UNIDADE 1UNIDADE 1
O ESPACIO XEOGRÁFICO O ESPACIO XEOGRÁFICO ESPAÑOL: O RELEVOESPAÑOL: O RELEVO
Borja Campos SeijoBorja Campos Seijo I.E.S García Barbón (Verín)I.E.S García Barbón (Verín)
1. O ESPACIO XEOGRÁFICO 1. O ESPACIO XEOGRÁFICO
ESPAÑOLESPAÑOLEspaña:
Que é?: estado europeo de ½ millón de Km².
Onde?: zona temperada no Hemisferio N. En Europa entre Atlántico e Mediterráneo.
Que inclúe?: Península Ib., 2 cidades autónomas (Ceuta e Melilla), o arquipélago canario (Pal, Hie, Gom, Ten, GC, Fuer e Lanz) e o balear (Mall, Men, Eiv, For e Cab).
Que implica isto?: gran diversidade natural (relevo, clima, vexetación, augas) diversidade actividades económicas variedade de paisaxes humanas.
2. RELEVO PENINSULAR2. RELEVO PENINSULARRelevo = conxunto de formas da superficie terrestre. 2 factores ou causas do relevo: forzas internas da Terra e procesos externos (clima, auga, seres vivos…).Trazos relevo peninsular: Forma maciza: por gran anchura e costas rectilíneas limitada influencia marítima.Elevada altitude: + de 600 m de media debido, a cordilleiras altas e Meseta.Relevo montañoso na periferia escasa influencia do mar
3. TIPOS DE UNIDADES 3. TIPOS DE UNIDADES
MORFOESTRUCTURAISMORFOESTRUCTURAIS4 grandes tipos de unidades atopamos na Península:
Zócolos: - Chairas formadas no Paleozoico por aplanamento das cordilleiras
anteriores. - Materiais silíceos (granito, lousa,
cuarcita…)- Ríxidos os novos empuxes os
rompen.- Parte oeste da Península.
Macizos: - Antigo zócolo levantado no Terciario por oroxénese alpina.
- Materiais paleozoicos silíceos.- Cumes suaves e redondeadas por erosión.- Serras interiores da Meseta (Sistema
Central e Montes de Toledo) e Macizo Galaico.
Cordilleiras de pregamento: - grandes elevacións montañosas
aparecidas no Terciario.- Materiais sedimentarios pregados.- 2 tipos:
a) intermedias: materiais pregados nos bordes dos zócolos (S. Ibérico, C. Cantábrica).
b) alpinas: pregamento materiais de fosas mariñas (Pireneos, C. Béticas).
Concas sedimentarias:- Zonas afundidas no
Terciario.- Cheas de sedimentos.- 2 tipos:
1) Concas por afundimento dun bloque do zócolo. (Douro, Texo…).
2) Prealpinas: aos lados das cordilleiras alpinas (Ebro, Guadalquivir).
L O S Z Ó C A L O S
L O S M A C I Z O S A N T I G U O S
C O R D I L L E R A S I N T E R M E D I A S
C O R D I L L E R A S A L P I N A S
C U E N C A H U N D I M I E N T O D E L Z Ó C A L O
4 EVOLUCIÓN UNIDADES 4 EVOLUCIÓN UNIDADES
MORFOESTRUCTURAISMORFOESTRUCTURAIS Precámbrico:
- 4000 – 600 millóns BP.
- Levantamento banda arqueada de NW a SE. (Galicia, M. Toledo e S. Central).
- Lousa e gneis.- Posteriormente
arrasada por erosión e inundada polo mar.
Paleozoico (Primario): - 600 – 225 millóns.- Oroxénese
herciniana levantamento cordilleiras: Macizo Hespérico (W), Macizo Aquitania (N), Catalano-Balear (NE) e Bético-Rifeño (SE).
- Granito, lousa, cuarcita.
- Arrasados por erosión ao final do Primario.
Mesozoico (secundario):225 – 68 millóns BP.Periodo de calma.Erosión e sedimentación aplanamento cordilleiras hercinianas e recheo de concas sedimentarias.
Terciario:68 – 2 millóns BP.Oroxénese alpina cordilleiras alpinas a partir de materiais depositados nas fosas entre os macizos antigos Pireneos e C. Béticas.
- Formación depresións prealpinas entre as novas cordilleiras e o macizo antigo (Ebro e Guadalquivir).
- Inclinación Meseta hacia Atlántico dirección ríos rede fluvial.- Formación rebordos montañosos da Meseta (Cantábrica, S. Ibérico,
Serra Morena).- Zócolo Meseta (materiais ríxidos) fracturación por movementos e
tensións fracturas e fallas estructura xermánica = bloques levantados (horst) e afundidos (graben):
a) Horst Macizo Galaico e Cordilleiras interiores (Central e M. Toledo).
b) Grabens depresións interiores Meseta.
Cuaternario: - 2 millóns BP – hoxe.- 2 procesos:
a) Glaciarismo: Só nas cordilleiras
máis altas (Pireneos, Béticas, Cantábrica, Central e Ibérico)
2 tipos: A. Glaciares de circo (só a cabeceira).B. Glaciares de Val (con circo e val en forma de U), éstes só nos Pireneos.
b) Terrazas fluviais: por alternacia glaciar:(A) Nos periodos glaciais agua xease ríos
perden forza erosiva acumulación depositos.(B) Nos periodos posglaciais temperatura
fúndese o xeo ríos recuperan caudal e forza erosiva.(C) Afundimento leito e deposición aluvións aos
lados terrazas.(D) Sucesivas glaciacións e interglaciacións
terrazas graduadas.
3. O ROCHEDO PENINSULAR E OS TIPOS 3. O ROCHEDO PENINSULAR E OS TIPOS
DE RELEVODE RELEVO
3 tipos de áreas de acordo coa naturaleza do rochedo (sílicea, calcaria e arxilosa).
3.1 Área silícea3.1 Área silícea Oeste Península (Galicia, León, Estremadura) C. Cantábrica, Central, M. Toledo, S. Morena, núcleo central Pirineos. Rochas antigas (Precámbrico e Primario). Sobre todo granito = rocha cristalina, ríxida. 2 formas de alteración:
Química: por auga en profundidade areas pardoamarelas (vales e zonas de escasa pendente).
Física: a partir de diáclases (fracturas). 2 tipos segundo a altitude:
a) Alta montaña: as rochas rompen ao filtrarse auga polas diáclases e xearse 2 formas principais:
Agullas: crestas agudas e escarpadas. Pedreiras: acumulación rochas ao pé das
montañas.
b) Zonas menos altas: se as diáclases son paralelas escamación (disgregación lenta) do granito paisaxe ondulada (domos). Se son perpendiculares fragmentación bolas berrocais 3 formas: Tores (amoreamento de bolas).Rochas cabaleiras (bolas en equilibrio).Caos de bolas (disposición caprichosa nas ladeiras).
3.2 Área calcaria3.2 Área calcaria Montes Vascos, E de C. Cantábrica, S. Ibérico, parte C. C. Catalana, Subbética. Sedimentos do Secundario. Destaca a calcaria = rocha dura pero fácil de disolver coa auga (diáclases) relevo cárstico formas:
Lapiás ou lenares: cavidades e surcos, varios tipos:
- lapiás de vertente.- lapiás lineal.- lapiás en mesa: extensas superficies
entre eles. Gargantas ou foces: vales estreitos e
profundos, con vertentes abruptas.
Poljes: vales pechados con fondo chan, percorridos por ríos, que desaparecen por un sumidoiro (ponor) e continúan subterraneamente. Cando polje se inunda lago.
Dolinas: cavidades orixinadas por auga estancada. Formas diversas (circulares, de pozo…) e unirse uvalas (trazado complicado).
t Covas: por infiltración de auga por fisuras circulación subterránea Estalactitas (auga pinga do teito) e estalagmitas (auga depositada no chan). Auga regresa á superficie por mananciais ou “ollos” dun río (Guadiana).
Simas: aberturas estreitas que comunican superficie e covas.
3.3 Área arxilosa3.3 Área arxilosa
- Depresións submesetas, Ebro, Guadalquivir e chairas costeras mediterráneas.
- Materiais sedimentarios pouco resistentes (arxilas, xesos…).
- Relevo horizontal e pregamentos posteriores relevo plano ou suavemente ondulado. Erosión rápida por brandura.
- Nas zonas de alternancia sequía-choivas torrenciais, e non existe cobertera vexetal (SE Península) cárcavas (fisuras estreitas e profundas) por arroiada badlands (sucesión de cárcavas)
3.4 Relevo por erosión diferencial3.4 Relevo por erosión diferencial
- Aparece nas tres zonas anteriores. Erosión diferente según o tipo de materiales distintos relevos en función a inclinación dos estratos:
a) Estratos horizontais: - Rede fluvial separación plataformas (páramos) con estrato duro e horizontais e vales (estratos brandos).- Erosión desgaste dos flancos dos páramos cerros testemuña (outeiros de cumio horizontal) antecerros (antigos cerros que perderon o estrato duro.- Exemplo: Depresións Ebro e Guadalquivir.
b) Estratos con inclinación suave: - Alternancia estratos duros e brandos erosión
diferencial costas con dorso (duro) e fronte (brando). Erosión Retroceso das costas cerros testemuña e antecerros.
c) Estratos pregados: 2 tipos:
Relevo apalachense: - Orixe = relevo herciniano erosionado rexuvenecemento alpino reactivación erosión diferencial 2 formas: crestas paralelas (estratos duros) de altura similar. depresións (estratos brandos).
- Exemplos: Vales asturianos, Montes Toledo e Serra Morena.
Relevo xurásico: - Alternancia pregamentos convexos (anticlinais) e cóncavos (sinclinais). - Nos anticlinais, erosión vales perpendiculares ó cumio (cluses) e paralelos ao cumio (combes). - Baleiramento anticlinais por erosión levantamento sinclinais (sinclinal colgado) inversión de relevo.- Exemplos: cordilleiras novas (S. Ibérico, Cantábrica, Pireneos, Béticas).
Combe
4. AS GRANDES UNIDADES 4. AS GRANDES UNIDADES
MORFOESTRUCTURAIS DO RELEVO PENINSULARMORFOESTRUCTURAIS DO RELEVO PENINSULAR
4 tipos de unidades:1) Meseta.2) Bordos montañosos
da Meseta (Galaico, Cantábrica, Ibérico e Serra Morena.
3) Depresións exteriores (Ebro e Guadalquivir).
4) Cordilleiras periféricas (Pireneos, Vascos, Costero-Catalana e Béticas).
4.1 A Meseta4.1 A Meseta - Unidade fundamental do relevo peninsular. - Que e? Chaira elevada, situada no centro da Península (altitude media de 600 m) e inclinada hacia o O. - Orixe? resto do Macizo Hespérico (Paleozoico), arrasado por erosión e recubertos por sedimentos no Mesozoico. No Terciario, oroxénese alpina estrutura xermánica, formada por: horsts (Sistema central e Montes Toledo) e grabens (vales interiores: Texo, Douro, Guadiana...)
Podemos diferenciar 2 tipos de unidades na Meseta:
a) Cuncas sedimentarias:- Hai 2 grandes:Submeseta norte e
Submeseta sur. Trazos:- Altitude media: 700-800 (norte) e
600-700 (sur)- Rodeadas de cordilleiras.- Compostas de materiais brandos
(arxilas)- Relevo horizontal e suavemente
ondulado (páramos, campiñas, cerros testemuña...). Ex: Terra de Campos (Palencia), A Alcarria (Guadalaxara), A Mancha...
No O de ambas submesetas destacan 2 penechairas (= extensas superficies tabulares) Zamorana-salmantina (norte) e extremeña (sur). Características:
Formadas por un zócolo paleozoico, recubertas con materiais cenozoicos.
Relevo horizontal (páramos e cerros testemuña)
b) Relevos interiores: - Orixe terciario por levantamento
bloques do zócolo na oroxénese alpina estrutura xermánica (horst e grabens)
- Rochedo primario (granito, lousa…) e cimas suaves.
- 2 cordilleiras: Sistema Central: - Relevo máis vigoroso.- Divide a Meseta en dúas.- Restos de glaciarismo (circos e
vales).- Destacan as serras de Gata, Gredos,
Guadarrama, Somosierra...
Pico Almanzor (serra de Gredos)
Montes de Toledo:- Relevo máis suave.- Divide en 2 á submeseta sur.- Relevo apalachense.- Destaca a Serra Guadalupe
4.2 Bordos montañosos da Meseta4.2 Bordos montañosos da Meseta
4Orixe terciaria por rexuvenecemento de bloques da Meseta ou pregamento de materiais depositados no secundario nos bordos da Meseta.M 4 grandes unidades:
David Pérez LópezUN
IDA
DE
S M
OR
FO
ES
TR
UC
TU
RA
LE
S
LA MESETA
ZÓCALO PALEOZOICOSE EXTIENDE POR…
PENILLANURAS (ZONAS DE EROSIÓN).
MONTES ISLAS. ARRIBES, TAJOS.
SIERRAS INTERIORESDE LA MESETA
SISTEMA CENTRAL Y MONTES DE TOLEDO
ROCAS DURAS, MODELADOS GRÁNITICO Y APALACHENSE.
SISTEMA CENTRAL. SIERRAS.
MONTES DE TOLEDO SIERRAS.
CUENCAS SEDIMENTARIAS INTERIORESDE LA MESETA
DEPRESIONES: DUERO, TAJO, GUADIANA.
ROCAS BLANDAS, MODELADOS HORIZONTAL Y EN CUESTA.
PARAMOS CAMPIÑAS Y CUESTAS.
MONTES DE TOLEDO SIERRAS.
LOS REBORDES MONTAÑOSOS DE LA MESETA
MACIZO GALAICO-LEONÉS.
ÁNGULO NO DEL ZÓCALO DE LA MESETA.
I. Macizo Galaico-Leonés: - Antigo ángulo NW do zócolo da Meseta rexuvenecemento terciario estrutura xermánica (horsts e grabens).- Materiais paleozoicos e cumios suaves e arredondeadas con multitude de fallas. Exemplos de glaciarismo: lago de Sanabria (Zamora).- Serras: Segundera, Os Ancares, Eixe, Courel…- Fosas tectónicas: Bierzo, Monterrei, Limia...
II. Cordilleira Cantábrica: 2 sectores diferentes:a) Sector O:
- Macizo Asturiano.- No oeste: materiais paleozoicos (zócolo)
rexuvenecidos na oroxenia alpina, con dureza diferente relevo apalachense.
- No leste (Picos de Europa), relevo calcario con maior altura e exemplos de glaciarismo (circos e vales
glaciares).
b) Sector E.- Montañas Cantábricas.- Materiais secundarios calcarios e pregados
no terciario.- Menor elevación, con exemplos de relevo xurásico.
III. Sistema Ibérico: - Materiais secundarios no bordo oriental do zócolo pregados na o. alpina relevo calcario.- Núcleos do relevo con materiais paleozoicos e precámbricos.- Presenza de glaciarismo nos cumios máis elevados (Demanda, Picos de Urbión.- 2 sectores:
a) Norte: Maiores alturas. Destacan Serra Demanda e Moncayo, Picos de Urbión.
b) Sur: división en 2 alineacións: * interior ou castelá (Albarracín, Serranía de Cuenca). * exterior ou aragonesa (Javalambre), separadas por fosa téctonica de Calatayud (materiais do 3º).
IV. Serra Morena: - Non cordilleira, senón brusco escalón de separación Meseta
e Depresión de Guadalquivir (máis de 1000 m de desnivel- Gran flexión fracturada en moitos puntos, producida por
empuxe de levantamento das Cordilleiras Béticas. - Non moita altura (1000- 1300 m): Destacan as serras de Madrona, Aracena e Almadén
- Rochedo paleozoico.
4.3. Depresións exteriores.4.3. Depresións exteriores.- Concas sedimentarias prealpinas que, tras oroxénese alpina, quedaron entre cordilleiras alpinas e macizos antigos.- Forma triangular, cheas de sedimentos terciarios e cuaternarios depositados polos ríos que as recorren relevo horizontal.
1) Depresión Ebro: - Situada no nordés da Península limitada
polos Pireneos, S. Ibérico e C. C. Catalana.- Orixe no Cenozoico por colmatación de
sedimentos da cunca do Ebro, que estaba cuberta polo mar.
- Por tanto materiais mariños e continentais sedimentarios (areas, arxilas, calcarias) relevo diferente: relevo horizontal (páramos e cerros), relevos en costa, badlands...
2) Depresión Guadalquivir:
- Limitada por Serra Morena e as Cordilleiras Béticas.- Orixe: zona afundida durante a oroxenia alpina e colmatada con sedimentos cenozoicos (areas, arxilas…).- Relevo de campiñas onduladas con mesas e cerros testigo.- No tramo final da depresión atópase unha área de marismas.
4.4 Cordilleiras exteriores.4.4 Cordilleiras exteriores.- Orixe terciaria (alpina) por pregamento materiais depositados nas fosas oceánicas bética e pirenaica entre macizos antigos. 4 cordilleiras:
a) Pireneos.
b) Montes vascos.
c) Cordilleira costeiro catalana.
d) Sistema Bético
a) Pireneos: - Zona N da Península, entre Golfo de
Biscaia e León.- Materiais paleozoicos e
mesozoicos pregados na oroxenia alpina.
- 3 zonas: Zona axial: rochedo paleozoico
(herciniano) rexuvenecido por oroxénese alpina relevo + alto e abrupto (Aneto). Formas glaciares (circos, vales e lagos).
Prepireneos: norte e sur da zona axial. Materiais mesozoicos e cenozoicos erguidos na o. alpina. Menor altura e división en dúas: interiores e exteriores á zona axial.
Depresión media: estreita depresión entre serras interiores e exteriores prepirenaicas
b) Montes Vascos: - Situados entre a cordilleira cantábrica e os Pireneos.- Rochedo calcario (2º), escasa altura e formas suaves e arredondeadas por erosión.. - Destacan Aizkorri e Peña Gorbea.
c) Cordilleira Costeiro Catalana:- Paralela ao litoral mediterráneo.- Ao norte do río Llobregat
materiais 1º levantados no 3º (estrutura xermánica).
- Ao sur do LLobregat materiais calcarios (2º) pregados no 3º (relevo cárstico)
- 3 unidades: Cordilleira prelitoral:
aliñación afastada da costa. Maiores alturas (macizos de Montseny e Montserrat...)
Cordilleira litoral: máis próxima á costa. Menor altitude.
Depresión prelitoral: ou fosa tectónica chea de materiais 3º e 4º (vales).
d) Cordilleiras Béticas: - Gran extensión: de Xibraltar a cabo da Nao, sumerxida posteriormenente e emerxida despois formando as Illas Baleares.- Gran complexidade xeolóxica.- Materiais 1º e 2º erguidos na oroxenia alpina.- Maiores alturas da Península (Mulhacen).- 3 conxuntos: Cordilleira Penibética:
Bordea a costa. Materiais paleozoicos e rochas
calcarias mesozoicas elevados no 3º. Destaca Serra Nevada (Mulhacen e
Veleta). Exemplos de glaciarismo.
Cordilleira Subbética: Interior. Materiais secundarios e
terciarios depositados polo mar na fosa bética erguidos na oroxenia alpina.
Depresión intrabética: - Entre ambas.- Dividida en varias
depresións pequenas (Antequera, Granada, Guadix, Baza...).
- Materiais calcarios (Torcal de Antequera) e terciarios (badlands).
5. O RELEVO COSTEIRO PENINSULAR5. O RELEVO COSTEIRO PENINSULAR
5.1 Costas atlánticas.- Podemos diferenciar tres sectores costeiros:
a) Costa cantábrica:- Rectilínea, con 2 formas principais:1) Acantilados:
* Costas que penetran con forte pendente no mar. * Orixe: erosión que vai retrocedendo o acantilado. * Formas asociadas: covas mariñas, arcos mariños (erosión na parte inferior) e farallóns (agullas rochosas sobre o mar, tras perder o arco a parte superior).
2) Rasas: serras paralelas á costa. As + baixas con cumio plano. Nas + altas desapareceu o cumio plano por erosión.
b) Costa galega:- Destacan sobre todo as rías: Orixe nun relevo montañoso pouco vigoroso, con gran cantidade de fallas ocupadas pola rede fluvial invasión dos vales dos ríos polo mar (varios Km) Rías.- No fondo das rías multiude de praias = acumulación polas mareas de sedimentos mariños e terrestres.
c) Costa atlántica andaluza: - Varios tipos de relevo:
1) Marismas: chairas de lama no interior das baías. Orixe: sedimentos depositados polos ríos, que logo son cubertos polas mareas colmatación de sedimentos marismas (con vexetación salobre).
2) Frechas litorais: liñas de area que prolongan as costas rectilíneas cara o interior dunha baía, normalmente curvadas (gancho). Orixe: transporte da area cara a baía por deriva litoral (corrente de auga paralela á costa). Unión de varias frechas cordón litoral (barra continua de area paralela ao litoral).
3) Dunas: montículos de area típicos das costas areosas. Orixe en transporte e deposición de area polo vento. Forma disimétrica 2 caras: barlovento (perfil suave e convexo) e sotavento (abrupto e cóncavo).
5.2 Costas mediterráneasDiferenciamos 3 sectores:
a) Costa bética: - Dende Xibraltar a Cabo de la Nao (Alicante).- Costa acantilada (Cordilleiras Béticas) con seccións de costa baixa.- Tamén campos de dunas e albufeiras (Mar Menor) = lago salgado separado do mar por cordón litoral, que pode ter saida ao mar finalmente convértese en marisma por colmatación de sedimentos.- Dende finais 3º costa bética terrazas mariñas = antigas praias que quedaron + altas co nivel do mar (por retroceso mar ou elevación costa).
b) Golfo de Valencia: Dende Cabo La Nao ata Delta do Ebro- Formas:★ Praias: acumulación depositos mariños e terrestres.
★ Albufeira (Valencia).★Deltas: saíntes costeiros que se forman cando o río achega + sedimentos dos que pode redistribuir ao mar.★ Tómbolos: barras areosas que unen illotes rochosos á costa. Son dobres cando únense 2 barras areosas lagoa no medio.c) Litoral catalán: dende Delta Ebro á Costa Brava. Formas: Deltas, costas acantiladas (C. Brava) e praias.
RELEVO INSULARRELEVO INSULAR1. ARQUIPÉLAGO BALEAR.
Illas Baleares = prolongación de 2 cordilleiras alpinas: Béticas e Costeiro-Catalana.
a) Mallorca = Fragmento emerxido da Subbética. 3 conxuntos:
- Serra Tramuntana (N), calcaria e miores alturas arquipélago (Puig Maior).
- Serras LLevant (E), calcarias de menor altura.
- Depresión central: relevo suave e rochedo arxiloso.
b) Eivissa e Formentera: - Parte das cordilleiras béticas. - Repiten esquema mallorquín:- Cordillera calcaria ó N de Eivissa e outra ao leste Formentera e depresión central.
b) Menorca: ligada a CCC. Metade N: montañas 1º de formas baixas e suaves. Metade S: chaira de materiais calcarios.
• Costa balear: acantiladas nas zonas montañosas e con praias longas e areosas nas zonas baixas e cauces de augas.
2. ARQUIPÉLAGO CANARIO2. ARQUIPÉLAGO CANARIO
- Natureza volcánica.- Orixe 3º. Oroxénese alpina fracturas no fondo do Atlántico ascensión de magmas illas.- Tipos de relevo:
1) Conos vol cánicos: algúns activos en Tenerife, A Palma e Lanzarote.
2) Cal deir as: grandes cráteres circulares orixinados por afundimento de conos volcánicos (Caldeira de Bandama, GC; e Taburiente, A Palma)
3) Mal países: Terreos abruptos formados ao solidificarse a lava rápido forma de ondas ou bloques.
4) Diques e roques: erosión deixa ao descuberto antigos canles de emisión de lava (diques) ou antigas chemineas dos conos volcánicos (roques).
5) Gl acis: ramplas de pendente moderada ó pe de vellos relevos formadas por depósitos de torrentes (Lan e Fuert.)