UNIBERTSOA ETA EGUZKI SISTEMA UNIBERTSOA: ANTZINEKO ETA ORAINGO USTEAK TEORIA GEOZENTRIKOAK

� Grekoek proposatu zuten

� ZERTAN DATZA?

- Lurra unibertsoaren erdian dago geldirik - lurraren inguruan biraka daude: eguzkia, planetak eta ilargia. TEORIA HELIOZENTRIKOA

� Nikolas koperniko-k proposatu eta Galileo Galilei-k, 1610an, (teleskopioa asmatu ondoren) arrazoia eman zion

� ZERTAN DATZA?

- Eguzkia geldirik dago - planetak (lurra barne) eguzkiaren inguruan daude biraka Gaur egun: BI TEORIAK EZ DIRA ZUZENAK

• Eguzkia izar txiki BAT BAINO EZ DA ETA… • Unibertsoan dauden hainbat galaxiaren arteko galaxia batean dago.

ZER DAGO UNIBERTSOAN?

• Unibertsoa GALAXIAZ osatuta dago. • Galaxia batetik bestera DISTANTZIA ERRALDOIAK daud e. • Galaxien arteko ESPAZIOA HUTSIK dago • Galaxietan, IZARRAK daude. • Izarrak PLANETAZ ETA SATELITEZ ERATUTAKO • planeta-sistemak izan ditzakete.

UNIBERTSOAREN OSAGAIAK

1. GALAXIA-KUMULOA

� Hurbil dauden Galaxia multzoak dira � Gure galaxia Virgo galaxia-kumuluan dago

2. GALAXIA

� Izarrez eta nebulosaz osatuta dagoen eremua. � Gure galaxia Esne Bidea da

3. NEBULOSA

� izarren artean dagoen hauts eta gas-lainoa da.

4. IZARRA

� Tenperatura altuen eraginez, Argia eta Bero Energia igortzen duen astro bakarra

� Gure izarra Eguzkia da

5. PLANETA

� Izar baten inguruan biraka dauden astro argi gabeak � Planeta- sistemak osatzen dituzte � Gure planeta-sistema Eguzki sistema da. �

6. SATELITEAK

� Planeten inguruan biraka dauden astro argi gabeak � Lurraren satelitea Ilargia da

7. ASTEROIDEAK

� Tamaina askotako gorputz harritsuak dira � Eguzkiaren inguruan bi gerriko daude:

� Asteroide-gerrikoa Marte eta Jupiterren arteko orbitan dago � Kuiperren gerrikoa Neptuno orbitatik haratago dago �

8. IZAR USOAK

� Asteroide bat Lurreko Atmosferan sartzen denenean, atmosferako goiko geruzekin topo egiten du eta marruskaduraren ondorioz, SUTAN hasten da desegin arte,

9. KOMETA

� Harriz eta izotzez osatutako asteroidea da � Izar baten inguruan biraka daude. � bi atal dute:

� BURUA: harriz eta izotzez osatuta � BUZTANA: burutik askatutako harri eta izotz partiku lez

osatuta � Oort hodeian daude, Plutonen orbitatik haratago dagoen hirrugarren

gerrikoan.

UNIBERTSOAREN JATORRIA

� EDWIN HUBBLE 1929 an BIG BANG teoria proposatu zuen � BIG BANG TEORIA

- Duela hamabots mila milioi urte, Unibertsoko materia guztia dentsitate handiko gorputz txiki eta bero bat zen. - Gorputz txikia lehertu zen eta materia hozten hasi zen galaxiak sortuz. - Leherketaren ondorioz, unibertsoa hedapen-prozesuan dago; hau da, tamainaz handitzen ari da. EGUZKI SISTEMA

� Gure planeta sistema: nebulosa baten gas eta hautsetik eratu zen , duela 5. mila milioi urte.

� OSAGAIAK 1. Eguzkia erdian dago. Eguzkia HIDROGENOZ ETA HELIOZ osatuta dago. 2. Planetak: forma esferikoa dute, eguzkiaren inguruan biraka daude.

� Planeta harritsuak: Merkurio, Artizarra, Lurra eta Marte � Planeta gasezkoak: Jupiter, Saturno, Urano eta Neptuno

3. Planeta nanoak: forma esferikoa dute , eguzkiaren inguruan biraka daude. Pluton 4. Gorputz txikiak: eguzkiaren inguruan daunden asteroideak eta kometak. 5. Sateliteak: Planeten inguruan biraka dauden gorputz harritsuak. Planeta nanoak satelite bezala ere joka dezake. EGUZKI SISTEMAREN PLANETAK Barneko Planetak

� EGUZKITIK HURBILEN DAUDEN PLANETAK DIRA � EZAUGARRIAK:

� GAINAZALA ETA MANTUA DUTE � ERDIAN NUKLEO METALIKOA � GAINAZALA HARRITSUA

� MERKURIO, ARTIZARRA, LURRA ETA MARTE Merkurio

� Lurra baino 3 aldiz txikiagoa � Ez du ez sateliterik, ez atmosferarik � Tenperaturak oso muturrekoak dira.

Artizarra

� Tamainaz lurraren antzekoa da. � ez du sateliterik � Atmosfera karbono dioxidoz osatuta nagusiki. � tenperatura oso altuak � Rotazioa kontrako noranzkoa egiten du.

Lurra

� Satelite bat du : Ilargia. � Atmosfera du nitrogenoz eta oxigenoz osatuta. � BIZIA DUEN BAKARRA

Marte

� Lurraren tamainaren erdia du � 2 satelite ditu:

Deimos eta Fobos. � Atmosfera urria du karbono dioxidoz osatuta. � Oso tenperatura txikiak ditu

Kanpoko Planetak

� EGUZKITIK URRUNEN DAUDEN PLANETAK DIRA � EZAUGARRIAK:

� Oso handiak dira � Gasez osatuta daude

� JUPITER, SATURNO, URANO ETA NEPTUNO Jupiter

� Planetarik handiena � lurra baino 11 aldiz handiagoa � 60 Satelite baino gehiago ditu

Jupiterren satelite batzuk

� Io � Kalisto � Ganimedes � Europa

Saturno

� Eguzki sistemako bigarren planeta handiena � lurra baino 10 aldiz handiagoa. � 30 satelite baino gehiago dauzka � Eraztun-sistema bat du �

Saturnoren sateliteak Titan da handiena Saturnoren eraztun-sistema Hautsez eta harri zatiz osatuta daude Urano

� Lurra baino lau aldiz handiagoa. � Errotazio-ardatza ia orbitarekiko horizontala da. � 25 satelite txiki baino

gehiago. � Eraztun-sistema ere badu

Neptuno

� Urano baino zertxo bait txikiagoa � 10 satelite txiki baino gehiago.

ERROTAZIO- ETA TRANSLAZIO-HIGIDURAK

� Errotazio-higidura: astro batek bere buruari bira ematean egiten duen higidura da.

errotazio-ardatza: bira ematean egindako irudizko lerroa da. � Translazio-higidura: Astro batek beste baten inguruan bira

ematean egiten duen higidura da. Orbita: egiten duen ibilbidea.