ARABAKO

LAUTADAKO

ESKUALDEAK

4.Maila A

Asparrena Zalduondo Agurain Iruraitz-Gauna Gasteiz Arrazua Ubarrundia Donemiliaga Barrundia

ASPARRENA

UDALERRIA: ASPARRENA KOKAPENA: Arabako Lautadan dago, hain zuzen ere,herrialdeko Ipar-mendebaldean kokatuta dago eta Gasteiztik 35 kilometrotara. BIZTANLEAK: 1600 pertsona HISTORIA ETA ONDAREAK: Bi mendikateek gordetzen dituzten aztarna megalitikoek historiaurreko gizakion agerpen goiztiarra adierazten digute. Halaber, erromatarrek haien iragaitearen arrastoa utzi egin zuten eskualde hau zeharkatzen duen eta egungo N1 errepide ondoan dagoen Bordeletik Astorgarako erromatar kaltzada-zatiaren bidez ez ezik, egungo elizetako kanpoaldean azaltzen diren hilarri ugarien bitartez ere. Aistrako San Julian baseliza proto-erromanikoa (Arabako zaharrenetakoa) eta Amamioko San Joan (XII. mendea) erromanikoa benetako arte-merezimendutzat har ditzakegu. Gainerako elizak, baselizak nahiz eskualdeko eraikuntza zibilak bisitatzea interegarria da oso, bereziki antzinako Anaiarteko armarria gordetzen duen gaur egungo Udaletxea baita Udalerria osatzen duten 10 herrietako bakoitzaren berezitasunak ere. Erroten eta burdinolen ustiapenarekin batera, harrobien ustiapena eta ohol aberastasuna izan dira eskualdeko ekonomiaren euskarri. Berton burdin meatzeak izateak eta ur nahiz zuhaizti oparotasunak, XIX. mendean goraldi handia lortu zuten zenbait siderurgia industria ezartzea ahalbidetu zuen. MONUMENTUAK: Done Petri parrokia eta interpetrazio zentrua. JAIAK: Andra Mari jaiak.

ZALDUONDO

UDALERRIA: Zalduondo

KOKAPENA: Ipar ekialdean dago. Aguraingo koadrillan barna.Gasteiztik 31

kilometrotara dago. Arabako biztanle gutxieneko udalerria da.

MUGAKIDEAK:

IPARRALDEAN: Donemiliago eta Asparrena.

HEGOALDEAN: Donemiliago eta Asparrena.

EKIALDEAN: Asparrena.

MENDEBALDEAN: Donemiliaga.

JAIAK: Otsailaren 3an,inauteri igandean markitos pertsonaia gaiztoa epaitu eta

erregiten da, eta gaitzak sinbolatzen ditu. Horregatik, erretzen dute: gaitzak

uxatzeko.

ONDASUN NABARMENAK: Andoin Luzuriaga jauregia 1683ko eraikin

Barrokoa da. Kultura ondasun gisa 1999an izendatua.

Lazarragataren jauregia,XVI.Mendekoa da, gaur egun museo Entugrafikoaren

egoítza, kultura ondasun gisa 2002an izendatuta. Larretaren etxea,

XV,mendekoa. Udaletzean 2008an kultura ondasun gisa monumentua.

2006ko azaroaren 16an sute baten ondorioz erabat erre zen eta zaharberritzen

ari dira.

AGURAIN

Kokapena:Agurain Arabako ipar-ekialdean dagoen udalerria da. Arabako lautadan kokatuta dago. Biztanleria:4659 biztanle ditu. Kokapen geografikoa:Salvatierra-Agurain Arabako lautadako ekialdean dago, ipar-hego norabideko garai luzanga txiki baten gainean. Mugakideak:Donemiliaga, Bernedo, Iruraitz-Gauna eta Arratzu-Ubarrundia ditu inguruan. Jaiak eta ospakizunak: Ekainak 24, Abuztuaren 15ean eta abuztuaren 29an dira. Bitxikeriak:Aguraingo kuadrilla Ondasun kulturala:

Historiaurreko hondarrak, Agurainen inguruko herrietan trikuharri ugari daude. Katedrala

IRURAITZ-

-GAUNA

Iruraitz – gauna Arabako ekialdean dagoen udalerria da, Aguraingo Kuadrillakoa.Gasteiztik 19 bat kilometrora dago.

Azalerari dagokionez nahiko handia izan arren ( 47.13km),udalerriak izan duen historia dela eta, oso egituratzefisiko komplexua eta zatitua dauka, Euskal Herriko udalerririk zatikatuenetarikoa izaki.

UDALERRI MUGAKIDEAK Iparraldean:Barrundia. Hegoaldean:Arraia-Maestu. Ekialdean:Agurain. Mendebaldean:Dulantzi.

ONDASUN NABARMENAK Gaunako San Bitor bazeliza. San Martin touskoaren eliza , Gazeon. Jasokundeko Andre Mariaren eliza , Alaitzan.

KULTURA Jaiak Ekainaren 24 an ,San Juan eguna ospatzen da Azilun, herri-bazkaria eginez.

GASTEIZ

Udalerria :Gasteiz

Kokapena: Araban dago, Arabako Lautadan

Mugakideak: Miranda,Iruna de Oca,Alegria-Dulantzi,Lantaron eta Emberagoita.

Kokapen geografikoa:Gasteiz Euskal Herriko ekialdean dago.

Biztanleria:238.247

Ospakizunak eta Jaialdiak:San prudentxio,apirilaren 28an, Merkado mediebal, Zeledon Abuztuaren 4an,Sokaren etxerriaurtarrilaren, 1an.

Bitxikeriak:Españako plaza,museoak,Zadorra ibaia

Monumentuak:Santa Maria katedrala,Erdi Araroko harresia,San Migel eliza,San Pedro eliza,San Bizente eliza,Eskoritza-Eskibel jaurtegia.

ARRAZUA

UBARRUNDIA

UDALERRIA: Arrazua-Ubarrundia. KOKAPENA: Arabako erdialdean dagoen udalerria da, Zuia-gorbeialdea eskualdeko txikiena da. Gasteiztik zazpi bat kilometrotara dago. MUGAKIDEAK: Iparraldean, Legutio eta Lenitz Gatzaga (Gipuzkoa). Hegoaldean, Gasteiz. Mendebaldean, Zigoitia eta Gasteiz. BIZTANLERIA: 721 pertsona (2001) KOKAPEN GEOGRAFIKOA: Elgea mendilerroak banatzen du Debagoienatik (Gipuzkoa). Udalerriko herriak, Zadorra ibaiaren eta Ulibarri Ganboako urtegiaren ertzetan daude. ONDASUN KULTURALA: Lukuko zubia: XVI.mendekoa dela uste dute adituek, eta XVIII.mendeko jauregia dauka ondoan. JAIAK: jaiek koadrila ezagutzeko aukera polita eskaintzen dute ; jai gehienek jatorri erlijiosoa dute. Oso famatuak dira Zuian dauden Oroko Santutegiko eta Jugatxiko Ermitako erromeriak edo Aramaion dauden Marixeka , Santikurtz, San Kristobal eta Ibabeko Andra Marikoak.

DONEMILIAGA

Udalerria:Donemiliaga Kokapena:Gasteztik 28 kilometrotara dago Mugakideak:mugan:Iparraldean:Oñati Gipuzkoa.Hegoaldean:Agurain eta Entzia-iturretako Partzuergoa.Ekialdean:Asparrena,Zalduondo eta Entzia- iturretako Patzuergoa.Mendebaldean:Barrundia eta Agurain. Biztanleria:biztanleri kopurua 716koa da Kokapen geografikoa:Donemiliaga iparraldean dago Ondasun kulturala:Aizkomendiko trikuharria,Egilatzen.Euskal Herriko handienetako dugu,Bilarkoarekin batera.1832an aurkitu zuten. Jaiak eta ospakizunak:Abuztuaren 20an San Bernandoren erromeria ospatzen da barrian.

BARR

UNDI

A

BARRUNDIA

KOKAPENA:Arabaren ekialdean kokaturik dago. MUGAKIDEAK: Iparaldean:Eskoriatza eta Oñati (Gipuzkoa); Hegoaldean:Burgelu,Dulantzieta Agurain. Ekialdean: Donemiliaga. Mendebaldean: Burgelu, Gasteiz eta Leintz-Gatzaga. BIZTANLEAK: 841 biztanle ditu. KOKIAPEN GEOGRAFIKOA: Barrundiako udalerria Lautadako eskualdean dago, Arabako Lurralde Historikoko ipar-ekialdeko koadrantean. Iparraldetik, Gipuzkoako Lurralde Historikoarekin egiten du muga. HISTORIA ETA ONDAREA: Barrundia, izenak berak dioen bezala, barruko aldean dago, mendien arteko zenbait haranetan barreiatuta. Barrundiari buruzko lehenengo aipamenak “Reja de San Millán” izeneko agirian aurkitzen ditugu, eta 1025. urtekoak dira. Agiri horretan, Donemiliaga Kukulako monasterio napar-errioxarrari zerga gisa burdinazko nabarrak ematen zizkioten Arabako herrien zerrenda agertzen da. Garai hartan, bai Araba, bai Errioxa, Nafarroako Erresumaren barruan zeuden.Dokumentuan, Barrandiz merindadea agertzen da, eta Barrundiako gaur egungo herri gehienak agertzen dira bertan, orain Donemiliagako eta Asparrengo udalerrietan dauden beste herri batzuekin batera. Gaur egun Barrundian dauden herri batzuk, berriz, Ganboako merindadekoak ziren orduan. JAIAK: Herri bakoitzeko zaindariaren jaiez gain, honako hauek nabarmen daitezke:

Barte jaia. Uztailaren 4an Larreako herritarrak Ermuara joaten dira. Han, San Martin ermitaren aurrean, aurreskua dantzatu eta Barte deritzon ogi handi bat jasotzen dute. Izurrite baten harira, Hermuako herritarrek laguntza eman omen zieten Larreakoei. Laguntza horren ordainetan, Larrekoek gaur egun Hermuako ermitan gordetzen den San Martinen irudia eman zieten. Horra hor festaren jatorria. Hermuakoek “frantses” esaten zieten Larreakoei, 1794an,

Konbentzio Gerran, Frantziako errepublikazaleei lagundu egin zietelako herria erretzen. Bi herrien artean zeuden tira-birak gorabehera, Hermuakoek, esan bezala, laguntza eman zieten izurritea gertatu zenean. Tira-bira horien ondorioz, Hermuarrak ez dira Larrearrei harrera egitera irteten.

Santa Marinako erromeria. Santa Marina egunaren (uztailak 20) aurreko larunbatean ospatzen da. Marietako herritarrek meza egiten dute, eta gero, bazkaria. 1651. urteaz geroztik egiten da erromeria.

Gabonak. Abenduaren 24ean, Barrundia osoko neska-mutilek Olentzerori harrera egiten diote. Ikazkin mitikoa menditik jaisten da Gabonak iragartzera.

Errepuierre. Urte amaierako festa da; lehen, herri askotan ospatzen zen. Gaur egun, Marieta, Gebara eta Ozaetan egiten da. Amaitutako urtea irudikatzen zuen panpina bat erretzen zuten. Panpinak, herriaren arabera, izen bat zuen: Galerre, Kalerre edo Putierre. “Erre ipui erre” delakoaren festa zen. Gaurko euskaran “erre ipurdia erre” esan nahi du.

.