8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
1/346
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
2/346
Las izquierdas
latinoamericanas
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
3/346
Las izquierdas latinoamericanas / Pablo Alegre ... [et.al.]. - 1a ed. -Buenos Aires : Consejo
Latinoamericano de Ciencias Sociales - CLACSO, 2010.346 p. ; 23x16 cm. - (Becas de investigacin / Bettina Levy)
ISBN 978-987-1543-54-0
1. Sociologa Poltica. I. Alegre , PabloCDD 306.2
Otros descriptores asignados por la Biblioteca virtual de CLACSO:Izquierda / Gobierno / Oposicin poltica / Democracia / Polticas
pblicas / Modelos de desarrollo / Economa / Amrica Latina /Cono Sur / Argentina
La Coleccin Becas de Investigacin es el resultado de una iniciativa dirigida a la difusin de los
trabajos que los investigadores de Amrica Latina y el Caribe realizan con el apoyo del Programa
Regional de Becas de CLACSO.
Este libro presenta las investigaciones que los autores realizaron en el marco del concurso de
proyectos sobre Gobiernos progresistas en la era neoliberal: estructuras de poder y concepciones del
desarrollo en Amrica Latina y el Caribe y Partidos, movimientos y alternativas polticas en Amrica
Latina y el Caribe, organizados por el Programa Regional de Becas de CLACSO con el apoyo de la
Agencia Sueca de Desarrollo Internacional, Asdi.
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
4/346
Coleccin Becas de Investigacin
Las izquierdas
latinoamericanas
De la oposicin al gobierno
Pablo Alegre
Roco Annunziata
Florencia Anta
Marcelo Marchesini da Costa
Sebastin G. Mauro
Julia SantAnna
Daniela Slipak
Federico Traversa
I
Ins Pousadela
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
5/346
Editor Responsable Emir Sader, Secretario Ejecutivo
Coordinador Acadmico Pablo Gentili, Secretario Ejecutivo Adjunto
Coleccin Becas de Investigacin
Directora de la Coleccin Bettina Levy, Coordinadora del Programa Regional de BecasAsistentes Natalia Gianatelli - Luciana Lartigue - Magdalena RauchRevisin tcnica de textos Ins Mara Pousadela
rea de Produccin Editorial y Contenidos Web de CLACSOResponsable editorial Lucas SablichDirector de arte Marcelo GiardinoResponsable de contenidos web Juan AcerbiWebmaster Sebastin HigaLogstica Silvio Nioi Varg
Produccin Fluxus Estudio
Arte de tapa Ignacio SolveyraPrimera edicinLas izquierdas latinoamericanas. De la oposicin al gobierno(Buenos Aires: CLACSO, noviembre de 2010)
ISBN 978-987-1543-54-0 Consejo Latinoamericano de Ciencias Sociales. Queda hecho el depsito que establece la Ley 11723.
CLACSOConsejo Latinoamericano de Ciencias Sociales - Conselho Latino-americano de Cincias Sociais
Av. Callao 875 | Piso 5 | C1023AAB Ciudad de Buenos Aires | ArgentinaTel. [54 11] 4811 6588 | Fax [54 11] 4812 8459 | |
No se permite la reproduccin total o parcial de este libro, ni su almacenamiento en un sistema informtico, nisu transmisin en cualquier forma o por cualquier medio electrnico, mecnico, fotocopia u otros mtodos, sin elpermiso previo del editor.
Este libro est disponible en texto completo en la Red de Bibliotecas Virtuales de CLACSO
Patrocinado por la Agencia Sueca de Desarrollo Internacional
Director editorial: Juan Carlos Manoukian
Consejo editorial: Mariano Garreta, Susana Ferraris, Violeta Manoukian, Hctor Olmos
Produccin: Cecilia Camporeale, Toms ManoukianComunicacin: Ignacio Snchez DurnAdministracin y logstica: Eliana Fiorito, Ariel Schafran
Ediciones CICCUS | Medrano 288 | C1179AAD Ciudad de Buenos Aires |Argentina
Tel. [54 11] 4981 6318 | [email protected] | www.ciccus.org.ar
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
6/346
ndice
IntroduccinIns Mara Pousadela 9
Parte I. Genealogas, trayectorias y perspectivas
Los giros a la izquierda en el Cono Sur: gobiernosprogresistas y alternativas de desarrollo enperspectiva comparadaPablo Alegre 31
Polticas sociales y desarrollo: los desafos paralas izquierdas de Chile y UruguayFlorencia Anta 77
Parte II. Los gobiernos de izquierda antela cuestin social
Irmos que no se falam: programas detransferncia de renda, sistemas de proteosocial e a desigualdade na Amrica LatinaJulia SantAnna 131
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
7/346
Formao da agenda governamental do Brasil eda Venezuela: as polticas pblicas de economiapopular e solidria revelando projetos distintosMarcelo Marchesini da Costa 165
La izquierda uruguaya frente al dilemaredistributivo. La experiencia del Frente Amplio,de la oposicin al gobierno, 1971-2008Federico Traversa 211
Parte III. Seas de identidad de la
izquierda y el progresismoEntre lmites y fronteras: articulaciones ydesplazamientos del discurso poltico en la
Argentina pos-crisis (2002-2004)Daniela Slipak 243
Prdica y crisis de la retrica progresista en laciudad de Buenos Aires (2003-2006)Sebastin G. Mauro 277
Apostando a lo local: la democracia deproximidad en el Municipio de MornRoco Annunziata 309
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
8/346
9
Introduccin
Ins Mara Pousadela
En El curso dE la ltima dcada ee eeee gbe e e pe e a l p -e p qe pe, ve g e pee, eg qe e g e ep- e zqe e epe p. se eg y eg e zqe, e e-zqe pge; ebg,p e e e p x ebeqe h ve .
se e ee e e Fee p V eb e age p n Khe ge e pe (
p-ve qe, pee e j -, e e pp e eeh e zqe, y qe eee e ee ve) y qe b ge-; e be P tbhe ebez p il sv; e mve s e Ev me e B-
v; e P s he qe, e e e cee P p de, eev evee pee r lg y mhee Bhee; az Pais (Pa-
v y sbe) e re ce e E; az P
p e cb e p Fe lg e Pgy; e Fees e lbe n (Fsln) e de oeg
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
9/346
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
10/346
Ins Pousadela
11
e e e. n e , pe, e epehee ee qe p. E ee, eb-g, pee epe e e ee qeee e p e ee e e e ege
eee e e qe, ee e- e p epe y e hj e e pee, h e p e ve e . c vee- eeg, e e e epe e ve e ve p qe pe ee b, y e ee e epez e b, y ee p e e e, geeee e eg e e e p pb e pep-e e zqe.
t g e e zqe qe ee eg e pe jeg eee y eejz. E h e e, p ejep, e- ee pee qe eh b be pqe p, e e e veh ad hoc e-b p p ee pee ee; e , e b, peee ee e -bez e p e pp, e g ye y/e e pe. l e e timing y expee- e e gbe p e e: e ge ee e ev v e e pe Hgchvez, e gev, e eeg p pe vez e 1998, expee h eee: e gbe e m F-e, e e exe, e g e E sv e e e-be e e.
a pe, ee e ez p y e -e y y e expee e gbe, heeee eee je p, peee e e pe y e-e pbe e ee y e ve,
pe e e y e e ev- e, e p, p hy qepe pee e e qe e heh e qe, epe-eeee e qe hy heh h e e gbe, e qe hbe heh hbe eg , e pee e y e v p e e e ev -e ebe. de h qe eg alternativas peze be ez p e e pehee e e e e expee e zqe, e ezqe-
y pge. E ee, zqe , -vee e pye bvee
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
11/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
12
ev e e p e pe-b ge, e pepev e, e pee- ev ebe e e ex e gb-z. ag e e eee v ej e qe
ebe, pe b e e e e ve e e e pp e p; ebg, e p p e ve ebe qe ye e e- e.
E ve, e zqe e pee ee -ev , b y be pee e ebe pe; e g , e heh, eg pee e exp e e evbee exe y gee e e e e-
. Eege, pe, expe e -ebe b, y be , expe e p-ebe.s e p e begee e zqe ebe eve e pge; e ye , e b, e ebe e e e pqe e zqe vee, peee, pe. a, pe, ee be e ee hee e ee ebe :ege p, ee eeeee p-z, ep pb pvz, pbe z y je ve e eeh ve b p hb eee e eeh e. a e e geg pgpe e p e eehe e v ee epe p y e pe e-e y, e e epe e p p epe e- y expev e , e ee epeg e e p y e e e qe e e, eg , e e e e g e epee. E e , e heh, e e zqe e eg pe e hj e e e epee,
e ehz e e e e e-peev y e v e epz e p-pv y pv e e e , e, p ev e ee gbee y gbe.
Q e, ee, e e zqe hy? P q eg e-pe e eg ve qe peeee e pe? l epe e pe: pqeee e ge bj e e- p gv e p. Y he, peee, pqe
p e e ez ve. aqe qe e e z-qe e eeh pee b, ee ahy Ge
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
12/346
Ins Pousadela
13
(1999: 52),1 pee e e zqe y e eeh - ep. l e pz. l z p pee e e e e e ve e ev peee e heh e qe e p e
vv ee eeee pepee p peeep ee e ep p. Pe qe e y e e , veve b .
l evz e p ee zqe y eeh, ebg, e e e g e qe e-z q. Exe g pp pz e e,e e g pp qe ee e eeh? E pbe e ee p ege g qe zb nbe Bbb e e h g
y j . a , Ge geg g epee,e qe pe e zqe b j, qe ee qe e gbe ebe jg ppe ve ee. E g e hb e j e pe e qe e e zqe g ee e pe ep. l g e pe be pqe eeeve p pe ve, e bee y ee gee (Ge, 1999: 55).
a e evee b, ebg, - ee ee e h p pee e ,p e, eeh y zqe. E e ee e-, e ee, zqe y eeh pee e gp y e e g e be, ge e ebe p p e e Jh rw be j eq, qe pee e p- be e e rbe nzk y m Fe.E e p e b e , e b, pp eh y g y be , p bey, p e , e e y . ce e qe e ee p
p hbe e pe bee y ev qee eeh y e zqe, pe e p qe ve pe e- e qe e bev eee e ee b ee,qe ge e e. cvee by,, qe e e, eeh eeee eqve ev zqe e-: e ve, ej, e eeh qe e e (p p, peee, b
1 Ge, ahy 1999La Tercera Va. La renovacin de la socialdemocracia (m-: t).
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
13/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
14
e ebee), e zqe eeb y ee p qe b qe e E ebee , e e ex e, e ge e E pp.
tv e e ee e pp, e qe hbe ( h qe ebe e e e pge-) , e ve, e eeh e zqe, y qe peee ev p b b, qe eee e be eee. Ee e e e g be ebe ep eee p h e gbe qe pee e zqe: eeh h, g -, eg, e v e e pee ep-p, ee , p g e pe. E e ebe e-
e e eeh h e p, e pe p e qe eg ee epee be e e e qe h v. a, p ejep, pee hbe pe e ve e e zqe qe e e age e ee, eeh h- h eg ( qe v e e qe- e pepe p e eeh) e ejee pe e ev e p epe p e gbe eKhe, qe e h e e e e g zqe e eg. E ye, ebg, e ejee g p e e ep e j epeee. o pee ee e be e -p, pe, e be gbe y -, ve p e ebe e ve, e ee, epp p p e ee,hy eve gbe.
Pe, be, qe e e p e( e e p pbe, y qe ez e ge gbe e zqe pge ee-
e e g e pe e e p ) p qe qe ee zqe e pepev g, e e j . ah be, ge e ebe , e e zqe e e e ge, e qe e e jeg e eee y e p pb g e pee ex e eev ebe y pe e ee e? E e e ebe , y pe-e e evee q e e eeh y q e zqe.
P e, he e jzg e e e gbe p ee, p ee p e e e (
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
14/346
Ins Pousadela
15
e)? cee qe gbe e e zqe , e, pp, be p ee qe e pg e e f y, ee, ee e e? o jzge, epevee, p p
p ej b e ge y pbez, e e qe e e pz e hbe ype e?
E e ee p e vee e qe g e- e zqe e hy e ebe e e-be qe pee x. dh e : e peee pqerealmente e qee ebe y expee e ve e gee ee peg p e e eee e e
p e y, e, esentido qe p -ee vej ee eg. Pee, p ejep,e e e e e E. E ebee ve e b, p , be e e qe e E ve; pe , e ee, be y e eE. E e ebe ee p e-e e, b p e e eee e j g ev e E p e be h e epee eee, e-, e y ee ee pb, bee pb-, pvee e, eg e y e -pee, pz , gz e pe e ey, ez ege y e, y peeg bjev gbe.a e ebe ej eez e qe e e pee E e e e, h e eeee qe pj e ebe b e qep ve e y gze gbe-ee pee he, epeeeee e ebe y e-
p p z pvee ezh p , expe f, e e ge e, , p e ep ee epe e E.
a pe, e e g je g, e -ve, ev e e E. s ebg, e Ep y e e bg y e e E pev p- e ebe. c h ee E e eep p y e b ee, y e
ep p e, , p, be-e, bz, ee e eee. Fe be
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
15/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
16
e E qe gbe ebee p epe-e e h. E bj , pe, qe heh mal heh, p gee, pe heh e antes e e pee ev zqe. E ee, e E qe hy e e
ege e, e y e , e vej E epe p , vez , ee E eg pz epe e eg e jeg e.
ag pee ee e e qe p eee . iepeeeee e e je eg e zqe y e, ebg, ey epee e y e e e qe z-qe eee exee, e a l y , ee- g e g XX eb e e e
e e E. t e e ebe, ebg,ee pee hbee b: e qe e g pe, e e p, eeg e -z , ej, rez e epe pv pevee pvz, e h p ee epvz e epe e ev pb qe e pvz y eeg e y p- e e ee e pb. o e p pbe e e exe, peee ee he e pg e zqe e: e- qe e g zqe eeeee eg peh expe vez ep e e gee eg-, e e e age, epeee e y e zqe e e pe eegexee ve. a pe, e e e ee peee K-he g ee e e expe y e vee e qe e j e pg , e b,e e pev pg e e qe e p e e Fme ie e bjev e e be e
vez y p epe e e y e jeee g e e. E pb, e eebe e ve y e e qe e - e (ee ehb e g) p e pehe e zqe. E heh eqe ee pg e ez g eev pev eee bev pep e Khe p e e e b p ep e j zqe qe p.
E e , e pbe qe p e zqe ehy, qe , e ev e p e p-
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
16/346
Ins Pousadela
17
yee , e e le, e p ee e ve qe y ee e . lzqe ee pe e e pe peee e -e e qe ee e p ee p e ebe-
e be e ge ee hbe p e y, pev e e e v y e evveegb e pej e pevbe, y pee e vje e eez eeee.
l p ee p e pe e ee: p , e e e qe e heh e- y bepe pp e e qe vev e-gbe; p e , p ebe y, e, beh e e e qe p pe pbe y
eh, e ee , e p e pbe. n e exge, e eee, e qe e e p e e he pbe;, e qe e e eee, qe e zqeh peee he qe qe, jzg pbe,hb pee epe e hze e evpbe.
t e, eevee, e qe h eepe zqep-ebe e e ex e gbz. E ve e-be, e pe e gbz v ee p -vee be e E e bee y, e e e a l,be ve pp. de q gee e b peee p p be e, vez qe hz pe e ep e e e b e peg y e pv? Q pee he gbe (ezqe, e ee ) ee ee e vbe e- qe e eve p e p e e e be?
l epe e pe: pee he h qe qe e pee e ve p-
be. l ee be ee; e ve, y e pbe p- e pe e e e p e eee p e. s ebg, e e e ve, pe e e e pe e gbz qe pe ee ee, epeee y
vebe e eg e pee ee e p pe mx he e . a, p ejep, pe je e g ee p ex-
ee p, p e e.l e qe p e ee -
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
17/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
18
e e pqee e ce e Whg v e p ep, eg eg e, g e epev p y pe p ppe ep. E g e peev E, e-
e p eg, e qe e ee e eee e p e eve y eg(e h qe, e ev, gee pbe p e e eevee ee e e qe e q).E e , p , e vz e g p e eqe p e ce e Whg, e eebe exg p .
c e e , ebg, e pbe qe egb ee e eg e e-
y e bee e e eve p eeev be e v ee e e eg -e e ve. Fe e ep eee, e e hege e ebe, e ee e egalternancias qe je g pb, alternativa, ehe qe, eg q, e eb e p he. l p
vv e pe e p , e e ge e exee. l ev gbe e p-ebe- e ppe e qe, be eve e-e qe p e bee e e, qeb e ge p eg e fj e pe epev y ev e pv, p pb g y pee e e qe e e gbe e e ebe e p e ee e-p h exe p y p pepb p pee y epe e eqb e.
E q e g ev gbe e zqe p- pevee ee ge e y exe p-
b? l epe v e.mh e expee e zqe e e pe e hez. E h , b pe p p qeh e e eep p qe zqe e e g-be expe Fee tve e ee ve epee eeh. E , p e gbe e ee j expev qe qe, -p, b zbeee epe e exee. Eg e z eee g e e
ppe; e , pbe peexee peee e gz. dee e pe, e ee, he
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
18/346
Ins Pousadela
19
be qe e e e ee ve e expe-e. a e e ex g e e e e, pe, q e.
Ee b ee e e vege e-
p j e jvee e e peee eve pe e a l e e e ePg clacso-a: e e e, e,e y p e ev gbe pge e eg;y be expee e p y ve eev p e e e e e - e epee y e. l qe e pee ee geeg e p y vep qe eg e zqe e ezqe-
e g , y pge e ; ebe -ye ee p pe y e expe-e e e pe; pee e e e, ezevee e ve y pe e; ebe f, e y e p, peee y; y ex g e p pee ee eg gbe.
l pepev y vee e v pee e bj. ag b v e e pv, e bje e b b e pe qe ve eg; e e e p- e e y e e geee, y e e g e e e e e zqe; e e e y , ee, eb e g expee e b . apee e y z, e v, ee eeepepev y e vee, expee e gbe y/ p- e zqe/pge e age, B, che,e ugy y Veeze.
m epeee, e p qe eg pepe e ee ve exp geeg, z ye- y z pepev e gbe pge e n- Khe e age, r lg y mhee Bhee eche, y tb Vzqez e e ugy. E e pe e e, ee gee, Pb aege g e b e e qeexpqe ge ee exee ee gbe p-ge e e pe e: e e pe , e gbe- e p e z ve y e eg
pe, e pe, qe g e pg ee e e ezg e e-zqe; e e eg, e e
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
19/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
20
p, ce, p e-, y p e zqe ee; e eee, p qe ye , -, ee e zqe epeee y gp peee
e p e. s h e e qe qee e expee y qe pee qe e g pge, e e b e e ee p e e e e g pz qe bye ye y eee e e pe e pe.
E e p gee, Fe a e eg e e pb e e ev e e e p-ge e e e pe che y e ugy y be e e
qe pev e e y eq eeg e h e. c ee bje e ee ex ee e p pb e p e eq y e epez pv p eche p gbe e r lg y mhee Bhee, y p ee tb Vzqez e e ugy. Pee e h eeee expee gy, g eb pe yeg g e e e e qe pee y e qe ee e e e e e- pge. a pe, qe e pe - pv ee ve e pe p e e eg e pee y p g p e ge e gbe, qe h -p e e. E eje e p e, e b, gee e gee e e eg e jeg ebe.
E qe e eee p e eq, eeqe eez e qe h ez e gbee Fee ap e e ugy; e , ebg, -, pqe e h v e exyee eg
e ee be y e b, e e e p ev. o epe , p , e e e ge e be qe gz eep p eg e g pb h ee e vebe; y, p e , e -g qe pee p qe e ez epe eee ev e e eg e -e gy. P e e che, e b, by e e eeg y p h e e e-
e e y e e e pbez vez qee e ee e e eev e eg. E e be,
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
20/346
Ins Pousadela
21
a ee qe, y e x, gbe zp e pe ge e e e e e - e e p gbz. E b , eb-g, qe h p he qe e b e e
e pv y pye yee y ebv.sge e pe, pe, e e e e e ee y eq e e e ev e e e.
l eg pe e b e e e g -pe e e, e p, e . Ee p e B, Veeze, e ugyy mx. l e ee eee epe,pe ee e e e heh e qe h e gbe p e ex pge. E
ex pee, vee eeg, j e be ee e pv e ye pge ee e e e eg e e Pgope e mx y e Pg B F e B qepege e bjev e pe e eve e qe pe-e e pg epee e eg e pe.
E e p qe e be e e, e ee, Jsa exp qe pg e ee e e ee pbe e pb pe e -e e p p e e e Ee eg. my z p gbe qe e ve ee pee e vee, e p ee e g p, qeep be ve e eqvee e e ev vee e e y e . t ex ppe e, e e e y e- pbe e eve e qe h bje pg ope y B F, ye qe
be e b e bev ee e pv, e-e pe ee e ee epebe e e e y eg pz. E e ebe ee eex qe exe, e bpe, ee e pg z y p vee,pee e qe e eee ev e y e-. se , , e p pebe e v e e e, pe ej e e eeg pe e e e ep egee e pbez y e epbe e eg . s h e he g ee
epe e ev, gbe pge ebe, pe,e ge ee pbe.
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
21/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
22
E be pee evee e e p qe me mhe c, e vez e e e p- ee p e e e ee p y p- veez e e pp. a p e
qe b e e ee e e epe e eee e eev e eeve e e p e e pp gee y ex gee e g- e gbe epbe e pee, epeeee gze e e v, p y , e - ex ee e pe e e bp, e qe p e y e qe e e ( ) e e pye p e .
Ee e ee ee ee b p-e e e p, e qe e eee peep e pbe p, e ye g e fv e ex . E pe g, e e qe h e e ve pbez y ex e v pbe p e Veeze,e e B e e eb e e ee e bj y, epeee, e e eev ee-pe. E eg g, by qe p ee e pbee gbe veez p p ez p e e , e qe p bepe e e pv p e qehb e g e e he. tee, e ee qe ee ee ex e e p e e f y peep e ezexp qe p be e e p ex, e qe veez b ep-z bee e gbee, exye ee pveg. c ee e e, e pe e
e ge gbee e Veeze ep e e vz, e e e qe e e v, e peee chvez, e py e gz-e ppe p pee; e B, e b, epe pee e ep e v exe, pe p- e p y ev p pp gzee. Fee, mhe c e eee e e qe e y e vee p p e p: e qe e
B e e, eje e eee pe-ee e qe e expe y v ee e-
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
22/346
Ins Pousadela
23
gee p p pb, e Veeze e pj ee e ee e pp y gbee ee eg (y ) e p. Efy evee be e e e p ee,
qe e B p e ge ee e eee me e tbj e e Veeze e eb pe y e me eg e pee- v.
t e ee ee ye e eee pye p e eee ez. E ee, bee qe e eee e p e e ppy eeje, bjev e qe p pb- v evee. me qe e e e Veeze e-
pp ye e eje e e pye e - qe e e ev, e e e B e eepe pee (y y e) e e e e p , e e ej e , e pe e qe e eee pbe e b-e e ee eve e pb. aqeqe e b ee e pv e e p- e, e , pee e e pe e pye p- be eee: e e e epe ; ge e e p ee pe pbe e qe gz ee ge, e e eg-. cbe e p qe, pjee, e e y g e e e e e epev pyep ee p e e pp veez e h ez y ebee-e y qe gze e be.
l eg pe e b e e e p e Feetve be zqe gy. se , e g, e ex- qe b p hbe e pe pe pe
z, peee, geeg, ye y pepeve Fee ap. s e p p e e e be z-qe e ee e , e e ebe -peee qe e eje qe e be e Fee ap e p (, ej, pe g e ep) ee pbe e eb. E , e ee, ex y pez eeg e p e gy e-e e 1971 h eg gbe e e 2005.az, , p e e pee
e e pe e gbe eep z e qe epe pp e zqe, y e vb e
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
23/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
24
eeg ebv, e qe e eee ebe e py e qe e eee ee be pbez, g y eg. repe e ee p e p, tve p qe p eb-
v e Fee ap pbbeee e evee ex: hb e ee e e ( ex, ebg, e gee ee y ee) y, qe pge ve e e e ege,e ugy ee pe e -b e ge e eg. s e ee e e e heh eqe e hb e eg eg e pe, e pee bg p ee; be, ej ee e pv p zqe e eg e e e
qe e vb e ee p e p e h ex .t p qe pe ee pe e b, -
ee, e e e age. n peee qe ex qe e g e pbez e e e zqe pge e v-e ee p: e , ep e , e e qe, e e e ve , pee ye e p e e e g zqe e eg.
E pe e bj qe eg e e e e qe e e e ve . E , de spk e e e qe e e khe p-ebe,-ebe y e zqe ee e e eb e pe e ep e z epeev qev g p ep e e e e epeee e e 2001. a pe, ex pe y epzev qe E dhe n Khe e-z e epev gee peee e e e e p . l
bev, e e e pe, e e e p p eee y e e-, be z ee p y e e e, e e-g e e e . l e ee e p y e qe z dhe ge spk pz pKhe p e vee e bp e. E eqe e khe vee pe ebe h eep p, y qe b e pe qe e e gpe e E e 1976 y e 2001. l -
p ee p ez y p qee pee e ee ee e eeh h,
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
24/346
Ins Pousadela
25
p e y e, eb e ge- y e ev e p y e e e, gee vee g e be e e Khee ee, e peee e qe bb e ee
gbe pe e 23% e v, eye pee, ye pp ezg y ee e k-he (pehe, ee ee, ee e pe- e zqe), ep qe bj be epe v epeev.
E e p gee, seb m e b e e ve; exee, e e Be ae, pee, e pe e p p e e epe e v p p pe epe-
y p e pee e ee peee epeee, , e ee fe yee pge. E ee , e e e e p p , e b, e ee p epe.E , e ee, ex ge e pge e e Be ae y e e qe p e evp be e py y eg exeee e ep p, e e e pe- y e ee, pbe e e pp p qe p. t h ve, ee m,e g e e pge qe qe e pe e p e hege e p eee. E hb- p g e e ev e pge, p ejep, e e e, epb, pp- e, , e be ge. de ee , e e e eeeh ez, m m, e eee e 2005 y 2007 e epe p e e e exp e g pge e p- y gee pp e be e ge eee
y pee qe ee e ve eg eee.
E e p epz, j r a-z, mp e m, e e e y qepe e pej e p e pv e Be- ae. dee 1999 m e gbe p m sbbe, jve p peee e ezqe Fep (FeeP s) qe eg ee e be e azucr-Fep y e eee e 2003 y 2007 ee e gp-
ve e pp e, nev m. l expeee pge ve p p q, eg ,
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
25/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
26
e e e px. a e ppe e p, ge e sbbe pj g e ep p b e p e geepe e ge pb y e pp e
ve ee ve e. Ee ve e ge e b b e e, p ejep, eeb ee pb p e b; e e o a-cp e v e; e eee ge e e onG; pb e e-e pe e y eje; p-b e e be e ee e ge y ee e pb; eez e p; e pg E cej e B-
qe pev eeb e ee epee e ce-j debee e b p e y pye qe e; e e B abe, qe pee veexpe e y ppe be e e e geee ee e cej; e ge ee e peb e mp e m p pege y p-ve eeh e eee e hbe e p ee pbe bee e pb ; y, eeeee, e e e Pepe Ppv, qe pe-e ve e e ve e e e e pe e e pe.
l pe, e e e, pp y e ee epeee y epee , pe, p-ee eg j e ve qe p e- e pge. ipee e b qee pee pp p pp y e eje e , e e px e pehep az z pv e eze epe h e epeev.
E e, p , e e ee e ege gee qe p x y g bee p ee e qe g onG y e ee ege e y e be p.
E pbe qe, eg ee p, pez qe he v-j e ej. Q ee qe ve e e px- e m sbbe e pp e Veezee chvez? E q e pee e pe n Khe y e exe e Ev me, e P tbhe y e P
J? Q ee e p p p gbe ez e e , e qe
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
26/346
Ins Pousadela
27
e e p pb qe e e p? Q z,e ev, ee e b?
l bj qe eg ee b ppe epe ev ege; expe eez . de
e e qe q e g e ebe. u b epe e, e e, y e qe ez.
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
27/346
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
28/346
Parte I
Genealogas, trayectoriasy perspectivas
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
29/346
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
30/346
31
Pablo Alegre*
Los giros a la izquierdaen el Cono Sur
Gobiernos progresistas y alternativas de de-sarrollo en perspectiva comparada**
Introduccin
E e, e e , e gbe e zqe y e-zqe e a l h gee e e - exp e bje (cey, 2006; Pzz, 2005; ce,
* le e ce P p uve c e ugy. se e-epe veg e pg be ieg, Pbez y ex (iPEs) e uve c e ugy. E b ee e F e ce H e uve c. E- e :[email protected].
** agez pe v y e py peee e J Pb l,
c Pez, Fe Fge y sg lpez. a vez, ee bj ebeh eg y g qe p epe g e, gee pe eeve eee bj: c a, J Bg-, y dee Gebe, gee peee. deb ee pe e iPEs e pe e e, rb Kz. t-b Jge lz, qe e eeeee ee e depe ece P e uve e repb p bj e eee gbe e zqe e eg. m gee epeee clacso P dv p e, gee y g e pe e veg, ve eg be qe e h-e eg e eeve e pe. Fee, eb gee eee qe e bj e
ee gbe e zqe e eg: Keeh rbe, K Wey,Jve ce, mx ce, P Pe, seve levky y Ew Epe.
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
31/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
32
2007; rbe, 2006; ce, 2006; Wey, 2007; sh, 2006;lz, 2006; l, 2007; ce, 2006). Ee pe e-, Veeze e 1998, che e e 2000 y e 2006, B e 2002y 2006, age e 2003, e ugy e 2004, Bv e 2005 y
E e 2006 g eege gbe e zqe e-zqe e e pe e .
Ee ee e pe y e e hege- e e e e e eg. c ee ee, pe e e ex e e e gbee zqe ebe . E pe g, e e be, ee y e pv e bee e-e ege, ge y evz be ee e e p y ve. E eg g,
e pe e e E p e epege y ev ee exe gbe qe be gee e p pee- e p e e.
repe e pe p e e, be, e -e qe zqe g e e ee e pe eg pe e gz y vz e eeppe (cey, 2006; rbe, 2006b). E e e ee vz e peee v eee e z-qe e e ee ee, e qe e eee evz qe gee e ex, exe ep ee ee p qe ee x ee e p-z. E e e peee, p ejep, e e-e ee, e e ee ppe eepee ep y exp e e p, e-e e ve e eg e e(ce y ce, 1991; reheeyeet al., 1992) y e e e p e, e qe epee e ee ppe ev eg ee e e e
p e p (rbe, 2006b).s ebg, pe e qe exe p e -
epe e heegee e gbe y ez e z-qe qe eege e eg (cey, 2006; Pzz, 2005; ce-, 2007; rbe, 2006; ce, 2006; Wey, 2007; sh,2006; lz, 2006), e vege e eehee e- eg gze ve e e ez py pe e b e e e e e (rbe, 2006; Wey, 2007; cey, 2006; l, 2007).
me p e z e zqe (, ) eh p e ee pg, p-
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
32/346
33
Pablo Alegre
y ve pp e pe e pee e p -e (rbe, 2006; Wey,2007; Pzz, 2005). Pe e e h bev e ee- e e exe e p e zqe.
P , zqe e qe ep e e e- e eg gee, qe p p ex y p ev e bee, bee p e exe e e pg e exee(Wey, 2007; ce, 2006; sh, 2006). P , zqe pp- qe ehz e e e ybg p e e e (ce, 2006; Wey, 2007).E e, epevee, the right let and the wronglet zqe be y zqe (ce, 2006).
dej e pe v exp be e e b, e qe e e e- e ezg peee ee . P , eg ve eege e ee peee qe pe p- z e e p e (eee ee E u) y bg p p e y eee ee ee epee, e pe Bv, E y Veeze. E e eepp (ce, 2006). P , exe ee eg-e e B, che y ugy qe ge p ee E u y p e pgbe pp e be e (ce, 2006).
o e ee qe, be e pbe, e e ex e e e e ezp (Wey, 2007; Pzz, 2005; sh, 2006). me ezg pp-e h eeg e pe ee p ge vee e (E, Bv,Veeze), ezg e zqe e pe eh eeg e pe e e p z
(che, ugy) qe h ej vee e z- e , e e e B (rbe, 2006;Wey, 2007; sh, 2006; Pzz, 2005). E e pe e -e e p g z e ee h pp-e p v e e p ebe e eg pee p, qe ge pe e e p-g e p g e pee epe qegee e e (Pzz, 2005).
a vez, exe vbe e e p qe pee ex-
p ve e p e gbe. P e e, g-be pp-e eege e pe e e-
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
33/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
34
y e epeee e exp e e ee (Wey, 2007). E pe hee ee e qe e e e e e-g y e eg e e p bj p e
epee e ee ppe. E vee ge e ee pp e ve p- ev qe ye e p e(Wey, 2007; rbe, 2006). E ve p p-
veh e boom e p ve e v y ee ge v e v, hz pbe exp qe gee bj ev p e e e pe eqb (Wey, 2007).
E , be e p e pe, eqee
e gbe e zqe e eg e e eqe pe expe e e vbe e peee y egz e gbe (l, 2007). E e ,e pe ee gbe e p p pp- e y gbe -e e e v-be ee qe, vbe e, eeg ee e g pz (l, 2007). E ee e, epe e qe gbe e e -e e v vee y ee e gz p e g ve e y g e v p ezqe (rbe, 2006; ce, 2007; l 2007).
P e v, e veee h pee epee exee e qe ee
vbe b e, exz p b e e e e (rbe, 2006; l, 2007). Ee p e - pee ve e e e e ge ee e e vegee. E , e e gbe e eg pee
peheee y pe z ee e e e e p g gze e p- y/ ve pge. se eqee e e pej y , qe pe vbe y ee, e qe e ebe e e gee p.
a ee e e e e e g pz y e vbe epeee (e e p, pe e epe-e), e pe e b qe e e ee a l pe b ee qe
g e gp e e gz, -ve e gz (rbe, 2006; l, 2007). E pj
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
34/346
35
Pablo Alegre
e eee e pee p e p-e q e (levky, 2003; Gb, 1996; rbe, 1998; P-e, 1999; t y age, 1999; mwg y t, 2000; lz,2000; Y, 2005; l, 2004; me, 2004). tb fy e
e e pe e epee, p e e p e v vej bases sociales, p v e v be e h ee ex-ee (Gb, 1996; rbe, 1998, 2002; m, 2001; Eheey,2004; l, 2004b). E ge , p pe e e e e, gee e -bv e e p e e gbe, peee e p pb vegee, pe e ee p ee p p e ev -
eee qe pvee ee gp gz ze e e e (l, 2007).
Metodologa de anlisisE e ye e gbe pge e egeqee e e e pz e bj e v e-e e y e g e e ee e.ag e e e e e geqe pee pe e p exp -ye e (ce, 2006; Wey, 2007; Pzz, 2005;sh, 2006). s be g e ee z p egz e gbe e eg eeve, e -e e exp vege ee y e g pzqe e ee p z e g e eg h zqe, ev e h gbe. Epee-e, e e e ee bj qe e e e p e gbe e zqe peee e eg exe peheege e p p, e epe-e p y be e e p ve qe -
y gvee e qe e ep ee e e gbe y p p ee. lee e p e e eg e p e qe e ee e e e e e e e e (e ye pe ) hee.
P , p ej epe e -e e ee e e veg qe pe- bev pe e y pej. P e
e ee e be e epe e qee h ej e p e-
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
35/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
36
e e e e p e, eb fj ee- (e e eb e e y ee be e pe e ee p) y e hee eg e e ev ep e
ee e ee, v y (Pe, 2004).E pe ee evz p e eqe -
g ee p y e e e -e e p. Exe gp e vee egz y pb e e vz qe ee -eee qe pee e e f. E ee peeeveee ze p v e e p qe pe-e e pe e v h gp (K-he, 2000). a vez, exe ev e p e
pee p qe gee e ge p e-pe qe pee e exp p pe epeee eee e (mwg y t, 2000; Khe, 2000). sebg, be p ee eg p - h eee, pe e e vje e qe eg expe e e pp e (mwg yt, 2000). de heh, e qe e gz ee e p be e , e eqe b e e pe y pe eege e eee e qe e ye e eev gp.
a vez, e ee ee ee e -ee: b e e e be pee epee p; e he be ee pee p; p , e e ee e p pee p e pe e gz e e (e e e) qe e -fe e be e ee e e.se p p, ee p e e e e e
pz e ee g pej qe exp ev e ye p (Geet al., 2003).
E ee e, pepev h e eeve he eee e qe e e e ee.l e qe ye p ev ee -peepath-dpendent: e eeee y eve p- fye e ye eg p ge (mhey,2006; Pe, 2004). E eqe path-dependent e h ez p epe e exp qe e e g e
ee e ep eee. E ee eqe, eve -gee ep e pe e b ee qe
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
36/346
37
Pablo Alegre
ee ee pevbe, e e qe p e exp e e e e (mh-ey, 2006; Pe, 2004). l e h e q e vbe e eeve e p pee
pe e y pehee pe p y -e (mhey, 2006; Pe, 2004). de ee , e hpee ee vbe e y eee eee, ebee ee pbe p e ee e e e peee. Ee -ge, e, ee ve e pe e exep qe exe ee eve e peeee y b-gee (Pe, 2004).
Seleccin de los casosl age, che y e ugy ee hy e e gbe pe zqe e pge. n be, eez p p e . a, e- p p e, y p e zqe ee ( ce, eche), v qe ye , -, ee e zqe epeee y gp pveee e
vej p e (e Fee ap, e e ugy) y p e z ve qe g e pge e e e ezg b e e-zqe (e pe- e ve khe, e age). l ee ee ez p qe pe ee eg epe yg e ee, pe ee e j e
vbe p e e p z e vegee e e gbe e zqe. l eeg e e-e p e e y e ye, e eee, e e p z e e eg pz e e e e gbe e zqe
y , vez, ee e e epe p - e e e e ev. Ee e ee exe ye e bj h p(ce y ce, 1991).
l e pe qe ee ee e e-e e qe ee e pe e eg: e expee pe e ez exe yye e e pe qe e e veee be vee. E ee e, age,
che y e ugy bve e e p e e-e qe vg e eg: e
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
37/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
38
vee e ge p hbe, e bez, bj -vee e , e epez e v y veee be ev y e bz.
Cuadro 1Indicadores de desarrollo social entre 1950 y 1960
Pases Porcentaje depoblacin urbana
(1960)
Esperanza devida (en aos)(1950-1955)
Mortalidad inantil(tasas cada 1000
nacidos vivos)(1950-1955)
Tasa bruta deescolarizacin(segundo nivel)
(1960)
Argentina 73,6% 62,7 63,6 31,9
Chile 67,8% 53,8 126,2 22,9
Uruguay 80,1% 66,3 57,4 36,6
Promedio 73,8% 60,9 82,4 30,4Bolivia 39,3% 40,4 175,7 9,6
Brasil 44,9% 51 134,7 6,2
Colombia 48,2% 50,6 123,2 11,9
Costa Rica 36,6% 57,3 93,8 20,3
Ecuador 34,4% 48,4 139,5 11,9
Honduras 22,8% 42,3 195,7 7,4
Mxico 50,8% 50,8 113,9 10,7
Nicaragua 39,6% 42,3 167,4 7,3
Panam 41,3% 55,3 93 26,9
Paraguay 35,6% 62,6 73,4 11,1
Per 46,3% 43,9 158,6 18,6
Rep. Dominicana 30,2% 46 149,4 7,3
Venezuela 66,6% 55 106,4 17,7
Promedio 41,3% 49,6 132,6 12,8
Fuente:Naciones Unidas (1985).
aee, e pe e ez e -p p e egee e bee e -p exe. E ee e, e pe pee e epe g ve e ee e e-e (Fge, 1999; cg, 2005; Hbe y sephe, 2005), vee e be y gee p e bee, e e e e e e epe (Fge, 1999). E ee, e e eg, e y , e pe vee ebe p e e pe eg (Fge, 1999; Hbe y
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
38/346
39
Pablo Alegre
sephe, 2005); exhb, , vee e g e ve pe e eg (Hbe y sephe, 2005). E e efeje ee e e z. c e , peje e pb be p eg
y p v, vee e y be,e ee gv ee e e pe y e-e pe e eg (Fge, 1999).
Cuadro 2Indicadores de cobertura del sistema de proteccin social
Pases Poblacin cubiertapor seguridad
social sobre PEA
(% del total)
Inmunizacin BCG(% sobre poblacin
menor un ao)
Grupo de edadmatriculado enedad primaria
(% del total)
Analabetismo (%)
Argentina 68% 93% 105% 7,4%
Uruguay 95,4% 97% 112% 10,2%
Chile 75,6% 98% 107% 11%
Promedio 79,6% 96% 108% 9,5%
Brasil 27% 66% 82% 33,6%
Mxico 28% 80% 104% 25,8%
Ecuador 14,8% 61% 97% 25,8%
Rep. Dominicana 8,9% 40% 100% 33,1%
Nicaragua 14,8% 90% 80% 42,1%El Salvador 11,6% s/d 85% 42,9%
Guatemala 27% s/d 57% 53,8%
Honduras 4,2 % 75% 87% 40,5%
Promedio 17% 68,6% 86,5% 37,2%
Fuente:Filgueira (1999). Datos circa 1980.
l e e e e pe ev -
p p ee pe e vz e eeppe y/ e. m e e y e-ee qe p e pe e vz, e pee ez p pe gz e ee p-pe qe p pe e p e epe . E e e eppe e ez qe ve e pe, -eee e e exp b y e e epe e z. a e e 1950, age
che y e ugy b y peje e pb- p e v qe ee pe e
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
39/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
40
eg: e 25% e PEa e e ge, e 19,4% e che y e21,7% e ugy, e e qe peb e 12% eB, mx, cb, Veeze c r (Kz, 2007).
l e e e y e
p e e (rbe, 2002). l age e -ez p vee e gz y e e. me qe che pee e ypee e eg ( 35% ee 20%); e ugy,p pe, pee vee e e e ge x ege, p e 70% e ez ebj (Kz, 2007).
Cuadro 3
Indicadores de movilizacin sindical: cobertura y extensin sindical
Pases Porcentaje de la uerza laboralsindicalizada (porcentaje ms alto entre
1970-1995)
ndice de concentracin sindical*
Argentina 50,1% 3
Chile 35% 2
Uruguay 20,9% 3
Promedio/Moda Promedio: 35,3% Moda: 3
Bolivia 24,8% 3Brasil 24,3% 1
Colombia 9,2% 1
Costa Rica 15,4% 1
Ecuador 13,5% 2
Honduras 8,5% 1
Mxico 32,1% 3
Nicaragua 37,3% 2
Panam 17% 1
Paraguay 9,9% 1Per 25% 3
Rep. Dominicana 17% 1
Venezuela 26,4% 3
Promedio/Moda Promedio:20,0% Moda: 1
Fuente:Roberts (2002).
* ndice estimado sobre el porcentaje de trabajadores organizados que pertenecen a una conederacin sindical nacional. Da 1 cuandolos sindicatos incorporan menos del 40% de uerza de trabajo; 2 cuando incorporan entre el 40% y el 70%; y 3 cuando incorporanms del 70%.
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
40/346
41
Pablo Alegre
E ev, e e pe ye, ge -, ez p vee e gz y/vz e ee e ppe: age, p -gz exe y ez e ee bje; ch-
e, p exe gz e e ze exp e, pee ee vee e ez; y e ugy, gz e exe-, pe ez y pee pe ep e ee e e e e (reheeye et
al., 1992; ce y ce, 1991).aee, ebe ee qe e g y ve
, e pe h v h e e e e qe e e p. t h z p
ve e (cg, 2005; Kz, 1999; Fge y Pp-p, 1997; m, 2001; Eheey, 2001), e pe h -ve pe e e e msi [me e s eipe? a g] h e e e e vee: e e, e be, eg, , e y e b, ee . de e, e pe e ve e e ee e (l, 2001).
Cuadro 4
ndice de reormas estructurales*
Pases 1985 1990 1995 1999
Argentina 0,338 0,468 0,595 0,616
Chile 0,448 0,570 0,577 0,606
Uruguay 0,369 0,372 0,451 0,477
Fuente:BID (2001).
*Construccin de un ndice agregado que incluye indicadores para las siguientes dimensiones: poltica comercial,poltica nanciera, poltica tributaria, programa de privatizaciones y legislacin laboral.
tee e e pee e e e e ee, pee ve e vbe eeve: eg- h e p e ee ppe y e; e e pee p e e e p; e ee ve ee p p y be e; y, ee, e pp e bee p e g e ve e e,
pe e e e ee e e ebe. E ee e, e e e e
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
41/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
42
e pe e pe e qe ye g- epe qe b e epebe ee j e
vbe, pe ee e y peepe e e e pe.
Los legados histricos
Argentinal age e ez p p e p ve- e ee ppe (ce y ce, 1991). E e exe pe exp b y pz e -z e e e y e, eg e ee be e p e ez p v e
p pp (e pe), e e ezg vee p : e e J dg Pe. aqe e pee y z eg b pee e peqe bge, v be pee py e ee bje qe e p -e p e e. dee ez,e pe be ee e e -e e (e G Be ae), y epy ee ee b e p.
E pe ebe ee pv eebje z p e e e ez(ce y ce, 1991; mGe, 1997). n be, h eee ye ee e ez bj bee -z, by e p -ee ebbe p be e (mGe, 1997). Eg be e py e msi ez eev pe p e heege, e-eee ebe p z- e py y ee e p p-msi (ode, 1997).
E ee ex, age ez e e -ge e bee g ve. se exee p-g e pe e ve e (eg ,e y ) ee b p e ye e, e exe p e epe pb, y e - pe eg p e E e eg y e e e b.
H e e ee, z p-msi g b-qe e e e e (ode, 1997). E g-
pe e E e 1976, e e g eege e evgbe , y e pe p h ee
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
42/346
43
Pablo Alegre
e e e e. a pe e pe e y -e y e e eee exe e e, g pe e epe p y evz e ee b-e (K, 1979). m e ee e g e
eqe pe e msi y e pp e Ee e e e, e e pe ve peb heege z pp qe hb bz e msi (ode, 1997).
n e h e e e pe c mee e 1989qe e pz e e e e e e y epe p ve e v ee p, e E y e. E gbe p pe- e e ee: e pz pe e
e, e pee v p e pvze e ppe ev pb y pg e fexbz y e-eg e e e bj, y e epee e e-bee e e e e , e y eg .
Ee p e e h exp p ve e. Epe e e e e ee e g f y e-. E ee , ep f y e be ve e pe p e e je e,yv p e pe e evz e ee bj-e e e e pp e (rbe, 2002).
ae, exe e p e pee g. P , e p g efexb (levky, 2003) qe pe ee p - pe epe e e ge p. P , hee e pe eegv ee (ode, 1997b), qe pee e- pee y eb e p(p, pee pb) y (ee e gz).E e h z p h
e vee ee ee e peey eje e ee p qe p bj je peee y e eeg e pe y e f.
aee, ebe gege qe e p p-p hee y fexb p egz beeee (ogy, 2002). de heh, be be e -e eee expe e ee g evz py e ee bee e e e
e, y e ee ppe evz. se e ev e z e p pp ev qe, e-
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
43/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
44
e e py e ee ppe, g z e pg eee e ee (Gb, 1996).
E b e e pe qe e p- e pe e eegh e e bee p
e vej e y ee pv qe egb e e bee e h e (m, 2001; Ehe-ey, 2004), eb pbe e eveee -e. E eeg e ee ee-
v p e e e e e.
ChileE pe e p e ee ppe e che e -ez p e ve eje be e p e E (c-
e y ce, 1991). E ez b e e ey e, e ex e ez e y expb qe ebe e p e ee e gz- e ee bje (ce y ce, 1991; Pe, 2007).de e ep, e pj ee e pee- p qe eege e p e zqe be be (ce y ce, 1991; sy, 1992). E e e e p e pe p pe p e e ee, expe eg e e p-e . l vz e ee be e p y ( be e evee), y e pe p exp e p- e bee. E ge e bee he -e e ve e be qe pe age y e ugy e eg (Fge, 1999). l pp - e pee e e p, ebe e z, p e e zqe pev, pe eeee qe pj ev p e ee y e ee pg e e e ebv (Kz, 2002).
H 1970, e e ex e e p eee-ee pz, u Pp e zqe egp y g eg gbe p v ee-. t e p pg qe pgb p - v p , ee e, e y e eebz e ee ( e pye gee exe E u), pv e 1973 gpe e E qe eb peee sv aee.
l e y
pe e e e e e he. sg p e e e e, qe e e
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
44/346
45
Pablo Alegre
h z e e e (Kz, 1999;Pe, 1999; Wey, 1999; rbe, 2002). tb e pee- p e e e e e pe , e g h z ee ebe e pe y -
e (cg, 2005).l ee e e he g eg
be p ev gbe, e eqb p ye qe gee (Pe, 1999; Wey, 1999). a e-p qe p e e pe ee epe-e bez e e, e e-bee eb eveee vej pe e ye e v msi. l p e zqe (y -eee e ) expee pe e e-
pg y e e epe e be ee (rbe, 1998). E geee, ee ex eevz p e e eg gbeb- e g e, ev e qe p-e he peg e e e ebe, eg e hee e ge (Pe, 2007).
P pe, eege y e ce- eve v e eje e peee pe e p epee ge e (e/), qe exp e pe pee p eeeee eegz (mwgy t, 2000; t y age, 1999).
E e pg y ee e -pee p gz, e b eve - hee (e b e epee, egeeg), pee e ppe e e e.de heh, e ez e e e e p e e e e b p e e -ee e e e e bj e ge
(cg, 2005). ae, e e gee pe p eg e e-, e pee e zqe epee p-e, e-zqe y pe p e, y gze gee y e ebe e e pe ez.
UruguayE ugy e h ez p e e p ee
z. l p e ee ppe e e-z p e e p p p e bj he
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
45/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
46
eg ( p n y c), e ee-ee e eg b p e bee y e. Ee e ev e e ee e-pe e ee e , e p pe ee
ez e g e pe e ee p eg ee e y ppe, exe ee eg p g p e e (ce yce, 1991). E pe, ee e expee e e-g, ee be (epeee e ve ) pe gz epe e gee p qe p p (rehee-yeet al., 1992; ce y ce, 1991).
E ee ex, e y ge e bee e-
z p ep p g ve-, b e e y e -be (Fge, 1999). n be, e e e pe g e e ee vee e be qe bb e ee b e pb. m eqe pee ee e p egz, h ee g XX e P c ev e y e-e e msi. P e , e P n ev hege-z p ev, e be g y ee be,pe e e msi y pe eee-e b y pv e e e pe .
E e v ez g e ge e e e. de ee, e ex e eee pz p y vz e ee bje gz, p p -e ez eve p p ez e f (ce y ce, 1991). refej e e e ee-ge e e p e zqe, e Fee ap, ez e e ee. E v eje e pee
eg qe eb g e e e pee p exee h e e (me, 2004).
a e e 1973, v- gpee E, g ge g e e egee e e e e eg. s be p egee e e epevy e e e evz ee e g-z (K, 1979), hb e ee peeheee e p eee e e vej e e e-
, e v e bez e e e e e y e e pv.
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
46/346
47
Pablo Alegre
c e e e e, ge e e p- p vej p e, e peee e eg , p pe e ye y e eg b. P p g-
e e e e ye e p ee -b p, qe e z e e eve p v e e e e gbe. Ee e p e h pe bee e ee e zqe (e Fee ap), e p e ee e vej e e (me,2000; lz, 2000; l, 2004) y e e pep-msi p bqe e e e. E e pe, p , z e ee e ee peee
(ee ppe) qe ez v p e; y, p e , p e vej pe e e- e e (l, 2004).
s ebg, ee e e pe e eg, e pe e e ee ev q ezp heex y e g e pee (Fgey Ppp, 1997). c e pe e e zqe (eFee ap) y e ve v g zqe, e gee y ee e veqe e y pee e e ebee.
E p e ee gp gz p bqepee e ee e e e pee e exp e-e b e e. P pe, p- e p e bee e h ee j e e e gz qe e bee- e pve. P , e p p e pe ee be pe eg e pgz e gp gz e msi p y p eee e e p, e e ex e z-
qe eeeee pev e e e e p.
Caractersticas generales de losgobiernos de izquierda
Dimensiones sociopolticas
Dimensin institucionalu pe e eee ppee g -
e e p. c e exp ez, ex-pee p e zqe qe eege e eg pvee
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
47/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
48
e ex . l age hee e e p ee vee e z qe che y e ugy(mwg y sy, 1995). E egeg e e efeje y eb e pe e pee p,
e ez e e p (mwg ysy, 1995). de heh, age pee vee e -z ee e pe, vee e vee ye qe efej y e eb e pee p (Pyeet al., 2004).
Cuadro 5Nivel de institucionalizacin del sistema de partidos*
Argentina 1,8
Chile 2,3
Uruguay 2,7
Fuente:Payne et al. (2004).
* Incluye volatilidad electoral, percepcin sobre identicacin con los partidos, percepcin sobre conanza en los partidos, percepcinsobre legitimidad del proceso electoral.
Cuadro 6ndice de volatilidad electoral 1980-2004 (Volatilidad media en eleccin presidencial)
Argentina 1983-2003 31,7
Chile 1989-1999 22,1
Uruguay 1984-2004 14,5
Fuente:Payne et al. (2004).
Chile y Uruguayche y ugy h hee pee p -
z ee exp e pp p.reeeee, e e e p he h e -z, p e pee epe,ee issues e qe ee eg(mwg y t, 2000; t y age, 1999). a vez, e e- e p gy h v eje e pee eg- p e eege y e Fee ap p p eeve (l, 2004; lz, 2000; Ye, 2005;me, 2004).
E e e Bhee e e e ev p ee e p he, ez p -
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
48/346
49
Pablo Alegre
z be eee ee egz, e pe p e e ppe e ee p y bj ee pg e p. a ep, eeg e eee e
gbe epe e ezg p e peehbe e epe e pe ee e gbe- (Veze y de, 2006). E ee e, be e gbeh e eeee ge p e e pe h e v, e ee p p e h gee e e-e e pee e p e gbe, h eb ge pee y e v p- qe pe . l e e ej ee
p eg e ge e e pp- e ee pe e ce e e- ee, gee y e bqe e e e pee policy-making (Veze y de, 2006). E h efej e e gbe p y p y ezg e e p qe pe.c e, e e f e gbe pe e pye ee p, e f exeee e pg e e ce.
E e e , be p pe vez, eg e e- qe pee b e ege eg, ce ee y ev p epee pge gbe, eee ee pg ee e Pdc ye Ps e ee issues (b, epee ee), ee e e pp Ps y ee e p epee e, ee e PPd e Prsd y p, gee ee e e y eg eye p qe p pe e pee. c e p eehy ve p he v e gbe (G-
b y segv, 2006; me, 2007). a vez, e e ve gvp e e ezg pe e p e je e E, qe ee p e - e gbe y gv pbe e pe e ege y ee ee p e (m-e, 2007). E ev, pp z ee e p he y e gze e p gee bqe peee p peee p, e e e e eee e e
pg ee p qe eg . E eee b, qe e pee p eb-
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
49/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
50
qe, pee e qe pvee ev p ev pe .
E e he, e Fa eqee e ebe-e e e p e e p y
pb eye, v e qe e qe e eqee yepee p pb eye epe (chqe, 2005, 2006; B-qe y chqe, 2005). Ee ee e, gqe e e e ce he, e pe e b p g eev e e e-ye. E e pee pe e ve e -z qe e zqe, pe e e e p- e e (chqe, 2005, 2006; Bqe y chqe, 2005).
E z e g ehe pg-
y gz qe h e e Fa e ev, qe h e pcatch all ee e e e e(me, 2004; Y, 2005). ae e e -e, h eeg e e e e be-, e pe e epe, y ee e ve e e h e e . E vege pg- ye pe bqe pe e zqe h e e p pb qe eg e gbe (Bqey chqe, 2005; chqe, 2007). c e p gbe evee bqe pg, eeg e pe-ee y e e zqe, tb Vzqez, h e p ee e e ege e gbee -. de e e, e peee g (e pe) e ee, pee pp y jee e ee e pe e e p (Bqe y ch-qe, 2005; chqe, 2007). a ee, p , e he, be pbe e bqe y eee eep e exe, e ezg e e z
e e gbe, e ye pbe e zj fpev e eye y pee e p.
Argentinal age pee e p z, ee e ee e ezqe e p Khe -hb, e e ve p ge bj e- eg, e p ev e e e e e p ee ge ve .
E e e Khe ge y e-z e e e p ge (Bveh y Gy, 2007;
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
50/346
51
Pablo Alegre
cv, 2005). l ee ee (gbee e eee)h g epe e e p, y efj ep e h efej e g e eee e y ee e eee p e. E ee
, e e pe e p Khe ev ee -z ee e pve (gbee K) eez e e e ucr, heh qe gv e e y e ee -z (Bveh y Gy, 2007; cv, 2005). de e , ekhe p be p e pe qe g v e e j, ppee p e p- e bqe e ege peeeee e ve, eee p e y
g zqe e Khe. l v e gbe e p-e e 2005 e ge ve pv e Be aepv e eee e h e ee e e egbe, gee p e ve e ee -e y ege pe e e bqe (cv, 2005).
Ee pe h eb e gzep ve qe pe pe eeee e pe y e pg e gbe e e -. mee g e e e ve , egbe g p y e ezg pve, ee- vez eeg e e gzep e (cv, 2005). Ee ee e eez e pee p pee beve e ee e -e e e e p eee y epee e b pe (cv, 2005; Gb y sez c, 2007).c e, ye p e e ee- ex e pee p ee vbe veee, e qe p pee ee pe e
pee p bee e e pv e p-v (Gb y sez c, 2007).
E ee ex, e pe ege eege e e-v ve y eee e ee qe e peeeg z ee pve, hegez -pee ve (levky y m, 2003). l bj -z e pp P J (PJ) (levky, 2003) pp-, e b e e e, evp e p e e y z ep qe
ee ge e p p ve .d qe e e e p gz
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
51/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
52
v e gz p, e ee pb eeege e jee ev e e PJ qe ee khe pe p. a vez, ee ee PJ ee e ee pve y e fexbe y
e bj he eg (levky y m, 2003).E e b e p v e ee-
e geee e e e p. l e z pee ee vee e v ee- geg (mwg y sy, 1995). a ep, p be eee ebe ee ye gee p e-pee pg e gbe. E ee pe, e p e p gbee ee eepe eee e . E Fee ap gy e
e qe pee ye vee e pe e ev ee-, exp p veg e ee ee 1989 y 2004.E PJ e vee e pe p ee pe ee ee pvee qe zqe eugy (37% e 1983). Fee, ce he e qepee e e pe pe ee e y e eev p ee (45% e 2005).
Cuadro 7Desempeo electoral en elecciones presidenciales del Justicialismo (peronismo),
la Concertacin y el Frente Amplio entre 1983 y 2003
1 eleccin 2 eleccin 3 eleccin 4 eleccin 5 eleccin Media Desvoestndar
Argentina 37% (1983) 45% (1989) 47,5%(1995)
38% (1999) 60%(2003)*
45,5% 9,2%
Chile 55,1%**(1989)
58% **(1993)
47,9%***(1999)
44,8%***(2005)
51,5% 6,1%
Uruguay 21% (1984) 21% (1989) 30% (1994) 39% (1999) 50,5%
(2004)
32,3% 12,6%
Fuente:Political database (2005).
* Acumularon votos tres candidatos** Candidato demcrata-cristiano*** Candidato socialista
E PJ ee e pe ev p ee evee, vee e p y ee e ex-
p g. E pb, e PJ ee e p ge, p pe e
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
52/346
53
Pablo Alegre
e epe e pe. s ebg, e ez ee- e e e e p x, e bj eeg, ee ege, b e ezg e y e-ee qe eg ee p ee g
y b e e ee. E ezg e ez-qe eqee e pe ee e e e e ey pe p ee vee e pee ee eve.
E Fee ap e p p ee e qe ee ve, ye vee e pe, qe e ex p z e pee eeebqe e evee ebe. l ce, ee, e p p ee y bj pe,
ee ee e ex e pee ee- b ebe. s be e e e bez p ev eg p e-e pg, bj p h qe zqe gy pee ye g e hee eg- qe ezqe he (l, 2004b). de heh, ce- he e pe p p e e e e exe pee p ee h eeeh e epe p, pe e epee e e e. E pv qe f e epg e z e ee e e p pee p bee e be e e e e . P p p, e b, zqe gy, eg p p hee pveeee e e e e ex e peee p y e e msi, e e-e e e e ee e e ez p e e be pv eg e e-msi.
Dimensin socioestructurall e e be e e py e e gbey e p e v qe ebee h be ye -e pe qe fye be pbe p pg e gbe ev. E ee pe, e he qe e p he e peh pe e gze qe, vez, h e be e e (le-
vky, 2003; rbe 1998). Y e bj eparty machine e
e ge ee b e proessional par-ty e e e q eee e ve
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
53/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
54
p e e he, e qe b e e ph v e epee pv -e, e e e gzee be y e pp pp e e e
msi (rbe, 2002). Ee , pe e e e msi e e pe ev ebe e vee e qe zb eee e ee p-pe, eee .
E e ugy, ebg, e e ex e e e ve p eee y e e pe e e(Fge y Ppp, 1997), e Fee ap v ee-h z be e e (, vee gz), qe e p
b e, e e eee bee-pee e pb y pe ee e ve gz.
ArgentinaE e e e 2002, ve e e eee pej p e eb e (h, e-e) y ve e ep (e eee ppe ve) ee vee e vz.s ebg, e e e pe g ev pgev-ee vz e e ee. E pe g, e ee pg e z e e gbe e dhe, e e e Khe, pee ev e pe, ee e e ev p - gz ee p e e ezg ee gp. p e eeg e be bee e pg e ee e qe p,e g , e e E (Gge y rggzz,2007; Epe, 2006). de e , e gbe pe g eg-
e gz e e gp, e pey ee gvee vee e vz (Gge yrggzz, 2007; Bveh y Gy, 2007).
E gbe b g e e pp e - e p, cee Gee e tbj (cGt). apve-h hee e v eeh ee e PJ y e, egbe e eg e qe py ppe p egbe. ae, e e e pe gz p- e eg pe e ebe p
e gbe (Bveh y Gy, 2007). n be, e gbe h p e pe cee
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
54/346
55
Pablo Alegre
e tbje age (cta), e pge pb y e e ev e epe py e cGt p e e mee ez e ve. s e e ee e pee j
h e epe e e gbe, qe h pee ee e e-p e e ve .
E ee e pp e , qe e p e ve e ppe gz (p-qee) y e e e p ee eee y p-e ve ee e pparty machine qe h p e pe- e ve (aye, 2004; ske, 2005; levky,2003), z e f vez qe gz eev e gp gz y e ee ppe g-
z. l e vz e ee gz h ep, z y be be e issues yepe, e eg epee ePe J (de l, 2007).
ChileE gbe e Bhee e ex e eex e gbee be e e e zqe-, e eb e g h e e ep bj e ge . u e e p e pee ebqe ve e ee, be z ve e gz, h pej e pe-ee h e e ebe p p ee, pe e p ppv qe - p h e gbe.
E ve gz h pveh p- e pe e ge ebv pe p e gbe- p vze e e e e eee qe e-he epee ee e p e zqe ,
e b v e ee be, e p eez e eg b, y e p e ee- e e e eg (me,2007). s ebg, ep y e g e e ppe e e y egqe e gbe h e ge, eb peee ee e e ve pe p gp ee e e e e .
n be, vz e ve e p e-
b, vz e gze ee p e e e pb e e, he e
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
55/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
56
e, e ex e z y evze e v, e e gp e gz e p g pg e p e ce.
UruguayE gbe e Fa, ee e e ce e che, eeee z be e e, e ee pe e pe e e ee E, e e g (epe pb, , e-) pe e e ve p e e.
E e pe, h be e h f ee epy p ee qe ep g e e-g pv eg b y e-
e e e p e, eee e qe he b e g e e e e e p b y pe epe e e e -e e e e p . E v g ee ebe y e e e zqe (, -) h pv ve: p , p e e y e gze e p e e p-y e h e e e e ee, e p be e e e e. P , pe h e p peg e epe y ee z e vz e pe ee ee e ( e e e pepe ev). lee ppe p ee pg e gez e e e gbe e zqe pee - gze v, qe p h gp pv bj p p e.
Dimensiones de economa poltica
El sistema de proteccin socialu ee e eee ppee e e -e e pe . l e h e e pe qe e egee e bee e- e eg (Fge, 1999). s ebg, e e e e pe h ev e evegee. che pee e p e h e e pe e e be-e (cg, 2005).E ge pee hbe h e pv-
e (Kz, 2002). Pee e ep y exee ge e bee pv e e -
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
56/346
57
Pablo Alegre
ve, age vv pe e eve pee pee pv, b bez ee e. E ugy pe h e pvev e p epe (Kz, 2002). a g qe
age, e epee exe ge e be-e e e ve. de - vv ee e pee e e e,p g pee bee y ee gg e ve.
l ev e e e e ee e-e e pe. me che e ee eh e e pbez, e age y e ugy
shocks e e e e ve ve p
egv be vee e pbez (cEPal, 2006). s ebg,e pe ge e pe eg e eve ej e ve-e e pbez e ge p e exp e e y ej e vee e p pee ee ez e e (cEPal, 2006). a e eje-p, be e qe age g e gvee vee e pbez eg e e e 2001-2002: e e, e e 40% ee 2002 y 2005, e pe e pe eg pe p (cEPal,2006). de e pe 2003-2005, p pe, e ugy ej ve e pbez e 20,9% 18,7% (cEPal, 2006; inE, 2006).
Cuadro 8Nivel de pobreza en Argentina, Chile, Uruguay
Pobreza (% personas) 1990 1997 2002 2005
Argentina 21,2% 17,8% 45,4% 26%
Chile 38,6% 23,3%* 20,6%** 18,7%***
Uruguay 17,9% 9,5% 15,4% 18,8%
Fuente:CEPAL (2006).
* 1996 ** 2000 *** 2003
s be g pg e z e e e e b vg ee e e- h g e pv e e e e e pbez (e epe e pbez exe), e h g -e gv e vee e b. t
y e, e ve, y e e agey che e h ebz e e ve eg pe
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
57/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
58
ege (cEPal, 2004, 2006). E e e qe b e h e che pe e ebe ej e veee pbez, y qe h epe e age, vb e e pe e (e 2002). E ugy e
vee e b vbe e ege, qe -e vee e eg qe e eg e pe e.
Cuadro 9ndice de Gini en Argentina, Chile y Uruguay
1990 1997 2002 2005
Argentina 0,50 0,53 0,58 0,53
Chile 0,55 0,55* 0,56** 0,55
Uruguay 0,49 0,43 0,45 0,45
Fuente:CEPAL (2004, 2006).
* 1996 ** 2000
E e epeee eeve ee e e qeefej ee ee qe h v. P , be e e h epe , eg -, e e e pe e ve e p h-, expee b ( eee e ge e ee e epe) e e pv qe pee e-z y exp b eee eh e -e e eq e pp vee e epe e ge (cEPal,2006). P , be pg e ge h pe- v eege e e pe, e e-e p e beh bv. u vz e pe e e e pe y gee e bj e ev gbe pe e
ee e pe e e e ee ev g.
ArgentinaE age, e e e v e ee e, pe e ez p e e e E e pe- e e ev, y ee e ee e ee e y z e pee e gee pv, yee e e pbe bjev e e -ge ev. E e e eg , e e e
pv e h v; e e e e e, e exee pe eez h e e, y ev
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
58/346
59
Pablo Alegre
(ee, e) e e pv p pepee eqe. E e b e , e eeg b e y pz ge e hpe pb. a, eez ev pb-
y z e ee e ee e, e pe e g e e.
E e pe eee, p e ee h b gv, v exp e g pg- e e ge (qe ee bee e eeev y e pe hee e ve) y g e v ey e ev eve e e eez e e. s ebg, -e e e eg , , y e e
e epe ( e p e j e e ez e e) peee e pe.E gbe e Khe e e pg
e e be z e p e gbe edhe, ez pee e (Bve-h y Gy, 2007). Pg F m bp pee e P Je y Jee p gee hge pbe e gee b e p(e ee, e , e.). a vez, leyn e E e e 2006 ev e- p ley Fee e E e 1993. l evey e pee p e e v e ee ye gbe pve, e be e b-e eez pe e ebee e ev yee ee n e e e p y e- (Bveh y Gy, 2007).
ChileE e e pe he e e eeee
be e e q z. l p epe p ee e ee pe e e e Ee pe e ev e e eg y e, y e e (cg, 2005). lev e eez, z y e geepv p pe (cg, 2005). me evpv e g ee e y , pg p-b eve e ee qe pe ee pee pv, gee ege e e e
be e e e e e ev (Pe, 2007). leg e e e, e
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
59/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
60
gbe e ce v e e e pe be hee e ge . l ev gbee ce epee e ev: e e vee e g geg, eev e bee
e e be, fexbz e e e eegb, e-e e j e g e e gbe e, -b e e e pe e bee, p epg e, e. n be, e v e ee e e be e pe.
E e eee pe e gbe e h pe eeee ee qe p ej pee e-bv e e e pe he. s ebg, gee e e h v g e bqe ve e gp
e gz ve e e e p, p-e p vee h e e. E pe e gbee Bhee ev p e p eee e: e y pee (me, 2007). a p e, Bhee eg e p ee e e pee, eg p e ce ye az p che, p. l ee- e e e e jb e jee, y e ge e pee qe pee eg be- e ee qe g b pe pe. tb pp e e e e eg pv, e ee e Ee ev pe epe (me, 2007). E pyeee ep e e ce u e t-bje, cut, p e e e e jb, e p e eeh y e eg pv (me,2007). l ve ee ev p e Ejev cgeee e jb e jee y ee p ee pej e pe qe h z.
E e ee ev, e gbe pe v-z e e e e e p e exee ge e vee, p e eeg epe ee (me, 2007). l vze e ee- e ee gee y p e e ee-z e e pb (ee p h e mee E) y e ev e pg e j e -pe. l vze e e e e E-, y e e ej e p ev e e
be e e ev ev. tb e e ee ee e g ev e e
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
60/346
61
Pablo Alegre
e, b ee e e e pe yee e ge. E e e ej e, qe pp e ee, ee y gp, e p ge ee (me, 2007).
E e b, e gbe exe g e eeg e e b e pe p pee epe. de eee, cut, pp e -, y epeee e Ps h heh hp e ee ez e eg ye -
vee e geg, e e gz eeh ev p bje. l p h pee pye ee e epe eee ej eg, pe e-e eg b e e b e epe. a e
e 2007, e gbe eg ej e p e e e eq , epeee p y e e v.E ej ebe bj e e e e-gbe epe, ge y p e ee.
UruguayE e e e e e e , e ugy ge ee. E e e eg e ugy p, g qe age, e e e ep e ex qe ye ge e pz v. a vez,e E e epe e e h v eg bje eeh pv qe pe epe eg-. E ee ev e e e e e eeeve, eee e qe e eee ep. l e ev ez e e e e, y epj eez e pee e g vee e vee e. E e e e e ve e e pv y e e pb, p eee e bje pb y pv
e . E e b, ee e ez e -ve e E p p pe e eee eeze ee be pee v b eeg b.
de e gbe e h pe ee e eee qe h e vee e x. E e eeg b, e gbe e e eg -p, ee e ej e . E -ej, v p e Pe Ejev, pee eg
ev p e v eg e qe e pe eeg b qe z eg b ve e
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
61/346
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
62/346
63
Pablo Alegre
e bee expbe, age h e ee - epe e 45% e PBi ee 2003 y 2007, ee ugy h e v e e 35% e e - pe (cEPal, 2007). che, ee e pe e
eg, expee e, p qe eve e h ee ebe. s ebg, ee2003 h 2007 e p ee e 25%, hbe e gv e vee e ve ee.
c e, ee e pev p,e pe h g e ebeee ve-e e eee exe. me age g e e e Fmi, e ugy g e ve e eee
, je e be g pz (cEPal, 2006).E ee, e age h e e pb ee pe (e 184% e 2002 65% e 2006), e ugyg e eee e e 40% e e pe(e 106% 62,6% e PBi), e che v p pv-eg e e e eee pb, e pbqe pe pe e 10% e PBi (cEPal, 2006, 2007).
Cuadro 10Deuda externa del sector pblico 2002-2006 (como % del PBI)
Deuda pblica como % del PBI 2002 2003 2004 2005 2006
Argentina 184,4% 144,8% 132,5% 78,4% 65,5%
Chile 22,2% 19,5% 16,8% 12,9% 10,6%
Uruguay 106% 100,4% 78,9% 70,4% 62,6%
Fuente:CEPAL (2006, 2007).
a vez, e e e e e bee expbe e
be (e e e che), g (age) y ev g- e e e age y e ugy, pee ev p pbe e h e e y e ee g , vee exp . E b- bj e e e, e p expe pv e ee e v e,epee e e e epe e e e -v , p pe vez e , e e e -z e ve ve e e, eee
v eegee eg e ev e e pe (cEPal, 2006).
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
63/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
64
s ebg, eb e e y epee eg e ee peee e e e. chee e p e epeee e e y ve e bz e, y qz e ebe e qe e eee p-
exp (cEPal, 2006). E be ee e egz, qe h pe ee vg e ge e p eg e pe e e -b e ee e qe pe e be e eev. ae, e ve e vebe e he e ebeee e qe expee age y e ugy, p bj e e ee p e, b p e ve e -z y e eee pb (cEPal, 2006). E e
, age pee e e pz y -ez qe e ugy, ee e e qe, g qe eche, e pee pev gb (pe pg e e), e e e pev p qe ge pee- e ugy (cEPal, 2007). me age y che e eeje e 2007 pev gb e 1% y e 8% epe-
vee, e ugy e e egv 1,5% (cEPal, 2007).
Grfco 1Evolucin del ndice de productos agropecuarios en Amrica Latina. 1970-2005
Fuente:CEPAL (2006).
160
140
120
100
80
60
40
1970 1976 1980 1985 1990 1995 2000 2005
ndice(2
000=100)
Serie y tendencia
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
64/346
65
Pablo Alegre
Grfco 2Evolucin del ndice de productos de metales y mineros en Amrica Latina 1970-2005
Fuente:CEPAL (2006).
c e g, e e e e p -e y ee h e 100% e , ee e p gpe e e h e 25% ye pe h h (cEPal, 2006). a-, e e e pe e p e be e 60% epe e e ve, e pgpe e 1% e e pe. E e-v, be bcommodities e e e expv, e vee exp e pe y e pee ee y e
y y eb e e e p e qe e ee p gpe.
Conclusiones preliminares: hacia unacaracterizacin de las trayectorias de
desarrollo de los pases del Cono Sur
Argentinal age ee e e p p z-
, qe ebe gege pe e eee ge yz e ee p. Hy e gbe g, g-
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
ndice(2000=100)
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
Serie y Tendencia
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
65/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
66
z e p e ee y pe p,eje z vee ezg ege y e, e-bee e ee gee e ve p. de e, vege pg e ve p
e ee ee p ezg ve qe p- epe g e ee e-e e ee p e e. a vez, p e ee pv,qe hee e pe h e e ve -, gz qe y vz e eegz ee pee p eee e e p-g e e e. E e e e z ve eeparty machine, qe g v e ex ee ppe ge p , y ve -
gz hee e e-msi p e (ve ),h pe gbe ez e f , p gee p pee pqee e p pb-e e e ve.
a vez, age h pee e e e epe e bee expbe qe, e b e-be e vee e eee exe p e ex p e je, e h pe ej geee, e p e h y exp e ee e e e ve ee. s be epeeepe e pe ee e -e p y exp e bee g, pe ee pev e gbe e ex e eee-e gee ee e veb qe peee e p. de e pe, e ex e exp, h ex e ee gv ee e p e heex y e p -eve e e e py ee eev ee gp e e e.
E ee , e g e ez p e e e-zqe e PJ h gz ep e p -v e e e, pe h e p p e e- e p e pe e p . l eege e e e p, y hee gee e e gz e ee e y bj, he eege e ev p ee e-v p ebee ee qe b v pv gp gz v eee ee
ppe gz. s be z evee ebe e e e e, ee ee gee ee e p
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
66/346
67
Pablo Alegre
ep -ve e eg e e ee ge. n be, ee e qe ee e eugy, p ejep, e vee e eep y bj pee p e e e bj -
z e e e p y e PJ e p e p e ee p pepqee e qe vy e e e e evee e ve e eg e p e e, e, bj e pe. n be, e epebe qe e e p hegez p p p epparty machine bj pee ee y e ex eexp e eb eg ev e p e-z e ee e, e e qe
pe, eveee, v ev gp e e gz- qe pe pee epe e e e e py e e e epee.
ChileE che, e z pe - e issues e pee gee ee ee e qe eve h ee y e- gbee ebe ee e e p e e- hee e ge . E ee ev e he pe-e eee vege pg ee pe ce, qe gee bqe y epe peee e eg e pqee e p pb. a vez, e e e-eee e e e p y eex ve e gz e pe vz py peb bqe pg e p ge p ee. l e ezqe epe e be -e e e e ebe e ve egz, e v e ee eee ee
ppe, h gee p pbe e e -e e e be p p ee e p p-e.
l e he e qe pee ye gee -e y y eb e e g pz. a e bj ee-e exe y p e eshocks eexe qe h , g ee e -e, bj e e pe e ppe
commodities e exp. E ebe y e ee e
pe e be gz exe e e e ge e y e ee eg. s
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
67/346
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
68/346
69
Pablo Alegre
p, e b e hb ee pv, p e y x e.l v p ve e gz ee e pee e p p-msi h gee
pe vz y ebe e h ee bj egbe e zqe. E h gee pe e e-g e pg e e e e e e zqe y e gze e e, qe v e e e e pe pqee e p, e v vz e gp gz, y e zp g e e .
E ugy pee e e epe p eepje exp p bee g-ge. s
ebg, e e pe e bee e exp- e e eee pb ev exee, qe e ex e z e e gee eqb eebe qe e vee e veb e e- e pbeshocks exe, y pee eg eee e e exee e e e ee e pg e e ev ee.
E ee e, e e ex e e e p -z y e pe vz e gp gz- hee e e msi, e zqe e ee bqe ege p v p e e e y -e, pveee e pp be e y eee. Eex e exp h g z ee e pj bv. s ebg, ex e eee eee- e ee e, e e e y veb- e, gee ee pp p ebe e ee gz qe pee e z exee p . l ve e eb e e e pe-e p y e pg e e e zqe e
p qe eg e e be e y eeee pqee pg evee bee eee e e ee. E b epee e pe pp zqe p ee , qee ex e pj p e ezg p ee ev peee e p gbeee y pege ee h e pe p-msi. nevee, eee e e e e pj bv pe pp p e eeg e ree riderqe eb -
pe e e y, e e , pb eee e pe e e e e e.
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
69/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
70
E e, age che y e ugy pe ee qe, e , pee vee e eg- y bee v e e ee. l e e e e e epe e pe e -
p epe, qe e vez ee p he. a ez e g, e pe e pe p e g e. l e y ev qeee p eg v qe ge eee e ve-e e eg hee e p e e .l e qe e ev e pe epe e p-e pe eg p e. s ebg, eee e e ee ee pee ebee pbbe e qe h e e epe.
Bibliografa y fuentesaege, Pb 2007 me -p y pe e e
e e c s: ee pp y . E ugy e pepev p eRevista Chilena deCiencia Poltica (sg e che).
aye, Jve 2004 P, eg y e age epe eRevista Nueva Sociedad n 193.
By, c y sv, Gz 2002 Veb e
age e ve: p e e e GBe ae e Kz, r. Trabajo y Ciudadana: Integraciny exclusin social en cuatro reas metropolitanas de AmricaLatina (meve: ceb).
Bveh, aej y Gy, ag 2007 age.cee e y e e pe eRevista de Ciencia Poltica (sg e che) V. XXVii,ne Epe.
Bqe, de y chqe, de 2005 Eee ugy 2004:de e b eRevista de Ciencia Poltica de Chile(sg e che) V. XXV, n 2.
Bge, K y levky seve 2003 Expg Pp Pyap l ae: Eve ogzdee Py chge age, mex, Pe Veeze e Comparative Political Studies V. XXXVi, n 8.
ce, mx 2007 l ae pe, pp vee he p-ebe e, Pe pee ee e l ae t: P Pe, igemvee, aeve Pe, Bh cb,Vve.
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
70/346
71
Pablo Alegre
cv, Ee 2005 age, eee egv 2005: e khe y eze v eRevista de Ciencia Poltica (sg e che) V.XXV, n 2.
ce, Jge 2006 l ae le t e Foreign Aairs,y-j.
cg, r 2005Retrenchment versus Maintenance: ThePolitics o Social Policy Change in Chile and Uruguay, 1973-1998(l: rege).
cEPal 2004 Panorama Social de Amrica Latina (sg e che:cEPal).
cEPal 2006 Panorama Social de Amrica Latina (sg e che:cEPal).
cEPal 2007Balance Preliminar de las Economas de Amrica Latinay el Caribe.
chqe, de 2007 ugy 2006: x y de eGbe e zqe eRevista de Ciencia Poltica de Chile(sg e che) V. Epe.
chqe, de 2005 Peee ee, p ge yp egv e ugy e de Bqe (.)
Las claves del cambio. Ciclo electoral y nuevo gobierno 2004-2005(meve: B oe-icP).
ce, rh y ce, dv 1991 Shaping the political arena. CriticalJunctures, The Labor Movement and Regime Dynamics in LatinAmerica (new Jeey: Pe uvey Pe).
ce, Jve 2006 the Bkh g mke re the le l ae he 2000 e Jge i. dgez ymhe she (e.) Constructing
Democratic Governance in Latin America (Be: JhHpk uvey Pe).
cey, mhew 2006 Expg he e egee eJournal o
Democracy V. XVii, n 4, be.de l, mge 2007 age: ie be, E
b, i Pg e ree iee,uve e lb.
Eheey, seb 2001 cg re c: theP cpe age E lbezeLatin American Politics and Society V. Xliii, n 3.
Eheey, seb 2004 repe, Ex i:Gvee-u e Pe lb re
lbezg Ee e Comparative Politics V. XXXVi, n 3.
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
71/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
72
Epe, Ew 2006 the Pqee mvee Gee Beae: P Pe by he uepye P g hec e Epe, Ew y P-Be, dv (e.)Broken
promises? The Argentine Crisis, and the Argentine Democracy
(my: lexg Bk e lh).Fge, Fe 1999 tp e wee y e e
e a l: Ee, e y e e m. a. meReorma do Estado e mudanzainstitucional no Brasil (ree: mg).
Fge, Fe y Ppp, Jge 1997 Pgcev g ue? lg c Vee aeve ugy e che, Jhet al. (e.)Rethinking
Representation and Participation in Latin America (ox/new
Yk: ox uvey Pe).Fge, Fe y me, J a 2000 cex y
Eeg e re ie e segs, E y s e ugy eRevista deCiencia Poltica (meve) n 12.
Fge, Fe y aege, Pb 2007 lg y e e e hb: e e eg y pe e e ugy, ie ie lb se iilsoit (Geb), e pe.
Gb, r y segv, c 2006 l eeepeee y pe e che, ebe 2005-ee2006 eRevista de Ciencia Poltica V. XXVi, n 1.
Ge, me, cvz, meet al. 2003Latin America inthe Twenty-First Century: Toward a New Socio-Political Matrix(m: nh-sh cee Pe).
Gb, Ew 1996 Class and Conservative Parties: Argentinain Comparative Perspective (Be, md: Jh Hpkuvey Pe).
Gb, Ew y sez c, Je 2007 cpe Pwe Feeze Py sye, de e tbj, Pg cpve-H s see, nhweeuvey.
Hbe, Eveye, nee, F, Pbbe, Jee y sephe,Jh d. 2005 P ieqy l ae he cbbe, ie eeg e e c 19 e cee e iveg e a sgie (chg: il) 8, 9 y 10 e epebe.
K, rbe 1979 i chge ah re l ae: a cee revew he Be-
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
72/346
73
Pablo Alegre
ah me e The New Authoritarianism in LatinAmerica (new Jeey: Pe uvey Pe).
Kz, rb 2007 l e ee e e ge e e a l: vej y ev
eee eRevista Pensamiento Iberoamericano n 1,seg p.
Khe, Hebe 2000 lkge bewee cze P de Pe e Comparative Political Studies V.XXXiii, n 6-7.
Kz, m 1999 che ne-lbe rev: ieede s t, 1973-89 eJournal o
Latin American Studies V.XXXi, n 2.Kz, m 2002 ueg he th W Wee se
e nebe: the P s Pv che mex e Comparative Politics V. XXXiV, n 3.
lz, Jge 2000 E Fee ap: p e ee g e p y g e gbe eRevistaUruguaya de Ciencia Poltica i e ce P(meve) n 12.
lz, Jge 2006La tercera ola de las izquierdaslatinoamericanas: entre el populismo y la social-democracia,
Aportes para una agenda de investigacin (Be ae: c).
levky, seve 2003 Transorming Labor-Based Parties in LatinAmerica (cbge: cbge uvey Pe).
levky, seve y m, V 2003 age wehe he eJournal o Democracy V. XiV, n 4.
l, E 2001Las reormas estructurales en Amrica Latina:Qu se ha reormado y cmo medirlo Bid, de e bj.
l, J Pb 2004 Ee ep y pe? l e be e e Fa y pee eve gbe pge e lz, Jge
(.)La izquierda uruguaya entre la oposicin y el gobierno(meve: F e sg).l, J Pb 2004b de y pee p: eg
y pee ee e e ugy epe elz, Jge (.)La izquierda uruguaya entre la oposicin y
el gobierno (meve: F e sg).l, J Pb 2007 Bg he ee: i he e ey
gwg epy l ae? Why? F hwg?, Pe pee e e e l ae
t: P Pe, ige mvee, aevePe, Bh cb, Vve.
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
73/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
74
mhey, Je 2006 ayzg Ph depeee: le he s see e We, ae y Ke, rehUnderstanding Change: Models, Methodologies, and Metaphors(Bgke: Pgve m).
mwg, s y sy, thy 1995Building DemocraticInstitutions: Party Systems in Latin America (s: suvey Pe).
mwg, s y t, m 2000 Social Cleavages, PoliticalLegacies and Post Authoritarian Party Systems: Chile in the1990s, de e tbj (ne de: Kegg ie,uvey ne de) n 278.
me, rg 2007 che, b e e eRevista de Ciencia Poltica (sg e che) V. Epe.
mGe, Je 1997 Peronism without Peron:Unions, Parties andDemocracy in Argentina (s: s uvey Pe).
me, cz 2004 Final del juego. Del bipartidismo tradicionalal triuno de la izquierda en Uruguay (meve: te).
me, Bg J. 1966 Social Origins o Dictatorship andDemocracy (B: Be Pe).
m, V 2001Labor Unions, Partisan Coalitions and MarketReforms in Latin America (cbge: cbge uvey Pe).
ne u 1985 Ee pje b, y pp, 1950-2025: he 1982 aee (new Yk).
n, Jge 2007 l ej e e e ugy,de e tbj (meve: i e E).
ode, Ge 1997 E y z e age 1956-1976 e Contrapuntos. Ensayos escogidos sobre autoritarismo y
democratizacin (Be ae: P).ode, Ge 1997b de eegv? e
Contrapuntos. Ensayos escogidos sobre autoritarismo ydemocratizacin (Be ae: P).
ogy, Pee 2002 the hgh he w p: agew e p pe cpve pepeve,Pe pee e e cge e ae Psee a.
Pzz, F 2005 the s de heae le eRevista Europea de Estudios Latinoamericanos
y del Caribe.
Pye, mk, Zv, de y me dz, meee 2006Lapoltica importa: democracia y desarrollo en Amrica Latina,
B iee e de.
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
74/346
75
Pablo Alegre
Pe, P 2004History, Institutions and Social Analysis(Pe, nJ: Pe uvey Pe).
Pe, P 1999 Pp repee Pd che new dey eJournal o
Interamerican Studies and World Aairs V. Xli, n 1.Pe, P 2007 devepe ceve a che nebe
dey e Political Power and Social Theory V. XViii.rbe, Keeh 1998Deepening Democracy? The Modern Let
and Social Movements in Chile and Peru (s: suvey Pe).
rbe, Keeh 2002 s ieqe wh c cevge l ae nebe E e Studies in Comparative
International Development V. XXXVi.
rbe, Keeh 2006Latin Americas Populist Revival depe gvee, ce uvey.
rbe, Keeh 2006b le, rgh he lege nebe cJe l ae, Pe pee e e ee e ae P see a, Fe.
reheeye, deh, Hbe, Eveye y sephe, Jh 1992Capitalism, Development and Democracy (chg: chguvey Pe).
sh, H 2006 Pp, s dei eJournal o Democracy V. XVii, n 4.
sy, thy 1992 Party Politics in Nineteenth and Twentieth inChile (s: s uvey Pe).
ske, s 2005 Pevee aby: a F me mhe P wh Evee age eAmericanPolitical Science Review V. XciX, n 3.
t, Ege y age, Fepe 1999 sbevv e a PjeP che? eEstudios Pblicos n 74.
Veze, a y de, l 2006 Pbe se che eJournal o Democracy V. XVii, n 4.
Wey, K 1999 E Py che new dey eJournal o Interamerican Studies and World Aairs V. Xli, n 3.
Wey, K 2007 Whatis Right about Latin Americas Let?uve e tex, e.
W, Jh 2000 Wh Whg e by re eModern Political Economy in Latin America (Whg).
Y, Je 2005 Al centro y adentro: La renovacin de la izquierda y eltriunfo del Frente Amplio en Uruguay (meve: l y r).
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
75/346
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
76/346
77
Florencia Anta*
Polticas sociales y desarrollo
Los desafos para las izquierdasde Chile y Uruguay
IntroduccinE e g XXi, a l pee gegp ve, p e qe e v pe ee g-be e y p p e zqe y e-zqe.E ez e ee e che e lge 2000, eg e v e B e petistaLula e 2002, e e age e zqe e pe - e Khe e 2003, y q e gbe gyp pe erenteamplista Vzqez e 2004. E epe e p gbe e chvez, me y ce e Veeze, Bv
y E, epevee.l ev e pe eg e e pe e
p e e ebe, e qe e p e ee p p pe e, bez -e y e e e E, e e pez e e ce e Whg (W, 1989). lg e y e e ee e e ee,
* le y ge e ce P p uve e repb eugy. c e ce P p e i e Peq
uve e r e Je. iveg y ee e i e ceP, F e ce se, uve e repb, ugy.
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
77/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
78
z e e ee e e y p p p eb qez.
E ee , veg pe e ege e ee gbe e p e zqe y e-zqe e
pe e eg ye coyuntura crtica p e e pbe p ev e e e pge. E-peee, e bjev e e e e e y -ez e e e qe p e p e g-be e zqe y e-zqe, he e r lg(2000-2006) y mhee Bhee (2006-2009) y e gy e tbVzqez (2005-2009), v e e e pp-e p pb e p e eq y e epez pv.
E bj pee gee e. leg e e -, e pe p e e e e epge e e ex e. E e eg pe pee beve ep e e e p y e e gbee e b . E ye e epe e bj, pe ez e e ee e b pe, p e e ppe p- e y pv. Fee, e q p ee ppe e e veg.
Marco conceptual: la nocin de modelode desarrollo progresista
Aproximacin a la nocin de modelo de desarrolloQ e eee p e e e pge? e peg pej, qe pee eee e-pe, epee e pepev e y p qe e p-e. tee e e p e bje pbe, q epee , qe eqee g ee y e -
epe. E pe g, e e ee q e eee pe. leg, e ebee e q e e e e-. Fee, e h e e e -e e e e p pge e e ex e.
P e pe e e vee ee - p e : ) pe ep; b) -pe v; y ) pe ppv (ae, 2007).E pe e e e pe e e eee ex-ee, e e, ez e e. E pee
v eee v e e ee, efexbe e y e qe p pe e b
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
78/346
79
Florencia Anta
e (cke, 2003: 75-76, p Pej, 2006: 37). Ebje ppv, e , e e y ppee e.
E ee bj e pe e e e eg, qe
e eee e e ee e. me e eee e e ee e p e bee y ev e e, e e eee ee e ee, e, p y e p. i e ege pe e e e, e -ye e e epe v e ee qeee e e ee. E ee, e e epee pe e b e e e, pe ee e vee e p y v geg-
. ip, e, b e e qez be be epe e eq.tee peee e pee epe, e pbe -
ee ge ve e e (se, 1997). l pepe ee e qe ee ee ge - e e peee e p e ej, e gee vee e e p v e bj vee e
v e e peee vee e eg. E eep, qe se e expe ge, y -g, e e p be e bee y e
v peee e v e e . u -e e a l e e v e e e ee trickle down, qe p ee e gee pe eee p eg, e ep pe, e e e eb . se e qe e ebv eep ep e pe e e bz pb- e ee e.
E e, eg ep e qe e epee e pe eeee gbe. n e eqee e-
z e, qe e ebe z eje bee , e e e p pv y e e- e e. E e eg e be ee pe p e pp se (2000), e g p e eebe y p epe. Ee eee ee pe e exp e bee ee eqe v: E e e e ee g p e e be qe ej v ppe y e pe p ejee ge z
(se, 2000: 16). E e ee y px epe e h pv ee e Pg e ne
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
79/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
80
u p e de (Pnud), qe e eee e pee exp e pe e pe p ev b ep e v qe ee ze p v. de e , e pe v eeh e e e, p pe e e e
v, e pe, pe y eee (ae ysz, 2003).
a vez, e ep e e ee p e v e ev cEPal g ez e ve. E ppe e t pv eq e e ee e p eee eee, e be pv y eq. dee e pepev, bjev e y e e epee y eve g jeq: ...
eq pee ze e e e ee ye, e ee exge g zbe e eb -p, y p, vez, p e eq - e eq (cEPal, 1996). l eje e qe e e eqe eg p p p e pe pge p, e g e pe epe p-v y ve e e h (cEPal, 1996).
P e pe px ep e e,be e v pe p ae (2001: 130), qe e-e qe e e e e pe e, e, ez p epee e ye h,qe p b e pe e e ee eeepe e e y, p , eqee b peebee p e e g e ep.1 E eee v e e v e ep e e,e e p e ye h e p e e e e e.
a, e pe e e eqee e e ebe qepee expee e eeg e e e ee. l
eeg e e pee pqee e p pbe e e p e e,p y e (Hgg, 1990). c e e e, e- y ee v e ee pe e epee v gvee e e ep e e- qe e eg, e peee p e egpee.
E ee e, e e e e exe ee y ee, e e e h e
1 t pp.
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
80/346
81
Florencia Anta
pe pej y epe e e evee pe e e ge e gbe, p e, pe y e e, ee e. a vez,e e e p j e e e e
p gbee, ee, p p, ye , ge epee, gze e -e v, pe. E qe qe e e ee e e e e ez.
a, be e qe e e qe g pe e p e y e p exee. Ee j e e e-eee pee expee e eg z, qe ebe ye e e pe e pe. E ee e-
, ebe eee e e qe pe e p pev peef be pe p e peee (Pe, 2004).J e e, eee qe e gv-
ee be e e e e e e p,epeee e pe be, e e ex e-. c pz e pe e gbz, E-- ve e gee e e ee p pb , p e eee pee e y e eev qe qee gee e e ee, g ee e ,y gbe e ppe pe, e e eeeg e e p . E pe exe- e ev e p p pe e e, qe ej ee peee e exe e -e y e e e e e p pez pge.
Fundamentos de un modelo de desarrollo progresistaE pge e ep pgee pe
(me, 2006), e e e qe egb p ee eee, qe b gbe p pe zqe , e e e-zqe, ve ee pp, e. n be, e qe e ep-e e pge e e eeee e pp-eg e zqe. de h qe e ee bj e -e ee e zqe y pge.
P pxe ep e e e e ezqe, be e ee zqe y ee-
h pe p Bbb (1985). de e ee , ee ppe e e e e zqe g pep
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
81/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
82
p g .2 E e e e v p e e qe e eg ee e e, g-p , ge, e. u vez ebe e e e, Bbbpe qe v qe p e eg eg e -
be pee g ee e y exe. a pe b e b e pe e be y e g, Bbb e p y ve e e-zqe qe qe vez bee e g y ee e gpe e zqe e p jb, qe g, pe b (Bbb, 1985: 162). l - ee p e e-zqe y e zqe exe e e ee p ee bj, y qe e- e px yee e e e-zqe.
ae e peee p g, g e- e zqe e qe ee b E ppe eeve e eg e ee e y , eqe eeh yee e e e eg- e e.3
E ee e zqe gbee e a l eevee ve, p qe e ez pe ee e e e expee. ag ee bj e e ev zqe e p y ve e zqe e qe ee-ge h e e e he e e ve.l ev zqe ge be be e e vej gze e zqe y e p , zqe pp, gze gee, p e zqe e zqe y e - e eg x ve e y e bqe (rgez Gv y Be, 2005: 23-26).
2 lderecha p qe ege ebe y qe p eeebe e (Bbb, 1985).
3 Bx e qe []qe gbe, epee e e- eg, e ee e eg eev e eee, e p epe eee e p bee. lp e zqe e eve e e pb e e:e eee pe p eqe eve-; e p e E pe ppe e pv e p y h, be e eee, ee pepe geee, beeee, ee e pb epe; y ebee e eev e y ege p ee e gee pv beh e ve. l p e eeh, p e , e p-
e e pv p pp e ve p e e pvp xz e ee (Bx, 1998: 136; pp).
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
82/346
83
Florencia Anta
se e pe ee heegee e e eee zqe e gbee, e e pe- e e eg e pee p-, v e e be, ev e p
e gz e e p, e ppe e pe, e ge e gbe.
E ez qe h e p, g - ge ee zqe e p pp y zqe- e e (ce, 2006; lz, 2006;Wey, 2007). Ee pe e e p y gbe- qe ge e p pp y pee , p e eg (ce, 2005). E ee g-p, e ee ee b eee gbe e
e chvez e Veeze, e e ce e E, e e Ev mee Bv y e e Khe e age.l eg eg zqe e e
pee qe gbe y p qe e eg ejeg pe p e ge e y e p,ve e e e ee qe b gee. Epe, p , e b e v ev e e pe y p p e e. P pe, -p ep e e, e e b e exe e eve e. s e, e ee ge e gbe, zqe e p p g- p v, epeee e e p , e e e eeh e y e g pe e ej e(lz, 2006). E e eg e b gbe hee lg y Bhee, e gy e Vzqez y e be eLula.
a, e e e eg, zqe gbee ppe e e ph e . E b, pe ev gz ep y eg y eqb , qe e p
e e. E ee, be ee p zqe e pe ee e e-be, g e ee qe e ee e evb ee (rgez Gv y Be: 2005). nbe, be pe hpe e qe gbe e zqey e-zqe e eg p e e e qe, pee e e pg peeb, b p-ve jee e e e y j .
E veg pe e hpe epe e e
v qe e eeg e e e zqe. Ee pe, h eeg jeqz p e
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
83/346
Las izquierdas latinoamericanas, de la oposicin al gobierno
84
ej e eq , qe ye eb e -qez. a, z e expee e eee, ee qe ej e e eq e pbe p ee e qez y e ej e pe p gee.
e ye g e p pe e eg, pe g e h g e e h g bjeve ee y eq (Fjzybe, 1989). E ,che g vee ee e e e eey e eq, h ej e vee e e vz e e bjev e eq. Ee pe e e -ex , qe bj e fj e gbe e- e ce. E ugy, e , e ee qe b bj vee e ee vee e
eq e e ex eg, qe epe pev e e b e ge (Pnud, 2005).Ee eeee pe e e h -
pe p e e e. l zqe -e , epeee, gbe he y gy,e e pe e e p e e eqe e pv4 j ?
tee peee e peg e, e gee e- e e pee e p expee eb pe, ep qe e ppe ee ye ee e.
Una mirada a las condiciones iniciales en eldesarrollo de Chile y UruguayEe bj g ve e p qe e be e chey e ugy e e e p e zqe y e-zqe gbe g coyuntura crtica, e qe e pbep e e e e ev p. l e p- e pe pee e z b e -
ye ee p p e y e qe e g e pe p e expe gvee(ce y ce, 1991; Pe, 2004). E pe qe e e - ge p qee y p e e ge p, e y e pee. Ee
4 se e e p pv e e e- gee e v ee ve e e bee p- y p e bee e e eg. cbe e qe e
e bj e h eee pe e-pv, qe e e e e e e e e pe .
8/7/2019 LIBRO Las Izquierdas La Ti No American As
84/346
85
Florencia Anta
eqe jeqz exe e e e b h, p e fex, p e e v eee . n be, pe p e pe eg e ye h- e p.
re ee p, e qe ge e ez p-pe g e ge e, qe ee pe-pev p y pee eeg e eqe ge gbe e zqe y e-zqe e e.
che y e ugy ee g e, e e eg, y e e e p e-e z (mwg y sy, 1995). a, ve, e e e e ee, E e bee e-
vee vee. h ez e e
ve e, e e e qe pee y eg zb y pe e pb, qee e e e be, bee y , ee e qe e ve e e e p(Fge, 1998). a e e qe b pe pee vee ege, bez y epez e v evee eev p ee e a l, e b