Konstituzio ZuzenbidekoBerbategia
Vocabulario de Derecho Constitucional
Konstituzio ZuzenbidekoBerbategia
Gaztelania-Euskara / Euskara-Gaztelania
Vocabulario de Derecho Constitucional
Castellano-Euskera / Euskera-Castellano
Cesar Gallastegi / Santiago LarrazabalZuzenbide Fakultateko irakasleak - UD
Profesores de la Facultad de Derecho - UD
Arantza EtxebarriaTerminologoa / Terminóloga - UD
2004Deustuko UnibertsitateaUniversidad de Deusto
Bilbo-Bilbao
Minor Bilduma, 2. zenb.Serie minor, vol. 2
Eskubide guztiak erreserbaturik daude. Debekatuta dago, le-gearen arabera, argitalpen hau bikoiztea, biltzea edo igortzea,ez osorik, ez zatika, ezta inolako bitarteko edo prozedura tekni-koren bidez ere, argitaratzaileen berariazko baimenik gabe.
© Egileak: Arantza Etxebarria, Cesar Gallastegi eta SantiagoLarrazabal© Euskal Gaien Institutua. Deustuko Unibertsitatea1. postakutxa-48080 [email protected]
ISBN: 84-7485-966-2Legezko gordailua: BI-1780-04
Fotokonposizioa: IPAR, S. Coop. - Bilbo
Inprimatzailea: R.G.M., S.A.
Aurkibidea
Índice
Atarikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Ezaugarri teknikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Konstituzio Zuzenbideko berbategia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Gaztelania-Euskara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Euskara-Gaztelania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
8
Prólogo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Características técnicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Vocabulario de Derecho Constitucional . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Castellano-Euskera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Euskera-Castellano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
9
Atarikoa
Esku artean du irakurleak Deustuko Unibertsitateak argitaratzenduen Minor Bilduma izenekoaren bigarren uzta. Bilduma berri horre-tan gai juridikoak landuko dira euskaraz formatu txikian.
Aitzindari modura, Espainiako 1978ko Konstituzioaren edizioa ka-leratu zen, gaztelaniazko testu ofizialarekin batera, Euskaltzaindiareneuskarazko bertsio berria jasoz.
Argitalpen horri jarraipena emateko asmoarekin, berbategi elebidunhau argitaratzen dugu; bertan, Espainiako Konstituzio Zuzenbideko kon-tzeptu nagusiez gain, Zuzenbide eta Zientzia Politikoko oinarrizko hitzaketa adierazpenak bildu dira.
Lan hau egiteko orduan, mota guztietako irakurleak izan ditugu go-goan. Batetik, unibertsitateko lehen ikasturteetako ikaslea, konstituziozuzenbideko eta euskara tekniko-juridikoko lehenengo eskoletan dizi-plinaren berezko terminologia barneratu behar duena. Bestetik, euska-raz zein gaztelaniaz lan egiten duen profesionala edota itzultzaile juri-diko-administratiboa, hain zuzen ere, eguneroko lanean espezialitatekohitzak bi hizkuntza ofizialetan erabili behar dituena.
Era berean, berbategi hau kazetaritzako profesionalei eta, oro har,euskarazko irakurle guztiei zuzenduta dago, gai honek komunikabi-deetan eta herritar ororen eguneroko bizimoduan berebiziko garrantziabaitu.
Gure asmoa horiei guztiei tresna baliagarri eta zehatza eskaintzeaizan da. Horretarako, zailtasunak ekar ditzaketen alde teknikoak —ka-surako, kategoria gramatikalak— eta laburtzapenak, neurri handi bateanbederen, saihestu dira.
Argitalpen hau terminologia juridikoari eta teknologia berriei bu-ruzko ikerketa bati lotuta dago. Lan horretan Bizkaiko Foru Aldundi-ko Kultura Sailak duen Euskara Sustatzeko Zuzendaritzaren ezinbes-teko laguntza izan dugu eta, horrenbestez, gure esker ona adierazi nahidiogu.
Amaitzeko, hiztegitxo hau irakurlearentzat nola edo hala erabilgarriaizan dadin nahiko genuke. Gure asmoa hori baino ez da izan.
Arantza Etxebarria, Cesar Gallastegieta Santiago Larrazabal
VOCABULARIO DE DERECHO CONSTITUCIONAL
12
Prólogo
Tiene en sus manos el lector el segundo volumen de la Serie minor,dedicada a temas jurídicos en euskera publicados en pequeño formato.Esta colección inició recientemente su andadura con una edición de laConstitución española de 1978 que, además del texto oficial en caste-llano, recogía la nueva versión en euskera proporcionada por la RealAcademia de la Lengua Vasca-Euskaltzaindia.
Ahora, como continuación a esa obra, damos a la luz este vocabula-rio bilingüe donde se pueden encontrar, junto a los conceptos básicosdel Derecho Constitucional español, los términos y expresiones fun-damentales del Derecho y la Ciencia Política.
A la hora de confeccionar esta obra hemos pensado en un públicomúltiple. Por un lado, el estudiante de los primeros cursos de la uni-versidad, que en sus clases de derecho constitucional y euskera téc-nico-jurídico debe adquirir la terminología propia de la disciplina. Porotro, el profesional que desarrolla su actividad de forma bilingüe, y eltraductor jurídico-administrativo, que en su trabajo diario necesitacontrastar los términos de la especialidad en las dos lenguas oficiales.
Asimismo, nos dirigimos a los profesionales del periodismo y, engeneral, a todos los lectores en euskera, atendiendo a la importancia y ala presencia del tema que nos ocupa en los medios de comunicaciónsocial y en la vida diaria de los ciudadanos.
13
Nuestra intención ha sido proporcionar a todos ellos una herramien-ta práctica y concisa. Por ello se han evitado, en la medida de lo posi-ble, los tecnicismos —por ejemplo, las categorías gramaticales— y lasabreviaturas que dificulten su utilización.
Nos gustaría señalar que esta publicación está ligada a una investiga-ción sobre terminología jurídica y nuevas tecnologías, en cuyo desarro-llo hemos contado con el apoyo de la Dirección de Promoción del Eus-kera del Departamento de Cultura de la Diputación Foral de Bizkaia.Desde estas líneas deseamos agradecer públicamente su ayuda.
Finalmente, los autores sólo esperamos que todo el afán que nos hamovido y estimulado a escribir esta obra se refleje en sus páginas yque el lector obtenga alguna utilidad de su lectura y consulta.
Arantza Etxebarria, César Gallastegi y Santiago Larrazabal
VOCABULARIO DE DERECHO CONSTITUCIONAL
14
Ezaugarri teknikoak
Hiztegiaren edukia
Hiztegi honek Espainiako Konstituzio Zuzenbideko, Zuzenbide Po-litiko orokorreko eta Zientzia Politikoetako hitz eta esamolde garran-tzitsuenak biltzen ditu. Sarrerak 682 dira guztira hiztegiaren lehengozatian (gaztelania-euskara) eta 719, bigarren zatian (euskara-gazte-lania).
Hiztegi Batua
Euskarazko berbategiko hitzen bat Euskaltzaindiak 2000. urteanargitaratutako Hiztegi Batuaren argitalpenean ageri direnekin bat ba-dator, letra etzanez jaso dugu eta lan horretan idatzita agertzen denmoduan, bertako laburdura-zeinuak jaso gabe. Hitz horien gaztela-niazko ordainak, jakina, guk emandakoak dira.
Hitz elkartuak
Euskarazko hitz elkartuetan marra erabiltzea aukerazkoa izan denean,gure joera ezabatzea izan da; beraz, irakurleak marra idatzi edo ez hau-tatu ahal izango du.
15
Bestelakoa da Hiztegi Batutik hartutako berbekin izan dugun joka-bidea. Halakoetan, Euskaltzaindiaren testuan dagoen idaztankeraerrespetatu dugu, eta hori dela eta, hautazko gidoia agertuko da, moduhonetara adierazita: (-).
Parentesi arteko azalpenak
Zenbaitetan, hitzak hobeto ulertzeko, batez ere polisemia kasuetan,azalpen labur bat gehitu dugu.
Horrez gain, irakurleak ohar hau ere aurkitu dezake parentesi artean:(EAEkoa, batez ere) eta (s. t. CAV). Horren bidez, Euskal AutonomiaErkidegoan kontzeptu bat izendatzeko forma hori gehiago erabiltzendela adierazi nahi izan dugu.
Iturriak
Euskarazko hitzei dagokienez hiru testuon hustuketa egin da:
a) EUSKALTZAINDIA: «Hiztegi Batua», Euskera, 45. liburukia, Bil-bo, 2000.
b) Espainiako Konstituzioa / Constitución española, DeustukoUnibertsitatea, Bilbo, 2004.
c) SÁNCHEZ, S. eta MELLADO, P.: Zuzenbide politikoaren hastape-nak, Deustuko Unibertsitatea, Bilbo, 2001.
Gaztelaniazko berben kasuan hurrengoak erabili dira:
a) FONSECA-HERRERO, J.I. eta IGLESIAS, M.J.: Diccionario Jurídico,Colex, Madril, 2003, 2. arg.
b) Diccionario Espasa Jurídico, Espasa, Madril, 2001.c) MOLINA, I. eta DELGADO, S.: Conceptos fundamentales de Cien-
cia Política, Alianza Editorial, Madril, 1998.d) RIBÓ DURÁN, L.: Diccionario de Derecho, Bosch-Casa Edito-
rial, Madril, 1995, 2. arg.e) VILLA-REAL, R. eta ARCO TORRES, M. A. del: Diccionario jurí-
dico elemental, Comares, Granada, 2002.
VOCABULARIO DE DERECHO CONSTITUCIONAL
16
Características técnicas
Contenido del diccionario
Este diccionario recoge los términos y expresiones fundamentalesdel Derecho Constitucional español, del Derecho Político general y delas Ciencias Políticas. En total, consta de 682 entradas en la primeraparte (castellano-euskera) y 719 en la segunda (euskera-castellano).
Hiztegi Batua
Aquellos vocablos en lengua vasca presentes en la primera redacciónde este diccionario de Derecho Constitucional y que constan en el HiztegiBatua de la Real Academia de la Lengua Vasca-Euskaltzaindia (ediciónde 2000) aparecen marcados en cursivas y escritos tal y como se recogenen la publicación citada, sin incluir las abreviaturas que les acompañan.Sus equivalencias castellanas son obra de los autores de este Vocabulario.
Palabras compuestas
En cuanto al uso del guión en las palabras compuestas en euskeradonde su utilización es opcional, la tendencia ha sido suprimirlo, que-dando en manos del lector su inclusión.
17
Distinto es el caso de las expresiones tomadas del Hiztegi Batua, puesen tales casos se ha respetado la redacción original dada por Euskaltzain-dia, en la que el guión opcional se señala de la siguiente forma: (-).
Notas entre paréntesis
Para la mejor comprensión de los términos, sobre todo en los casosde polisemia, se ha introducido ocasionalmente entre paréntesis algu-na breve explicación.
Además, el lector se encontrará con la siguiente indicación entreparéntesis: (s. t. CAV) o (EAE, batez ere), la cual le indica que tal ocual término en euskera es más utilizado para nombrar un concepto enel ámbito de la Comunidad Autónoma Vasca.
Fuentes
En lo referente a los términos en euskera, se han utilizado los si-guientes textos:
a) EUSKALTZAINDIA: «Hiztegi Batua», Euskera, n.º 45, Bilbao, 2000.b) Espainiako Konstituzioa / Constitución española, Universidad
de Deusto, Bilbao, 2004.c) SÁNCHEZ, S. y MELLADO, P.: Zuzenbide politikoaren hastapenak,
Universidad de Deusto, Bilbao, 2001.
Para las referencias en castellano, se han examinado las obras:
a) FONSECA-HERRERO, J. I. e IGLESIAS, M. J.: Diccionario Jurídico,Colex, Madrid, 2003, 2.ª ed.
b) Diccionario Espasa Jurídico, Espasa, Madrid, 2001.c) MOLINA, I. y DELGADO, S.: Conceptos fundamentales de Cien-
cia Política, Alianza Editorial, Madrid, 1998.d) RIBÓ DURÁN, L.: Diccionario de Derecho, Bosch-Casa Edito-
rial, Madrid, 1995, 2.ª ed.e) VILLA-REAL, R. y ARCO TORRES, M. A. del: Diccionario jurídi-
co elemental, Comares, Granada, 2002.
VOCABULARIO DE DERECHO CONSTITUCIONAL
18
Konstituzio Zuzenbideko BerbategiaGaztelania-Euskara
Vocabulario de Derecho Constitucional
Castellano-Euskera
A
abdicación abdikazioabrogación indargabetzeabsolutismo absolutismoabsolutista absolutistaabstención abstentzioabstencionismo abstentzionismoabuso de poder botereaz abusatzeacatamiento a la Constitución Kons-
tituzioari men egiteacción del gobierno gobernuaren jar-
dunacción popular herri akzioacta de parlamentario parlamenta-
ri aktaadministración administrazioadministración civil administrazio
zibiladministración de justicia justizia
administrazioadministración electoral hautes-
kunde administrazioadministración local toki adminis-
trazioadministración militar administra-
zio militaradministración pública adminis-
trazio publiko, herri administrazioaduana aduanaalcalde alkate, auzapezalienación alienazioamparo judicial babes judizial,
epaileen babesampliación extraestatutaria de
competencia estatutuz kanpo es-kumenak zabaltze
anarquía anarkiaanarquismo anarkismoanarquista anarkistaanteproyecto aurreproiektuAntiguo Régimen Antzinako Erre-
gimenapátrida aberrigabearistocracia aristokraziaasamblea biltzarasamblea constituyente biltzar kons-
tituziogileasamblea legislativa biltzar lege-
gileasamblea nacional nazio biltzarasamblea parlamentaria parla-
mentu biltzarasilo asiloasociación elkarteasociación empresarial enpresabu-
ruen elkarteautarquía autarkiaautocracia autokraziaautodeterminación autodetermina-
zioautogobierno autogobernuautonomía autonomiaautonomía financiera finantza auto-
nomiaautoridad 1. agintari (pertsona)
2. agintaritza (erakundea)3. aginte (agintariak duena)
autoritario agintekeriazko, autori-tario
autoritarismo agintekeria, autorita-rismo
ayuntamiento 1. udal (erakundea)2. herriko etxe, udaletxe (egoitza,
batez ere)
21
B
bandera bandera, ikurrin (EAEkoa,batez ere)
bien de dominio público herri jaba-riko ondasun
bilingüismo elebitasunbipartidismo alderdi bitasunbloque de constitucionalidad kons-
tituziotasun blokeburgues burgesburguesía burgesiaburocracia burokrazia
C
cabildo kabildocámara ganbera (erakundea)cámara alta goi ganberacámara baja behe ganberaCámara de los Comunes Komunen
GanberaCámara de los Lores Lorden Gan-
beracámara legislativa ganbera lege-
gilecambio social gizarte aldaketacampaña electoral hauteskunde
kanpainacandidato hautagaicandidatura hautagai zerrenda (es-
kaintza bateratua)cantón kantonamendu (lurralde za-
tiketa)capacidad electoral botoa emateko
gaitasun
capacidad política gaitasun politikocapital hiriburucapitalismo kapitalismocapitalista kapitalistacausa de inelegibilidad hautae-
zintasun arrazoicenso electoral hauteskunde erroldacensura zentsuracentralismo zentralismocentralista 1. zentralizatzaile
2. zentralistacentralización zentralizatzecircunscripción barruticircunscripción electoral hautes-
kunde barruticiudadanía 1. herritarrak (biztan-
leria)2. herritasun (lotura juridikoa)
ciudadano herritar, hiritarclase klaseclase social gizarte klasecoalición koaliziocolegio electoral hauteslekucolegio profesional lanbide elkargocolonia koloniacolonialismo kolonialismocolonialista kolonialistacomicios hausteskundeakcomisión batzordecomisión de investigación ikerketa
batzordecomisión de investigación parla-
mentaria parlamentuko ikerketabatzorde
comisión del Congreso Kongresu-ko batzorde
comisión del Senado Senatuko ba-tzorde
VOCABULARIO DE DERECHO CONSTITUCIONAL
22
Comisión General de las Comuni-dades Autónomas AutonomiaErkidegoetako Batzorde Nagusi
comisión legislativa legegintzakobatzorde
comisión legislativa permanentelegegintzako batzorde iraunkor
comisión parlamentaria parlamen-tuko batzorde
comparecencia parlamentaria par-lamentuan azaltze
competencia eskumencompetencia autonómica autono-
mia erkidegoaren eskumencompetencia compartida eskumen
elkarbanatucompetencia concurrente eskumen
konkurrentecompetencia de desarrollo legisla-
tivo lege garapenerako eskumencompetencia exclusiva del estado
estatuaren eskumen esklusibocompetencia plena eskumen osocompetencia residual hondar esku-
mencompromisario konpromisariocomunidad erkidegocomunidad autónoma autonomia
erkidegocomunidad foral Foru Erkidegocomunismo komunismocomunista komunistaconcejal zinegotziconcejo kontzejuconcejo abierto kontzeju irekiconcesión administrativa adminis-
trazio emakidaconciencia de clase klase kontzientzia
confederación konfederakunde, kon-federazio
confesión religiosa konfesio erlijiosoconfesionalidad konfesionaltasunconfianza parlamentaria parla-
mentuaren konfiantzaconflicto constitucional konstituzio
gatazkaconflicto de competencia eskumen
gatazkacongreso kongresuCongreso de los Diputados Diputa-
tuen Kongresuconsejería kontseilaritza, sail (EAE-
koa, batez ere)consejero kontseilari, sailburu (EAE-
koa, batez ere)consejo kontseilu (erakundea)Consejo de Estado Estatu Kontseiluconsejo de gobierno gobernu kon-
tseiluconsejo de ministros ministroen kon-
tseiluConsejo Económico y Social Eko-
nomia eta Gizarte KontseiluConsejo General del Poder Judi-
cial Botere Judizialaren Kontsei-lu Nagusi
consejo insular uharte kontseiluconsenso constitucional konstituzio
adostasunconservador kontserbadoreconservadurismo kontserbadurismoconsorte real erregearen/erreginaren
ezkontideconstitución 1. konstituzio (lege na-
gusia)2. eraketa (eratze ekintza)
KONSTITUZIO ZUZENBIDEKO BERBATEGIA
23
constitución de las cámaras ganbe-ren eraketa
Constitución Española EspainiakoKonstituzio
constitucionalidad konstituziotasunconstitucionalidad de las leyes le-
geen konstituziotasunconstitucionalismo konstituziona-
lismoconstitucionalización konstituzionali-
zazioconstituyente konstituziogilecontrato administrativo adminis-
trazio kontratucontrol de constitucionalidad de
las leyes legeen konstituziotasunkontrol
control de la administración admi-nistrazioaren kontrol
control judicial kontrol judizialcontrol parlamentario parlamentu
kontrolcontrol parlamentario del gobierno
gobernuaren parlamentu kontrolcontrol previo de constitucionali-
dad aurretiazko konstituziotasunkontrol
convención 1. konbentzio (ohitura)2. itun (hitzarmena)
convención constitucional konsti-tuzio konbentzio
convenio internacional nazioartekohitzarmen
convocatoria deialdiconvocatoria electoral hauteskunde
deialdicooptación kooptaziocorona koroa
cortes gorteakcortes constituyentes gorte konsti-
tuziogileakcortes generales gorte nagusiakcostumbre constitucional konstitu-
zio ohituracuestión de confianza konfiantza
arazocuestión de inconstitucionalidad
konstituzio-aurkakotasun arazo
D
debate parlamentario parlamentu-ko eztabaida
deber constitucional konstituzioeginbehar
deber de trabajar lan egiteko egin-behar
deberes fundamentales oinarrizkoeginbeharrak
declaración de derechos eskubide-en adierazpen
declaración de inconstitucionali-dad konstituzio-aurkakotasuna-ren aitorpen
Declaración Universal de DerechosHumanos Giza Eskubideen Adie-razpen Unibertsal
decreto dekretudecreto legislativo legegintzazko
dekretudecreto-ley lege-dekretudefensor del pueblo ararteko (EAE-
koa, batez ere), herri defentsaridelegación legislativa legegintzara-
ko eskuordetza
VOCABULARIO DE DERECHO CONSTITUCIONAL
24
delegado del gobierno gobernuarenordezkari
democracia demokraziademocracia de masas masen demo-
kraziademocracia directa zuzeneko de-
mokraziademocracia representativa ordez-
karitzako demokraziadepartamento 1. sail (administra-
zio atala; EAEkoa, batez ere)2. departamendu (Frantziako admi-
nistrazioaren lurralde zatiketa)derecho 1. eskubide (ahalmena)
2. zuzenbide (arauak)derecho a contraer matrimonio
ezkontzeko eskubidederecho a disfrutar de una vivien-
da digna y adecuada etxebizitzaduin eta egokia izateko eskubide
derecho a la autonomía autonomiaeskubide
derecho a la cultura kulturarakoeskubide
derecho a la educación hezkuntza-rako eskubide
derecho a la huelga greba eskubidederecho a la libertad y seguridad
askatasun eta segurtasunerako es-kubide
derecho a la negociación colectivalaboral lan negoziazio kolekti-borako eskubide
derecho a la propiedad privada yla herencia jabetza pribaturakoeta jarauntsirako eskubide
derecho a la protección de la saludosasuna babesteko eskubide
derecho a la sucesión en el trono tro-nuan oinordeko izateko eskubide
derecho a la vida y a la integridadfísica y moral bizitza eta osotasunfisiko nahiz moralerako eskubide
derecho a obtener la tutela efectivade los jueces y tribunales epaileeta auzitegien babes eragingarrialortzeko eskubide
derecho a participar en los asuntospúblicos arazo publikoetan partehartzeko eskubide
derecho a sindicarse sindikatzekoeskubide
derecho al honor, a la intimidadpersonal y familiar y a la propiaimagen ohorerako, norberareneta familiaren intimitaterako, etabakoitzaren irudirako eskubide
derecho al sufragio activo y pasivosufragio aktibo eta pasiborako es-kubide
derecho al trabajo lanerako esku-bide
derecho al voto botoa emateko es-kubide
derecho de asilo asilo eskubidederecho de asociación elkartzeko
eskubidederecho de autodeterminación au-
todeterminazio eskubidederecho de fundación fundazio es-
kubidederecho de gracia grazia eskubidederecho de participación política
politikan parte hartzeko eskubidederecho de petición eskariak egite-
ko eskubide
KONSTITUZIO ZUZENBIDEKO BERBATEGIA
25
derecho de reunión pacífica y sinarmas bilera baketsu eta armarikgabekoak egiteko eskubide
derecho de veto beto eskubidederecho reconocido aitortutako es-
kubidederechos civiles eskubide zibilakderechos de cuarta generación lau-
garren belaunaldiko eskubideakderechos económicos y sociales es-
kubide ekonomiko eta sozialakderechos fundamentales oinarrizko
eskubideakderechos históricos eskubide histo-
rikoakderechos humanos giza eskubideakderechos políticos eskubide politi-
koakderechos públicos eskubide publi-
koakderechos y libertades de los ciu-
dadanos herritarren eskubide etaaskatasunak
derogar indargabetudescentralización dezentralizaziodesconcentración deskontzentraziodéspota despotadespotismo despotismoDespotismo Ilustrado Despotismo
Ilustratudestitución kargutik kentzedestituir kargutik kendudictador diktadoredictadura diktaduradignidad de la persona gizabana-
koaren duintasundinastía dinastiadiputación aldundi (EAEkoa, batez
ere), diputazio
diputación foral Foru Aldundi, ForuDiputazio
diputación permanente diputazioiraunkor
diputación provincial probintziadiputazio
diputado diputatudisciplina de partido alderdiaren
diziplinadisciplina parlamentaria parla-
mentu diziplinadiscriminación bereizkeriadisolución de las cámaras ganbe-
ren desegitedistribución de competencia esku-
men banaketa
E
economía de mercado merkatuekonomia
edad para el voto botoa ematekoadin
elecciones hauteskundeakelecto hautetsielector hautesleelectorado hautesleakelegible hautagaiélite eliteembajada enbaxadaembajador enbaxadoreenmienda zuzenketaenmienda a la totalidad osoko zu-
zenketaenmienda al articulado artikuluei
buruzko zuzenketaenseña ikur
VOCABULARIO DE DERECHO CONSTITUCIONAL
26
escrutinio zenbaketaespacio aéreo aireko espazioestado 1. estatu (erakundea)
2. egoera (izaera)estado absolutista estatu absolutistaestado de alarma alarma egoeraestado de bienestar ongizate estatuestado de derecho zuzenbideko es-
tatuestado de excepción salbuespen
egoeraestado de las autonomias autono-
mia erkidegoen estatuestado de partidos alderdien estatuestado de sitio setio egoeraestado descentralizado estatu de-
zentralizatuestado federado estatu federatuestado federal estatu federalestado independiente estatu buru-
jabeestado liberal estatu liberalestado-nación nazio estatuestado nacional estatu nazionalestado social estatu sozialestado social y democrático de de-
recho zuzenbideko estatu sozialeta demokratiko
estado socialista estatu sozialistaestados generales estatu orokorrakestamento estamentuestatuto estatutuestatuto de autonomía autonomia
estatutuestatuto de los trabajadores langi-
leen estatutuestratificación social gizarte maila-
keta
estructura social gizarte egituraestructura territorial del estado
estatuaren lurralde egituraextraparlamentario/a parlamentuz
kanpoko
F
fascismo faxismofascista faxistafederación federakunde, federaziofederal federalfederalismo federalismofederalista federalistafeudalismo feudalismofinanciación finantzaketafinanciación de las comunidades
autónomas autonomia erkidego-etako finantzaketa
financiación de los partidos políti-cos alderdi politikoen finantzaketa
fiscal fiskalFiscal General del Estado Estatuko
Fiskal Nagusifiscalía fiskaltzafondo funtsFondo de Compensación Interterri-
torial Lurralde arteko Konpentsa-zio Funts
forma de estado estatu motaforma de gobierno gobernu motafórmula electoral hauteskunde for-
mulafuentes del derecho constitucional
konstituzio zuzenbidearen iturriakfuerismo foruzaletasunfuerista foruzale
KONSTITUZIO ZUZENBIDEKO BERBATEGIA
27
función social de los derechos es-kubideen gizarte eginkizun
funcionario funtzionario
G
garantía constitucional konstituzioberme
gasto público gastu publikogobierno gobernu, jaurlaritza (EAE-
koa, batez ere)gobierno central gobernu zentralgobierno en funciones jarduneko
gobernugolpe de estado estatu kolpegrupo de interés interes taldegrupo de presión presio taldegrupo mixto talde mistogrupo parlamentario parlamen-
tu(ko) talde
H
habeas corpus habeas corpushacienda ogasun (erakundea)hacienda local toki ogasunhacienda pública herri ogasun
I
ideología ideologiaigualdad berdintasunimperialismo inperialismoimperialista inperialistaimperio inperio
incompatibilidad bateraezintasuninconstitucionalidad konstituzio
aurkakotasunindefensión babesgabetasunindependencia burujabetasun, inde-
pendentziaindependencia de los tribunales
auzitegien independentziaindulto indultuinelegibilidad hautaezintasuniniciativa legislativa legegintzako
ekimeniniciativa popular herri ekimeniniciativa pública ekimen publikoinmigrante etorkininmunidad ukiezintasuninstitución erakundeintegridad territorial lurralde oso-
tasunintegrismo integrismointegrista integristainterdicción de la arbitrariedad
nahierakeriaren debekuinterés general interes orokorinterés legítimo interes legitimointerés social gizarte interesinterpelación interpelaziointervención esku-hartzeintervención judicial esku-hartze
judizialinvestidura inbestidurainviolabilidad bortxaezintasun
J
jefatura del estado estatu buruzagitzajefe de estado estatuburu
VOCABULARIO DE DERECHO CONSTITUCIONAL
28
jerarquía normativa arauen artekohierarkia
juez epailejuntas electorales hauteskunde ba-
tzarrakjurado zinpekoen epaimahaijuramento zin egitejurisdicción jurisdikzio
L
legislación 1. legegintza (jarduera)2. legeria (legeak)
legislatura legegintzaldilengua oficial hizkuntza ofizialleninismo leninismoleninista leninistaley legeley de armonización harmonizazio
legeley de bases oinarri legeley de comisión batzorde legeley de desarrollo garapen legeley magna lege nagusiley marco lege markoley ordinaria lege arruntley orgánica lege organikoLey Orgánica del Poder Judicial
Botere Judizialaren Lege Organikoliberal liberalliberalismo liberalismolibertad askatasunlibertad de cátedra katedra askatasunlibertad de circulación zirkulazio
askatasunlibertad de empresa enpresa askata-
sun
libertad de enseñanza irakaskuntzaaskatasun
libertad de expresión adierazpenaskatasun
libertad de información informa-zio askatasun
libertad de prensa prentsa askata-sun
libertad ideológica, religiosa y deculto ideologia, erlijio eta kultu as-katasun
libertad religiosa erlijio askatasunlibertad sindical sindikatu askatasunlibertades públicas askatasun pu-
blikoaklucha de clase klase-borroka
M
magistrado magistratumandato 1. agindu (mandatua)
2. agintaldi (denbora)mandato imperativo manuzko agin-
dumanifestación kale agerraldi, ma-
nifestaziomaoismo maoismomaoista maoistamar territorial lurralde itsasomarxismo marxismomarxista marxistamasas masakmayoría gehiengomayoría absoluta erabateko gehien-
gomayoría cualificada gehiengo kua-
lifikatu
KONSTITUZIO ZUZENBIDEKO BERBATEGIA
29
mayoría de edad adin nagusitasunmayoría simple gehiengo soil medio ambiente ingurumenmedios de comunicación komuni-
kabideakmesa del parlamento parlamentuko
mahaimesa electoral hauteskunde mahaimigración migraziomilitancia militantziamilitante militanteministerio ministerioministerio fiscal fiskaltzaministro ministroministro sin cartera ministeriorik
gabeko ministrominoría de edad adingabetasunminoría parlamentaria parlamen-
tuko gutxiengomoción moziomoción de censura zentsura moziomoción de censura constructiva
zentsura mozio eraikitzailemonarca monarkamonarquía monarkiamonarquía absoluta monarkia ab-
solutumonarquía absolutista monarkia
absolutistamonarquía limitada monarkia mu-
gatumonarquía parlamentaria parla-
mentu monarkiamonárquico/a erregetiar, monar-
kikomovimiento social gizarte mugi-
mendumunicipio udalerri
N
nación nazionacionalidad 1. nazionalitate (mul-
tzoa)2. naziotasun (izatea)
nacionalismo nazionalismonacionalista nazionalistanacionalización nazionalizazionacionalsocialismo nazionalsozia-
lismonazi nazinazismo nazismo
O
objeción de conciencia kontzien-tzia(-) eragozpen, kontzientzia(-)objekzio
objetor de conciencia kontzien-tzia(-)eragozle, kontzientzia(-)ob-jektore
obra pública herri(-)lanoligarca oligarkaoligarquía oligarkiaopinión pública iritzi publikooposición oposizioorden ministerial ministroaren
aginduorden público ordena publikoordenamiento jurídico antolamen-
du juridikoorganismo internacional nazioarte-
ko erakundeorganismo público erakunde publikoorganismo supranacional nazioaz
gaindiko erakunde
VOCABULARIO DE DERECHO CONSTITUCIONAL
30
organización erakundeórgano organoórgano constitucional konstituzio
organo
P
pacto itunpapeleta electoral hauteskunde
txartelparlamentario legebiltzarkide (EAE-
koa, batez ere), parlamentari, par-lamentukide
parlamento legebiltzar (EAEkoa,batez ere), parlamentu
participación de los ciudadanosherritarren parte hartze
participación política parte hartzepolitiko
partido político alderdi politikoplanificación de la actividad eco-
nómica jarduera ekonomikoarenplangintza
plebiscito plebiszitupleno de las cámaras ganberen oso-
ko bilkurapluralismo aniztasunpluralismo lingüístico hizkuntza
aniztasunpluralismo político aniztasun poli-
tikopluripartidismo alderdi aniztasunplutocracia plutokraziapoblación biztanleriapoder absoluto botere absolutupoder constituyente botere konsti-
tuziogile
poder ejecutivo botere betearazlepoder judicial botere judizialpoder legislativo botere legegilepoder político botere politikopoder soberano botere subiranopoderes públicos botere publikoakpoliarquía poliarkiapolicía polizia (elkartea)policía judicial polizia judizialpolítica politikapolítica exterior kanpo politikapolítica interior barne politikapolítica pública politika publikopolítica social y económica politika
sozial eta ekonomikopolítico/a politikari (pertsona)populismo populismoportavoz bozeramaile, eledunpotestad ahalpotestad jurisdiccional jurisdikzio
ahalpotestad legislativa legegintza ahalpotestad reglamentaria erregela-
menduak egiteko ahalprecepto constitucional konstituzio
manupresidencialismo presidentzialismopresidente lehendakari (EAEkoa,
batez ere), presidentepresidente del gobierno gobernuko
presidenteprestación patrimonial ondare pres-
tazioprestación personal prestazio per-
tsonalprestación social sustitutoria or-
dezko gizarte prestaziopresunción de inocencia errugabe-
tasun presuntzio
KONSTITUZIO ZUZENBIDEKO BERBATEGIA
31
presupuesto aurrekontupresupuestos generales del estado
estatuaren aurrekontu orokorrakprimer ministro lehen ministroprincesa printzesaprincipado printzerripríncipe printzepríncipe heredero printze oinordekoprincipio constitucional konstitu-
zio printzipioprincipio de autonomía autonomia
printzipioprincipio de igualdad berdintasun
printzipioprincipio de la separación de po-
deres botere banaketaren prin-tzipio
principio de legalidad legezkota-sun printzipio
principio de progresividad progre-sibitate printzipio
principio de reciprocidad elkarre-kikotasun printzipio
principio de solidaridad solidarita-te printzipio
principio de unidad jurisdiccionaljurisdikzio batasunaren printzipio
principios rectores de la políticasocial y económica politika so-zial eta ekonomikoaren gida oina-rriak
procedimiento prozeduraprocedimiento administrativo ad-
ministrazio prozeduraprocedimiento de amparo babes
prozeduraprocedimiento de lectura única
irakurketa bakarreko prozedura
procedimiento de urgencia presaz-ko prozedura
procedimiento legislativo legegin-tza prozedura
proceso prozesuproceso autonómico autonomia pro-
zesuproceso de inconstitucionalidad
konstituzio-aurkakotasun prozesuprograma político del gobierno
gobernuaren egitarau politikoproletario proletariopromulgación aldarrikatzepropaganda propagandapropaganda electoral hauteskunde
propagandapropaganda política propaganda
politikoproposición proposamenproposición de ley lege proposa-
menprotección jurisdiccional jurisdik-
zio babesprovincia probintziaproyecto de ley lege proiektupublicación de la ley legearen argi-
talpenpublicidad de las normas arauen
publizitatepueblo herri
R
razón de estado estatu arrazoirecurso 1. errekurtso (helegitea)
2. baliabide (bitartekoa)recurso de amparo babes errekurtso
VOCABULARIO DE DERECHO CONSTITUCIONAL
32
recurso de inconstitucionalidadkonstituzio-aurkakotasun errekurtso
recursos públicos baliabide publi-koak
referéndum erreferendum, referen-dum
reforma eraldaketareforma constitucional konstitu-
zioaren eraldaketarefrendo berrespenrefugiado errefuxiaturegencia erregeordetzarégimen 1. erregimen (gobernamen-
dua)2. araubide (arautegia)
régimen democrático erregimendemokratiko
régimen disciplinario diziplinaaraubide
régimen electoral hauteskunde arau-bide
régimen foral foru araubiderégimen local toki araubiderégimen político erregimen politikorégimen provisional de autonomía
behin-behineko autonomia arau-bide
reglamento erregelamendu (araumota)
reina erreginareino erresumarelaciones internacionales nazioar-
teko harremanakrepresentación ordezkaritzarepresentación política ordezkari-
tza politikorepresentación proporcional pro-
portziozko ordezkaritza
representante ordezkarirepública errepublikarepública federal errepublika fede-
ralrepública popular herri(-)errepu-
blikarepública popular democrática
herri errepublika demokratikorepublicano errepublikazale (per-
tsona)reserva de ley lege erreserbaresponsabilidad política erantzu-
kizun politikoreunión bilerarevocación ezeztapenrevolución iraultzaRevolución Francesa Frantziako
Iraultzarey erregerigidez constitucional konstituzio
zurruntasun
S
sanción 1. zehapen (zigorra)2. sendespen (berrespena)
sanción administrativa administra-zio zehapen
sanción real erregearen sendespensecretario de estado estatu idazkarisecreto de las comunicaciones ko-
munikazioen sekretusector público sektore publikoseguridad ciudadana herritarren
segurtasunseguridad jurídica segurtasun juri-
diko
KONSTITUZIO ZUZENBIDEKO BERBATEGIA
33
seguridad pública herri segurtasunseguridad social gizarte segurantzasenado senatusenador senatariseñorío jaurerri (lurraldea)separación de poderes botere bana-
ketaseparatismo separatismoseparatista separatistaservicio público herri(-)zerbitzu,
zerbitzu publikosesión parlamentaria parlamentu-
ko bilkurasesión plenaria osoko bilkurasesión pública jendaurreko bilkurasindicato sindikatusistema sistemasistema electoral hauteskunde sis-
temasistema político sistema politikosoberanía subiranotasunsoberanía nacional nazioaren subi-
ranotasunsoberano subiranosocialdemocracia sozialdemokra-
ziasocialdemócrata sozialdemokratasocialismo sozialismosocialista sozialistasociedad democrática avanzada
gizarte demokratiko aurrerakoisúbdito manupekosufragio sufragiosufragio capacitario gaitasunaren
araberako sufragiosufragio censitario aberastasunaren
araberako sufragiosufragio directo zuzeneko sufragio
sufragio igual sufragio berdinsufragio indirecto zeharkako sufra-
giosufragio libre sufragio askesufragio restringido sufragio mu-
rriztusufragio secreto sufragio sekretusufragio universal sufragio orokorsufragista sufragistasuspensión de los derechos eskubi-
deak etete
T
teniente de alcalde alkateordeteocracia teokraziaterritorialidad lurraldetasunterritorio lurraldeterritorio foral lurralde foruduntexto articulado testu artikuluduntexto legal lege testutexto refundido testu bategintimocracia timokraziatiranía tiraniatirano tiranototalitarismo totalitarismototalitario totalitariotradicionalismo tradizionalismotradicionalista tradizionalistatransición trantsiziotratado de doble nacionalidad na-
ziotasun bikoitzeko ituntratado internacional nazioarteko
ituntribunal auzitegiTribunal Constitucional Konstitu-
zio Auzitegi
VOCABULARIO DE DERECHO CONSTITUCIONAL
34
Tribunal de Cuentas Kontuen Auzi-tegi
Tribunal Superior de Justicia Au-zitegi Nagusi
Tribunal Supremo Auzitegi Gorentrono tronutroskismo troskismotroskista troskistatutela de los jueces y tribunales
epaile eta auzitegien babestutela efectiva babes eragingarritutor tutoretutor del rey erregearen tutore
U
unidad jurisdiccional jurisdikziobatasun
Unión Europea Europar Batasunurna electoral hauteskunde kutxautopía utopia
V
valores superiores del ordena-miento jurídico antolamendu ju-ridikoaren balio nagusiak
veto betoviceconsejería kontseilariordetza,
sailburuordetza (EAEkoa, batezere)
viceconsejero kontseilariorde, sail-buruorde (EAEkoa, batez ere)
virrey erregeordevoluntad popular herri borondatevotación botaziovoto botovoto afirmativo baiezko botovoto favorable aldeko botovoto particular boto berezivoto por correo posta bidezko botovoto secreto isilpeko botovoto válido baliozkotasunez eman-
dako boto
KONSTITUZIO ZUZENBIDEKO BERBATEGIA
35
Konstituzio Zuzenbideko BerbategiaEuskara-Gaztelania
Vocabulario de Derecho Constitucional
Euskera-Castellano
A
abdikazio abdicaciónaberastasunaren araberako sufra-
gio sufragio censitarioaberrigabe apátridaabsolutismo absolutismoabsolutista absolutistaabstentzio abstenciónabstentzionismo abstencionismoadierazpen askatasun libertad de
expresiónadin nagusitasun mayoría de edadadingabetasun minoría de edadadministrazio administraciónadministrazio emakida concesión
administrativaadministrazio kontratu contrato
administrativoadministrazio militar administra-
ción militaradministrazio prozedura procedi-
miento administrativoadministrazio publiko administra-
ción públicaadministrazio zehapen sanción ad-
ministrativaadministrazio zibil administración
civiladministrazioaren kontrol control
de la administraciónaduana aduanaagindu mandato (orden)agintaldi mandato (período)agintari autoridad (persona)agintaritza autoridad (poder)aginte autoridad (poder)
agintekeria autoritarismoagintekeriazko autoritarioahal potestadaireko espazio espacio aéreoaitortutako eskubide derecho reco-
nocidoalarma egoera estado de alarmaaldarrikatze promulgaciónaldeko boto voto favorablealderdi aniztasun pluripartidismoalderdi bitasun bipartidismoalderdi politiko partido políticoalderdi politikoen finantzaketa fi-
nanciación de los partidos políticosalderdiaren diziplina disciplina de
partidoalderdien estatu estado de partidosaldundi diputación (s. t. CAV)alienazio alienaciónalkate alcaldealkateorde teniente de alcaldeanarkia anarquíaanarkismo anarquismoanarkista anarquistaaniztasun pluralismoaniztasun politiko pluralismo políticoantolamendu juridiko ordenamien-
to jurídicoantolamendu juridikoaren balio
nagusiak valores superiores delordenamiento jurídico
Antzinako Erregimen Antiguo Ré-gimen
ararteko defensor del pueblo (s. t.CAV)
araubide régimen (regulación)arauen arteko hierarkia jerarquía
normativa
39
arauen publizitate publicidad delas normas
arazo publikoetan parte hartzekoeskubide derecho a participar enlos asuntos públicos
aristokrazia aristocraciaartikuluei buruzko zuzenketa en-
mienda al articuladoasilo asiloasilo eskubide derecho de asiloaskatasun libertadaskatasun eta segurtasunerako es-
kubide derecho a la libertad yseguridad
askatasun publikoak libertades pú-blicas
aurrekontu presupuestoaurreproiektu anteproyectoaurretiazko konstituziotasun kon-
trol control previo de constitu-cionalidad
autarkia autarquíaautodeterminazio autodetermina-
ciónautodeterminazio eskubide dere-
cho de autodeterminaciónautogobernu autogobiernoautokrazia autocraciaautonomia autonomíaautonomia erkidego comunidad
autónomaautonomia erkidegoaren eskumen
competencia autonómicaautonomia erkidegoen estatu esta-
do de las autonomiasAutonomia Erkidegoetako Batzor-
de Nagusi Comisión General delas Comunidades Autónomas
autonomia erkidegoetako finantza-keta financiación de las comuni-dades autónomas
autonomia eskubide derecho a laautonomía
autonomia estatutu estatuto de auto-nomía
autonomia printzipio principio deautonomía
autonomia prozesu proceso auto-nómico
autoritario autoritarioautoritarismo autoritarismoauzapez alcaldeauzitegi tribunalAuzitegi Goren Tribunal SupremoAuzitegi Nagusi Tribunal Superior
de Justiciaauzitegien independentzia inde-
pendencia de los tribunales
B
babes eragingarri tutela efectivababes errekurtso recurso de amparobabes judizial amparo judicialbabes prozedura procedimiento de
amparobabesgabetasun indefensiónbaiezko boto voto afirmativobaliabide recurso (medio)baliabide publikoak recursos pú-
blicosbaliozkotasunez emandako boto
voto válidobandera banderabarne politika política interior
VOCABULARIO DE DERECHO CONSTITUCIONAL
40
barruti circunscripciónbateraezintasun incompatibilidadbatzorde comisiónbatzorde lege ley de comisiónbehe ganbera cámara bajabehin-behineko autonomia araubi-
de régimen provisional de auto-nomía
berdintasun igualdadberdintasun printzipio principio de
igualdadbereizkeria discriminaciónberrespen refrendobeto vetobeto eskubide derecho de vetobilera reuniónbilera baketsu eta armarik gabe-
koak egiteko eskubide derechode reunión pacífica y sin armas
biltzar asambleabiltzar konstituziogile asamblea
constituyentebiltzar legegile asamblea legislativabizitza eta osotasun fisiko nahiz
moralerako eskubide derecho ala vida y a la integridad física ymoral
biztanleria poblaciónbortxaezintasun inviolabilidadbotazio votaciónbotere absolutu poder absolutobotere banaketa separación de po-
deresbotere banaketaren printzipio
principio de la separación de po-deres
botere betearazle poder ejecutivobotere judizial poder judicial
Botere Judizialaren Kontseilu Na-gusi Consejo General del PoderJudicial
Botere Judizialaren Lege Organi-ko Ley Orgánica del Poder Judi-cial
botere konstituziogile poder consti-tuyente
botere legegile poder legislativobotere politiko poder políticobotere publikoak poderes públicosbotere subirano poder soberanobotereaz abusatze abuso de poderboto votoboto berezi voto particularbotoa emateko adin edad para el
votobotoa emateko eskubide derecho al
votobotoa emateko gaitasun capacidad
electoralbozeramaile portavozburges burguesburgesia burguesíaburokrazia burocraciaburujabetasun independencia
D
deialdi convocatoriadekretu decretodemokrazia democraciadepartamendu departamento (divi-
sión territorial francesa)deskontzentrazio desconcentra-
cióndespota déspota
KONSTITUZIO ZUZENBIDEKO BERBATEGIA
41
despotismo despotismoDespotismo Ilustratu Despotismo
Ilustradodezentralizazio descentralizacióndiktadore dictadordiktadura dictaduradinastia dinastíadiputatu diputadoDiputatuen Kongresu Congreso de
los Diputadosdiputazio diputacióndiputazio iraunkor diputación per-
manentediziplina araubide régimen disci-
plinario
E
egoera situaciónekimen publiko iniciativa públicaEkonomia eta Gizarte Kontseilu
Consejo Económico y Socialelebitasun bilingüismoeledun portavozelite éliteelkarrekikotasun printzipio prin-
cipio de reciprocidadelkarte asociaciónelkartzeko eskubide derecho de
asociaciónenbaxada embajadaenbaxadore embajadorenpresa askatasun libertad de em-
presaenpresaburuen elkarte asociación
empresarialepaile juez
epaile eta auzitegien babes tutelade los jueces y tribunales
epaile eta auzitegien babes eragin-garria lortzeko eskubide dere-cho a obtener la tutela efectiva delos jueces y tribunales
epaileen babes amparo judicialerabateko gehiengo mayoría abso-
lutaeraketa constitución (formación)erakunde institución, organizacióneraldaketa reformaerakunde publiko organismo públicoerantzukizun politiko responsabili-
dad políticaerkidego comunidaderlijio askatasun libertad religiosaerreferendum referéndumerrefuxiatu refugiadoerrege reyerregearen sendespen sanción realerregearen tutore tutor del reyerregearen/erreginaren ezkontide
consorte realerregelamendu reglamentoerregelamenduak egiteko ahal po-
testad reglamentariaerregeorde virreyerregeordetza regenciaerregetiar monárquico/aerregimen régimen (sistema)erregimen demokratiko régimen
democráticoerregimen politiko régimen políticoerregina reinaerrekurtso recurso (apelación)errepublika repúblicaerrepublika federal república federal
VOCABULARIO DE DERECHO CONSTITUCIONAL
42
errepublikazale republicanoerresuma reinoerrugabetasun presuntzio presun-
ción de inocenciaeskariak egiteko eskubide derecho
de peticióneskubide derecho (derecho subjetivo)eskubide ekonomiko eta sozialak
derechos económicos y socialeseskubide historikoak derechos his-
tóricoseskubide politikoak derechos polí-
ticoseskubide publikoak derechos pú-
blicoseskubide zibilak derechos civileseskubideak etete suspensión de los
derechoseskubideen adierazpen declaración
de derechoseskubideen gizarte eginkizun fun-
ción social de los derechosesku-hartze intervenciónesku-hartze judizial intervención
judicialeskumen competenciaeskumen banaketa distribución de
competenciaeskumen elkarbanatu competencia
compartidaeskumen gatazka conflicto de com-
petenciaeskumen konkurrente competen-
cia concurrenteeskumen oso competencia plenaEspainiako Konstituzio Constitu-
ción Españolaestamentu estamento
estatu estado (organización política)estatu absolutista estado absolutistaestatu arrazoi razón de estadoestatu burujabe estado indepen-
dienteestatu buruzagitza jefatura del es-
tadoestatu dezentralizatu estado des-
centralizadoestatu federal estado federalestatu federatu estado federadoestatu idazkari secretario de estadoestatu kolpe golpe de estadoEstatu Kontseilu Consejo de Estadoestatu liberal estado liberalestatu mota forma de estadoestatu nazional estado nacionalestatu orokorrak estados generalesestatu sozial estado socialestatu sozialista estado socialistaestatuaren aurrekontu orokorrak
presupuestos generales del estadoestatuaren eskumen esklusibo com-
petencia exclusiva del estadoestatuaren lurralde egitura estruc-
tura territorial del estadoestatuburu jefe de estadoEstatuko Fiskal Nagusi Fiscal Ge-
neral del Estadoestatutu estatutoestatutuz kanpo eskumenak zabal-
tze ampliación extraestatutariade competencia
etorkin inmigranteetxebizitza duin eta egokia izateko
eskubide derecho a disfrutar deuna vivienda digna y adecuada
Europar Batasun Unión Europea
KONSTITUZIO ZUZENBIDEKO BERBATEGIA
43
ezeztapen revocaciónezkontzeko eskubide derecho a
contraer matrimonio
F
faxismo fascismofaxista fascistafederakunde federaciónfederal federalfederalismo federalismofederalista federalistafederazio federaciónfeudalismo feudalismofinantza autonomia autonomía fi-
nancierafinantzaketa financiaciónfiskal fiscalfiskaltza ministerio fiscalForu Aldundi diputación foralforu araubide régimen foralForu Diputazio diputación foralForu Erkidego comunidad foralforuzale fueristaforuzaletasun fuerismoFrantziako Iraultza Revolución
Francesafundazio eskubide derecho de fun-
daciónfunts fondofuntzionario funcionario
G
gaitasun politiko capacidad políticagaitasunaren araberako sufragio
sufragio capacitario
ganbera cámara (institución)ganbera legegile cámara legislativaganberen desegite disolución de las
cámarasganberen eraketa constitución de
las cámarasganberen osoko bilkura pleno de
las cámarasgarapen lege ley de desarrollogastu publiko gasto públicogehiengo mayoríagehiengo kualifikatu mayoría cua-
lificadagehiengo soil mayoría simplegiza eskubideak derechos humanosGiza Eskubideen Adierazpen Uni-
bertsal Declaración Universal deDerechos Humanos
gizabanakoaren duintasun digni-dad de la persona
gizarte aldaketa cambio socialgizarte demokratiko aurrerakoi
sociedad democrática avanzadagizarte egitura estructura socialgizarte interes interés socialgizarte klase clase socialgizarte mailaketa estratificación
socialgizarte mugimendu movimiento
socialgizarte segurantza seguridad socialgobernu gobiernogobernu kontseilu consejo de go-
biernogobernu mota forma de gobiernogobernu zentral gobierno centralgobernuaren egitarau politiko
programa político del gobierno
VOCABULARIO DE DERECHO CONSTITUCIONAL
44
gobernuaren jardun acción del go-bierno
gobernuaren ordezkari delegadodel gobierno
gobernuaren parlamentu kontrolcontrol parlamentario del gobierno
gobernuko presidente presidentedel gobierno
goi ganbera cámara altagorte konstituziogileak cortes
constituyentesgorte nagusiak cortes generalesgorteak cortesgrazia eskubide derecho de graciagreba eskubide derecho a la huelga
H
habeas corpus habeas corpusharmonizazio lege ley de armoni-
zaciónhautaezintasun inelegibilidadhautaezintasun arrazoi causa de
inelegibilidadhautagai candidatohautagai zerrenda candidaturahauteskunde administrazio admi-
nistración electoralhauteskunde araubide régimen
electoralhauteskunde barruti circuns-
cripción electoralhauteskunde batzarrak juntas
electoraleshauteskunde deialdi convocatoria
electoralhauteskunde errolda censo electoral
hauteskunde formula fórmulaelectoral
hauteskunde kanpaina campañaelectoral
hauteskunde kutxa urna electoralhauteskunde mahai mesa electoralhauteskunde propaganda propa-
ganda electoralhauteskunde sistema sistema elec-
toralhauteskunde txartel papeleta elec-
toralhauteskundeak eleccioneshautesle electorhautesleku colegio electoralhautetsi electoherri puebloherri administrazio administración
públicaherri akzio acción popularherri borondate voluntad popularherri defentsari defensor del puebloherri ekimen iniciativa popularherri(-)errepublika república popu-
larherri errepublika demokratiko re-
pública popular democráticaherri jabariko ondasun bien de do-
minio públicoherri(-)lan obra públicaherri ogasun hacienda públicaherri segurtasun seguridad públicaherri(-)zerbitzu servicio públicoherriko etxe ayuntamientoherritar ciudadanoherritarren eskubide eta askatasu-
nak derechos y libertades de losciudadanos
KONSTITUZIO ZUZENBIDEKO BERBATEGIA
45
herritarren parte hartze partici-pación de los ciudadanos
herritarren segurtasun seguridadciudadana
herritasun ciudadaníahezkuntzarako eskubide derecho a
la educaciónhiriburu capitalhiritar ciudadanohizkuntza aniztasun pluralismo lin-
güísticohizkuntza ofizial lengua oficialhondar eskumen competencia resi-
dual
I
ideologia ideologíaideologia, erlijio eta kultu askata-
sun libertad ideológica, religiosay de culto
ikerketa batzorde comisión de in-vestigación
ikur enseñaikurrin bandera (s. t. CAV)inbestidura investiduraindargabetu derogarindargabetze abrogaciónindependentzia independenciaindultu indultoinformazio askatasun libertad de
informacióningurumen medio ambienteinperialismo imperialismoinperialista imperialistainperio imperiointegrismo integrismo
integrista integristainteres legitimo interés legítimointeres orokor interés generalinteres talde grupo de interésinterpelazio interpelaciónirakaskuntza askatasun libertad de
enseñanzairakurketa bakarreko prozedura
procedimiento de lectura únicairaultza revolucióniritzi publiko opinión públicaisilpeko boto voto secretoitun convención, pacto
J
jabetza pribaturako eta jarauntsi-rako eskubide derecho a la pro-piedad privada y la herencia
jarduera ekonomikoaren plangin-tza planificación de la actividadeconómica
jarduneko gobernu gobierno enfunciones
jaurerri señorío (territorio)jaurlaritza gobierno (s. t. CAV)jendaurreko bilkura sesión públicajurisdikzio jurisdicciónjurisdikzio ahal potestad jurisdic-
cionaljurisdikzio babes protección juris-
diccionaljurisdikzio batasun unidad juris-
diccionaljurisdikzio batasunaren printzi-
pio principio de unidad jurisdic-cional
VOCABULARIO DE DERECHO CONSTITUCIONAL
46
justizia administrazio administra-ción de justicia
K
kabildo cabildokale agerraldi manifestaciónkanpo politika política exteriorkantonamendu cantón (división te-
rritorial)kapitalismo capitalismokapitalista capitalistakargutik kendu destituirkargutik kentze destituciónkatedra askatasun libertad de cá-
tedraklase claseklase-borroka lucha de claseklase kontzientzia conciencia de
clasekoalizio coaliciónkolonia coloniakolonialismo colonialismokolonialista colonialistaKomunen Ganbera Cámara de los
Comuneskomunikabideak medios de comu-
nicaciónkomunikazioen sekretu secreto de
las comunicacioneskomunismo comunismokomunista comunistakonbentzio convenciónkonfederakunde confederaciónkonfederazio confederaciónkonfesio erlijioso confesión religiosakonfesionaltasun confesionalidad
konfiantza arazo cuestión de con-fianza
kongresu congresoKongresuko batzorde comisión del
Congresokonpromisario compromisariokonstituzio constituciónkonstituzio adostasun consenso
constitucionalkonstituzio aurkakotasun inconsti-
tucionalidadkonstituzio-aurkakotasun arazo
cuestión de inconstitucionalidadkonstituzio-aurkakotasun errekur-
tso recurso de inconstitucionalidadkonstituzio-aurkakotasun prozesu
proceso de inconstitucionalidadkonstituzio-aurkakotasunaren ai-
torpen declaración de inconstitu-cionalidad
Konstituzio Auzitegi Tribunal Cons-titucional
konstituzio berme garantía consti-tucional
konstituzio eginbehar deber consti-tucional
konstituzio gatazka conflicto cons-titucional
konstituzio konbentzio convenciónconstitucional
konstituzio manu precepto consti-tucional
konstituzio ohitura costumbre cons-titucional
konstituzio organo órgano constitu-cional
konstituzio printzipio principio cons-titucional
KONSTITUZIO ZUZENBIDEKO BERBATEGIA
47
konstituzio zurruntasun rigidezconstitucional
konstituzio zuzenbidearen iturriakfuentes del derecho constitucional
konstituzioaren eraldaketa refor-ma constitucional
Konstituzioari men egite acata-miento a la Constitución
konstituziogile constituyentekonstituzionalismo constituciona-
lismokonstituzionalizazio constituciona-
lizaciónkonstituziotasun constitucionalidadkonstituziotasun bloke bloque de
constitucionalidadkontrol judizial control judicialkontseilari consejerokontseilariorde viceconsejerokontseilariordetza viceconsejeríakontseilaritza consejeríakontseilu consejo (institución)kontserbadore conservadorkontserbadurismo conservadurismoKontuen Auzitegi Tribunal de Cuen-
taskontzeju concejokontzeju ireki concejo abiertokontzientzia(-)eragozle objetor de
concienciakontzientzia(-)eragozpen objeción
de concienciakontzientzia(-)objektore objetor de
concienciakontzientzia(-)objekzio objeción de
concienciakooptazio cooptaciónkoroa corona
kulturarako eskubide derecho a lacultura
L
lan egiteko eginbehar deber de tra-bajar
lan negoziazio kolektiborako esku-bide derecho a la negociacióncolectiva laboral
lanbide elkargo colegio profesionallanerako eskubide derecho al tra-
bajolangileen estatutu estatuto de los tra-
bajadoreslaugarren belaunaldiko eskubideak
derechos de cuarta generaciónlege leylege arrunt ley ordinarialege-dekretu decreto-leylege erreserba reserva de leylege garapenerako eskumen com-
petencia de desarrollo legislativolege marko ley marcolege nagusi ley magnalege organiko ley orgánicalege proiektu proyecto de leylege proposamen proposición de
leylege testu texto legallegearen argitalpen publicación de
la leylegebiltzar parlamento (s. t. CAV)legebiltzarkide parlamentario (s. t.
CAV)legeen konstituziotasun constitu-
cionalidad de las leyes
VOCABULARIO DE DERECHO CONSTITUCIONAL
48
legeen konstituziotasun kontrolcontrol de constitucionalidad delas leyes
legegintza legislación (actividad)legegintza ahal potestad legislativalegegintza prozedura procedimien-
to legislativolegegintzako batzorde comisión le-
gislativalegegintzako batzorde iraunkor
comisión legislativa permanentelegegintzako ekimen iniciativa le-
gislativalegegintzaldi legislaturalegegintzarako eskuordetza dele-
gación legislativalegegintzazko dekretu decreto le-
gislativolegeria legislación (leyes)legezkotasun printzipio principio
de legalidadlehen ministro primer ministrolehendakari presidente (s. t. CAV)leninismo leninismoleninista leninistaliberal liberalliberalismo liberalismoLorden Ganbera Cámara de los
Loreslurralde territorioLurralde arteko Konpentsazio
Funts Fondo de CompensaciónInterterritorial
lurralde forudun territorio forallurralde itsaso mar territoriallurralde osotasun integridad terri-
toriallurraldetasun territorialidad
M
magistratu magistradomanifestazio manifestaciónmanupeko súbditomanuzko agindu mandato impera-
tivomaoismo maoismomaoista maoistamarxismo marxismomarxista marxistamasak masasmasen demokrazia democracia de
masasmerkatu ekonomia economía de
mercadomigrazio migraciónmilitante militantemilitantzia militanciaministerio ministerioministeriorik gabeko ministro mi-
nistro sin carteraministro ministroministroaren agindu orden minis-
terialministroen kontseilu consejo de
ministrosmonarka monarcamonarkia monarquíamonarkia absolutista monarquía
absolutistamonarkia absolutu monarquía ab-
solutamonarkia mugatu monarquía limi-
tadamonarkiko monárquico/amozio moción
KONSTITUZIO ZUZENBIDEKO BERBATEGIA
49
N
nahierakeriaren debeku interdic-ción de la arbitrariedad
nazi nazinazio naciónnazio biltzar asamblea nacionalnazio estatu estado-naciónnazioaren subiranotasun soberanía
nacionalnazioarteko erakunde organismo
internacionalnazioarteko harremanak relacio-
nes internacionalesnazioarteko hitzarmen convenio
internacionalnazioarteko itun tratado interna-
cionalnazioaz gaindiko erakunde orga-
nismo supranacionalnazionalismo nacionalismonazionalista nacionalistanazionalitate nacionalidad (nación)nazionalizazio nacionalizaciónnazionalsozialismo nacionasocialis-
monaziotasun nacionalidad (cualidad)naziotasun bikoitzeko itun tratado
de doble nacionalidadnazismo nazismo
O
ogasun hacienda (institución)ohorerako, norberaren eta familia-
ren intimitaterako, eta bakoitza-ren irudirako eskubide derecho
al honor, a la intimidad personal yfamiliar y a la propia imagen
oinarri lege ley de basesoinarrizko eginbeharrak deberes
fundamentalesoinarrizko eskubideak derechos
fundamentalesoligarka oligarcaoligarkia oligarquíaondare prestazio prestación patri-
monialongizate estatu estado de bienestaroposizio oposiciónordena publiko orden públicoordezkari representanteordezkaritza representaciónordezkaritza politiko representa-
ción políticaordezkaritzako demokrazia demo-
cracia representativaordezko gizarte prestazio presta-
ción social sustitutoriaorgano órganoosasuna babesteko eskubide dere-
cho a la protección de la saludosoko bilkura sesión plenariaosoko zuzenketa enmienda a la to-
talidad
P
parlamentari parlamentarioparlamentari akta acta de parla-
mentarioparlamentu parlamentoparlamentu biltzar asamblea parla-
mentaria
VOCABULARIO DE DERECHO CONSTITUCIONAL
50
parlamentu diziplina disciplina par-lamentaria
parlamentu kontrol control parla-mentario
parlamentu monarkia monarquíaparlamentaria
parlamentuaren konfiantza con-fianza parlamentaria
parlamentukide parlamentarioparlamentuko batzorde comisión
parlamentariaparlamentuko bilkura sesión par-
lamentariaparlamentuko eztabaida debate
parlamentarioparlamentuko gutxiengo minoría
parlamentariaparlamentuko ikerketa batzorde
comisión de investigación parla-mentaria
parlamentuko mahai mesa del par-lamento
parlamentu(ko) talde grupo parla-mentario
parlamentuz kanpoko extraparla-mentario/a
parte hartze politiko participaciónpolítica
plebiszitu plebiscitoplutokrazia plutocraciapoliarkia poliarquíapolitika políticapolitika ekonomiko política econó-
micapolitika publiko política públicapolitika sozial eta ekonomiko polí-
tica social y económica
politika sozial eta ekonomikoarengida oinarriak principios rec-tores de la política social y econó-mica
politikan parte hartzeko eskubidederecho de participación política
politikari político/apolizia policía (cuerpo)polizia judizial policía judicialpopulismo populismoposta bidezko boto voto por correoprentsa askatasun libertad de prensapresazko prozedura procedimiento
de urgenciapresidente presidentepresidentzialismo presidencialismopresio talde grupo de presiónprestazio pertsonal prestación per-
sonalprintze príncipeprintze oinordeko príncipe herederoprintzerri principadoprintzesa princesaprobintzia provinciaprobintzia diputazio diputación
provincialprogresibitate printzipio principio
de progresividadproletario proletariopropaganda propagandapropaganda politiko propaganda
políticaproportziozko ordezkaritza repre-
sentación proporcionalproposamen proposiciónprozedura procedimientoprozesu proceso
KONSTITUZIO ZUZENBIDEKO BERBATEGIA
51
R
referendum referéndum
S
sail consejería (s. t. CAV)sailburu consejero (s. t. CAV)sailburuorde viceconsejero (s. t.
CAV)sailburuordetza viceconsejería (s. t.
CAV)salbuespen egoera estado de excep-
ciónsegurtasun juridiko seguridad jurí-
dicasektore publiko sector públicosenatari senadorsenatu senadoSenatuko batzorde comisión del
Senadosendespen sanción (confirmación)separatismo separatismoseparatista separatistasetio egoera estado de sitiosindikatu sindicatosindikatu askatasun libertad sindicalsindikatzeko eskubide derecho a
sindicarsesistema sistemasistema politiko sistema políticosolidaritate printzipio principio de
solidaridadsozialdemokrata socialdemócratasozialdemokrazia socialdemocraciasozialismo socialismo
sozialista socialistasubirano soberanosubiranotasun soberaníasufragio sufragiosufragio aktibo eta pasiborako es-
kubide derecho al sufragio acti-vo y pasivo
sufragio aske sufragio libresufragio berdin sufragio igualsufragio murriztu sufragio restrin-
gidosufragio orokor sufragio universalsufragio sekretu sufragio secretosufragista sufragista
T
talde misto grupo mixtoteokrazia teocraciatestu artikuludun texto articuladotestu bategin texto refundidotimokrazia timocraciatirania tiraníatirano tiranotoki administrazio administración
localtoki araubide régimen localtoki ogasun hacienda localtotalitario totalitariototalitarismo totalitarismotradizionalismo tradicionalismotradizionalista tradicionalistatrantsizio transicióntronu tronotronuan oinordeko izateko eskubi-
de derecho a la sucesión en eltrono
VOCABULARIO DE DERECHO CONSTITUCIONAL
52
troskista troskistatroskismo troskismotutore tutor
U
udal ayuntamientoudalerri municipioudaletxe ayuntamiento (casa consis-
torial)uharte kontseilu consejo insularukiezintasun inmunidadutopia utopía
Z
zehapen sanción (castigo)zeharkako sufragio sufragio indi-
rectozenbaketa escrutiniozentralismo centralismo
zentralista centralistazentralizatzaile centralistazentralizatze centralizaciónzentsura censurazentsura mozio moción de censurazentsura mozio eraikitzaile mo-
ción de censura constructivazerbitzu publiko servicio públicozin egite juramentozinegotzi concejalzinpekoen epaimahai juradozirkulazio askatasun libertad de
circulaciónzuzenbide derecho (derecho objetivo)zuzenbideko estatu estado de de-
rechozuzenbideko estatu sozial eta de-
mokratiko estado social y demo-crático de derecho
zuzeneko demokrazia democraciadirecta
zuzeneko sufragio sufragio directozuzenketa enmienda
KONSTITUZIO ZUZENBIDEKO BERBATEGIA
53