A RESTAURACIÓN
O sistema canovista: obxectivos de Cánovas Restaurar a monarquía dos
Borbóns Evitar pronunciamentos que
desestabilicen a monarquía Facer unha constitución
aceptable por progresistas e moderados.
Permitir a alternancia no poder entre liberais moderados progresistas Vetar calquera posibilidade a
outros grupos máis democráticos Asegurar que os resultados
electorais sexan favorables a moderados ou progresistas e non a outros Sufraxio censatario Fraude electoral
Garantizar o control do poder por parte da oligarquía
As bases e mecanismos do sistema
Pacificación militar e control do exército
A constitución de 1876 O bipartidismo A quenda electoral
Fraude electoral O caciquismo.
Control do exército Impedir pronunciamentos
Separa do mando ós militares comprometidos co Sexenio
O monarca é o xefe do exército. Recibe unha educación militar. Trátase de vincular
directamente á monaquía e exército (xefes militares) para asegurara a súa fidelidade
O exército segue a xogar un papel importante, como valedor e garante do sistema
Control do exército
A constitución de 1876 Soberanía compartida Declaración de dereitos.
Aparentemente amplia. Deixaba a súa regulación a leis
posteriores, o que permitirá a súa limitación ou ampliación segundo a grupo político que goberne
Importante papel da monarquía: Nomea ó executivo: nomea ó
primeiro ministro ó marxe das cortes Participa no lexislativo:
Ten iniciativa lexislativa Convoca e disolve as cortes Dereito de veto. Nomea parte do Senado
Cortes bicamerais Congreso:
Elexido por sufraxio. Non se especifica o tipo de sufraxio
Será censatario ata 1890 Senado:
Senadores por dereito propio (grandes de España, capitáns xerais, arzobispos),
Senadores vitalicios nomeados polo rei con caracter vitalicios
Senadores elexidos por sufraxio O catolicismo relixión oficial.
Permítese o culto privado doutras relixións.
Non hai, por tanto, liberdade relixiosa
A constitución de 1876 aseméllase moito á de 1845,aínda que recolle algúns elementos da de 1869. A súa indefinición na cuestión do sufraxio ou na dos dereitos e liberdades fai que sexa aceptada polos progresistas
DOC 1: CONSTITUCIÓN DE 1876 (…) D. Alfonso (…) en unión y de acuerdo con
las Cortes del Reino actualmente reunidas, hemos venido en decretar y sancionar la siguiente CONSTITUCION DE LA MONARQUÍA ESPAÑOLA
Art. 11. La religión católica, apostólica, romana, es la del Estado. La Nación se obliga a mantener el culto y sus ministros. Nadie será molestado en el territorio español por sus opiniones religiosas ni por el ejercicio de su respectivo culto, salvo el respeto debido a la moral cristiana. No se permitirán, sin embargo, otras ceremonias ni manifestaciones públicas que las de la religión del Estado.
Art. 13. Todo español tiene derecho: -De emitir libremente sus ideas y opiniones, ya
de palabra, ya por escrito, valiéndose de la imprenta o de otro procedimiento semejante, sin sujeción a la censura previa.
-De reunirse pacíficamente. De asociarse para los fines de la vida humana.Art. 14. Las leyes dictarán las reglas oportunas para
asegurar a los españoles en el respeto recíproco de los derechos que este título les reconoce(…).
Art. 18. La potestad de hacer las leyes reside en las Cortes con el Rey.
Art. 19. Las Cortes se componen de dos Cuerpos Colegisladores, iguales en facultades: el Senado y el Congreso de los Diputados.
Art. 20. El Senado se compone: Primero. De Senadores por derecho propio. Segundo. De Senadores vitalicios nombrados
por la Corona. Tercero. De Senadores elegidos por las
Corporaciones del Estado y mayores contribuyentes en la forma que determine la ley. El número de los Senadores por derecho propio y vitalicios no podrá exceder de 180. Este número será el de los Senadores electivos.
Art. 21. Son Senadores por derecho propio: Los grandes de España que lo fueren por sí, los
Capitanes generales del Ejército y el Almirante de la Armada,(…) los Arzobispos (…)
Art. 27. El Congreso de los Diputados se compondrá de los que nombren las Juntas electorales, en la forma que determine la ley. Se nombrará un Diputado a lo menos por cada 50.000 almas de población.
Art. 32. Las Cortes se reúnen todos los años. Corresponde al Rey convocarlas, suspender, cerrar sus sesiones y disolver(..).
DOC 2: A MONARQUÍA NA CONSTITUCIÓN DE 1876
Art. 48. La persona del Rey es sagrada e inviolable.
Art. 49. Son responsables los Ministros. Ningún mandato del Rey puede llevarse a efecto si no está refrendado por un Ministro, que por sólo este hecho se hace responsable.
Art. 50. La potestad de hacer ejecutar las leyes reside en el Rey.
Art. 51. El Rey sanciona y promulga las leyes.
Art. 52. Tiene el mando supremo del Ejército y Armada, y dispone de las fuerzas de mar y tierra.
Art. 54. Corresponde además, al Rey (…) nombrar y separar libremente a los Ministros.
O bipartidismo: os partidos dinásticos Partido Conservador e Partido Liberal Son ós únicos que poden acceder ó poder.
Éstablecen un turno pactado e asegurado mediante o fraude electoral e o caciquismo
As diferencias entre ambos non son moi grandes. O partido liberal aboga polo sufraxio universal (aínda que
na práctica fai uso igual do fraude e do caciquismo), Os liberais defenden unha ampliación dos dereitos e
liberdades (aínda que non dubida en recortalos e reucrrir a represión para frear as protestas populares e o auxe do movemento obreiro),
Os liberais amosan unha maior preocupación polos problemas sociais, a educación e un certo laicismo.
Partido conservador
Liderado por Canovas Formado por moderados,
grupos procedentes da Unión Liberal e ultracatólicos cercanos o carlismo.
Defensa da orde social, do catolicismo, recorte das liberdades, proteccionismo
Ideoloxía: liberalismo moderado
Bases sociais: a oligarquía, epecialmente a vella nobreza e a burguesía terrateniente
Partido liberal Liderado por Sagasta Formado por progresistas e
algúns demócratas moi moderados
Ideoloxía: liberalismo progresista
Ampliación das liberdades, maior sensibilidade cara ós problemas sociais, certa tendencia ó laicismo, librecambismo
Bases sociais: Oligarquía, sobre todo a
burguesía industrial e comercial.
Intenta atraer ás clases medias.
A quenda electoral
O rei destitúe ó goberno disolve as Cortes e nomea presidente ó lider do partido que nese momento está na oposición (liberal ou conservador)
O novo goberno convoca elecións e consigue unha maoiría absoluta nas Cortes. Así as Cortes ratifican e apoian ó novo goberno
Como se asegura o triunfo electoral? Mediante a manipulación electoral, o fraude
Fraude electoral O encasillado. Dende o
goberno designábanse os candidatos que debían sair elexidos en cada distrito electoral. Deixábanse algúns para a oposicion
Os gobernadores de cada provincia debían conseguir que os resultados dos distritos electorais coincidiran co encasillado. Para iso era necesario manipular ós electores
Eran os caciques locais os encargados de asegurar que a poboación votase segundo co establecido para ese distrito
Fraude electoral As veces os resultados non
eran os esperados: recurríase entón ó pucheirazo Máis votos que electores reais
no distrito (votaban os mortos) Cambio de papeletas Impedir acceder á mesa
electoral a algúns votantes. Manipulación das actas nas
mesas electorais ou na propia comisión en Madrid, que recibía e probaba as actas finais
A fraude electoral fíxose máis necesaria dende o momento en que se aproba o sufraxio universal masculino
O caciquismo Como o facián? Mediante a venda de favores
(un traballo, un aprazamento no pago dunha débeda ou da renda, o arreglo dun problema legal, etc) a cambio de fidelidade política
Mediante a presión (denegar traballo, apurar o cobro de débedas, etc).
Mediante a compra de votos Mediante a ameaza e a
violencia, coa colaboración (activa ou pasiva) dos poderes públicos: garda civil, gobernador, alcaldes, etc
Quen son os caciques? Individuos que pola sua posición económica (grandes propietarios) política (alcaldes, deputados en Cortes) ou social (notarios abogados, etc) podía influir no resto da poboación e condicionar o seu voto.
O caciquismo Os caciques formaban unha estructura piramidal: dende o cacique local
ata o cacique que domina unha provincia ou máis (xeralmente non so un grande propietario ou industrial senón alguén que ocupa cargos políticos importates: deputado, senador, ministro).
Hai caciques de partido, que sempre actúan a prol de liberais ou de conservadores e os hai que simpremente actúan segundo o que toque en cada momento.
O caciquismo foi mais eficaz en zonas rurais e pobres, pois se fundamenta no uso da riqueza como instrumento de dominación e control político.
Valoración do sistema Pese ó recoñecemento do sufraxio universal ou do maior ou
menor reoñecemento de dereitos non o podemos considerar un sistema demcrático xa que: O monarca conserva o poder de nomear goberno, disolver as cortes,
nomear senadores, etc O fraude electoral permanente. Os resultados electorais son froito do
fraude, non da vontade dos cidadáns manifestada libremente Os grupos político ó marxe do sistema non teñen posibilidade algunha de
acadr o poder ou tan siquiera de influír nel por medios “legais”. A fraude é o caciquismo son elementos consustanciais ó sistema, pois sin
eles o sistema non se mantería Todos os individuos que ocupan cargos políticos importantes (dende
alcaldes das cidades a ministros, pasando por gobernadores, deputados ou senadores) son membros da oligarquía.
Podemos definer o sistema da Restauración como un rexime oligarquico
SISTEMA DEMOCRÁTICO? Para considerar un sistema político como democrático
ten que cumprir como mínimo os seguintes requisistos: Sufraxio universal Eleccións limpas e sen fraude Pluripartidsmo: existencia de varias opcións políticas Recoñecemento amplo e con garanrías de dereitos e
liberdades (opinión e prensa, asociación, relixión, etc) Limitación das facultades do monarca (no caso das
monarquías) Non intervención no lexislativo. Executivo no goberno
Gobernos elexidos polos parlamentos
Reinado de Alfonso XIIGobernos Conservadores:
(Cánovas (1876-1880, 1884-1885) Recorte das liberdades e dereitos
Sufraxio censatario (so 800.000 cidadámns con dereito a voto)
Límitación da liberdade de prensa (censura)
Dereito de asociación non recoñecido
Supresión dos foros vascos como resultado da derrota militar do carlismo
Fin da sublevación cubana coa Paz de Zanjón en 1878. Non se soluciona o problema que estopra de novo poucos anos despois
Reinado de Alfonso XIIGobernos Liberais: Sagasta (1881-1883) Ampliación de dereitos e
liberdades Liberdade de impreta Ampliación do sufraxio pero
segue a ser censatario Concellos electivos Fracasada reforma educativa.
A igrexa segue a exercr o control da educación.
Certa preocupación social: creación da comisión de Reformas sociais.
Política librecambista. Mal vista pola industria vasca e catalana
A rexencia de María Cristina
Gobernos liberais Ampliación de dereitos e
liberdades Sufraxio universal en 1890 Lei de asociacións de 1887 Lei do xurado Supresión da censura previa
Reforma do exército Intenta modernizar o exército e
adecualo a defensa exterior e non o manteñemento da orede pública. Fracaso.
Pacto do Pardo. Acordo entre conservadores e liberais para respectar o turno e evitar que as disputas entre eles poideran debilitar á monarquía nun momento en que a sucesión non estaba asegurada (Maria Cristina estaba embarazada)
Problemas de finais de século Sublevación en Cuba e
Filipinas O auxe dos nacionalismos,
sobre todo do nacionalismo catalán
Crecemento do movemento obreiro. A resposta vai ser
normañmente a represión
Perda das colonias: Cuba Pese á Paz de Zanjón non se solucionaron os
problemas que levaran ós anteriores levantamentos independentistas. A escravitude que quedou definitivamente abolida en 1886. Mantense o monopolio comercial de España con Cuba que
non favorece xa os intereses da burguesía cubana: nin dos propietarios das plantacións nin dos negocios comerciais.
Pese as promesas de reformas a illa carece de autonomía. A opinión dos cubanos non ten peso ningún na toma de decisións que afectan a illa.
A dura represión nos levada a cabo polo xeneral Weyler non fixo máis que incrementar o apoio ós insurrectos e a mala imaxe internacional de España como potencia colonial
Aumenta o interés dos EE.UU pola illa e o apoio ós movementos independentistas que remata coa intervención americana en Abril de 1898.
AFUNDIMENTO DO MAINE
A GUERRA DE CUBA
A GUERRA DE CUBATratado de Paris: España recoñece a
independencia de Cuba (ainda que en certo modo supeditada ós intereses de EE.UU, recoñecido na propia constitución cubana)
España cede Porto Rico, Filipinas e a illa de Guam a EE.UU.
España cede ó Imperio Alemán as Carolinas e as Marianas
Consecuencias da Guerra
Tensións sociais internas. A guerra causou moitas baixas entre os soldados
españois. O trato dado ós soldados durante o conflicto e incluso
durante a repatriación das tropas foi moi duro. A tropa estaba formada polas clases populares
Aumenta o sentimento antimilitar entre sectores das clases popularres Rexeitan o sistema de reclutamento que na práctica fai
que só o pobres fagan o servicio militar, Rexeitan o trato ós soldados durante o servizo militar Rexeitan papel de exército na represión
Consecuencias da Guerra Malestar no exército, que asimila mal a derrota e
peor as críticas. Sentimento xeral de fustración e derrota, de declive.
Mentres Francia, Inglaterra e outros países constrúen o seu imperio colonial España perde as súas últimas colonias
Consecuencias económicas Perda dun mercado reservado
Afectou a sectores comerciais e industrias españois vinculados as exportacións e importacións. A industria téxtil catalan tiña en Cuba unha parte importate do seu mercado
Incrementou o déficit do estado Suba de prezos de productos como o azucre, tabaco, café
que afectou sobre todo aos sectores máis humildes
Nación e nacionalismo Cando usamos a palabra nación non sempre a
usamos co mesmo significado. Concepción liberal. A nación esta composta por
un conxunto de cidadáns libres e iguais que viven baixo un goberno común e unhas mesmas leis. Identifica nación e estado. Non existe unha nación senon ten estado propio
Concepción historicista. A nación esta composta polo conxunto de individuos que falan unha mesma lingua, teñen unhas costumes, tradicións, folclore etc (cultura) común. Hai nacións sen estado, e estados que inclúen diferentes nacións.
Nacionalismo Corrente política que considera a propia
comunidade como unha nación (definición historicista) sen estado e que aspira a que forme un estado independente (unha nación de acordo coa concepción liberal), coas súas fronteiras, as súas leis e o seu goberno propio.
Falamos de nacionalismo separatista cando pretende separar una parte do territorio do estado do que forma parte para crear un estado propio e independente: Nacionalismo Vasco, Catalán e Galego
Nacionalismo de estado Identifica nación e estado. Defende a integridade e unidade do país,
non aceptando a existencia de comunidades diferenciadas (nacións, pobos, etc) dentro do propio estado.
Defende formas políticas centralistas. Busca o engradecemento da nación=estado
sobre outras. Nacionalismo español ou españolista
Nacemento do nacionalismo Exaltación do carácter diferencial da propia comunidade
baseándose en: Criterios culturais (lingua, tradicións, historia, costumes) Económicos: unha agricultura diferente, unha industria
maís ou medos dsenvolvida , etc Históricos: Construcción dun pasado mítico e glorioso
que se debe recuperar. Reacción fronte a una política centralista que non atende
ás necesidades específicas da comunidade ou resposta a unha recente perda da capacidade de autogoberno.
Existencia dun grupo social que espera obter vantaxes dun nova organización política.
Etapas na formación do nacionalismo Cultural. Case todos os movementos
nacionalistas pasan por unha fase de recuperación e exaltación dos rasgos culturais diferenciais (lingua, tradicións, lendas, etc). Busca do recoñecemento da propia comunidade como nación
Política. Fromación de organizacións políticas específicas que revindican unha maior capacidade de autogoberno para dar resposta a esas necesidades distintas: en función do grao de autogoberno reclamado e falaremos de rexionalismo ou nacionalismo
Nacionalismo Catalán Tendencia progresista: republicano,
democrático. Valenti Almirall. Minoritaria a finais do XIX e inicios do XX
Tendencia conservadora: catolicismo, tradicion, sufraxio censatario. Prat de la Riba Forte e temprana organización política: 1902
Lliga Regionalista Autonomista Apoio entre a burguesía urbana e entre os
pequenos e medianos propietarios agrícolas. A finais de século, trala perda de cuba, a
burguesía industrial achégase ó catalanismo Importante apoio xa a finais do século XIX en
Cataluña.
DOCUMENTO. “Enclavada Cataluña en el área geográfica conocida
con el nombre de España, somos españoles de la misma manera que somos europeos por estar comprendida España dentro del continente Europa. Gobernada España por el Estado español, los catalanes somos españoles como miembros de ese Estado, como ciudadanos de esa sociedad política. No somos, pues, enemigos de España, tomada en este sentido (que es el único real), ni al combatir al Estado español queremos otra cosa que rehacerlo con equidad y justicia, y con una organización más adecuada y perfecta, dentro de la cual Cataluña pueda encontrar una vida de libertad y progreso”.
Prat de la Riba, E.: Nacionalisme catalá y separatisme espanyol
Nacionalismo VascoOrixe do nacionalismo vasco Industrialización e o crecemento
urbano supón unha ruptura coa sociedade tradicional de base rural
A inmigración: novas costumes, tradicións, etc
Irrupción do socialismo e do anarquismo nos núcleos industriais que pretenden cambiar de raiz a organización social e a cultura tradicional
Supresión dos foros e privilexios das provincias vascas en 1876 (derrota carlista)
Nacionalismo VascoRápida organización política: 1895 PNV Moi conservador incluso reaccionario no
social e no cultural. Rexeita a tradición liberal. Cercano ó carlismo
Defensa do catolicismo como un elemento identificador do vasco.
Apoios principalmente no mundo rural, maís apegado as tradicións, costume e lingua. A burguesía vasca tardará máis en asumir as revindicacións nacionalistas.
Independentista. Aínda que dende pronto haberá unha tendencia máis independentista e outra que aceptaría a autonomía.
DOCUMENTOEl bizkaino es inteligente y hábil para toda clase de trabajos; el español es corto de
inteligencia y carece de maña para los trabajos más sencillos. Preguntádselo a cualquier contratista de obras y sabréis que un bizcaino hace en igual tiempo tanto como tres maketos juntos. El bizkaino es laborioso (ved labradas sus montañas hasta la cumbre); el español, perezoso y vago (contemplad sus inmensas llanuras desprovistas en absoluto de vegetación).
El bizkaino no vale para servir, ha nacido para ser señor ("etxejaun"); el español no ha nacido más que para ser vasallo y siervo (pulsad la empleomanía dentro de España, y si vais fuera de ella le veréis ejerciendo los oficios más humildes).
El aseo del bizkaino es proverbial (recordad que, cuando en la última guerra andaban hasta por Nabarra, ninguna semana les faltaba la muda interior completa que sus madres hermanas les llevaban recorriendo a pie la distancia); el español apenas se lava una vez en su vida y se muda una vez al año.
Oídle hablar a un bizkaino y escuchareis la más eufónica, moral y culta de las lenguas; oidle a un español y si solo le oís rebuznar podéis estar satisfechos, pues el asno no profiere voces indecentes ni blasfemias.
Por último, según la estadística, el noventa y cinco por ciento de los crímenes que se perpetran en Bizkaya se deben a mano española, y de cuatro de los cinco restantes son autores bizcainos españolizados.
Decid, pues, ahora si el bizkaino es español por su tipo, carácter y costumbres ."
Sabino Arana, "¿Qué somos?". Obras Completas. Editorial Sabindiar-Batza. Buenos Aires. 1965. Páginas 627 y 62
Rexionalismo galego
Escasa importancia política Mais centrado na
revindicación cultural Moi poucos apoios sociais Tendencia conservadora:
Alfredo Brañas Tendencia Liberal: Manuel
Murguía Liga Galega (1897-1907)
Os republicanos Divididos e debilitados despois do fracaso da I
República. Partido posibilista de Castelar: moderado, con apoios entre
a pequena e media burguesía Partido Federal de Pi e Margall: federalista, anticlerical,
con apoios entre a pequena burguesái e as clases populares urbanas
Escasa presencia parlamentaria: o sistema nos deixa ver cal era o seu apoio real en votos.
Influencia social nas cidades a través da prensa, casinos, escolas racionalistas
Compite co socialismo e o anarquismo por atraer ás clases populares
AnarquistasIdeoloxía máis influinte no
movemento obreiro nesta etapa sobre todo en Cataluña, Andalucía, e cidades como A Coruña…
Formación da FTRE herdeira da FRE da AIT.
Dentro do anarquismo conviven varias tendencias diferenciadas por cuestións teóricas e prácticas Partidario do uso da violencia,
da propaganda do feito, da acción terrorista
Partidarios da asociacionismo sindical
Partidarios da acción a traves da educación e a propaganda
Anarquismo Pola súa influencia crecente
entre a clase obreira rural e urbana e pola súa radical oposición o sistema foi víctima preferente da represión.
A acción violenta do motivada por: Extrema pobreza de certos
sectores (xornaleiros) Dificultade de lograr melloras
mediante a loita sindical (frecuentes prohibicións peches de sindicatos, etc) e política (caciquismo)
Represión
Atentados anarquistas
Represión
Propaganda e medios de loita
Socialistas
Fundación do PSOE en 1879 e da UGT en 1888.
Ideoloxía Marxista Apoios entre clase
obreira urbana con maior presencia en Madrid, Vizcaia, Asturias, etc