’lahunhk’al swaxaj skab’lahunhk’al
229 B’alunheb’ skab’lahunhk’al sb’alunh skab’lahunhk’al
230 Lahunheb’ skab’lahunhk’al slahunh skab’lahunhk’al
231 Hunlahunheb’ skab’lahunhk’al shunlahunh skab’lahunhk’al
232 Kab’lahunheb’ skab’lahunhk’al skab’lahunh skab’lahunhk’al
233 Oxlahunheb’ skab’lahunhk’al yoxlahunh skab’lahunhk’al
234 Kanhlahunheb’ skab’lahunhk’al skanhlahunh skab’lahunhk’al
235 Holahunheb’ skab’lahunhk’al sho’lahunh skab’lahunhk’al
236 Wajlahunheb’ skab’lahunhk’al swajlahunh skab’lahunhk’al
237 Hujlahunheb’ skab’lahunhk’al shujlahunh skab’lahunhk’al
238 Waxajlahunheb’ skab’lahunhk’al swaxajlahunh skab’lahunhk’al
239 B’alunhlahunheb’ skab’lahunhk’al sb’alunhlahunh skab’lahunhk’al
240 Kab’lahunhk’al skab’lahunhk’al
241 Hune’yoxlahunhk’al B’ab’el yoxlahunhk’al
242 Kab’ yoxlahunhk’al skab’ yoxlahunhk’al
243 Oxeb’ yoxlahunhk’al yox yoxlahunhk’al
244 Kanheb’ yoxlahunhk’al skanh yoxlahunhk’al
245 Howeb’ yoxlahunhk’al sho’ yoxlahunhk’al
246 Wajeb’ yoxlahunhk’al swaj yoxlahunhk’al
247 Hujeb’ yoxlahunhk’al shuj yoxlahunhk’al
248 Waxajeb’ yoxlahunhk’al swaxaj yoxlahunhk’al
249 B’alunheb’ yoxlahunhk’al sb’alunh yoxlahunhk’al
250 Lahunheb’ yoxlahunhk’al slahunh yoxlahunhk’al
251 Hunlahunheb’ yoxlahunhk’al shunlahunh yoxlahunhk’al
252 Kab’lahunheb’ yoxlahunhk’al skab’lahunh yoxlahunhk’al
253 Oxlahunheb’ yoxlahunhk’al yoxlahunh yoxlahunhk’al
254 Kanhlahunheb’ yoxlahunhk’al skanhlahunh yoxlahunhk’al
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
255 Holahunheb’ yoxlahunhk’al sho’lahunh yoxlahunhk’al
256 Wajlahunheb’ yoxlahunhk’al swajlahunh yoxlahunhk’al
257 Hujlahunheb’ yoxlahunhk’al shujlahunh yoxlahunhk’al
258 Waxajlahunheb’ yoxlahunhk’al swaxajlahunh yoxlahunhk’al
259 B’alunhlahunheb’ yoxlahunhk’al sb’alunhlahunh yoxlahunhk’al
260 Oxlahunhk’al yoxlahunhk’al
261 Hune’ skanhlahunhk’al B’ab’el skanhlahunhk’al
262 Kab’ skanhlahunhk’al skab’ skanhlahunhk’al
263 Oxeb’ skanhlahunhk’al yox skanhlahunhk’al
264 Kanheb’ skanhlahunhk’al skanh skanhlahunhk’al
265 Howeb’ skanhlahunhk’al sho’ skanhlahunhk’al
266 Wajeb’ skanhlahunhk’al swaj skanhlahunhk’al
267 Hujeb’ skanhlahunhk’al shuj skanhlahunhk’al
268 Waxajeb’ skanhlahunhk’al swaxaj skanhlahunhk’al
269 B’alunheb’ skanhlahunhk’al sb’alunh skanhlahunhk’al
270 Lahunheb’ skanhlahunhk’al slahunh skanhlahunhk’al
271 Hunlahunheb’ skanhlahunhk’al shunlahunh skanhlahunhk’al
272 Kab’lahunheb’ skanhlahunhk’al skab’lahunh skanhlahunhk’al
273 Oxlahunheb’ skanhlahunhk’al yoxlahunh skanhlahunhk’al
274 Kanhlahunheb’ skanhlahunhk’al skanhlahunh skanhlahunhk’al
275 Holahunheb’ skanhlahunhk’al sho’lahunh skanhlahunhk’al
276 Wajlahunheb’ skanhlahunhk’al swajlahunh skanhlahunhk’al
277 Hujlahunheb’ skanhlahunhk’al shujlahunh skanhlahunhk’al
278 Waxajlahunheb’ skanhlahunhk’al swaxajlahunh skanhlahunhk’al
279 B’alunhlahunheb’ skanhlahunhk’al sb’alunhlahunh skanhlahunhk’al
280 Kanhlahunhk’al skanhlahunhk’al
281 Hune’ sholahunhk’al B’ab’el sholahunhk’al
282 Kab’ sholahunhk’al skab’ sholahunhk’al
283 Oxeb’ sholahunhk’al Yox sholahunhk’al
284 Kanheb’ sholahunhk’al Skanh sholahunhk’al
285 Howeb’ sholahunhk’al sho’ sholahunhk’al
286 Wajeb’ sholahunhk’al swaj sholahunhk’al
287 Hujeb’ sholahunhk’al shuj sholahunhk’al
288 Waxajeb’ sholahunhk’al swaxaj sholahunhk’al
289 B’alunheb’ sholahunhk’al sb’alunh sholahunhk’al
290 Lahunheb’ sholahunhk’al slahunh sholahunhk’al
291 Hunlahunheb’ sholahunhk’al shunlahunh sholahunhk’al
292 Kab’lahunheb’ sholahunhk’al skab’lahunh sholahunhk’al
293 Oxlahunheb’ sholahunhk’al yoxlahunh sholahunhk’al
294 Kanhlahunheb’ sholahunhk’al skanhlahunh sholahunhk’al
295 Ho’lahunheb’ sholahunhk’al sho’lahunh sholahunhk’al
296 Wajlahunheb’ sholahunhk’al swajlahunh sholahunhk’al
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
297 Hujlahunheb’ sholahunhk’al shujlahunh sholahunhk’al
298 Waxajlahunheb’ sholahunhk’al swaxajlahunh sholahunhk’al
299 B’alunhlahunheb’ sholahunhk’al sb’alunhlahunh sholahunhk’al
300 Holahunhk’al sholahunhk’al
301 Hune’ swajlahunhk’al B’ab’el swajlahunhk’al
302 Kab’ swajlahunhk’al skab’ swajlahunhk’al
303 Oxeb’ swajlahunhk’al yox swajlahunhk’al
304 Kanheb’ swajlahunhk’al skanh swajlahunhk’al
305 Howeb’ swajlahunhk’al sho’ swajlahunhk’al
306 Wajeb’ swajlahunhk’al swaj swajlahunhk’al
307 Hujeb’ swajlahunhk’al shuj swajlahunhk’al
308 Waxajeb’ swajlahunhk’al swaxaj swajlahunhk’al
309 B’alunheb’ swajlahunhk’al sb’alunh swajlahunhk’al
310 Lahunheb’ swajlahunhk’al slahunh swajlahunhk’al
311 Hunlahunheb’ swajlahunhk’al shunlahunh swajlahunhk’al
312 Kab’lahunheb’ swajlahunhk’al skab’lahunh swajlahunhk’al
313 Oxlahunheb’ swajlahunhk’al yoxlahunh swajlahunhk’al
314 Kanhlahunheb’ swajlahunhk’al skanhlahunh swajlahunhk’al
315 Holahunheb’ swajlahunhk’al sho’lahunh swajlahunhk’al
316 Wajlahunheb’ swajlahunhk’al swajlahunh swajlahunhk’al
317 Hujlahunheb’ swajlahunhk’al shujlahunh swajlahunhk’al
318 Waxajlahunheb’ swajlahunhk’al swaxajlahunh swajlahunhk’al
319 B’alunhlahunheb’ swajlahunhk’al sb’alunhlahunh swajlahunhk’al
320 Wajlahunhk’al swajlahunhk’al
321 Hune’ shujlahunhk’al B’ab’el shujlahunhk’al
322 Kab’ shujlahunhk’al skab’ shujlahunhk’al
323 Oxeb’ shujlahunhk’al yox shujlahunhk’al
324 Kanheb’ shujlahunhk’al skanh shujlahunhk’al
325 Howeb’ shujlahunhk’al sho’ shujlahunhk’al
326 Wajeb’ shujlahunhk’al swaj shujlahunhk’al
327 Hujeb’ shujlahunhk’al shuj shujlahunhk’al
328 Waxajeb’ shujlahunhk’al swaxaj shujlahunhk’al
329 B’alunheb’ shujlahunhk’al sb’alunh shujlahunhk’al
330 Lahunheb’ shujlahunhk’al slahunh shujlahunhk’al
331 Hunlahunheb’ shujlahunhk’al shunlahunh shujlahunhk’al
332 Kab’lahunheb’ shujlahunhk’al skab’lahunh shujlahunhk’al
333 Oxlahunheb’ shujlahunhk’al yoxlahunh shujlahunhk’al
334 Kanhlahunheb’ shujlahunhk’al skanhlahunh shujlahunhk’al
335 Holahunheb’ shujlahunhk’al sho’lahunh shujlahunhk’al
336 Wajlahunheb’ shujlahunhk’al swajlahunh shujlahunhk’al
337 Hujlahunheb’ shujlahunhk’al shujlahunh shujlahunhk’al
338 Waxajlahunheb’ shujlahunhk’al swaxajlahunh shujlahunhk’al
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
339 B’alunhlahunheb’ shujlahunhk’al sb’alunhlahunh shujlahunhk’al
340 Hujlahunhk’al shujlahunhk’al
341 Hune’ swaxajlahunhk’al B’ab’el swaxajlahunhk’al
342 Kab’ swaxajlahunhk’al skab’ swaxajlahunhk’al
343 Oxeb’ swaxajlahunhk’al yox swaxajlahunhk’al
344 Kanheb’ swaxajlahunhk’al skanh swaxajlahunhk’al
345 Howeb’ swaxajlahunhk’al sho’ swaxajlahunhk’al
346 Wajeb’ swaxajlahunhk’al swaj swaxajlahunhk’al
347 Hujeb’ swaxajlahunhk’al shuj swaxajlahunhk’al
348 Waxajeb’ swaxajlahunhk’al swaxaj swaxajlahunhk’al
349 B’alunheb’ swaxajlahunhk’al sb’alunh swaxajlahunhk’al
350 Lahunheb’ swaxajlahunhk’al slahunh swaxajlahunhk’al
351 Hunlahunheb’ swaxajlahunhk’al shunlahunh swaxajlahunhk’al
352 Kab’lahunheb’ swaxajlahunhk’al skab’lahunh swaxajlahunhk’al
353 Oxlahunheb’ swaxajlahunhk’al yoxlahunh swaxajlahunhk’al
354 Kanhlahunheb’ swaxajlahunhk’al skanhlahunh swaxajlahunhk’al
355 Holahunheb’ swaxajlahunhk’al sho’lahunh swaxajlahunhk’al
356 Wajlahunheb’ swaxajlahunhk’al swajlahunh swaxajlahunhk’al
357 Hujlahunheb’ swaxajlahunhk’al shujlahunh swaxajlahunhk’al
358 Waxajlahunheb’ swaxajlahunhk’al swaxajlahunh swaxajlahunhk’al
359 B’alunhlahunheb’ swaxajlahunhk’al sb’alunhlahunh swaxajlahunhk’al
360 Waxajlahunhk’al swaxajlahunhk’al
361 Hune’ sb’alunhlahunhk’al B’ab’el sb’alunhlahunhk’al
362 Kab’ sb’alunhlahunhk’al skab’ sb’alunhlahunhk’al
363 Oxeb’ sb’alunhlahunhk’al yox sb’alunhlahunhk’al
364 Kanheb’ sb’alunhlahunhk’al skanh sb’alunhlahunhk’al
365 Howeb’ sb’alunhlahunhk’al sho’ sb’alunhlahunhk’al
366 Wajeb’ sb’alunhlahunhk’al swaj sb’alunhlahunhk’al
367 Hujeb’ sb’alunhlahunhk’al shuj sb’alunhlahunhk’al
368 Waxajeb’ sb’alunhlahunhk’al swaxaj sb’alunhlahunhk’al
369 B’alunheb’ sb’alunhlahunhk’al sb’alunh sb’alunhlahunhk’al
370 Lahunheb’ sb’alunhlahunhk’al slahunh sb’alunhlahunhk’al
371 Hunlahunheb’ sb’alunhlahunhk’al shunlahunh sb’alunhlahunhk’al
372 Kab’lahunheb’ sb’alunhlahunhk’al skab’lahunh sb’alunhlahunhk’al
373 Oxlahunheb’ sb’alunhlahunhk’al yoxlahunh sb’alunhlahunhk’al
374 Kanhlahunheb’ sb’alunhlahunhk’al skanhlahunh sb’alunhlahunhk’al
375 Holahunheb’ sb’alunhlahunhk’al sho’lahunh sb’alunhlahunhk’al
376 Wajlahunheb’ sb’alunhlahunhk’al swajlahunh sb’alunhlahunhk’al
377 Hujlahunheb’ sb’alunhlahunhk’al shujlahunh sb’alunhlahunhk’al
378 Waxajlahunheb’ sb’alunhlahunhk’al swaxajlahunh sb’alunhlahunhk’al
379 B’alunhlahunheb’ sb’alunhlahunhk’al sb’alunhlahunh sb’alunhlahunhk’al
380 B’alunhlahunhk’al sb’alunhlahunhk’al
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
381 Hune’ shunmotx B’ab’el shunk’alk’al
382 Kab’ shunmotx skab’ shunk’alk’al
383 Oxeb’ shunmotx yox shunk’alk’al
384 Kanheb’ shunmotx skanh shunk’alk’al
385 Howeb’ shunmotx sho’ shunk’alk’al
386 Wajeb’ shunmotx swaj shunk’alk’al
387 Hujeb’ shunmotx shuj shunk’alk’al
388 Waxajeb’ shunmotx swaxaj shunk’alk’al
389 B’alunheb’ shunmotx sb’alunh shunk’alk’al
390 Lahunheb’ shunmotz slahunh shunk’alk’al
391 Hunlahunheb’ shunmotx shunlahunh shunk’alk’al
392 Kab’lahunheb’ shunmotx skab’lahunh shunk’alk’al
393 Oxlahunheb’ shunmotx yoxlahunh shunk’alk’al
394 Kanhlahunheb’ shunmotx skanhlahunh shunk’alk’al
395 Holahunheb’ shunmotx sho’lahunh shunk’alk’al
396 Wajlahunheb’ shunmotxx swajlahunh shunk’alk’al
397 Hujlahunheb’ shunmotx shujlahunh shunk’alk’al
398 Waxajlahunheb’ shunmotx swaxajlahunh shunk’alk’al
399 B’alunhlahunheb’ shunmotx sb’alunhlahunh shunk’alk’al
400 Hunmotx Shunmotz
401 Hune’ skamotx B’ab’el skamotz
402 Kab’ skamotx skab’ skamotz
403 Oxeb’ skamotx yox skamotz
404 Kanheb’ skamotx skanh skamotz
405 Howeb’ skamotx sho’ skamotz
406 Wajeb’ skamotx swaj skamotz
407 Hujeb’ skamotx shuj skamotz
408 Waxajeb’ skamotx swaxaj skamotz
409 B’alunheb’ skamotx sb’alunh skamotz
410 Lahunheb’ skamotx slahunh skamotz
411 Hunlahunheb’ skamotx shunlahunh skamotz
412 Kab’lahunheb’ skamotx skab’lahunh skamotz
413 Oxlahunheb’ skamotx - yoxlahunh skamotz
414 Kanhlahunheb’ skamotx skanhlahunh skamotz
415 Holahunheb’ skamotx - l sho’lahunh skamotz
416 Wajlahunheb’ skamotx swajlahunh skamotz
417 Hujlahunheb’ skamotx shujlahunh skamotz
418 Waxajlahunheb’ skamotx swaxajlahunh skamotz
419 B’alunhlahunheb’ skamotx sb’alunhlahun skamotz-
420 Hunk’al skamotx shunk’al skamotz
421 Hune’ skak’al skamotx B’ab’el skak’al skamotz
422 Kab’ skak’al skamotx skab’ skak’al skamotz
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
423 Oxeb’ skak’al skamotx yox skak’al skamotz-
424 Kanheb’ skak’al skamotx skanh skak’al skamotz
425 Howeb’ skak’al skamotx sho’ skak’al skamotz
426 Wajeb’ skak’al skamotx swaj skak’al skamotz
427 Hujeb’ skak’al skamotx shuj skak’al skamotz
428 Waxajeb’ skak’al skamotx swaxaj skak’al skamotz
429 B’alunheb’ skak’al skamotx sb’alunh skak’al skamotz
430 Lahunheb’ skak’al skamotx slahunh skak’al skamotz
431 Hunlahunheb’ skak’al skamotx shunlahunhskak’al skamotz
432 Kab’lahunheb’ skak’al skamotx skab’lahunh skak’al skamotz-
433 Oxlahunheb skak’al’ skamotx yoxlahunh skak’al skamotz
434 Kanhlahunheb’ skak’al skamotx skanhlahunh skak’al skamotz
435 Holahunheb’ skak’al skamotx sho’lahunh skak’al skamotz
436 Wajlahunheb’ skak’al skamotx swajlahunh skak’al skamotz
437 Hujlahunheb’ skak’al skamotx shujlahunh skak’al skamotz
438 Waxajlahunheb’skak’al skamotx swaxajlahunh skak’al skamotz
439 B’alunhlahunheb’ skak’al skamotx sb’alunhlahunh skak’al skamotz
440 Kak’al skamotx skak’al skamotz
441 Hune’ yoxk’al skamotx B’ab’el yoxk’al skamotz
442 Kab’ yoxk’al skamotx skab’ yoxk’al skamotz-
443 Oxeb’ yoxk’al skamotx yox yoxk’al skamotz-
444 Kanheb’ yoxk’al skamotx skamotx skanh yoxk’al skamotz
445 Howeb’ yoxk’al skamotx sho’ yoxk’al skamotz-
446 Wajeb’ yoxk’al skamotx swaj yoxk’al skamotz-
447 Hujeb’ yoxk’al skamotx shuj yoxk’al skamotz-
448 Waxajeb’ yoxk’al skamotx Swaxaj yoxk’al skamotz
449 B’alunheb’ yoxk’al skamotx sb’alunh yoxk’al skamotz
450 Lahunheb’ yoxk’al skamotx slahunh yoxk’al skamotz
451 Hunlahunheb’ yoxk’al skamotx shunlahunh yoxk’al skamotz
452 Kab’lahunheb’ yoxk’al skamotx skab’lahunh yoxk’al skamotz
453 Oxlahunheb yoxk’al skamotx yoxlahunh yoxk’al skamotz-
454 Kanhlahunheb’yoxk’al skamotx skanhlahunh yoxk’al skamotz-
455 Holahunheb’ yoxk’al skamotx sho’lahunh yoxk’al skamotz-
456 Wajlahunheb’ yoxk’al skamotx swajlahunh yoxk’al skamotz-
457 Hujlahunheb’ yoxk’al skamotx shujlahunh yoxk’al skamotz-
458 Waxajlahunheb’ yoxk’al skamotx swaxajlahunh yoxk’al skamotz-
459 B’alunhlahunheb’ yoxk’al skamotx sb’alunhlahunh yoxk’al skamotz
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
460 Oxk’al skamotx yoxk’al skamotz-
461 Hune’ skanhk’al skamotx B’ab’el skanhk’al skamotz-
462 Kab’ skanhk’al skamotx skab’ skanhk’al skamotz-
463 Oxeb’skanhk’al skamotx yox skanhk’al skamotz
464 Kanheb’skanhk’al skamotx skanh skanhk’al skamotz
465 Howeb’skanhk’al skamotx sho’ skanhk’al skamotz
466 Wajeb’skanhk’al skamotx swaj skanhk’al skamotz-
467 Hujeb’skanhk’al skamotx shuj skanhk’al skamotz-
468 Waxajeb’skanhk’al skamotx swaxaj skanhk’al skamotz
469 B’alunheb’skanhk’al skamotx sb’alunh skanhk’al skamotz
470 Lahunheb’skanhk’al skamotx slahunh skanhk’al skamotz
471 Hunlahunheb’skanhk’al skamotx shunlahunh skanhk’al skamotz
472 Kab’lahunheb’skanhk’al skamotx skab’lahunh skanhk’al skamotz
473 Oxlahunheb’skanhk’a skamotx yoxlahunh skanhk’al skamotz
474 Kanhlahunheb’skanhk’al skamotx skanhlahunh skanhk’al skamotz
475 Holahunheb’skanhk’al skamotx sho’lahunh skanhk’al skamotz
476 Wajlahunheb’skanhk’al skamotx swajlahunh skanhk’al skamotz
477 Hujlahunheb’skanhk’al skamotx shujlahunh skanhk’al skamotz
478 Waxajlahunheb’ skanhk’al skamotx swaxajlahunh skanhk’al skamotz
479 B’alunhlahunheb’skanhk’al skamotx sb’alunhlahunh skanhk’al skamotz
480 Kanhk’al skamotx skanhk’al skamotz
481 Hune’ shok’al skamotx B’ab’el shok’al skamotz
482 Kab’ shok’al skamotx skab’ shok’al skamotz
483 Oxeb’ shok’al skamotx yox shok’al skamotz
484 Kanheb’ shok’al skamotx skanh shok’al skamotz
485 Howeb’ shok’al skamotx sho’ shok’al skamotz
486 Wajeb’ shok’al skamotx swaj shok’al skamotz
487 Hujeb’ shok’al skamotx shuj shok’al skamotz
488 Waxajeb’ shok’al skamotx swaxaj shok’al skamotz
489 B’alunheb’ shok’al skamotx sb’alunh shok’al skamotz
490 Lahunheb’ shok’al skamotx slahunh shok’al skamotz
491 Hunlahunheb’ shok’al skamotx shunlahunh shok’al skamotz
492 Kab’lahunheb’ shok’al skamotx skab’lahunh shok’al skamotz
493 Oxlahunheb’ shok’al skamotx yoxlahunh shok’al skamotz
494 Kanhlahunheb’ shok’al skamotx skanhlahunh shok’al skamotz
495 Holahunheb’ shok’al skamotx sho’lahunh shok’al skamotz
496 Wajlahunheb’ shok’al skamotx swajlahunh shok’al skamotz
497 Hujlahunheb’ shok’al skamotx shujlahunh shok’al skamotz
498 Waxajlahunheb’ shok’al skamotx swaxajlahunh shok’al skamotz
499 B’alunhlahunheb’ shok’al skamotx sb’alunhlahunh shok’al skamotz
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
500 Hok’al skamotx shok’al skamotz
501 Hune’ swajk’al skamotx B’ab’el swajk’al skamotz
502 Kab’ swajk’al skamotx skab’ swajk’al skamotz
503 Oxeb’ swajk’al skamotx yox swajk’al skamotz
504 Kanheb’ swajk’al skamotx skanh swajk’al skamotz
505 Howeb’ swajk’al skamotx sho’ swajk’al skamotz
506 Wajeb’ swajk’al skamotx swaj swajk’al skamotz
507 Hujeb’ swajk’al skamotx shuj swajk’al skamotz
508 Waxajeb’ swajk’al skamotx swaxaj swajk’al skamotz
509 B’alunheb’ swajk’al skamotx sb’alunh swajk’al skamotz
510 Lahunheb’ swajk’al skamotx slahunh swajk’al skamotz
511 Hunlahunheb’ swajk’al skamotx shunlahunh swajk’al skamotz
512 Kab’lahunheb’ swajk’al skamotx skab’lahunh swajk’al skamotz
513 Oxlahunheb’ swajk’al skamotx yoxlahunh swajk’al skamotz
514 Kanhlahunheb’ swajk’al skamotx skanhlahunh swajk’al skamotz
515 Holahunheb’ swajk’al skamotx sho’lahunh swajk’al skamotz
516 Wajlahunheb’ swajk’al skamotx swajlahunh swajk’al skamotz
517 Hujlahunheb’ swajk’al skamotx shujlahunh swajk’al skamotz
518 Waxajlahunheb’ swajk’al skamotx swaxajlahunh swajk’al skamotz
519 B’alunhlahunheb’ swajk’al skamotx sb’alunhlahunh swajk’al skamotz
520 Wajk’al skamotx swajk’al skamotz
521 Hune’shujk’al skamotx B’ab’el shujk’al skamotz
522 Kab’ shujk’al skamotx skab’ shujk’al skamotz
523 Oxeb’ shujk’al skamotx yox shujk’al skamotz
524 Kanheb’ shujk’al skamotx skanh shujk’al skamotz
525 Howeb’ shujk’al skamotx sho’ shujk’al skamotz
526 Wajeb’ shujk’al skamotx swaj shujk’al skamotz
527 Hujeb’ shujk’al skamotx shuj shujk’al skamotz
528 Waxajeb’ shujk’al skamotx swaxaj shujk’al skamotz
529 B’alunheb’ shujk’al skamotx sb’alunh shujk’al skamotz
530 Lahunheb’ shujk’al skamotx slahunh shujk’al skamotz
531 Hunlahunheb’ shujk’al skamotx shunlahunh shujk’al skamotz
532 Kab’lahunheb’ shujk’al skamotx skab’lahunh shujk’al skamotz
533 Oxlahunheb’ shujk’al skamotx yoxlahunh shujk’al skamotz
534 Kanhlahunheb’ shujk’al skamotx skanhlahunh shujk’al skamotz
535 Holahunheb’ shujk’al skamotx sho’lahunh shujk’al skamotz
536 Wajlahunheb’ shujk’al skamotx Swajlahunh shujk’al skamotz
537 Hujlahunheb’ shujk’al skamotx Shujlahunh shujk’al skamotz
538 Waxajlahunheb’ shujk’al skamotx Swaxajlahunh shujk’al skamotz
539 B’alunhlahunheb’ shujk’al skamotx sb’alunhlahunh shujk’al skamotz
540 Hujk’al skamotx shujk’al skamotz
541 Hune’ swaxajk’al skamotx B’ab’el swaxajk’al skamotz
542 Kab’swaxajk’al skamotx skab’ swaxajk’al skamotz
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
543 Oxeb’swaxajk’al skamotx yox swaxajk’al skamotz
544 Kanheb’swaxajk’al skamotx skanh swaxajk’al skamotz
545 Howeb’swaxajk’al skamotx sho’ swaxajk’al skamotz
546 Wajeb’swaxajk’al skamotx swaj swaxajk’al skamotz
547 Hujeb’swaxajk’al skamotx shuj swaxajk’al skamotz
548 Waxajeb’swaxajk’al skamotx swaxaj swaxajk’al skamotz
549 B’alunheb’swaxajk’al skamotx sb’alunh swaxajk’al skamotz
550 Lahunheb’swaxajk’al skamotx slahunh swaxajk’al skamotz
551 Hunlahunheb’swaxajk’al skamotx shunlahunh swaxajk’al skamotz
552 Kab’lahunheb’swaxajk’al skamotx skab’lahunh swaxajk’al skamotz
553 Oxlahunheb’swaxajk’al skamotx yoxlahunh swaxajk’al skamotz
554 Kanhlahunheb’swaxajk’al skamotx skanhlahunh swaxajk’al skamotz
555 Holahunheb’swaxajk’al skamotx sho’lahunh swaxajk’al skamotz
556 Wajlahunheb’swaxajk’al skamotx swajlahunh swaxajk’al skamotz
557 Hujlahunheb’swaxajk’al skamotx shujlahunh swaxajk’al skamotz
558 Waxajlahunheb’swaxajk’al skamotx swaxajlahunh swaxajk’al skamotz
559 B’alunhlahunheb’ swaxajk’al skamotx sb’alunhlahunh swaxajk’al skamotz
560 Waxajk’al skamotx swaxajk’al skamotz
561 Hune’ sb’alunhk’al skamotx B’ab’el sb’alunhk’al skamotz
562 Kab’ sb’alunhk’al skamotx skab’ sb’alunhk’al skamotz
563 Oxeb’ sb’alunhk’al skamotx yox sb’alunhk’al skamotz
564 Kanheb’ sb’alunhk’al skamotx skanh sb’alunhk’al skamotz
565 Howeb’ sb’alunhk’al skamotx sho’ sb’alunhk’al skamotz
566 Wajeb’ sb’alunhk’al skamotx swaj sb’alunhk’al skamotz
567 Hujeb’ sb’alunhk’al skamotx shuj sb’alunhk’al skamotz
568 Waxajeb’ sb’alunhk’al skamotx swaxaj sb’alunhk’al skamotz
569 B’alunheb’ sb’alunhk’al skamotz sb’alunh sb’alunhk’al skamotz
570 Lahunheb’ sb’alunhk’al skamotx slahunh sb’alunhk’al skamotz
571 Hunlahunheb’ sb’alunhk’al skamotx shunlahunh sb’alunhk’al skamotz
572 Kab’lahunheb’ sb’alunhk’al skamotx skab’lahunh sb’alunhk’al skamotz
573 Oxlahunheb’ sb’alunhk’al skamotx Yoxlahunh sb’alunhk’al skamotz
574 Kanhlahunheb’ sb’alunhk’al skamotx skanhlahunh sb’alunhk’al skamotz
575 Holahunheb’ sb’alunhk’al skamotx sho’lahunh sb’alunhk’al skamotz
576 Wajlahunheb’ sb’alunhk’al skamotx swajlahunh sb’alunhk’al skamotz
577 Hujlahunheb’ sb’alunhk’al skamotx shujlahunh sb’alunhk’al skamotz
578 Waxajlahunheb’ sb’alunhk’al skamotx swaxajlahunh sb’alunhk’al skamotz
579 B’alunhlahunheb’sb’alunhk’al skamotx
sb’alunhlahunh sb’alunhk’al skamotz
580 B’alunhk’al skamotx sb’alunhk’al skamotz
581 Hune’ slahunhk’al skamotx B’ab’el slahunhk’al skamotz
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
582 Kab’ slahunhk’al skamotx skab’ slahunhk’al skamotz
583 Oxeb’ slahunhk’al skamotx yox slahunhk’al skamotz
584 Kanheb’ slahunhk’al skamotx skanh slahunhk’al skamotz
585 Howeb’ slahunhk’al skamotx sho’ slahunhk’al skamotz
586 Wajeb’ slahunhk’al skamotx swaj slahunhk’al skamotz
587 Hujeb’ slahunhk’al skamotx shuj slahunhk’al skamotz
588 Waxajeb’ slahunhk’al skamotx swaxaj slahunhk’al skamotz
589 B’alunheb’ slahunhk’al skamotx sb’alunh slahunhk’al skamotz
590 Lahunheb’ slahunhk’al skamotx slahunh slahunhk’al skamotz
591 Hunlahunheb’ slahunhk’al skamotx shunlahunh slahunhk’al skamotz
592 Kab’lahunheb’ slahunhk’al skamotx skab’lahunh slahunhk’al skamotz
593 Oxlahunheb’ slahunhk’al skamotx yoxlahunh slahunhk’al skamotz
594 Kanhlahunheb’ slahunhk’al skamotx skanhlahunh slahunhk’al skamotz
595 Holahunheb’ slahunhk’al skamotx sho’lahunh slahunhk’al skamotz
596 Wajlahunheb’ slahunhk’al skamotx swajlahunh slahunhk’al skamotz
597 Hujlahunheb’ slahunhk’al skamotx shujlahunh slahunhk’al skamotz
598 Waxajlahunheb’ slahunhk’al skamotx swaxajlahunh slahunhk’al skamotz
599 B’alunhlahunheb’ slahunhk’al skamotx
sb’alunhlahunh slahunhk’al skamotz
600 Lahunhk’al skamotx slahunhk’al skamotz
601 Hune’shunlahunhk’al skamotx B’ab’elshunlahunhk’al skamotz
602 Kab’ shunlahunhk’al skamotx skab’ shunlahunhk’al skamotz
603 Oxeb’ shunlahunhk’al skamotx yox shunlahunhk’al skamotz
604 Kanheb’ shunlahunhk’al skamotx skanh shunlahunhk’al skamotz
605 Howeb’ shunlahunhk’al skamotx sho’ shunlahunhk’al skamotz
606 Wajeb’ shunlahunhk’al skamotx swaj shunlahunhk’al skamotz
607 Hujeb’ shunlahunhk’al skamotx shuj shunlahunhk’al skamotz
608 Waxajeb’ shunlahunhk’al skamotx swaxaj shunlahunhk’al skamotz
609 B’alunheb shunlahunhk’al s skamotx sb’alunh shunlahunhk’al skamotz
610 Lahunheb’ shunlahunhk’al skamotx slahunh shunlahunhk’al skamotz
611 Hunlahunheb’ shunlahunhk’al skamotx
shunlahunh shunlahunhk’al skamotz
612 Kab’lahunheb’ shunlahunhk’al skamotx
skab’lahunh shunlahunhk’al skamotz
613 Oxlahunheb’ shunlahunhk’al skamotx yoxlahunh shunlahunhk’al skamotz
614 Kanhlahunheb’ shunlahunhk’al skamotx
skanhlahunh shunlahunhk’al skamotz
615 Holahunheb’ shunlahunhk’al skamotx sho’lahunh shunlahunhk’al skamotz
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
616 Wajlahunheb’ shunlahunhk’al skamotx
swajlahunh shunlahunhk’al skamotz
617 Hujlahunheb’ shunlahunhk’al skamotx
shujlahunh shunlahunhk’al skamotz
618 Waxajlahunheb’ shunlahunhk’al skamotx
swaxajlahunh shunlahunhk’al skamotz
619 B’alunhlahunheb’ shunlahunhk’al skamotx
sb’alunhlahunh shunlahunhk’al skamotz
620 hunlahunhk’al skamotx shunlahunhk’al skamotz
621 Hune’skab’lahunhk’al skamotx B’ab’el skab’lahunhk’al skamotz
622 Kab’ skab’lahunhk’al skamotx skab’ skab’lahunhk’al skamotz
623 Oxeb’ skab’lahunhk’al skamotx yox skab’lahunhk’al skamotz
624 Kanheb’ skab’lahunhk’al skamotx skanh skab’lahunhk’al skamotz
625 Howeb’ skab’lahunhk’al skamotx sho’ skab’lahunhk’al skamotz
626 Wajeb’ skab’lahunhk’al skamotx swaj skab’lahunhk’al skamotz
627 Hujeb’ skab’lahunhk’al skamotx shuj skab’lahunhk’al skamotz
628 Waxajeb’ skab’lahunhk’al skamotx swaxaj skab’lahunhk’al skamotz
629 B’alunheb’ skab’lahunhk’al skamotx sb’alunh skab’lahunhk’al skamotz
630 Lahunheb’ skab’lahunhk’al skamotx slahunh skab’lahunhk’al skamotz
631 Hunlahunheb’ skab’lahunhk’al skamotx
shunlahunh skab’lahunhk’al skamotz
632 Kab’lahunheb’ skab’lahunhk’al skamotx
skab’lahunh skab’lahunhk’al skamotz
633 Oxlahunheb’ skab’lahunhk’al skamotx
yoxlahunh skab’lahunhk’al skamotz
634 Kanhlahunheb’ skab’lahunhk’al skamotx
skanhlahunh skab’lahunhk’al skamotz
635 Holahunheb’ skab’lahunhk’al skamotz
sho’lahunh skab’lahunhk’al skamotz
636 Wajlahunheb’ skab’lahunhk’al skamotx
swajlahunh skab’lahunhk’al skamotz
637 Hujlahunheb’ skab’lahunhk’al skamotz
shujlahunh skab’lahunhk’al skamotz
638 Waxajlahunheb’ skab’lahunhk’al skamotx
swaxajlahunh skab’lahunhk’al skamotz
639 B’alunhlahunheb’ skab’lahunhk’al skamotx
sb’alunhlahunh skab’lahunhk’al skamotz
640 kab’lahunhk’al skamotx skab’lahunhk’al skamotz
641 Hune’yoxlahunhk’al skamotx B’ab’el yoxlahunhk’al skamotz
642 Kab’ yoxlahunhk’al skamotx skab’ yoxlahunhk’al skamotz
643 Oxeb’ yoxlahunhk’al skamotx yox yoxlahunhk’al skamotz
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
644 Kanheb’ yoxlahunhk’al skamotx skanh yoxlahunhk’al skamotz
645 Howeb’ yoxlahunhk’al skamotx sho’ yoxlahunhk’al skamotz
646 Wajeb’ yoxlahunhk’al skamotx swaj yoxlahunhk’al skamotz
647 Hujeb’ yoxlahunhk’al skamotx shuj yoxlahunhk’al skamotz
648 Waxajeb’ yoxlahunhk’al skamotx swaxaj yoxlahunhk’al skamotz
649 B’alunheb’ yoxlahunhk’al skamotx sb’alunh yoxlahunhk’al skamotz
650 Lahunheb’ yoxlahunhk’al skamotx slahunh yoxlahunhk’al skamotz
651 Hunlahunheb’ yoxlahunhk’al skamotx shunlahunh yoxlahunhk’al skamotz
652 Kab’lahunheb’ yoxlahunhk’al skamotx
skab’lahunh yoxlahunhk’al skamotz
653 Oxlahunheb’ yoxlahunhk’al skamotx yoxlahunh yoxlahunhk’al skamotz
654 Kanhlahunheb’ yoxlahunhk’al skamotx
skanhlahunh yoxlahunhk’al skamotz
655 Ho’lahunheb’ yoxlahunhk’al skamotx sho’lahunh yoxlahunhk’al skamotz
656 Wajlahunheb’ yoxlahunhk’al skamotx swajlahunh yoxlahunhk’al skamotz
657 Hujlahunheb yoxlahunhk’al skamotz shujlahunh yoxlahunhk’al skamotz
658 Waxajlahunheb’ yoxlahunhk’al skamotx
swaxajlahunh yoxlahunhk’al skamotz
659 B’alunhlahunheb’ yoxlahunhk’al skamotx
sb’alunhlahunh yoxlahunhk’al skamotz
660 oxlahunhk’al skamotx yoxlahunhk’al skamotz
661 Hune’skanhlahunhk’al skamotx B’ab’el skanhlahunhk’al skamotz
662 Kab’ skanhlahunhk’al skamotx skab’ skanhlahunhk’al skamotz
663 Oxeb’skanhlahunhk’al skamotx yox skanhlahunhk’al skamotz
664 Kanheb’skanhlahunhk’al skamotx skanh skanhlahunhk’al skamotz
665 Howeb’ skanhlahunhk’al skamotx sho’ skanhlahunhk’al skamotz
666 Wajeb’ skanhlahunhk’al skamotx swaj skanhlahunhk’al skamotz
667 Hujeb’skanhlahunhk’al skamotx shuj skanhlahunhk’al skamotz
668 Waxajeb’ skanhlahunhk’al skamotx swaxaj skanhlahunhk’al skamotz
669 B’alunheb’ skanhlahunhk’al skamotx sb’alunh skanhlahunhk’al skamotz
670 Lahunheb’ skanhlahunhk’al skamotx slahunh skanhlahunhk’al skamotz
671 Hunlahunheb’ skanhlahunhk’al skamotx
shunlahunh skanhlahunhk’al skamotz
672 Kab’lahunheb’ skanhlahunhk’al skamotx
skab’lahunh skanhlahunhk’al skamotz
673 Oxlahunheb’ skanhlahunhk’al skamotx
yoxlahunh skanhlahunhk’al skamotz
674 Kanhlahunheb’ skanhlahunhk’al skamotx
skanhlahunh skanhlahunhk’al skamotz
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
675 Holahunheb’ skanhlahunhk’al skamotx
sho’lahunh skanhlahunhk’al skamotz
676 Wajlahunheb’ skanhlahunhk’al skamotx
swajlahunh skanhlahunhk’al skamotz
677 Hujlahunheb skanhlahunhk’al skamotz
shujlahunh skanhlahunhk’al skamotz
678 Waxajlahunheb’ skanhlahunhk’al skamotx
swaxajlahunh skanhlahunhk’al skamotz
679 B’alunhlahunheb’ skanhlahunhk’al skamotx
sb’alunhlahunh skanhlahunhk’al skamotz
680 kanhlahunhk’al skamotx skanhlahunhk’al skamotz
681 Hune’sholahunhk’al skamotx B’ab’el sholahunhk’al skamotz
682 Kab’ sholahunhk’al skamotx skab’ sholahunhk’al skamotz
683 Oxeb’ sholahunhk’al skamotx yox sholahunhk’al skamotz
684 Kanheb’ sholahunhk’al skamotx skanh sholahunhk’al skamotz
685 Howeb’ sholahunhk’al skamotx sho’ sholahunhk’al skamotz
686 Wajeb’ sholahunhk’al skamotx swaj sholahunhk’al skamotz
687 Hujeb’ sholahunhk’al skamotx shuj sholahunhk’al skamotz
688 Waxajeb’ sholahunhk’al skamotx swaxaj sholahunhk’al skamotz
689 B’alunheb’ sholahunhk’al skamotx sb’alunh sholahunhk’al skamotz
690 Lahunheb’ sholahunhk’al skamotx Slahunh sholahunhk’al skamotz
691 Hunlahunheb’ sholahunhk’al skamotx shunlahunh sholahunhk’al skamotz
692 Kab’lahunheb’ sholahunhk’al skamotx
skab’lahunh sholahunhk’al skamotz
693 Oxlahunheb’ sholahunhk’al skamotx yoxlahunh sholahunhk’al skamotz
694 Kanhlahunheb’ sholahunhk’al skamotx
skanhlahunh sholahunhk’al skamotz
695 Ho’lahunheb’ sholahunhk’al skamotx sho’lahunh sholahunhk’al skamotz
696 Wajlahunheb’ sholahunhk’al skamotx swajlahunh sholahunhk’al skamotz
697 Hujlahunheb’ sholahunhk’al skamotx shujlahunh sholahunhk’al skamotz
698 Waxajlahunheb’ sholahunhk’al skamotx
swaxajlahunh sholahunhk’al skamotz
699 B’alunhlahunheb’ sholahunhk’al skamotx
sb’alunhlahunh sholahunhk’al skamotz
700 holahunhk’al skamotx sholahunhk’al skamotz
701 Hune’ swajlahunhk’al skamotx B’ab’el swajlahunhk’al skamotz
702 Kab’ swajlahunhk’al skamotx skab’ swajlahunhk’al skamotz
703 Oxeb’ swajlahunhk’al skamotx yox swajlahunhk’al skamotz
704 Kanheb’ swajlahunhk’al skamotx skanh swajlahunhk’al skamotz
705 Howeb’ swajlahunhk’al skamotx sho’ swajlahunhk’al skamotz
706 Wajeb’ swajlahunhk’al skamotx swaj swajlahunhk’al skamotz
707 Hujeb’ swajlahunhk’al skamotx shuj swajlahunhk’al skamotz
708 Waxajeb’swajlahunhk’a l skamotx swaxaj swajlahunhk’al skamotz
709 B’alunheb’ swajlahunhk’al skamotx sb’alunh swajlahunhk’al skamotz
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
710 Lahunheb’ swajlahunhk’al skamotx slahunh swajlahunhk’al skamotz
711 Hunlahunheb’ swajlahunhk’al skamotx
shunlahunh swajlahunhk’al skamotz
712 Kab’lahunheb’ swajlahunhk’al skamotx
skab’lahunh swajlahunhk’al skamotz
713 Oxlahunheb’ swajlahunhk’al skamotx yoxlahunh swajlahunhk’al skamotz
714 Kanhlahunheb’ swajlahunhk’al skamotx
skanhlahunh swajlahunhk’al skamotz
715 Holahunheb’ swajlahunhk’al skamotx sho’lahunh swajlahunhk’al skamotz
716 Wajlahunheb’ swajlahunhk’al skamotx
swajlahunh swajlahunhk’al skamotz
717 Hujlahunheb’ swajlahunhk’al skamotx shujlahunh swajlahunhk’al skamotz
718 Waxajlahunheb’ swajlahunhk’al skamotx
swaxajlahunh swajlahunhk’al skamotz
719 B’alunhlahunheb’ swajlahunhk’al skamotx
sb’alunhlahunh swajlahunhk’al skamotz
720 wajlahunhk’al skamotx swajlahunhk’al skamotz
721 Hune’shujlahunhk’al skamotx B’ab’el shujlahunhk’al skamotz
722 Kab’ shujlahunhk’al skamotx skab’ shujlahunhk’al skamotz
723 Oxeb’shujlahunhk’al skamotx yox shujlahunhk’al skamotz
724 Kanheb’shujlahunhk’al skamotx skanh shujlahunhk’al skamotz
725 Howeb’shujlahunhk’al skamotx sho’ shujlahunhk’al skamotz
726 Wajeb’shujlahunhk’al skamotx swaj shujlahunhk’al skamotz
727 Hujeb’shujlahunhk’al skamotx shuj shujlahunhk’al skamotz
728 Waxajeb’shujlahunhk’al skamotx swaxaj shujlahunhk’al skamotz
729 B’alunheb’shujlahunhk’al skamotx sb’alunh shujlahunhk’al skamotz
730 Lahunheb’shujlahunhk’al skamotx slahunh shujlahunhk’al skamotz
731 Hunlahunheb’shujlahunhk’al skamotx shunlahunh shujlahunhk’al skamotz
732 Kab’lahunheb’shujlahunhk’al skamotx
skab’lahunh shujlahunhk’al skamotz
733 Oxlahunheb’shujlahunhk’al skamotx yoxlahunh shujlahunhk’al skamotz
734 Kanhlahunheb’shujlahunhk’al skamotx
skanhlahunh shujlahunhk’al skamotz
735 Ho’lahunheb’shujlahunhk’al skamotx sho’lahunh shujlahunhk’al skamotz
736 Wajlahunheb’shujlahunhk’al skamotx swajlahunh shujlahunhk’al skamotz
737 Hujlahunheb’shujlahunhk’al skamotx shujlahunh shujlahunhk’al skamotz
738 Waxajlahunheb’shujlahunhk’al skamotx
swaxajlahunh shujlahunhk’al skamotz
739 B’alunhlahunheb’shujlahunhk’al skamotx
sb’alunhlahunh shujlahunhk’al skamotz
740 hujlahunhk’a skamotx shujlahunhk’al skamotz
741 Hune’ swaxajlahunhk’al skamotx B’ab’el swaxajlahunhk’al skamotz
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
742 Kab’ swaxajlahunhk’al skamotx skab’ swaxajlahunhk’al skamotz
743 Oxeb’ swaxajlahunhk’al skamotx yox swaxajlahunhk’al skamotz
744 Kanheb’ swaxajlahunhk’al skamotx skanh swaxajlahunhk’al skamotz
745 Howeb’ swaxajlahunhk’al skamotx sho’ swaxajlahunhk’al skamotz
746 Wajeb’ swaxajlahunhk’al skamotx swaj swaxajlahunhk’al skamotz
747 Hujeb’ swaxajlahunhk’al skamotx shuj swaxajlahunhk’al skamotz
748 Waxajeb’ swaxajlahunhk’al skamotx swaxaj swaxajlahunhk’al skamotz
749 B’alunheb’ swaxajlahunhk’al skamotx sb’alunh swaxajlahunhk’al skamotz
750 Lahunheb’ swaxajlahunhk’al skamotx slahunh swaxajlahunhk’al skamotz
751 Hunlahunheb’ swaxajlahunhk’al skamotx
shunlahunh swaxajlahunhk’al skamotz
752 Kab’lahunheb’ swaxajlahunhk’al skamotx
skab’lahunh swaxajlahunhk’al skamotz
753 Oxlahunheb’ swaxajlahunhk’al skamotx
yoxlahunh swaxajlahunhk’al skamotz
754 Kanhlahunheb’ swaxajlahunhk’al skamotx
skanhlahunh swaxajlahunhk’al skamotz
755 Ho’lahunheb’ swaxajlahunhk’al skamotx
sho’lahunh swaxajlahunhk’al skamotz
756 Wajlahunheb’ swaxajlahunhk’al skamotx
swajlahunh swaxajlahunhk’al skamotz
757 Hujlahunheb’ swaxajlahunhk’al skamotx
shujlahunh swaxajlahunhk’al skamotz
758 Waxajlahunheb’ swaxajlahunhk’al skamotx
swaxajlahunh swaxajlahunhk’al skamotz
759 B’alunhlahunheb’ swaxajlahunhk’al skamotx
sb’alunhlahunh swaxajlahunhk’al skamotz
760 waxajlahunhk’al skamotx swaxajlahunhk’al skamotz
761 Hune’sb’alunhlahunhk’al skamotx B’ab’el sb’alunhlahunhk’al skamotz
762 Kab’ sb’alunhlahunhk’al skamotx skab’ sb’alunhlahunhk’al skamotz
763 Oxeb’ sb’alunhlahunhk’al skamotx yox sb’alunhlahunhk’al skamotz
764 Kanheb’ sb’alunhlahunhk’al skamotx skanh sb’alunhlahunhk’al skamotz
765 Howeb’ sb’alunhlahunhk’al skamotx sho’ sb’alunhlahunhk’al skamotz
766 Wajeb’ sb’alunhlahunhk’al skamotx swaj sb’alunhlahunhk’al skamotz
767 Hujeb’ sb’alunhlahunhk’al skamotx shuj sb’alunhlahunhk’al skamotz
768 Waxajeb’ sb’alunhlahunhk’al skamotx swaxaj sb’alunhlahunhk’al skamotz
769 B’alunheb’ sb’alunhlahunhk’al skamotx
sb’alunh sb’alunhlahunhk’al skamotz
770 Lahunheb’ sb’alunhlahunhk’al skamotx
slahunh sb’alunhlahunhk’al skamotz
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
771 Hunlahunheb’ sb’alunhlahunhk’al skamotx
shunlahunh sb’alunhlahunhk’al skamotz
772 Kab’lahunheb’ sb’alunhlahunhk’al skamotx
skab’lahunh sb’alunhlahunhk’al skamotz
773 Oxlahunheb’ sb’alunhlahunhk’al skamotx
yoxlahunh sb’alunhlahunhk’al skamotz
774 Kanhlahunheb’ sb’alunhlahunhk’al skamotx
skanhlahunh sb’alunhlahunhk’al skamotz
775 Holahunheb’ sb’alunhlahunhk’al skamotx
sho’lahunh sb’alunhlahunhk’al skamotz
776 Wajlahunheb’ sb’alunhlahunhk’al skamotx
swajlahunh sb’alunhlahunhk’al skamotz
777 Hujlahunheb’ sb’alunhlahunhk’al skamotx
shujlahunh sb’alunhlahunhk’al skamotz
778 Waxajlahunheb’ sb’alunhlahunhk’al skamotx
swaxajlahunh sb’alunhlahunhk’al skamotz
779 B’alunhlahunheb’ sb’alunhlahunhk’al skamotx
sb’alunhlahunh sb’alunhlahunhk’al skamotz
780 b’alunhlahunhk’al skamotx sb’alunhlahunhk’al skamotz
781 Hune’ shunmotz skamotx B’ab’el shunmotz skamotz
782 Kab’ shunmotz skamotx skab’ shunmotz skamotz
783 Oxeb’ shunmotz skamotx yox shunmotz skamotz
784 Kanheb’ shunmotz skamotx skanh shunmotz skamotz
785 Howeb’ shunmotz skamotx sho’ shunmotz skamotz
786 Wajeb’ shunmotz skamotx swaj shunmotz skamotz
787 Hujeb’ shunmotz skamotx shuj shunmotz skamotz
788 Waxajeb’ shunmotz skamotx swaxaj shunmotz skamotz
789 B’alunheb’ shunmotz skamotx sb’alunh shunmotz skamotz
790 Lahunheb’ shunmotz skamotx slahunh shunmotz skamotz
791 Hunlahunheb’ shunmotz skamotx shunlahunh shunmotz skamotz
792 Kab’lahunheb’ shunmotz skamotx skab’lahunh shunmotz skamotz
793 Oxlahunheb’ shunmotz skamotx yoxlahunh shunmotz skamotz
794 Kanhlahunheb’ shunmotz skamotx skanhlahunh shunmotz skamotz
795 Holahunheb’ shunmotz skamotx sho’lahunh shunmotz skamotz
796 Wajlahunheb’ shunmotz skamotx swajlahunh shunmotz skamotz
797 Hujlahunheb’ shunmotz skamotx shujlahunh shunmotz skamotz
798 Waxajlahunheb’ shunmotz skamotx swaxajlahunh shunmotz skamotz
799 B’alunhlahunheb’ shunmotz skamotx sb’alunhlahunh shunmotz skamotz
800 Skamotx skamotz
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
801 Hune’ yoxmotx B’ab’el yoxmotz
802 Kab’ yoxmotx skab’ yoxmotz
803 Oxeb’ yoxmotx yox yoxmotz
804 Kanheb’ yoxmotx skanh yoxmotz
805 Howeb’ yoxmotx sho’ yoxmotz
806 Wajeb’ yoxmotx swaj yoxmotz
807 Hujeb’ yoxmotx shuj yoxmotz
808 Waxajeb’ yoxmotx Swaxaj yoxmotz
809 B’alunheb’ yoxmotx sb’alunh yoxmotz
810 Lahunheb’ yoxmotx slahunh yoxmotz
811 Hunlahunheb’ yoxmotx shunlahunh yoxmotz
812 Kab’lahunheb’ yoxmotz skab’lahunh yoxmotz
813 Oxlahunheb’ yoxmotx yoxlahunh yoxmotz
814 Kanhlahunheb’ yoxmotx skanhlahunh yoxmotz
815 Holahunheb’ yoxmotx sho’lahunh yoxmotz
816 Wajlahunheb’ yoxmotx swajlahunh yoxmotz
817 Hujlahunheb’ yoxmotx shujlahunh yoxmotz
818 Waxajlahunheb’ yoxmotx swaxajlahunh yoxmotz
819 B’alunhlahunheb’ yoxmotx sb’alunhlahunh yoxmotz
820 Hunk’al yoxmotx Shunk’al yoxmotz
821 Hune’skak’al yoxmotx B’ab’el skak’al yoxmotz
822 Kab’ skak’al yoxmotx skab’ skak’al yoxmotz
823 Oxeb’ skak’al yoxmotx yox skak’al yoxmotz
824 Kanheb’ skak’al yoxmotx skanh skak’al yoxmotz
825 Howeb’ skak’al yoxmotx sho’ skak’al yoxmotz
826 Wajeb’ skak’al yoxmotx swaj skak’al yoxmotz
827 Hujeb’ skak’al yoxmotx shuj skak’al yoxmotz
828 Waxajeb’ skak’al yoxmotx swaxaj skak’al yoxmotz
829 B’alunheb’ skak’al yoxmotx sb’alunh skak’al yoxmotz
830 Lahunheb’ skak’al yoxmotx slahunh skak’al yoxmotz
831 Hunlahunheb’ skak’al yoxmotx shunlahunh skak’al yoxmotz
832 Kab’lahunheb’ skak’al yoxmotx skab’lahunh skak’al yoxmotz
833 Oxlahunheb’ skak’al yoxmotx yoxlahunh skak’al yoxmotz
834 Kanhlahunheb’ skak’al yoxmotx skanhlahunh skak’al yoxmotz
835 Ho’lahunheb’ skak’al yoxmotx sho’lahunh skak’al yoxmotz
836 Wajlahunheb’ skak’al yoxmotx swajlahunh skak’al yoxmotz
837 Hujlahunheb’ skak’al yoxmotx shujlahunh skak’al yoxmotz
838 Waxajlahunheb’ skak’al yoxmotx swaxajlahunh skak’al yoxmotz
839 B’alunhlahunheb’ skak’al yoxmotx sb’alunhlahunh skak’al yoxmotz
840 Kak’al yoxmotx skak’al yoxmotz
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
841 Hune’yoxk’al yoxmotx B’ab’el yoxk’al yoxmotz
842 Kab’ yoxk’al yoxmotx skab’ yoxk’al yoxmotz
843 Oxeb’ yoxk’al yoxmotx yox yoxk’al yoxmotz
844 Kanheb’ yoxk’al yoxmotx skanh yoxk’al yoxmotz
845 Howeb’ yoxk’al yoxmotx sho’ yoxk’al yoxmotz
846 Wajeb’ yoxk’al yoxmotx swaj yoxk’al yoxmotz
847 Hujeb’ yoxk’al yoxmotx shuj yoxk’al yoxmotz
848 Waxajeb’ yoxk’al yoxmotx swaxaj yoxk’al yoxmotz
849 B’alunheb’ yoxk’al yoxmotx sb’alunh yoxk’al yoxmotz
850 Lahunheb’ yoxk’al yoxmotx slahunh yoxk’al yoxmotz
851 Hunlahunheb’ yoxk’al yoxmotx shunlahunh yoxk’al yoxmotz
852 Kab’lahunheb’ yoxk’al yoxmotx skab’lahunh yoxk’al yoxmotz
853 Oxlahunheb’ yoxk’al yoxmotx yoxlahunh yoxk’al yoxmotz
854 Kanhlahunheb’yoxk’al yoxmotx skanhlahunh yoxk’al yoxmotz
855 Ho’lahunheb’ yoxk’al yoxmotx sho’lahunh yoxk’al yoxmotz
856 Wajlahunheb’ yoxk’al yoxmotx swajlahunh yoxk’al yoxmotz
857 Hujlahunheb’ yoxk’al yoxmotx shujlahunh yoxk’al yoxmotzal
858 Waxajlahunheb’yoxk’al yoxmotx swaxajlahunh yoxk’al yoxmotz
859 B’alunhlahunheb’ yoxk’al yoxmotx sb’alunhlahunh yoxk’al yoxmotz
860 oxk’al yoxmotx yoxk’al yoxmotz
861 Hune’ skanhk’al yoxmotx B’ab’el skanhk’al yoxmotz
862 Kab’ skanhk’al yoxmotx skab’ skanhk’al yoxmotz
863 Oxeb’ skanhk’al yoxmotx yox skanhk’al yoxmotz
864 Kanheb’ skanhk’al yoxmotx skanh skanhk’al yoxmotz
865 Howeb’ skanhk’al yoxmotx sho’ skanhk’al yoxmotz
866 Wajeb’ skanhk’al yoxmotx swaj skanhk’al yoxmotzl
867 Hujeb’ skanhk’al yoxmotx shuj skanhk’al yoxmotz
868 Waxajeb’ skanhk’al yoxmotx swaxaj skanhk’al yoxmotz
869 B’alunheb’ skanhk’al yoxmotx sb’alunh skanhk’al yoxmotz
870 Lahunheb’ skanhk’al yoxmotx slahunh skanhk’al yoxmotz
871 Hunlahunheb’ skanhk’al yoxmotx shunlahunh skanhk’al yoxmotz
872 Kab’lahunheb’ skanhk’al yoxmotx skab’lahunh skanhk’al yoxmotz
873 Oxlahunheb’ skanhk’al yoxmotx yoxlahunh skanhk’al yoxmotz
874 Kanhlahunheb’ skanhk’al yoxmotx skanhlahunh skanhk’al yoxmotz
875 Ho’lahunheb’ skanhk’al yoxmotx sho’lahunh skanhk’al yoxmotz
876 Wajlahunheb’ skanhk’al yoxmotx swajlahunh skanhk’al yoxmotz
877 Hujlahunheb’ skanhk’al yoxmotx shujlahunh skanhk’al yoxmotz
878 Waxajlahunheb’ skanhk’al yoxmotx swaxajlahunh skanhk’al yoxmotz
879 B’alunhlahunheb’ skanhk’al yoxmotx sb’alunhlahunh skanhk’al yoxmotz
880 kanhk’al yoxmotx skanhk’al yoxmotz
881 Hune’ shok’al yoxmotx B’ab’el shok’al yoxmotz
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
882 Kab’ shok’al yoxmotx skab’ shok’al yoxmotz
883 Oxeb’ shok’al yoxmotx yox shok’al yoxmotz
884 Kanheb’ shok’al yoxmotx skanh shok’al yoxmotzl
885 Howeb’ shok’al yoxmotx sho’ shok’al yoxmotzal
886 Wajeb’ shok’al yoxmotx swaj shok’al yoxmotz
887 Hujeb’ shok’al yoxmotx shuj shok’al yoxmotz
888 Waxajeb’ shok’al yoxmotx swaxaj shok’al yoxmotz
889 B’alunheb’ shok’al yoxmotx sb’alunh shok’al yoxmotz
890 Lahunheb’ shok’al yoxmotx slahunh shok’al yoxmotz
891 Hunlahunheb’ shok’al yoxmotx shunlahunh shok’al yoxmotz
892 Kab’lahunheb’ shok’al yoxmotx skab’lahunh shok’al yoxmotz
893 Oxlahunheb’ shok’al yoxmotx yoxlahunh shok’al yoxmotz
894 Kanhlahunheb’ shok’al yoxmotx skanhlahunh shok’al yoxmotz
895 Ho’lahunheb’ shok’al yoxmotx sho’lahunh shok’al yoxmotz
896 Wajlahunheb’ shok’al yoxmotx swajlahunh shok’al yoxmotz
897 Hujlahunheb’ shok’al yoxmotx Shujlahunh shok’al yoxmotz
898 Waxajlahunheb’ shok’al yoxmotx Swaxajlahunh shok’al yoxmotz
899 B’alunhlahunheb’ shok’al yoxmotx sb’alunhlahunh shok’al yoxmotz
900 Hok’al yoxmotx shok’al yoxmotz
901 Hune’ swajk’al yoxmotx B’ab’el swajk’al yoxmotz
902 Kab’ swajk’al yoxmotx skab’ swajk’al yoxmotz
903 Oxeb’ swajk’al yoxmotx yox swajk’al yoxmotz
904 Kanheb’ swajk’al yoxmotx skanh swajk’al yoxmotz
905 Howeb’ swajk’al yoxmotx sho’ swajk’al yoxmotz
906 Wajeb’ swajk’al yoxmotx swaj swajk’al yoxmotz
907 Hujeb’ swajk’al yoxmotx shuj swajk’al yoxmotza
908 Waxajeb’ swajk’al yoxmotx swaxaj swajk’al yoxmotz
909 B’alunheb’ swajk’al yoxmotx sb’alunh swajk’al yoxmotz
910 Lahunheb’ swajk’al yoxmotx slahunh swajk’al yoxmotz
911 Hunlahunheb’ swajk’al yoxmotx shunlahunh swajk’al yoxmotz
912 Kab’lahunheb’ swajk’al yoxmotx skab’lahunh swajk’al yoxmotz
913 Oxlahunheb’ swajk’al yoxmotx yoxlahunh swajk’al yoxmotz
914 Kanhlahunheb’ swajk’al yoxmotx skanhlahunh swajk’al yoxmotz
915 Holahunheb’ swajk’al yoxmotx sho’lahunh swajk’al yoxmotz
916 Wajlahunheb’ swajk’al yoxmotx swajlahunh swajk’al yoxmotz
917 Hujlahunheb’ swajk’al yoxmotx shujlahunh swajk’al yoxmotz
918 Waxajlahunheb’ swajk’al yoxmotx swaxajlahunh swajk’al yoxmotz
919 B’alunhlahunheb’ swajk’al yoxmotx sb’alunhlahunh swajk’al yoxmotz
920 Wajk’al yoxmotx swajk’al yoxmotz
921 Hune’ shujk’al yoxmotx B’ab’el shujk’al yoxmotz
922 Kab’ shujk’al yoxmotx skab’ shujk’al yoxmotz
923 Oxeb’ shujk’al yoxmotx yox shujk’al yoxmotz
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
924 Kanheb’ shujk’al yoxmotx skanh shujk’al yoxmotz
925 Howeb’ shujk’al yoxmotx sho’ shujk’al yoxmotz
926 Wajeb’ shujk’al yoxmotx swaj shujk’al yoxmotz
927 Hujeb’ shujk’al yoxmotx shuj shujk’al yoxmotz
928 Waxajeb’ shujk’al yoxmotx swaxaj shujk’al yoxmotz
929 B’alunheb’ shujk’al yoxmotx sb’alunh shujk’al yoxmotz
930 Lahunheb’ shujk’al yoxmotx slahunh shujk’al yoxmotz
931 Hunlahunheb’ shujk’al yoxmotx shunlahunh shujk’al yoxmotz
932 Kab’lahunheb’ shujk’al yoxmotx skab’lahunh shujk’al yoxmotz
933 Oxlahunheb’ shujk’al yoxmotx yoxlahunh shujk’al yoxmotz
934 Kanhlahunheb’ shujk’al yoxmotx skanhlahunh shujk’al yoxmotz
935 Holahunheb’ shujk’al yoxmotx sho’lahunh shujk’al yoxmotz
936 Wajlahunheb’ shujk’al yoxmotx swajlahunh shujk’al yoxmotz
937 Hujlahunheb’ shujk’al yoxmotx shujlahunh shujk’al yoxmotz
938 Waxajlahunheb’ shujk’al yoxmotx swaxajlahunh shujk’al yoxmotz
939 B’alunhlahunheb’ shujk’al yoxmotx sb’alunhlahunh shujk’al yoxmotz
940 hujk’al yoxmotx shujk’al yoxmotz
941 Hune’swaxajk’al yoxmotx B’ab’el swaxajk’al yoxmotz
942 Kab’ swaxajk’al yoxmotx skab’ swaxajk’al yoxmotz
943 Oxeb’ swaxajk’al yoxmotx yox swaxajk’al yoxmotz
944 Kanheb’ swaxajk’al yoxmotx skanh swaxajk’al yoxmotz
945 Howeb’ swaxajk’al yoxmotx sho’ swaxajk’al yoxmotz
946 Wajeb’ swaxajk’al yoxmotx swaj swaxajk’al yoxmotz
947 Hujeb’ swaxajk’al yoxmotx shuj swaxajk’al yoxmotz
948 Waxajeb’ swaxajk’al yoxmotx swaxaj swaxajk’al yoxmotz
949 B’alunheb’ swaxajk’al yoxmotx sb’alunh swaxajk’al yoxmotz
950 Lahunheb’ swaxajk’al yoxmotx slahunh swaxajk’al yoxmotz
951 Hunlahunheb’ swaxajk’al yoxmotx shunlahunh swaxajk’al yoxmotz
952 Kab’lahunheb’ swaxajk’al yoxmotx skab’lahunh swaxajk’al yoxmotz
953 Oxlahunheb’ swaxajk’al yoxmotx yoxlahunh swaxajk’al yoxmotz
954 Kanhlahunheb’ swaxajk’al yoxmotx skanhlahunh swaxajk’al yoxmotz
955 Ho’lahunheb’ swaxajk’al yoxmotx sho’lahunh swaxajk’al yoxmotz
956 Wajlahunheb’ swaxajk’al yoxmotx swajlahunh swaxajk’al yoxmotz
957 Hujlahunheb’ swaxajk’al yoxmotx shujlahunh swaxajk’al yoxmotz
958 Waxajlahunheb’ swaxajk’al yoxmotx swaxajlahunh swaxajk’al yoxmotz
959 B’alunhlahunheb’ swaxajk’al yoxmotx sb’alunhlahunh swaxajk’al yoxmotz
960 waxajk’al yoxmotx swaxajk’al yoxmotz
961 Hune’ sb’alunhk’al yoxmotx B’ab’el sb’alunhk’al yoxmotz
962 Kab’ sb’alunhk’al yoxmotx skab’ sb’alunhk’al yoxmotz
963 Oxeb’ sb’alunhk’al yoxmotx yox sb’alunhk’al yoxmotz
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
964 Kanheb’ sb’alunhk’al yoxmotx skanh sb’alunhk’al yoxmotz
965 Howeb’ sb’alunhk’al yoxmotx sho’ sb’alunhk’al yoxmotz
966 Wajeb’ sb’alunhk’al yoxmotx swaj sb’alunhk’al yoxmotz
967 Hujeb’ sb’alunhk’al yoxmotx shuj sb’alunhk’al yoxmotz
968 Waxajeb’ sb’alunhk’al yoxmotx swaxaj sb’alunhk’al yoxmotz-
969 B’alunheb’ sb’alunhk’al yoxmotx sb’alunh sb’alunhk’al yoxmotz
970 Lahunheb’ sb’alunhk’al yoxmotx slahunh sb’alunhk’al yoxmotz
971 Hunlahunheb’ sb’alunhk’al yoxmotx shunlahunh sb’alunhk’al yoxmotz
972 Kab’lahunheb’ sb’alunhk’al yoxmotx skab’lahunh sb’alunhk’al yoxmotz
973 Oxlahunheb’ sb’alunhk’al yoxmotx yoxlahunh sb’alunhk’al yoxmotz
974 Kanhlahunheb’ sb’alunhk’al yoxmotx skanhlahunh sb’alunhk’al yoxmotz
975 Ho’lahunheb’ sb’alunhk’al yoxmotx sho’lahunh sb’alunhk’al yoxmotz
976 Wajlahunheb’ sb’alunhk’al yoxmotx swajlahunh sb’alunhk’al yoxmotz
977 Hujlahunheb’ sb’alunhk’al yoxmotx shujlahunh sb’alunhk’al yoxmotz
978 Waxajlahunheb’ sb’alunhk’al yoxmotx swaxajlahunh sb’alunhk’al yoxmotz
979 B’alunhlahunheb’ sb’alunhk’al yoxmotx sb’alunhlahunh sb’alunhk’al yoxmotz
980 B’alunhk’al yoxmotx sb’alunhk’al yoxmotz
981 Hune’ slahunhk’al yoxmotx B’ab’el slahunhk’al yoxmotz
982 Kab’ slahunhk’al yoxmotx skab’ slahunhk’al yoxmotz
983 Oxeb’ slahunhk’al yoxmotx yox slahunhk’al yoxmotza
984 Kanheb’ slahunhk’al yoxmotx skanh slahunhk’al yoxmotz
985 Howeb’ slahunhk’al yoxmotx sho’ slahunhk’al yoxmotz
986 Wajeb’ slahunhk’al yoxmotx swaj slahunhk’al yoxmotz
987 Hujeb’ slahunhk’al yoxmotx shuj slahunhk’al yoxmotz
988 Waxajeb’ slahunhk’al yoxmotx swaxaj slahunhk’al yoxmotz
989 B’alunheb’ slahunhk’al yoxmotx sb’alunh slahunhk’al yoxmotz
990 Lahunheb’ slahunhk’al yoxmotx slahunh slahunhk’al yoxmotz
991 Hunlahunheb’ slahunhk’al yoxmotx shunlahunh slahunhk’al yoxmotz
992 Kab’lahunheb’ slahunhk’al yoxmotx skab’lahunh slahunhk’al yoxmotz
993 Oxlahunheb’ slahunhk’al yoxmotx yoxlahunh slahunhk’al yoxmotz
994 Kanhlahunheb’ slahunhk’al yoxmotx skanhlahunh slahunhk’al yoxmotz
995 Ho’lahunheb’ slahunhk’al yoxmotx sho’lahunh slahunhk’al yoxmotz
996 Wajlahunheb’ slahunhk’al yoxmotx swajlahunh slahunhk’al yoxmotz
997 Hujlahunheb’ slahunhk’al yoxmotx shujlahunh slahunhk’al yoxmotz
998 Waxajlahunheb’ slahunhk’al yoxmotx swaxajlahunh slahunhk’al yoxmotz
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
999 B’alunhlahunheb’ slahunhk’al yoxmotx sb’alunhlahunh slahunhk’al yoxmotz
1000 lahunhk’al yoxmotx slahunhk’al yoxmotz
1001 Hune’shunlahunhk’al yoxmotx B’ab’el shunlahunhk’al yoxmotz
1002 Kab’ shunlahunhk’al yoxmotx skab’ shunlahunhk’al yoxmotz
1003 Oxeb’ shunlahunhk’al yoxmotx yox shunlahunhk’al yoxmotz
1004 Kanheb’ shunlahunhk’al yoxmotx skanh shunlahunhk’al yoxmotz
1005 Howeb’ shunlahunhk’al yoxmotx sho’ shunlahunhk’al yoxmotz
1006 Wajeb’ shunlahunhk’al yoxmotx swaj shunlahunhk’al yoxmotz
1007 Hujeb’ shunlahunhk’al yoxmotx shuj shunlahunhk’al yoxmotz
1008 Waxajeb’ shunlahunhk’al yoxmotx swaxaj shunlahunhk’al yoxmotz
1009 B’alunheb’ shunlahunhk’al yoxmotx sb’alunh shunlahunhk’al yoxmotz
1010 Lahunheb’ shunlahunhk’al yoxmotx slahunh shunlahunhk’al yoxmotz
1011 Hunlahunheb’ shunlahunhk’al yoxmotz shunlahunh shunlahunhk’al yoxmotz
1012 Kab’lahunheb’ shunlahunhk’al yoxmotx skab’lahunh shunlahunhk’al yoxmotz
1013 Oxlahunheb’ shunlahunhk’al yoxmotz yoxlahunh shunlahunhk’al yoxmotz
1014 Kanhlahunheb’ shunlahunhk’al yoxmotx
skanhlahunh shunlahunhk’al yoxmotz
1015 Ho’lahunheb’ shunlahunhk’al yoxmotx sho’lahunh shunlahunhk’al yoxmotz
1016 Wajlahunheb’ shunlahunhk’al yoxmotx swajlahunh shunlahunhk’al yoxmotz
1017 Hujlahunheb’ shunlahunhk’al yoxmotx shujlahunh shunlahunhk’al yoxmotz
1018 Waxajlahunheb’ shunlahunhk’al yoxmotx
swaxajlahunh shunlahunhk’al yoxmotz
1019 B’alunhlahunheb’ shunlahunhk’al yoxmotx
sb’alunhlahunh shunlahunhk’al yoxmotz
1020 hunlahunhk’al yoxmotx shunlahunhk’al yoxmotz
1021 Hune’skab’lahunhk’al yoxmotx B’ab’el skab’lahunhk’al yoxmotz
1022 Kab’ skab’lahunhk’al yoxmotx skab’ skab’lahunhk’al yoxmotz
1023 Oxeb’ skab’lahunhk’al yoxmotx yox skab’lahunhk’al yoxmotz
1040 kab’lahunhk’al yoxmotx skab’lahunhk’al yoxmotz
1041 Hune’syoxlahunhk’al yoxmotx B’ab’el syoxlahunhk’al yoxmotz
1042 Kab’ syoxlahunhk’al yoxmotx skab’ syoxlahunhk’al yoxmotz
1043 Oxeb’ syoxlahunhk’al yoxmotx yox syoxlahunhk’al yoxmotz
1060 yoxlahunhk’al yoxmotx syoxlahunhk’al yoxmotz
1061 Hune’ skanhlahunhk’al yoxmotx B’ab’el skanhlahunhk’al yoxmotz
1062 Kab’ skanhlahunhk’al yoxmotx skab’ skanhlahunhk’al yoxmotz
1063. Oxeb’ skanhlahunhk’al yoxmotx yox skanhlahunhk’al yoxmotz
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
1080 kanhlahunhk’al yoxmotx skanhlahunhk’al yoxmotz
1081 Hune’ sholahunhk’al yoxmotx B’ab’el sholahunhk’al yoxmotz
1082 Kab’ sholahunhk’al yoxmotx skab’ sholahunhk’al yoxmotz
1083 Oxeb’ sholahunhk’al yoxmotx yox sholahunhk’al yoxmotz
1100 holahunhk’al yoxmotx sholahunhk’al yoxmotz
1101 Hune’swajlahunhk’al yoxmotx B’ab’el swajlahunhk’al yoxmotz
1102 Kab’ swajlahunhk’al yoxmotx skab’ swajlahunhk’al yoxmotz
1103 Oxeb’ swajlahunhk’al yoxmotx yox swajlahunhk’al yoxmotza
1120 wajlahunhk’al yoxmotx swajlahunhk’al yoxmotz
1121 Hune’shujlahunhk’al yoxmotx B’ab’el shujlahunhk’al yoxmotz
1122 Kab’ shujlahunhk’al yoxmotx skab’ shujlahunhk’al yoxmotz
1123 Oxeb’ shujlahunhk’al yoxmotx yox shujlahunhk’al yoxmotza
1140 hujlahunhk’al yoxmotx shujlahunhk’al yoxmotz
1141 Hune’ swaxajlahunhk’al yoxmotx B’ab’el swaxajlahunhk’al yoxmotz
1142 Kab’swaxajlahunhk’a yoxmotx skab’ swaxajlahunhk’al yoxmotz
1143 Oxeb’swaxajlahunhk’a yoxmotx yox swaxajlahunhk’al yoxmotz
1160 waxajlahunhk’a yoxmotx swaxajlahunhk’al yoxmotz
1161 Hune’ sb’alunhlahunhk’al yoxmotx B’ab’el sb’alunhlahunhk’al yoxmotz
1162 Kab’ sb’alunhlahunhk’al yoxmotx skab’ sb’alunhlahunhk’al yoxmotz
1163 Oxeb’ sb’alunhlahunhk’al yoxmotx yox sb’alunhlahunhk’al yoxmotz
1180 b’alunhlahunhk’al yoxmotx sb’alunhlahunhk’al yoxmotz
1181 Hune’ shunmotz yoxmotx B’ab’el shunmotz yoxmotz-
1182 Kab’ shunmotz yoxmotx skab’ shunmotz yoxmotz
1183 Oxeb’ shunmotz yoxmotx yox shunmotz yoxmotz
1200 Ooxmotx yoxmotz
1201 Hune’ skanhmotx B’ab’el skanhmotz
1202 Kab’ skanhmotx skab’ skanhmotza
1203 Oxeb’ skanhmotx yox skanhmotz
1220 Hunk’al skanhmotx yet skanhmotz
1221 Hune’ skak’al skanhmotx B’ab’el skak’al skanhmotz
1222 Kab’ skak’al skanhmotx skab’ skak’al skanhmotz
1223 Oxeb’ skak’al skanhmotx yox skak’al skanhmotz
1240 kak’al skanhmotx skak’al skanhmotzl
1241 Hune’ yoxk’al skanhmotx B’ab’el yoxk’al skanhmotz
1242 Kab’ yoxk’al skanhmotx skab’ yoxk’al skanhmotz
1243 Oxeb’ yoxk’al skanhmotx yox yoxk’al skanhmotz
1260 oxk’al skanhmotx yoxk’al skanhmotz
1261 Hune’ skanhk’al skanhmotx B’ab’el skanhk’al skanhmotz
1262 Kab’ skanhk’al skanhmotx skab’ skanhk’al skanhmotz
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
1263 Oxeb’ skanhk’al skanhmotx yox skanhk’al skanhmotz
1280 Kanhk’al skanhmotx skanhk’al skanhmotz
1281 Hune’shok’al skanhmotx B’ab’el shok’al skanhmotz
1282 Kab’ shok’al skanhmotx skab’ shok’al skanhmotz
1283 Oxeb’ shok’al skanhmotx yox shok’al skanhmotz
1300 Hok’al skanhmotx shok’al skanhmotz
1301 Hune’ swajk’al skanhmotx B’ab’el swajk’al skanhmotz
1302 Kab’ swajk’al skanhmotx skab’ swajk’al skanhmotz
1303 Oxeb’ swajk’al skanhmotx yox swajk’al skanhmotz
1320 Wajk’al skanhmotx swajk’al skanhmotz
1321 Hune’shujk’al skanhmotx B’ab’el shujk’al skanhmotz
1322 Kab’ shujk’al skanhmotx skab’ shujk’al skanhmotz
1323 Oxeb’ shujk’al skanhmotx yox shujk’al skanhmotz
1340 hujk’al skanhmotx shujk’al skanhmotz
1341 Hune’ swaxajk’al skanhmotx B’ab’el swaxajk’al skanhmotz
1342 Kab’ swaxajk’al skanhmotx skab’ swaxajk’al skanhmotz
1343 Oxeb’ swaxajk’al skanhmotx yox swaxajk’al skanhmotz
1360 waxajk’al skanhmotx swaxajk’al skanhmotz
1361 Hune’ sb’alunhk’al skanhmotx B’ab’el sb’alunhk’al skanhmotz
1362 Kab’ sb’alunhk’al skanhmotx skab’ sb’alunhk’al skanhmotz
1363 Oxeb’ sb’alunhk’al skanhmotx yox sb’alunhk’al skanhmotz
1380 b’alunhk’al skanhmotx sb’alunhk’al skanhmotz
1381 Hune’slahunhk’al skanhmotx B’ab’el slahunhk’al skanhmotz
1382 Kab’ slahunhk’al skanhmotx skab’ slahunhk’al skanhmotz
1383 Oxeb’ slahunhk’al skanhmotx yox slahunhk’al skanhmotz
1400 lahunhk’al skanhmotx slahunhk’al skanhmotz
1401 Hune’shunlahunhk’al skanhmotx B’ab’el shunlahunhk’al skanhmotz
1402 Kab’ shunlahunhk’al skanhmotx skab’ shunlahunhk’al skanhmotz
1420 hunlahunhk’al skanhmotx Shunlahunhk’al skanhmotz
1440 Kab’lahunhk’al skanhmotx skab’lahunhk’al skanhmotz
1460 Oxlahunhk’al skanhmotx Yoxlahunhk’al skanhmotz
1480 Kanhlahunhk’al skanhmotx skanhlahunhk’al skanhmotz
1500 Holahunhk’al skanhmotx sholahunhk’al skanhmotz
1520 Wajlahunhk’al skanhmotx swajlahunhk’al skanhmotz
1540 Hujlahunhk’al skanhmotx shujlahunhk’al skanhmotz
1560 Waxajlahunhk’al skanhmotx swaxajlahunhk’al skanhmotz
1580 B’alunhlahunhk’al skanhmotx sb’alunhlahunhk’al skanhmotz
1600 Kanhmotx skanhmotz
2000 Homotx Sho’motz
2400 Wajmotx swajmotz
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
2800 Hujmotx shujmotz
3200 Waxajmotx swaxajmotz
3600 B’alunhmotx sb’alunhmotz
4000 Lahunhmotx slahunhmotz
4400 Hunlahunmotx shunlahunmotz
4800 Kab’lahunhmotx skab’lahunhmotz
5200 Oxlahunhmotx yoxlahunhmotz
5600 Kanhlahunhmotx skanhlahunhmotz
6000 Holahunhmotx Sho’lahunhmotz
6400 Wajlahunhmotx swajlahunhmotz
6800 Hujlahunhmotx shujlahunhmotz
7200 Waxajlahunhmotx Swaxajlahunhmotz
7600 B’alunhlahunhmotx sb’alunhlahunhmotz
7601 Hune’ shuntx’uy B’ab’el shuntx’uy
7602 Kab’ shuntx’uy sKab’ shuntx’uy
7603 Oxeb’ shuntx’uy yox shuntx’uy
7620 Hunk’al shuntx’uy shunk’al shuntx’uy
7640 Kak’al shuntx’uy skak’al shuntx’uy
7660 Oxk’al shuntx’uy yoxk’al shuntx’uy
7680 Kanhk’al shuntx’uy skanhk’al shuntx’uy
7100 Hok’al shuntx’uy shok’al shuntx’uy
7120 Wajk’al shuntx’uy swajk’al shuntx’uy
7140 Hujk’al shuntx’uy shujk’al shuntx’uy
7160 Waxajk’al shuntx’uy swaxajk’al shuntx’uy
7180 B’alunhk’al shuntx’uy Sb’alunhk’al shuntx’uy
7200 Lahunhk’al shuntx’uy slahunhk’al shuntx’uy
7220 Hunlahunhk’al shuntx’uy shunlahunhk’al shuntx’uy
7240 Kab’lanhunhk’al shuntx’uy skab’lanhunhk’al shuntx’uy
7260 Oxlahunhk’al shuntx’uy yoxlahunhk’al shuntx’uy
7280 Kanhlahunhk’al shuntx’uy skanhlahunhk’al shuntx’uy
7300 Holahunhk’al shuntx’uy sholahunhk’al shuntx’uy
7320 Wajlahunhk’al shuntx’uy swajlahunhk’al shuntx’uy
7340 Hujlahunhk’al shuntx’uy shujlahunhk’al shuntx’uy
7360 Waxajlahunhk’al shuntx’uy swaxajlahunhk’al shuntx’uy
7380 B’alunhlahunhk’al shuntx’uy Sb’alunhlahunhk’al shuntx’uy
7381 Hune’ shunmotx shuntx’uy b’ab’el shunmotz shuntx’uy
8000 Huntx’uy shuntx’uy
8001 Hune’ skatx’uy B’ab’el skatx’uy
8002 Kab’ skatx’uy skab’ skatx’uy
8020 Hunk’al s katx’uy shunk’al skatx’uy
8040 Kak’al skatx’uy skak’al skatx’uy
8060 Oxk’al skatx’uy yoxk’al skatx’uy
8080 Kanhk’al skatx’uy skanhk’al skatx’uy
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
8100 Hok’al skatx’uy shok’al skatx’uy
16000 Katx’uy skatx’uy
24000 Oxtx’uy yoxtx’uy
32000 Kanhtx’uy skanhtx’uy
40000 Hotx’uy shotx’uy
48000 Wajtx’uy sWajtx’uy
56000 Hujtx’uy sHujtx’uy
64000 Waxajtx’uy sWaxajtx’uy
72000 B’alunhtx’uy sB’alunhtx’uy
80000 Lahunhtx’uy sLahunhtx’uy
88000 Hunlahunhtx’uy sHunlahunhtx’uy
96000 Kab’lahunhtx’uy sKab’lahunhtx’uy
104000 Oxlahunhtx’uy sOxlahunhtx’uy
112000 Kanhlahunhtx’uy skanhlahunhtx’uy
120000 Holahunhtx’uy sholahunhtx’uy
128000 Wajlahunhtx’uy swajlahunhtx’uy
136000 Hujlahunhtx’uy shujlahunhtx’uy
144000 Waxajlahunhtx’uy swaxajlahunhtx’uy
152000 B’alunhlahunhtx’uy Sb’alunhlahunhtx’uy
152001 Hune’ shunk’alab’ B’ab’el shunkalab’
152002 Kab’ shunk’alab’ skab’ shunkalab’
152400 Hunmotx shunk’alab’ shunmotz shunkalab’
152800 Kamotx shunk’alab’ skamotz shunkalab’
160000 Hunk’alab’ shunkalab’
320000 Kak’alab’ skakalab’
480000 Oxk’alab’ yoxkalab’
640000 Kanhk’alab’ skanhkalab’
800000 Hok’alab’ Sho’kalab’
960000 Wajk’alab’ swajkalab’
1120000 Hujk’alab’ shujkalab’
1280000 Waxajk’alab’ swaxajkalab’
1440000 B’alunk’alab’ Sb’alunkalab’
1600000 Lahunhk’alab’ slahunhkalab’
1760000 Hunlahunhk’alab’ shunlahunhkalab’
1920000 Kab’lanhunhk’alab’ skab’lanhunhkalab’
2080000 Oxlahunhk’alab’ yoxlahunhkalab’
2240000 Kanhlahunk’alab’ skanhlahunkalab’
2400000 Holahunhk’alab’ sholahunhkalab’
2560000 Wajlahunhk’alab’ swajlahunhkalab’
2720000 Hujlahunhk’alab’ shujlahunhkalab’
2880000 Waxajlahunhk’alab’ swaxajlahunhkalab’
3040000 B’alunhlahunk’alab’ Sb’alunhlahunkalab’
Número decimal
Popti’ cardinal Popti’ ordinal
3040001 Hune’ shunk’unhah B’ab’el shunk’unhah
3040002 Kab’eb’ shunk’unhah skab’ k’unhah
3040020 Hunk’al shunk’unhal shunk’al k’unhah
3040021 Hune’ skak’al shunk’unhah B’ab’el skak’al k’unhah
3040401 Hune skamotz shunk’unhah B’ab’el skamotz k’unhah
3040800 Kamotz shunk’unhah skamotz k’unhah
3041200 Oxmotz shunk’unhah yoxmotz k’unhah
3041600 Kanhmotz shunk’unhah skanhmotz k’unhah
3200000 Hunk’unhah shunk’unhah
6400000 Kab’k’unhah skab’k’unhah
9600000 Oxk’unhah yoxk’unhah
12800000 Kanhk’unhah skanhk’unhah
16000000 Hok’unhah Sho’k’unhah
19200000 Wajk’unhah swajk’unhah
22400000 Hujk’unhah shujk’unhah
25600000 Waxajk’unhah swaxajk’unhah
28800000 B’alunhk’unhah Sb’alunhk’unhah
32000000 Lahunhk’unhah slahunhk’unhah
35200000 Hunlahunhk’unhah shunlahunhk’unhah
38400000 Kab’lanhunhk’unhah skab’lanhunhk’unhah
41600000 Oxlahunhk’unhah yoxlahunhk’unhah
44800000 Kanhlahunk’unhah skanhlahunk’unhah
48000000 Holahunhk’unhah Sho’lahunhk’unhah
51200000 Wajlahunhk’unhah swajlahunhk’unhah
54400000 Hujlahunhk’unhah shujlahunhk’unhah
57600000 Waxajlahunhk’unhah swaxajlahunhk’unhah
60800000 B’alunhlahunhk’unhah Sb’alunhlahunhk’unhah
60800001 Hune’ shunsattx’otx’ shune’ shunsattx’otx’
60800002 Kab’eb’ shusattx’otx’ skab’eb’ shusattx’otx’
60800020 Hunk’al shunsattx’otx’ shunk’al shunsattx’otx’
60800400 Hunmotz shunsattx’otx’ shunmotz shunsattx’otx’
60801200 Oxmotz shunsattx’otx’ yoxmotz shunsattx’otx’
60808000 Huntx’uy shunsattx’otx’ shuntx’uy shunsattx’otx’
64000000 Hunsattx’otx’ shunsattx’otx’
Número decimal Popti’ cardinal Popti’ ordinal
128000000 Kab’sattx’otx’ Skab’sattx’otx’
192000000 Oxsattx’otx’ yoxsattx’otx’
1280000000 Hunsatkanh shunsatkanh
2560000000 Kab’satkanh skab’satkanh
3840000000 oxsatkanh yoxsatkanh
5120000000 kanhsatkanh skanhsatkanh
2560000000000 Hun? shun?
51200000000000 Hun? shun?
10240000000000000 Hun? shun?
204800000000000000 Hun? shun?
4096000000000000000 Hun? shun?
81920000000000000000 Hun? shun?
Así mismo se deja también la propuesta para designar o para contar meses de 20 días, esto
en base a la bibliografía consultada y porque el pueblo maya debe ir normalizando con lo
que cuenta actualmente y de retomar algunos aspectos que se utilizan parcialmente o en
casos extremos con uno o dos hablantes.
En este caso, sólo existe una evidencia que el sufijo Winaj se utiliza para contar meses en
Popti’ y esto como se dijo anteriormente es solamente en la celebración del Oxlanh
(oxlahunh) Winaj, que se celebra después de 13 meses de haberse celebrado el Ijom
Hab’il.
No. Meses en Popti’
1 Hunwinaj 20 días = un mes
2 Kawinaj 40 días= dos meses
3 Oxwinaj 60 días= tres meses
4 Kanhwinaj 80 días= cuatro meses
5 Howinaj 100 días= cinco meses
6 Wajwinaj 120 días= seis meses
7 Hujwinaj 140 días= siete meses
8 Waxajwinaj 160 días= ocho meses
9 B’alunhwinaj 180 días= nueve meses
10 Lahunhwinaj 200 días= diez meses
11 Hunlahunhwinaj 220 días= once meses
12 Kab’lahunhwinaj 240 días= doce meses
13 Oxlahunhwinaj 260 días= trece meses
14 Kanhlahunhwinaj 280 días= catorce meses
15 Holahunhwinaj 300 días= quince meses
16 Wajlahunhwinaj 320 días= dieciseis meses
17 Hujlahunhwinaj 340 días= diecisiete meses
18 Waxajlahunhwinaj 360 días=dieciocho meses
19 B’alunhlahunhwinaj 380 días= diecinueve meses
CONCLUSIONES
1. Se establece que los hablantes del idioma Popti’, en cuanto al dominio de los
números ordinales posen muy poco concimiento, se puede decir que está cayendo en
desuso por falta de su práctica
2. Se establece que los hablantes del idioma Popti’, en cuanto al dominio de los
números cardinales poseen muy poco concimiento.
3. Se establece que los hablantes del idioma Popti’, no dominan cantidades mayores de
cuatrocientos.
4. Se establece que la numeración Popti’ mayor de cuatrocientos no se encuentra
normado.
5. Se establece que existe variación en cuanto al conteo de los números menores que
cuatrocientos.
BIBLIOGRAFÍA
1. Academia de Lenguas Mayas de Guatemala. ( 2003 ). Xe’tzb’il Xtxolb’il Ajla’n
Le Qayool Introducción al Sistema de Numeración Maya Awakateko.
Guatemala: Maya’ Na’oj.
2. Academia de Lenguas Mayas de Guatemala. ( 2005 ). Mayab’ Ajilab’al Pa
K’iche’ Tzij Numeración Maya K’iche’. Guatemala: editorialRukemik Na’ojil.
3. Academia de Lenguas Mayas de Guatemala. ( 2001 ). Stxolb’anil Ab’xub’al
Popti’ Gramática Descriptiva ( Popti’).Guatemala.
4. Academia de Lenguas Mayas de Guatemala (1997). K’iche’ Ajilab’al. Guatemala.
ALMG.
5. Academia de Lenguas Mayas de Guatemala ( 2001). Stzotib’al Popti’,
Vocabulario Jakalteko ( Popti’). Guatemala: ALMG.
6. Academia de Lenguas Mayas de Guatemala (2001). Usemos Nuestro Calendario
Maya. Guatemala: ALMG.
7. Centro de Documentación e Investigación Maya. ( 1996). B’isb’al Popti’,
Numeración Jakalteka. Chimaltenango, Guatemala: Editorial Rutzijol.
8. Chaclán Solis, Bonifacio Celso (1995). Enfoques Currciulares Mayas.
Guatemala: Nawal Wuj.
9. Dirección General de Educación Bilingüe Intercultural ( 1996). Ajlank Sa’
Q’eqchi’, Sistema de Numeración Maya Q’eqchi’. Guatemala:DIGEBI.
10. England Nora C. (1996). Introducción a la Lingüística Maya. Guatemala: Nawal
Wuj.
11. La FargeII, Oliver y Douglas Byers ( 1997). El Pueblo del Cargador del
Año.Traducción de Víctor D. Montejo y Oscar Velásquez Estrada. California:
Yax Te’ Foundation.
12. Mateo Toledo, Eladio (1998). Garmática Práctica Q’anjob’al. Guatemala:
EDUMAYA.
13. Méndez Cruz, Antonio Feliciano.(1997). Diccionario Popti’( Jakalteko )-
Castellano. Guatemala: Litografía Nawal Wuj.
14. Ministerio de Educación( 2004) . Tzoti’b’al Popti’, Vocabulario de
Neologismos Pedagógicos. Guatemala: MINEDUC.
15. Nicolás de Nicolás Pedro y Jesús Cardona ( 1992). Escribiendo Q’anjob’al y
Jakalteko. Guatemala: PRODIPMA.
16. Pérez López, Jorge, Jigúan Berdúo, Saturnino y Lorenzo Booz ( 2002). Ajlab’il
Tuj Qyol Mam, Numeración Maya Mam. Guatemala.
17. Proyecto Lingüístico Francisco Marroq uín (2001). Diccionario Jakalteko.
Guatemala: Litografía Nawal Wuj.
18. Proyecto de Investigación Lingüística de Oxlajuuj Keej Maya’ Ajtz’iib’. (2000).
Rub’iral ruk’ihaal wach Poqom q’orob’al Variación Dialectal en Poqom.
Guatemala: litografía Nawal Wuj S.A.
19. Proyecto de Investigación Lingüística de Oxlajuuj Keej Maya’ Ajtz’iib’. (2000).
Sk’exkixhtaqil yallay Koq’anej Variación Dialectal en Q’anjob’al.
Guatemala: litografía Nawal Wuj S.A.
20. Proyecto de Investigación Lingüística de Oxlajuuj Keej Maya’ Ajtz’iib’ (2000).
Slahb’ab’anil Kotzotelb’al yul Popti’. Guatemala: litografía Nawal Wuj S.A.
21. .Romero Conde, Paulino ( 1999). Numerología Matemática Maya. Yucatán
México: Editores del Mayab.