•Kromatina: ADNa trinkotzeko era. Zelula zatitzen hastean, kromosomak eratzen ditu•Kromosoma: zatitzen ari den nukleoan dauden egitura trinkoak•Zel. Somatikoak: 23 kromosoma bikote (46).Ugaltze zel.: 23 kromosoma

•ADNaren atal bat

Genetikakokontzeptuak

Az . nukleikoak•Biomolekula organikoak (C, N, H, O, P). Nukleotidoz osatuta daude•Nukleotidoak: 5C-ko azukre bat, az. fosforikoa, base nitrogenodun bat

•ADN •Helize tankerako makromolekula. Nukleoan dago• Nuklotidoen bi kate du. Kanpoaldean azukrea (desoxirribosa) eta az. fosforikoa eta erdian base nitrogenodunak (zitosina –C, guanina-G, adenina-A, timina-T)•A eta T / G eta C hidrogeno loturen bidez

•Funtzioak: •Informazioa genetikoa bildu•Zelulen jarduera osoa zuzendu. Proteinen sintesia (transkripzioa)•Informazioa transmititu (bikoizketa)

•ARN

•Nukleotido kate bat. Azukrea erribosa da. Base nitrog.: zitosina–Z, guanina-G, adenina-A, uraziloa-U•Proteinen sintesian bitartekariak dira•ARN mezularia, ARN transferentziazkoa, ARN erribosomikoa

Kromosomak

•ADNaren atal bat•Karaktere bat zehaztuko duen proteina bat ekoizteko informazioa biltzen du•Giza genoma: gene guztien multzoa

•Informazio genetikoa erreplikatu. ADN molekularen kopiak egin•ADNaren kate bakoitza banandu eta nukleotido osagarriak elkartuz ADN bimolekula berdin lortzen dira

•ADNko informazio genetikoa ARNra pasatu.•ADN kate bikoitza zabaldu, eta horietako bat moldea da ARN osatzekonukleotido osagarriak elkartuz

•ARNaren mezua erabili proteinak eratzeko•ARNm nukleotik zitoplasmara irten eta erribosometan proteinak eratu•Zitoplasman dauden aminoazidoak (proteinen osagaiak) ARNt-k garraiatuko ditu eta aminoazidoak elkartuz proteinak eratuko dira

Geneak

Kodegenetikoa

•Severo Ochoak deszifratu zuen kode genetiko

•Bikoizketa prozesua

•Trannskripzio prozesua

•Itzulpenprozesua

Mutazioak

•Zelulen informazio genetikoaren asaldurak dira. Ondorio negatiboak, neutralak edo onuragarriak•Mutazio genikoak: ADNaren nukleotidoen sekuentziari (geneei) eragiten diote•Mutazio kromosomikoa: kromosomen kopuruari eragiten diote

•Entzima murriztaileek ADN molekula hautsi, geneak bereizi eta lotu

•ADN zati bat beste ADN batean txertatu ondorensortutako ADNa. Manipulazio genetikoa, edo klonaziogenetikoa•Izaki transgenikoak lor daitezke

•Klonazio molekularra: intereseko ADNa isolatu, beste ADN batean txertatu eta organismo batean sartu. Intsulina lor daiteke•Zelulen klonazioa: umekiaren zelulak erabiliz ehunak edo zelula bereziak eratzeko

•Transferentzia nuklearra: eme obulu batetik material genetikoa atera; klonatu nahi den organismotik zelula somatikoa hartu; obulua eta zelulaelkartu; enbrioa garatu; jatorrizkoaren banako berdina sortu•Dolly ardia

Bioteknologia

•Bioteknologia: izaki bizidunak edo horietatik eratorritako substantziak erabiliz pertsonentzako edoingurumenaretzako produktu onuragarriak lortzeko teknikak edo prozesuak

•Ingeniaritza genetikoa

•Genoma eraldatzeko teknika, gene batzuk aldatuz, ezabatuz edo erantsiz.

•Teknikak

•ADN birkonbinatzailea

•Klonazioa

•Entitate biologiko batetik abiatuta genetikoki horren berdina izango den beste bat sortzea

•Organismoen klonazioa:

•Arrasto genetikoa ADN bereizgarriari esker pertsonak identifikatzeko eta bereiztko teknika•Markatzale genetikoetan oinarritu: era berezi eta jakin batean errepikatzen dirennukleotidoen sekuentzia•Auzitegi eta aitatasun frogak argitzeko erabiltzen da

Giza genomarenproiektua

•1990. urtean James Watson burua izanik abian jarri zen•Helburua: giza genoma osatzen duten 30000 geneak identifikatzea eta nukleotidoen posizoa zehaztea, geneenalterazioengatik sortutako gaixotasunak prebrenitzeko eta egoki tratatzeko•Giza Eskubideei buruzko Adierazpenak gizarte, lege eta ingurumen alderdiak aztertzen ditu

Ingeniaritzagenetikoaren aplikazioaknekazaritzan

•Toxinak ekoiztu →erresistenteagoak→pestizidarik ez•Fruituak mantso ondu•Farmaziarako gai interesgarraik

•Polimerasaren kate erreakzioa: ADN zati baten kantitate handiak lortzeko teknika in vitro. Esparru askotanerabiltzen da (auzategi frogak egiteko, pertsonak identifikatzeko, aitatasuna frogatzeko…)

•Arrasto genetikoa

•Landare transgenikoen abantailak

•Transgenikoen erabileraren ondorioengatik eztabaida handia dago. Espainain arto lur eremu handiakdaude

Ingeniaritza genetikoarenaplikazioak abeltzaintzan

•Geneak obulu hartzaile ernatuan txertatu eta animalia guztiek izango dute gene hori

•Abantailak •Animalia ekoizpena hobetu: masa handiagoa, gantz gutxiago, gihartsuagoak, erresistenteagoak•Giza proteinak dituen esnea ematen duten behiak lortu

Ingeniaritza genetikoarenaplikazioak osasunean

•Gaixotasun genetikoak: materiak genetikoan alterazioak daudenean sortzen dira

•Prebentzioa•1. mailakoa: Aholku genetikoa, ernalketaren aurretik,

•2. mailakoa

•Ernalketaren ondoren•Amniozentesia: emakume haurdunaren barrunbe amniozentikoko zelulakatera eta material genetikoa aztertu•Ezarpenaren aurretiko diagnostiko genetikoa: in vitro ernalketaren zigotoenzelulak aztertu eta egokienak aukeratu ezartzeko

•Terapia genikoa: gaixotasunak eragiten dituzten gene akast gene osasuntsuz ordezkatu

•Aplikazioak ugalketa medikuntzan•Intseminazio artifiziala: emakumearen ugalketa aparatuan

•Aplikazioak ugalketa medikuntzan espermatozoideak txertatu•In vitro ernalketa: emakumearen obuluak atera, laboratorioanernaldu, enbrioiak bihurtuta, umetokian ezarri•Gametoen transferentzia intratubarikoa: obuluak eta espermatozoideak emakumearen Falopioren tronpa batean ezarrizuzenean

•Zelula amak

•Era mugagabean ugaldu ahal diren eta zelula mota desberdinak sortu ahal direnzelula bereizgabeak dira.•Enbrioiko zelula amak (umekitik), zelula ama helduak ( ehun helduetatik)•Balizko aplikazioak: ehunak edo organoak sortzeko, zelulen bereizketa eta espezializazioa ezagutzeko, sendagai berriak saiatzeko, eritasunak sendatzeko•Kezka etikoak sortu dira

•Sendagaien ekoizpena: antigorputz monoklonalak (zenbait eritasun detektatzeko proteinak), hormonak(intsulina), txertoak (B hepatitisaren, errabiaren, koleraren eta elgorriaren kontrakoak)