ἀντ᾽ εὐεργεσίης καὶ μεγάλων ἀγαθῶν.μᾶλλόν τις τάδ᾽ ἰδὼν καὶ ἐπεσσομένων ἐθε-λήσειἀμφὶ περὶ ξυνοῖς πράγμασι δῆριν ἔχειν.τῷ δὲ τρίτῳ·ἔκ ποτε τῆσδε πόληος ἅμ᾽ Ἀτρείδῃσι Με-νεσθεὺςἡγεῖτο ζάθεον Τρωϊκὸν ἐς πεδίον·ὅν ποθ᾽ Ὅμηρος ἔφη Δαναῶν πύκα θωρη-κτάωνκοσμητῆρα μάχης ἔξοχον ὄντα μολεῖν.οὕτως οὐδὲν ἀεικὲς Ἀθηναίοισι καλεῖσθαικοσμηταῖςπολέμου τ᾽ ἀμφὶ καὶ ἠνορέης.[8] ταῦτα καίπερ οὐδαμοῦ τὸ Κίμωνος ὄνο-μα δηλοῦντα τιμῆς ὑπερβολὴν ἔχειν ἐδόκειτοῖς τότε ἀνθρώποις. οὔτε γὰρ Θεμιστο-κλῆς τοιούτου τινὸς οὔτε Μιλτιάδης ἔτυ-χεν, ἀλλὰ τούτῳ γε θαλλοῦ στέφανον αἰτο-ῦντι Σωφάνης ὁ Δεκελεὺς ἐκ μέσου τῆς ἐκ-κλησίας ἀναστὰς ἀντεῖπεν, οὐκ εὐγνώμονα

20

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ

Η

ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ

ΚΙΜΩΝΚΑΙ

ΛΕΥΚΟΛΛΟΣ

1

λεμίους καὶ καταδιώκουσιν εἰς τὸ στρα-τόπεδον. ἐπανελθὼν δὲ Λεύκολλος ἀτιμίαντινὰ τοῖς φεύγουσι νενομισμένην προσέβα-λε, κελεύσας ἐν χιτῶσιν ἀζώστοις ὀρύξαιδώδεκα ποδῶν τάφρον, ἐφεστώτων καὶ θε-ωμένων τῶν ἄλλων στρατιωτῶν.[16] Ἦν δέ τις ἐν τῷ Μιθριδάτου στρατο-πέδῳ Δανδαρίων δυνάστης Ὀλθακὸς --γένος δ' εἰσὶν οἱ Δανδάριοι βαρβάρων τῶνπερὶ τὴν Μαιῶτιν οἰκούντων -- , ἀνὴρ ὅσαχειρὸς ἔργα καὶ τόλμης ἐν πολέμῳ διαπρε-πὴς ἅπαντα καὶ γνώμην ἱκανὸς ἐν τοῖς με-γίστοις, ἔτι δ' ἐμμελὴς ὁμιλῆσαι καὶ θερα-πευτικός. οὗτος ἔχων ἀεὶ πρός τινα τῶνὁμοφύλων δυναστῶν ἅμιλλαν ὑπὲρ πρωτεί-ων καὶ ζηλοτυπίαν, ὑπέσχετο τῷ Μιθρι-δάτῃ μέγα ἔργον, ἀποκτενεῖν Λεύκολλον.ἐπαινέσαντος δὲ τοῦ βασιλέως καί τιναςαὐτῷ προσβαλόντος ἐπίτηδες ἀτιμίας εἰςπροσποίησιν ὀργῆς, ἀφιππάσατο πρὸςΛεύκολλον· ὁ δ' ἄσμενος ἐδέξατο (λόγος

94

γῆν εὐπαρακομίστου διὰ μέγεθος ἐν σάλῳμεγάλῳ καὶ κύματι τυφλῷ παρισταμένηςτοῖς κυβερνήταις, πρός τε τὴν θάλασσανἤδη βαρείας καὶ ὑπεράντλου γενομένης,μετεμβὰς εἰς λῃστρικὸν μυοπάρωνα καὶ τὸσῶμα πειραταῖς ἐγχειρίσας, ἀνελπίστωςκαὶ παραβόλως εἰς τὴν ΠοντικὴνἩράκλειαν ἐξεσώθη. Λευκόλλῳ δ' ἀνε-μέσητος ἡ πρὸς τὴν σύγκλητον ἀπέβη φι-λοτιμία. ψηφιζομένης γὰρ αὐτῆς πρὸς τὸνπόλεμον ἀπὸ τρισχιλίων ταλάντων ἐξαρτύ-εσθαι ναυτικόν, ἐκώλυσε πέμψας γράμμα-τα καὶ μεγαληγορήσας, ὡς ἄνευ δαπάνηςτοσαύτης καὶ παρασκευῆς ταῖς τῶν συμ-μάχων ναυσὶ Μιθριδάτην ἐκβαλεῖ τῆς θα-λάσσης. καὶ τοῦθ' ὑπῆρξεν αὐτῷ τοῦ θεοῦσυναγωνισαμένου· λέγεται γὰρ Ἀρτέμιδοςχόλῳ Πριαπηνῆς ὁ χειμὼν ἐμπεσεῖν τοῖςΠοντικοῖς, συλήσασιν αὐτῆς τὸ ἱερὸν καὶτὸ ξόανον ἀνασπάσασι.

87

2

πολιορκουμένους κατέστησεν, ὥστε Βού-την τὸν βασιλέως στρατηγὸν ἀπογνόντα τὰπράγματα τῇ πόλει πῦρ ἐνεῖναι καὶ συνδια-φθεῖραι μετὰ τῶν φίλων καὶ τῶν χρη-μάτων ἑαυτόν. οὕτω δὲ λαβὼν τὴν πόλινἄλλο μὲν οὐδὲν ἀξιόλογον ὠφελήθη, τῶνπλείστων τοῖς βαρβάροις συγκατακα-έντων, τὴν δὲ χώραν εὐφυεστάτην οὖσανκαὶ καλλίστην οἰκῆσαι παρέδωκε τοῖςἈθηναίοις. καὶ τοὺς Ἑρμᾶς αὐτῷ τοὺς λι-θίνους ὁ δῆμος ἀναθεῖναι συνεχώρησεν, ὧνἐπιγέγραπται τῷ μὲν πρώτῳ·ἦν ἄρα κἀκεῖνοι ταλακάρδιοι, οἵ ποτε Μή-δωνπαισὶν ἐπ᾽ Ἠϊόνι, Στρυμόνος ἀμφὶ ῥοάς,λιμόν τ᾽ αἴθωνα κρυερόν τ᾽ ἐπάγοντεςἌρηαπρῶτοι δυσμενέων εὗρον ἀμηχανίην.τῷ δὲ δευτέρῳ·ἡγεμόνεσσι δὲ μισθὸν Ἀθηναῖοι τάδ᾽ ἔδω-καν

19

[14] Πολλῶν δὲ Λευκόλλῳ παραινούντωνἀναβαλέσθαι τὸν πόλεμον, οὐ φροντίσαςἐνέβαλε διὰ Βιθυνίας καὶ Γαλατίας εἰς τὴνβασιλικήν, ἐν ἀρχῇ μὲν ἐνδεὴς τῶν ἀνα-γκαίων, ὥστε Γαλάτας ἕπεσθαι τρισμυρί-ους, ἕκαστον ἐπὶ τῶν ὤμων κομίζοντα σί-του μέδιμνον, προϊὼν δὲ καὶ κρατῶνἁπάντων εἰς τοσαύτην ἦλθεν εὐπορίαν,ὥστε τὸν μὲν βοῦν ἐν στρατοπέδῳ δραχ-μῆς, τὸ δ' ἀνδράποδον τεττάρων ὤνιονεἶναι, τὴν δ' ἄλλην λείαν ἐν οὐδενὶ λόγῳτοὺς μὲν ἀπολείπειν, τοὺς δ' ἀναλίσκειν.διάθεσις γὰρ οὐδενὸς ἦν πρὸς οὐδέναπάντων εὐπορούντων. ἀλλ' ὅσον φθεῖραικαὶ κακῶσαι τὴν χώραν ἱππασάμενοι καὶκαταδραμόντες ἄχρι Θεμισκύρας καὶ τῶνπερὶ Θερμώδοντα πεδίων, ᾐτιῶντο τὸνΛεύκολλον, ὅτι πάσας προσάγεται τὰςπόλεις, κατὰ κράτος δ' οὐδεμίαν ᾕρηκενοὐδὲ παρέσχηκεν αὐτοῖς ὠφεληθῆναι διαρ-πάσασιν. "ἀλλὰ καὶ νῦν" ἔφασαν "Ἀμισόν,

88

τὸ μὴ βιασθῆναι παρεῖχον ἡσυχάζοντι.Γνώμην μὲν οὖν οὐδέτερος εἶχεν ἔν γε τῷπαρόντι διακινδυνεύειν· ἔλαφον δὲ λέγεταιτῶν βασιλικῶν διωκόντων, ὑποτεμνο-μένους ἀπαντῆσαι τοὺς Ῥωμαίους, ἐκ δὲτούτου συμπεσόντας ἀγωνίζεσθαι,πλειόνων ἑκατέροις ἀεὶ προσγινομένων.τέλος δ' ἐνίκων οἱ βασιλικοί, καὶ τὴν φυ-γὴν ἐκ τοῦ χάρακος οἱ Ῥωμαῖοι καθο-ρῶντες, ἤσχαλλον καὶ συνέτρεχον πρὸς τὸνΛεύκολλον, ἄγειν σφᾶς δεόμενοι καὶ σύν-θημα πρὸς τὴν μάχην αἰτοῦντες. ὁ δὲ βου-λόμενος αὐτοὺς μαθεῖν, ἡλίκον ἐστὶν ἐνἀγῶνι πολέμου καὶ κινδύνῳ παρουσία καὶὄψις ἡγεμόνος ἔμφρονος, ἐκείνους μὲν ἡσυ-χίαν ἄγειν ἐκέλευσεν, αὐτὸς δὲ κατέβαινενεἰς τὸ πεδίον καὶ τοῖς πρώτοις ἀπαντήσαςτῶν φευγόντων ἵστασθαι προσέταξε καὶἀναστρέφειν μετ' αὐτοῦ. πεισθέντων δὲτούτων, καὶ οἱ λοιποὶ μεταβαλόμενοι καὶσυστάντες ὀλίγῳ πόνῳ τρέπονται τοὺς πο-

93

τῷ φάσματι ταραττόμενος, ὡς λέγεται, κα-τέφυγε πρὸς τὸ νεκυομαντεῖον εἰς Ἡρά-κλειαν, καὶ τὴν ψυχὴν ἀνακαλούμενος τῆςΚλεονίκης παρῃτεῖτο τὴν ὀργήν. ἡ δ᾽ εἰςὄψιν ἐλθοῦσα ταχέως ἔφη παύσεσθαι τῶνκακῶν αὐτὸν ἐν Σπάρτῃ γενόμενον, αἰνιτ-τομένη, ὡς ἔοικε, τὴν μέλλουσαν αὐτῷ τε-λευτήν. ταῦτα μὲν οὖν ὑπὸ πολλῶν ἱστόρη-ται.[7] Κίμων δέ, τῶν συμμάχων ἤδη προσκε-χωρηκότων αὐτῷ, στρατηγὸς εἰς Θρᾴκηνἔπλευσε, πυνθανόμενος Περσῶν ἄνδρας ἐν-δόξους καὶ συγγενεῖς βασιλέως Ἠϊόναπόλιν παρὰ τῷ Στρυμόνι κειμένην ποταμῷκατέχοντας ἐνοχλεῖν τοῖς περὶ τὸν τόπονἐκεῖνον Ἕλλησι. πρῶτον μὲν οὖν αὐτοὺςμάχῃ τοὺς Πέρσας ἐνίκησε καὶ κατέκλει-σεν εἰς τὴν πόλιν· ἔπειτα τοὺς ὑπὲρ Στρυ-μόνα Θρᾷκας, ὅθεν αὐτοῖς ἐφοίτα σῖτος,ἀναστάτους ποιῶν καὶ τὴν χώραν παραφυ-λάττων ἅπασαν εἰς τοσαύτην ἀπορίαν τοὺς

18

ΚΙΜΩΝ

[1] Περιπόλτας ὁ μάντις ἐκ Θετταλίας εἰςΒοιωτίαν Ὀφέλταν τὸν βασιλέα καὶ τοὺςὑπ᾽ αὐτῷ λαοὺς καταγαγὼν γένος εὐδοκι-μῆσαν ἐπὶ πολλοὺς χρόνους κατέλιπεν, οὗτὸ πλεῖστον ἐν Χαιρωνείᾳ κατῴκησεν, ἣνπρώτην πόλιν ἔσχον ἐξελάσαντες τοὺς βαρ-βάρους. οἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τῶν ἀπὸ τοῦγένους φύσει μάχιμοι καὶ ἀνδρώδεις γε-νόμενοι καταναλώθησαν ἐν ταῖς Μηδικαῖςἐπιδρομαῖς καὶ τοῖς Γαλατικοῖς ἀγῶσινἀφειδήσαντες ἑαυτῶν· λείπεται δὲ παῖς ὀρ-φανὸς γονέων, ὄνομα Δάμων, παρωνύμιονδὲ Περιπόλτας, πολὺ δή τι καὶ σώματοςκάλλει καὶ ψυχῆς φρονήματι τοὺς καθ᾽αὑτὸν ὑπεραίρων νέους, ἄλλως δ᾽ ἀπαίδευ-τος καὶ σκληρὸς τὸ ἦθος.

3

ἀνήχθη, κακῶς ὑπὸ τραυμάτων διακείμε-νος. πυθομένου δὲ τοῦ βασιλέως εἰ σωθεὶςὑπ' αὐτοῦ γενήσεται φίλος, "ἄν γε δή" ἔφη"Ῥωμαίοις διαλλαγῇς· εἰ δὲ μή, πολέμιος".τοῦτον μὲν θαυμάσας ὁ Μιθριδάτης οὐκἠδίκησε.Τοῦ δὲ Λευκόλλου τὰ μὲν πεδία τῶν πολε-μίων ἱπποκρατούντων δεδιότος, τὴν δ'ὀρεινὴν ὀκνοῦντος προϊέναι, μακρὰν καὶὑλώδη καὶ δύσβατον οὖσαν, ἁλίσκονταί τι-νες κατὰ τύχην Ἕλληνες, εἴς τι σπήλαιονκαταφυγόντες, ὧν ὁ πρεσβύτερος Ἀρτεμί-δωρος ὑπέσχετο τὸν Λεύκολλον ἄξειν καὶκαταστήσειν ἐπὶ τόπῳ ἀσφαλεῖ τῷ στρατο-πέδῳ καὶ φρούριον ἔχοντι τοῖς Καβήροιςἐπικρεμάμενον. πιστεύσας δ' ὁ Λεύκολλοςἅμα τῇ νυκτὶ πυρὰ καύσας ἐκίνει, καὶ τὰστενὰ παρελθὼν ἀσφαλῶς τὸ χωρίον εἶχε,καὶ μεθ' ἡμέραν ὑπερεφαίνετο τῶν πολεμί-ων ἱδρύων τὸν στρατὸν ἐν τόποις οἳ μάχε-σθαι βουλομένῳ προσαγωγὴν ἐδίδοσαν καὶ

92

πόλιν εὐδαίμονα καὶ πλουσίαν, οὐ μέγα ὂνἔργον εἴ τις ἐντείναι τὴν πολιορκίαν κατα-σχεῖν, ἀπολιπόντας ἡμᾶς ἄγει περὶ τὴν Τι-βαρηνῶν καὶ Χαλδαίων ἐρημίαν Μιθρι-δάτῃ πολεμήσοντας." ἀλλὰ ταῦτα μὲν οὐκἂν ὁ Λεύκολλος ἐλπίσας εἰς τοσοῦτον ἀπο-νοίας τοὺς στρατιώτας παραγαγεῖν, ὅσονὕστερον ἐξέφηναν, ὑπερεώρα καὶ οὐκἐφρόντιζεν, ἐκείνοις δ' ἀπελογεῖτο μᾶλλονοἳ βραδυτῆτα κατηγόρουν αὐτοῦ, διατρίβο-ντος ἐνταῦθα περὶ κώμας καὶ πόλεις οὐπολλοῦ τινος ἀξίας πολὺν χρόνον, ἐῶντοςδ' αὔξεσθαι Μιθριδάτην. "αὐτὸ γάρ" ἔφη"τοῦτο καὶ βούλομαι καὶ κάθημαι τε-χνάζων, μέγαν αὖθις γενέσθαι τὸν ἄνδρακαὶ συναγαγεῖν αὐτὸν ἀξιόμαχον δύναμιν,ἵνα μείνῃ καὶ μὴ φύγῃ προσιόντας ἡμᾶς. ἢοὐχ ὁρᾶτε πολλὴν μὲν αὐτῷ καὶ ἀτέκμαρ-τον ἐρημίαν ὀπίσω παροῦσαν; ἐγγὺς δ' ὁΚαύκασος καὶ ὄρη πολλὰ καὶ βαθέα καὶμυρίους βασιλεῖς φυγομαχοῦντας ἀρκοῦντα

89

τούτου Ῥωμαῖος ἡγεμὼν σπείρας τινὸς ἐνΧαιρωνείᾳ διαχειμαζούσης ἐρασθεὶς ἄρτιτὴν παιδικὴν ἡλικίαν παρηλλαχότος, ὡςοὐκ ἔπειθε πειρῶν καὶ διδούς, δῆλος ἦν οὐκἀφεξόμενος βίας, ἅτε δὴ καὶ τῆς πατρίδοςἡμῶν τότε λυπρὰ πραττούσης καὶ διὰ μι-κρότητα καὶ πενίαν παρορωμένης. τοῦτοδὴ δεδιὼς ὁ Δάμων, καὶ τὴν πεῖραν αὐτὴνδι᾽ ὀργῆς πεποιημένος, ἐπεβούλευε τῷ ἀν-δρὶ καὶ συνίστη τῶν ἡλικιωτῶν τινας ἐπ᾽αὐτόν, οὐ πολλοὺς ἕνεκα τοῦ λαθεῖν, ἀλλ᾽οἱ σύμπαντες ἑκκαίδεκα γενόμενοι χρίο-νται μὲν αἰθάλῳ τὰ πρόσωπα νυκτός,ἐμπιόντες δὲ ἄκρατον ἅμ᾽ ἡμέρᾳ προσπί-πτουσι τῷ Ῥωμαίῳ κατ᾽ ἀγορὰν θύοντι,καὶ καταβαλόντες αὐτόν τε καὶ τῶν περὶαὐτὸν οὐκ ὀλίγους ἐκ τῆς πόλεως μετέστη-σαν. γενομένης δὲ ταραχῆς ἡ τῶν Χαιρω-νέων βουλὴ συνελθοῦσα θάνατον αὐτῶν κα-τέγνω· καὶ τοῦτο ἦν ὑπὲρ τῆς πόλεως ἀπο-λόγημα πρὸς τοὺς Ῥωμαίους. ἑσπέρας δὲ

4

νῶν γονέων, ὄνομα Κλεονίκην, ἐπ᾽ αἰσχύνῃτοῦ Παυσανίου μεταπεμπομένου, τοὺς μὲνγονεῖς ὑπ᾽ ἀνάγκης καὶ φόβου προέσθαιτὴν παῖδα, τὴν δὲ τῶν πρὸ τοῦ δωματίουδεηθεῖσαν ἀνελέσθαι τὸ φῶς, διὰ σκότουςκαὶ σιωπῆς τῇ κλίνῃ προσιοῦσαν ἤδη τοῦΠαυσανίου καθεύδοντος, ἐμπεσεῖν καὶ ἀνα-τρέψαι τὸ λυχνίον ἄκουσαν· τὸν δ᾽ ὑπὸ τοῦψόφου ταραχθέντα καὶ σπασάμενον τὸ πα-ρακείμενον ἐγχειρίδιον, ὥς τινος ἐπ᾽ αὐτὸνἐχθροῦ βαδίζοντος, πατάξαι καὶ καταβαλε-ῖν τὴν παρθένον, ἐκ δὲ τῆς πληγῆς ἀποθα-νοῦσαν αὐτὴν οὐκ ἐᾶν τὸν Παυσανίαν ἡσυ-χάζειν, ἀλλὰ νύκτωρ εἴδωλον αὐτῷ φοι-τῶσαν εἰς τὸν ὕπνον ὀργῇ λέγειν τόδε τὸἡρῷον·στεῖχε δίκης ἆσσον· μάλα τοι κακὸν ἀν-δράσιν ὕβρις.ἐφ᾽ ᾧ καὶ μάλιστα χαλεπῶς ἐνεγκόντες οἱσύμμαχοι μετὰ τοῦ Κίμωνος ἐξεπολιόρκη-σαν αὐτόν. ὁ δ᾽ ἐκπεσὼν τοῦ Βυζαντίου καὶ

17

κατακρύψαι καὶ περισχεῖν, ὀλίγων δ' ἡμε-ρῶν ὁδὸς εἰς Ἀρμενίαν ἐκ Καβήρων, καὶὑπὲρ Ἀρμενίας κάθηται Τιγράνης, βασιλε-ὺς βασιλέων, ἔχων δύναμιν ᾗ Πάρθους τεπερικόπτει τῆς Ἀσίας καὶ πόλεις Ἑλληνί-δας εἰς Μηδίαν ἀνακομίζει καὶ Συρίας κρα-τεῖ καὶ Παλαιστίνης καὶ τοὺς ἀπὸ Σελεύ-κου βασιλεῖς ἀποκτιννύει, θυγατέρας δ'αὐτῶν ἄγει καὶ γυναῖκας ἀνασπάστους.οὗτος οἰκεῖός ἐστι Μιθριδάτου καὶ γαμ-βρός, οὐ περιόψεται δ' αὐτὸν ἱκέτην ὑποδε-ξάμενος, ἀλλὰ πολεμήσει πρὸς ἡμᾶς, καὶσπεύδοντες ἐκβάλλειν Μιθριδάτην, κινδυ-νεύσομεν ἐπισπάσασθαι Τιγράνην, πάλαιμὲν αἰτίας δεόμενον ἐφ' ἡμᾶς, εὐπρεπε-στέραν δ' οὐκ ἂν λαβόντα τῆς ὑπὲρ ἀνδρὸςοἰκείου καὶ βασιλέως ἀναγκασθέντοςὑπουργεῖν αὐτῷ. τί οὖν δεῖ τοῦθ' ἡμᾶςἐξεργάσασθαι καὶ διδάξαι Μιθριδάτηνἀγνοοῦντα, μεθ' ὧν ἐστιν αὐτῷ πρὸς ἡμᾶςπολεμητέον, καὶ μὴ βουλόμενον, ἀλλ' ἀδο-

90

ξοῦντα συνελαύνειν εἰς τὰς Τιγράνου χε-ῖρας, ἀλλ' οὐχὶ δόντας αὐτῷ χρόνον ἐκ τῶνοἰκείων παρασκευάσασθαι καὶ ἀναθαρ-ρῦναι, Κόλχοις καὶ Τιβαρηνοῖς καὶ Καπ-πάδοξιν, ὧν πολλάκις κεκρατήκαμεν,μάχεσθαι μᾶλλον ἢ Μήδοις καὶἈρμενίοις;"[15] Ἐπὶ τοιούτων λογισμῶν γενόμενος ὁΛεύκολλος περί τε τὴν Ἀμισὸν διέτριψε,μαλακῶς τῇ πολιορκίᾳ χρώμενος, καὶ μετὰχειμῶνα Μουρήναν ἀπολιπὼν ἐπὶ τῆς πο-λιορκίας, ἐβάδιζεν ἐπὶ Μιθριδάτην, καθή-μενον ἐν Καβήροις καὶ διανοούμενον ὑφί-στασθαι τοὺς Ῥωμαίους, ἠθροισμένηςαὐτῷ δυνάμεως εἰς τετρακισμυρίους πε-ζούς, ἱππεῖς δὲ τετρακισχιλίους, οἷς ἐθάρ-ρει μάλιστα. καὶ διαβὰς τὸν Λύκον ποτα-μὸν εἰς τὸ πεδίον προὐκαλεῖτο τοὺς Ῥω-μαίους. γενομένης δ' ἱππομαχίας ἔφυγον οἱῬωμαῖοι, Πομπώνιος δ' ἀνὴρ οὐκ ἄδοξοςἑάλω τετρωμένος καὶ πρὸς τὸν Μιθριδάτην

91

μένων, πρῶτον μὲν ἐν ταῖς στρατείαις ἀεὶπαρεῖχε τοὺς πολίτας κόσμῳ τε θαυμαστο-ὺς καὶ προθυμίᾳ πολὺ πάντων διαφέρο-ντας· ἔπειτα Παυσανίου τοῖς μὲν βαρ-βάροις διαλεγομένου περὶ προδοσίας καὶβασιλεῖ γράφοντος ἐπιστολάς, τοῖς δὲ συμ-μάχοις τραχέως καὶ αὐθαδῶς προσφερο-μένου καὶ πολλὰ δι᾽ ἐξουσίαν καὶ ὄγκονἀνόητον ὑβρίζοντος, ὑπολαμβάνων πράωςτοὺς ἀδικουμένους καὶ φιλανθρώπως ἐξο-μιλῶν ἔλαθεν οὐ δι᾽ ὅπλων τὴν τῆς Ἑλ-λάδος ἡγεμονίαν, ἀλλὰ λόγῳ καὶ ἤθει πα-ρελόμενος. προσετίθεντο γὰρ οἱ πλεῖστοιτῶν συμμάχων ἐκείνῳ τε καὶ Ἀριστείδῃτὴν χαλεπότητα καὶ ὑπεροψίαν τοῦ Παυ-σανίου μὴ φέροντες. οἱ δὲ καὶ τούτους ἅμαπροσήγοντο καὶ τοῖς ἐφόροις πέμποντεςἔφραζον, ὡς ἀδοξούσης τῆς Σπάρτης καὶταραττομένης τῆς Ἑλλάδος, ἀνακαλεῖν τὸνΠαυσανίαν.λέγεται δὲ παρθένον τινὰ Βυζαντίαν ἐπιφα-

16

τῶν ἀρχόντων, ὥσπερ ἔθος ἐστί, κοινῇ δει-πνούντων οἱ περὶ τὸν Δάμωνα παρεισπε-σόντες εἰς τὸ ἀρχεῖον ἀπέσφαξαν αὐτοὺςκαὶ πάλιν ᾤχοντο φεύγοντες ἐκ τῆς πόλε-ως.ἔτυχε δὲ περὶ τὰς ἡμέρας ἐκείνας ΛεύκιοςΛούκουλλος ἐπί τινα πρᾶξιν μετὰ δυνάμε-ως παρερχόμενος. ἐπιστήσας δὲ τὴν πορεί-αν καὶ τῶν γεγονότων προσφάτων ὄντωνἐξέτασιν ποιησάμενος εὗρε τὴν πόλιν οὐδε-νὸς αἰτίαν, ἀλλὰ μᾶλλον συνηδικημένην·καὶ τοὺς στρατιώτας ἀναλαβὼν ἀπήγαγεμεθ᾽ ἑαυτοῦ. τὸν δὲ Δάμωνα λῃστείαις καὶκαταδρομαῖς πορθοῦντα τὴν χώραν καὶ τῇπόλει προσκείμενον ὑπηγάγοντο πρεσβεί-αις καὶ ψηφίσμασι φιλανθρώποις οἱ πο-λῖται, κατελθόντα δὲ γυμνασίαρχον κα-τέστησαν· εἶτ᾽ ἀλειφόμενον ἐν τῷ πυριατη-ρίῳ διέφθειραν. ἐπὶ πολὺν δὲ χρόνονεἰδώλων τινῶν ἐν τῷ τόπῳ προφαινομένωνκαὶ στεναγμῶν ἐξακουομένων, ὡς οἱ πα-

5

εἰς τὴν Ἀρμενίαν.[25] Τιγράνῃ δ' ὡς ὁ πρῶτος ἀγγείλαςἥκοντα Λεύκολλον οὐκ ἐχαίρησεν, ἀλλ'ἀπετέτμητο τὴν κεφαλήν, οὐδεὶς ἄλλοςἔφραζεν, ἀλλ' ἀγνοῶν καθῆστο περικαιόμε-νος ἤδη τῷ πολεμίῳ πυρί, λόγους ἀκούωνπρὸς χάριν ὡς μέγαν <ἂν> ὄντα Λεύκολ-λον στρατηγόν, εἰ πρὸς Ἐφέσῳ Τιγράνηνὑποσταίη καὶ μὴ φεύγων εὐθὺς ἐξ Ἀσίαςοἴχοιτο, τὰς τοσαύτας μυριάδας ἰδών.οὕτως οὔτε σώματος παντός ἐστι πολὺνἄκρατον ἐνεγκεῖν, οὔτε διανοίας τῆς τυχού-σης ἐν εὐτυχήμασι μεγάλοις μὴ ἐκστῆναιτῶν λογισμῶν. πρῶτος δ' αὐτῷ τῶν φίλωνἐτόλμησε Μιθροβαρζάνης φράσαι τὸ ἀλη-θές. οὐδ' οὗτος δὲ χρηστὸν ἠνέγκατο γέραςτῆς παρρησίας· ἐπέμφθη γὰρ εὐθὺς ἐπὶ τὸνΛεύκολλον σὺν ἱππεῦσι τρισχιλίοις, πεζοῖςδὲ παμπόλλοις, κελευσθεὶς τὸν μὲν στρα-τηγὸν ἄγειν ζῶντα, τοὺς δ' ἄλλους καταπα-τῆσαι. Λευκόλλῳ δὲ τῆς στρατιᾶς ἡ μὲν

120

παραγενομένου καὶ προστάξαντος αὐταῖςἀποθνῄσκειν, ὡς ἑκάστῃ δοκοίη ῥᾷστονεἶναι καὶ ἀλυπότατον, περισπάσασα τῆςκεφαλῆς τὸ διάδημα τῷ τραχήλῳ περιῆψεκαὶ ἀνήρτησεν ἑαυτήν. ταχὺ δ' ἀπορρα-γέντος, "ὦ κατηραμένον" ἔφη "ῥάκος, οὐδὲπρὸς τοῦτό μοι χρήσιμον ἔσῃ;" κἀκεῖνο μὲνἀπέρριψε προσπτύσασα, τῷ δὲ Βακχίδῃτὴν σφαγὴν παρέσχεν. ἡ δὲ Βερενίκη κύλι-κα φαρμάκου λαβοῦσα, τῆς μητρὸς αὐτῇπαρούσης καὶ δεομένης, μετέδωκε, καὶ συ-νεξέπιον μὲν ἀμφότεραι, ἤρκεσε δ' ἡ τοῦφαρμάκου δύναμις εἰς τὸ ἀσθενέστερονσῶμα, τὴν δὲ Βερενίκην οὐχ ὅσον ἔδει πιο-ῦσαν οὐκ ἀπήλλαξεν, ἀλλὰ δυσθανατοῦσατοῦ Βακχίδου σπεύδοντος ἀπεπνίγη. λέγε-ται δὲ καὶ τῶν ἀγάμων ἀδελφῶν ἐκείνωντὴν μὲν ἐπαρωμένην πολλὰ καὶ λοιδορο-ῦσαν ἐκπιεῖν τὸ φάρμακον, τὴν δὲ Στάτει-ραν οὔτε δύσφημόν τι φθεγξαμένην οὔτ'ἀγεννές, ἀλλ' ἐπαινοῦσαν τὸν ἀδελφόν, ὅτι

101

τέρες ἡμῶν λέγουσι, τὰς θύρας ἀνῳκο-δόμησαν τοῦ πυριατηρίου· καὶ μέχρι νῦν οἱτῷ τόπῳ γειτνιῶντες οἴονταί τινας ὄψειςκαὶ φωνὰς ταραχώδεις φέρεσθαι. τοὺς δ᾽ἀπὸ τοῦ γένους αὐτοῦ (διασώζονται γὰρἔνιοι, μάλιστα τῆς Φωκίδος περὶ Στεῖριν,αἰολίζοντες) ἀσβολωμένους καλοῦσι διὰ τὸτὸν Δάμωνα πρὸς τὸν φόνον ἀσβόλῳ χρι-σάμενον ἐξελθεῖν.[2] ἐπεὶ δ᾽ ἀστυγείτονες ὄντες Ὀρχομένιοικαὶ διάφοροι τοῖς Χαιρωνεῦσιν ἐμισθώσα-ντο Ῥωμαϊκὸν συκοφάντην, ὁ δ᾽ ὥσπερἑνὸς ἀνθρώπου τὸ τῆς πόλεως ὄνομα κατε-νεγκὼν ἐδίωκε φόνου τῶν ὑπὸ τοῦ Δάμω-νος ἀνῃρημένων, ἡ δὲ κρίσις ἦν ἐπὶ τοῦστρατηγοῦ τῆς Μακεδονίας (οὔπω γὰρ εἰςτὴν Ἑλλάδα Ῥωμαῖοι στρατηγοὺς διε-πέμποντο), οἱ λέγοντες ὑπὲρ τῆς πόλεωςἐπεκαλοῦντο τὴν Λουκούλλου μαρτυρίαν,γράψαντος δὲ τοῦ στρατηγοῦ πρὸς Λού-κουλλον ἐκεῖνος ἐμαρτύρησε τἀληθῆ, καὶ

6

ποιητής φησιν, ἀλλὰ μέγας, οὔλῃ καὶ πολ-λῇ τριχὶ κομῶν τὴν κεφαλήν. φανεὶς δὲ καὶκατ᾽ αὐτὸν τὸν ἀγῶνα λαμπρὸς καὶ ἀν-δρώδης ταχὺ δόξαν ἐν τῇ πόλει μετ᾽ εὐνοί-ας ἔσχεν, ἀθροιζομένων πολλῶν πρὸςαὐτὸν καὶ παρακαλούντων ἄξια τοῦ Μαρα-θῶνος ἤδη διανοεῖσθαι καὶ πράσσειν. ὁρμή-σαντα δ᾽ αὐτὸν ἐπὶ τὴν πολιτείαν ἄσμενοςὁ δῆμος ἐδέξατο, καὶ μεστὸς ὢν τοῦ Θεμι-στοκλέους ἀνῆγε πρὸς τὰς μεγίστας ἐν τῇπόλει τιμὰς καὶ ἀρχάς, εὐάρμοστον ὄντακαὶ προσφιλῆ τοῖς πολλοῖς διὰ πρᾳότητακαὶ ἀφέλειαν. οὐχ ἥκιστα δὲ αὐτὸν ηὔξησενἈριστείδης ὁ Λυσιμάχου, τὴν εὐφυΐαν ἐνο-ρῶν τῷ ἤθει, καὶ ποιούμενος οἷον ἀντίπα-λον πρὸς τὴν Θεμιστοκλέους δεινότητακαὶ τόλμαν. [6] ἐπεὶ δὲ Μήδων φυγόντων ἐκ τῆς Ἑλ-λάδος ἐπέμφθη στρατηγός, κατὰ θάλαττανοὔπω τὴν ἀρχὴν Ἀθηναίων ἐχόντων, ἔτι δὲΠαυσανίᾳ τε καὶ Λακεδαιμονίοις ἑπο-

15

περὶ τοῦ σώματος κινδυνεύων οὐκ ἠμέλη-σεν αὐτῶν, ἀλλὰ προὐνόησεν ἐλευθέρας καὶἀνυβρίστους ἀποθανεῖν. ταῦτα μὲν οὖν φύ-σει χρηστὸν ὄντα καὶ φιλάνθρωπον ἠνίατὸν Λεύκολλον.[19] Ἐλάσας δ' ἄχρι Ταλαύρων, ἔνθενἡμέρᾳ τετάρτῃ πρότερον ἐφθάκει Μιθρι-δάτης εἰς Ἀρμενίαν πρὸς Τιγράνην πεφευ-γώς, ἀποτρέπεται. καταστρεψάμενος δὲΧαλδαίους καὶ Τιβαρηνούς, καὶ τὴν μικρὰνἈρμενίαν παραλαβών, καὶ φρούρια καὶπόλεις παραστησάμενος, Ἄππιον μὲνἔπεμψε πρὸς Τιγράνην ἐξαιτῶν Μιθρι-δάτην, αὐτὸς δ' ἧκε πρὸς Ἀμισὸν ἔτι πο-λιορκουμένην. αἴτιος δ' ἦν Καλλίμαχος ὁστρατηγός, ἐμπειρίᾳ μηχανικῆς παρασκευ-ῆς καὶ δεινότητι πανουργίας ὅσην πολιορ-κία δέχεται πλεῖστα λυπήσας Ῥωμαίους·ὧν ὕστερον ἔδωκε δίκην. τότε δ' ὑπὸ Λευ-κόλλου καταστρατηγηθείς, ὑφ' ἣν ἔθοςεἶχεν ὥραν τῆς ἡμέρας ἀπάγειν καὶ ἀνα-

102

τοι, χαράγματα φέρουσαι τῆς θεοῦ λα-μπάδα, καὶ λαβεῖν ἐξ αὐτῶν ὅταν δεηθῶσινοὐ πάνυ ῥᾴδιόν ἐστιν οὐδὲ μικρᾶς πραγμα-τείας. τούτων μία, τοῦ στρατοῦ διαβάντοςτὸν Εὐφράτην, ἐλθοῦσα πρός τινα πέτρανἱερὰν τῆς θεοῦ νομιζομένην, ἐπ' αὐτῆςἔστη, καὶ καταβαλοῦσα τὴν κεφαλὴνὥσπερ αἱ δεσμῷ κατατεινόμεναι θῦσαι τῷΛευκόλλῳ παρέσχεν αὑτήν. ἔθυσε δὲ καὶτῷ Εὐφράτῃ ταῦρον διαβατήρια. κἀκείνηνμὲν αὐτοῦ τὴν ἡμέραν ηὐλίσατο, τῇ δ'ὑστεραίᾳ καὶ ταῖς ἐφεξῆς προῆγε διὰ τῆςΣωφηνῆς, οὐδὲν ἀδικῶν τοὺς ἀνθρώπους,προσχωροῦντας αὐτῷ καὶ δεχομένους τὴνστρατιὰν ἀσμένους, ἀλλὰ καὶ τῶν στρατιω-τῶν φρούριόν τι δοκοῦν ἔχειν χρήματαπολλὰ βουλομένων λαβεῖν, "ἐκεῖνο" ἔφη"μᾶλλον τὸ φρούριον ἡμῖν ἐκκοπτέον ἐστί",δεῖξας τὸν Ταῦρον ἄπωθεν ὄντα· "ταῦτα δ'ἀπόκειται τοῖς νικῶσι". συντείνας δὲ τὴνπορείαν καὶ τὸν Τίγριν διαβάς, ἐνέβαλεν

119

ῖται γενέσθαι, καὶ ταῖς πολεμικαῖς οὐδὲ μι-κρὸν ἀποδέων ἀρεταῖς ἐκείνων ἀμήχανονὅσον ἐν ταῖς πολιτικαῖς ὑπερβαλέσθαι νέοςὢν ἔτι καὶ πολέμων ἄπειρος. ὅτε γὰρ τὸνδῆμον ἐπιόντων Μήδων Θεμιστοκλῆςἔπειθε προέμενον τὴν πόλιν καὶ τὴν χώρανἐκλιπόντα πρὸ τῆς Σαλαμῖνος ἐν ταῖς ναυ-σὶ τὰ ὅπλα θέσθαι καὶ διαγωνίσασθαι κατὰθάλατταν, ἐκπεπληγμένων τῶν πολλῶν τὸτόλμημα πρῶτος Κίμων ὤφθη διὰ τοῦ Κε-ραμεικοῦ φαιδρὸς ἀνιὼν εἰς τὴν ἀκρόπολινμετὰ τῶν ἑταίρων ἵππου τινὰ χαλινὸν ἀνα-θεῖναι τῇ θεῷ, διὰ χειρῶν κομίζων, ὡςοὐδὲν ἱππικῆς ἀλκῆς, ἀλλὰ ναυμάχων ἀν-δρῶν ἐν τῷ παρόντι τῆς πόλεως δεομένης.ἀναθεὶς δὲ τὸν χαλινὸν καὶ λαβὼν ἐκ τῶνπερὶ τὸν ναὸν κρεμαμένων ἀσπίδων, καὶπροσευξάμενος τῇ θεῷ, κατέβαινεν ἐπὶθάλασσαν, οὐκ ὀλίγοις ἀρχὴ τοῦ θαῤῥεῖνγενόμενος.ἦν δὲ καὶ τὴν ἰδέαν οὐ μεμπτός, ὡς Ἴων ὁ

14

τὴν δίκην οὕτως ἀπέφυγεν ἡ πόλις κινδυ-νεύουσα περὶ τῶν μεγίστων. ἐκεῖνοι μὲνοὖν οἱ τότε σωθέντες εἰκόνα τοῦ Λουκούλ-λου λιθίνην ἐν ἀγορᾷ παρὰ τὸν Διόνυσονἀνέστησαν, ἡμεῖς δ᾽, εἰ καὶ πολλαῖς ἡλικί-αις λειπόμεθα, τὴν μὲν χάριν οἰόμεθα δια-τείνειν καὶ πρὸς ἡμᾶς τοὺς νῦν ὄντας,εἰκόνα δὲ πολὺ καλλίονα νομίζοντες εἶναιτῆς τὸ σῶμα καὶ τὸ πρόσωπον ἀπομιμου-μένης τὴν τὸ ἦθος καὶ τὸν τρόπον ἐμφανί-ζουσαν, ἀναληψόμεθα τῇ γραφῇ τῶν πα-ραλλήλων βίων τὰς πράξεις τοῦ ἀνδρός,τἀληθῆ διεξιόντες. ἀρκεῖ γὰρ ἡ τῆς μνήμηςχάρις· ἀληθοῦς δὲ μαρτυρίας οὐδ᾽ ἂν αὐτὸςἐκεῖνος ἠξίωσε μισθὸν λαβεῖν ψευδῆ καὶπεπλασμένην ὑπὲρ αὐτοῦ διήγησιν.ὥσπερ γὰρ τοὺς τὰ καλὰ καὶ πολλὴν ἔχο-ντα χάριν εἴδη ζῳγραφοῦντας, ἂν προσῇ τιμικρὸν αὐτοῖς δυσχερές, ἀξιοῦμεν μήτε πα-ραλιπεῖν τοῦτο τελέως μήτε ἐξακριβοῦν·τὸ μὲν γὰρ αἰσχράν, τὸ δ᾽ ἀνομοίαν πα-

7

πολὺν καὶ θολερὸν ὑπὸ χειμῶνος εὑρών,ἤσχαλλεν ὡς διατριβῆς αὐτῷ καὶ πραγμα-τείας ἐσομένης συνάγοντι πορθμεῖα καὶπηγνυμένῳ σχεδίας. ἀρξάμενον δ' ἀφ'ἑσπέρας ὑποχωρεῖν τὸ ῥεῦμα καὶ μειούμε-νον διὰ τῆς νυκτός, ἅμ' ἡμέρᾳ κοῖλον πα-ρέσχεν ὀφθῆναι τὸν ποταμόν. οἱ δ' ἐπι-χώριοι νησῖδας ἐν τῷ πόρῳ μικρὰς διαφα-νείσας θεασάμενοι καὶ τεναγίζοντα τὸνῥοῦν ἐπ' αὐταῖς, προσεκύνουν τὸν Λεύκολ-λον, ὡς ὀλιγάκις τούτου συμβεβηκότοςπρότερον, ἐκείνῳ δ' ἑκουσίως χειροήθη καὶπρᾷον αὑτὸν ἐνδιδόντος τοῦ ποταμοῦ καὶπαρέχοντος ἀπράγμονα καὶ ταχεῖαν τὴνδιάβασιν. χρησάμενος οὖν τῷ καιρῷ διεβί-βαζε τὴν στρατιάν, καὶ γίνεται σημεῖοναὐτῷ χρηστὸν ἅμα τῇ διαβάσει. βόες ἱεραὶνέμονται Περσίας Ἀρτέμιδος, ἣν μάλισταθεῶν οἱ πέραν Εὐφράτου βάρβαροι τιμῶσι·χρῶνται δὲ ταῖς βουσὶ πρὸς θυσίαν μόνον,ἄλλως δὲ πλάζονται κατὰ τὴν χώραν ἄφε-

118

παύειν τοὺς στρατιώτας, ἐν ἐκείνῃ προσβα-λόντος αἰφνιδίως καὶ κατασχόντος οὐ πολὺμέρος τοῦ τείχους, αὐτὸς ἐκλιπὼν τὴνπόλιν ὑφῆψεν, εἴτε φθονῶν ὠφεληθῆναιῬωμαίοις, εἴτε ῥᾳστώνην φυγῆς ἑαυτῷμηχανώμενος. οὐδεὶς γὰρ ἐφρόντιζε τῶνἐκπλεόντων, ἀλλὰ καὶ ὡς ἡ φλὸξ ἀναδρα-μοῦσα πολλὴ τὰ τείχη περιέσχεν, οἱ μὲνστρατιῶται παρεσκευάζοντο πρὸς ἁρπα-γήν, ὁ δὲ Λεύκολλος οἰκτίρων ἀπολλυ-μένην τὴν πόλιν, ἔξωθεν ἐβοήθει πρὸς τὸπῦρ καὶ σβεννύναι παρεκάλει, μηδενὸςαὐτῷ προσέχοντος, ἀλλ' ἐξαιτουμένων τὰχρήματα καὶ μετὰ βοῆς <τὰ> ὅπλακρουόντων, ἕως ἐκβιασθεὶς ἐπέτρεψεν, ὡςαὐτήν γε τὴν πόλιν ἐξαιρησόμενος τοῦ πυ-ρός. οἱ δὲ τοὐναντίον ἔπραξαν. πάντα γὰρἐξερευνῶντες ὑπὸ λαμπάδων καὶ πανταχοῦφῶς ἐπιφέροντες, αὐτοὶ τὰ πλεῖστα τῶνοἰκημάτων καθεῖλον, ὥστε τὸν Λεύκολλονεἰσελθόντα μεθ' ἡμέραν καὶ δακρύσαντα

103

ρέχεται τὴν ὄψιν· οὕτως, ἐπεὶ χαλεπόνἐστι, μᾶλλον δ᾽ ἴσως ἀμήχανον, ἀμεμφῆκαὶ καθαρὸν ἀνδρὸς ἐπιδεῖξαι βίον, ἐν τοῖςκαλοῖς ἀναπληρωτέον ὥσπερ ὁμοιότητατὴν ἀλήθειαν. τὰς δ᾽ ἐκ πάθους τινὸς ἢ πο-λιτικῆς ἀνάγκης ἐπιτρεχούσας ταῖς πράξε-σιν ἁμαρτίας καὶ κῆρας ἐλλείμματα μᾶλ-λον ἀρετῆς τινος ἢ κακίας πονηρεύματα νο-μίζοντας οὐ δεῖ πάνυ προθύμως ἐναποση-μαίνειν τῇ ἱστορίᾳ καὶ περιττῶς, ἀλλ᾽ὥσπερ αἰδουμένους ὑπὲρ τῆς ἀνθρωπίνηςφύσεως, εἰ καλὸν οὐδὲν εἰλικρινὲς οὐδ᾽ἀναμφισβήτητον εἰς ἀρετὴν ἦθος γεγονὸςἀποδίδωσιν.[3] ὁ δ᾽ οὖν Λούκουλλος ἐδόκει σκοποῦσινἡμῖν τῷ Κίμωνι παραβλητέος εἶναι. πολε-μικοὶ γὰρ ἀμφότεροι καὶ πρὸς τοὺς βαρ-βάρους λαμπροί, πρᾷοι δὲ τὰ πολιτικὰ καὶμάλιστα τῶν ἐμφυλίων στάσεων ἀναπνοὴνταῖς πατρίσι παρασχόντες, ἕκαστος δέ τιςαὐτῶν στήσαντες τρόπαια καὶ νίκας ἀνε-

8

Καλλίᾳ συνοικίσαι τὴν Ἐλπινίκην.οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ ὅλως φαίνεται τοῖς περὶτὰς γυναῖκας ἐρωτικοῖς ὁ Κίμων ἔνοχοςγενέσθαι. καὶ γὰρ Ἀστερίας τῷ γένει Σα-λαμινίας καὶ πάλιν Μνήστρας τινὸς ὁ ποιη-τὴς Μελάνθιος μνημονεύει πρὸς τὸν Κίμω-να παίζων δι᾽ ἐλεγείας, ὡς σπουδαζομένωνὑπ᾽ αὐτοῦ. δῆλος δ᾽ ἐστὶ καὶ πρὸς Ἰσοδί-κην τὴν Εὐρυπτολέμου μὲν θυγατέρα τοῦΜεγακλέους, κατὰ νόμους δ᾽ αὐτῷ συμ-βιώσασαν ὁ Κίμων ἐμπαθέστερον διατεθεὶςκαὶ δυσφορήσας ἀποθανούσης, εἴ τι δεῖτεκμαίρεσθαι ταῖς γεγραμμέναις ἐπὶ παρη-γορίᾳ τοῦ πένθους ἐλεγείαις πρὸς αὐτόν,ὧν Παναίτιος ὁ φιλόσοφος οἴεται ποιητὴνγεγονέναι τὸν φυσικὸν Ἀρχέλαον, οὐκ ἀπὸτρόπου τοῖς χρόνοις εἰκάζων.[5] τὰ δ᾽ ἄλλα πάντα τοῦ ἤθους ἀγαστὰ καὶγενναῖα τοῦ Κίμωνος. οὔτε γὰρ τόλμῃΜιλτιάδου λειπόμενος οὔτε συνέσει Θεμι-στοκλέους, δικαιότερος ἀμφοῖν ὁμολογε-

13

πρὸς τοὺς φίλους εἰπεῖν, ὡς πολλάκις ἤδηΣύλλαν μακαρίσας, μάλιστα τῇ σήμερονἡμέρᾳ τὴν τἀνδρὸς εὐτυχίαν θαυμάσειεν,ὅτι σῶσαι βουληθεὶς ἐδυνήθη τὰς Ἀθήνας."ἐμὲ δέ" ἔφη "τούτου ζηλωτὴν γενόμενονεἰς τὴν Μομμίου δόξαν ὁ δαίμων περιέστη-σεν." οὐ μὴν ἀλλ' ἐκ τῶν παρόντων ἀνα-λαμβάνειν ἐπειρᾶτο τὴν πόλιν, καὶ τὸ μὲνπῦρ ὄμβροι κατέσβεσαν, ἔκ τινος θείας τύ-χης περὶ τὴν ἅλωσιν αὐτὴν συμπεσόντες,τὰ δὲ πλεῖστα τῶν ἀπολωλότων αὐτὸς ἔτιπαρὼν ἀνῳκοδόμησε, καὶ τοὺς φεύγονταςἈμισηνῶν ἐδέξατο, καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλή-νων κατῴκισε τοὺς βουλομένους, εἴκοσικαὶ ἑκατὸν σταδίων χώραν προσορίσας. ἦνδ' ἡ πόλις Ἀθηναίων ἄποικος, ἐν ἐκείνοιςἄρα τοῖς καιροῖς, ἐν οἷς ἤκμαζεν ἡ δύναμιςαὐτῶν καὶ κατεῖχε τὴν θάλασσαν, οἰκισθε-ῖσα, καὶ διὰ τοῦτο πολλοὶ τῶν τὴν Ἀριστί-ωνος τυραννίδα βουλομένων φεύγειν ἐκ-πλεύσαντες αὐτοῦ κατῴκουν καὶ μετεῖχον

104

φύλακα τῶν Ποντικῶν ἀπέλιπε μετὰ στρα-τιωτῶν ἑξακισχιλίων, αὐτὸς δὲ μυρίουςμὲν ἄγων καὶ δισχιλίους πεζούς, ἱππεῖς δὲτρισχιλίων ἐλάττους, ἐπὶ τὸν δεύτερονἐχώρει πόλεμον, ὁρμῇ τινι δοκῶν παρα-βόλῳ καὶ σωτήριον οὐκ ἐχούσῃ λογισμὸνἐμβαλεῖν αὑτὸν εἰς ἔθνη μάχιμα καὶ μυ-ριάδας ἱππέων πολλὰς καὶ ἀχανῆ χώραν,βαθέσι μὲν ποταμοῖς, ἀεὶ δὲ κατανιφο-μένοις ὄρεσι περιεχομένην, ὥστε τοὺς μὲνστρατιώτας, οὐδ' ἄλλως ὄντας εὐτάκτους,ἄκοντας ἕπεσθαι καὶ ζυγομαχοῦντας, ἐν δὲῬώμῃ καταβοᾶν καὶ διαμαρτύρεσθαι τοὺςδημαγωγούς, ὡς πόλεμον ἐκ πολέμουδιώκοι Λεύκολλος, οὐδὲν τῆς πόλεως δεο-μένης, ἀλλ' ὑπὲρ τοῦ στρατηγῶν μηδέποτεκαταθέσθαι τὰ ὅπλα μηδὲ παύσασθαι χρη-ματιζόμενος ἀπὸ τῶν κοινῶν κινδύνων.οὗτοι μὲν οὖν ἐξειργάσαντο χρόνῳ τὴναὑτῶν ὑπόθεσιν· Λεύκολλος δὲ συντόνωςὁδεύσας ἐπὶ τὸν Εὐφράτην, καὶ κατιόντα

117

ζῳγράφον· καὶ διὰ τοῦτό φασιν ἐν τῇ Πει-σιανακτείῳ τότε καλουμένῃ, Ποικίλῃ δὲνῦν στοᾷ, γράφοντα τὰς Τρῳάδας τὸ τῆςΛαοδίκης ποιῆσαι πρόσωπον ἐν εἰκόνι τῆςἘλπινίκης. ὁ δὲ Πολύγνωτος οὐκ ἦν τῶνβαναύσων οὐδ᾽ ἀπ᾽ ἐργολαβίας ἔγραφε τὴνστοάν, ἀλλὰ προῖκα, φιλοτιμούμενος πρὸςτὴν πόλιν, ὡς οἵ τε συγγραφεῖς ἱστοροῦσικαὶ Μελάνθιος ὁ ποιητὴς λέγει τὸν τρόποντοῦτον·αὑτοῦ γὰρ δαπάναισι θεῶν ναοὺς ἀγοράντεΚεκροπίαν κόσμησ᾽ ἡμιθέων ἀρεταῖς.εἰσὶ δ᾽ οἳ τὴν Ἐλπινίκην οὐ κρύφα τῷ Κί-μωνι, φανερῶς δὲ γημαμένην συνοικῆσαιλέγουσιν, ἀξίου τῆς εὐγενείας νυμφίου διὰτὴν πενίαν ἀποροῦσαν· ἐπεὶ δὲ Καλλίαςτῶν εὐπόρων τις Ἀθήνησιν ἐρασθεὶς προ-σῆλθε τὴν ὑπὲρ τοῦ πατρὸς καταδίκηνἐκτίνειν ἕτοιμος ὢν πρὸς τὸ δημόσιον,αὐτήν τε πεισθῆναι καὶ τὸν Κίμωνα τῷ

12

λόμενοι περιβοήτους. οὔτε γὰρ ἙλλήνωνΚίμωνος οὔτε Ῥωμαίων Λουκούλλουπρότερος οὐδεὶς οὕτω μακρὰν πολεμῶνπροῆλθεν, ἔξω λόγου τιθεμένων τῶν καθ᾽Ἡρακλέα καὶ Διόνυσον, εἴ τέ τι Περσέωςπρὸς Αἰθίοπας ἢ Μήδους καὶ Ἀρμενίους ἢἸάσονος ἔργον ἀξιόπιστον ἐκ τῶν τότεχρόνων μνήμῃ φερόμενον εἰς τοὺς νῦνἀφῖκται. κοινὸν δέ πως αὐτῶν καὶ τὸ ἀτε-λὲς γέγονε τῆς στρατηγίας, ἑκατέρου μὲνσυντρίψαντος, οὐδετέρου δὲ καταλύσαντοςτὸν ἀνταγωνιστήν. μάλιστα δ᾽ ἡ περὶ τὰςὑποδοχὰς καὶ τὰς φιλανθρωπίας ταύταςὑγρότης καὶ δαψίλεια καὶ τὸ νεαρὸν καὶἀνειμένον ἐν τῇ διαίτῃ παραπλήσιον ἐπ᾽ἀμφοτέρων ἰδεῖν ὑπάρχει. παραλείπομεν δ᾽ἴσως καὶ ἄλλας τινὰς ὁμοιότητας, ἃς οὐχαλεπὸν ἐκ τῆς διηγήσεως αὐτῆς συναγα-γεῖν.[4] Κίμων ὁ Μιλτιάδου μητρὸς ἦν Ἡγησι-πύλης, γένος Θρᾴττης, θυγατρὸς Ὀλόρου

9

δὲν οὕτως ἀξιόπιστον ἡγεῖσθαι καὶβέβαιον, ὡς ὅ τι ἂν ἀποσημανθῇ διὰ τῶνἐνυπνίων.Πυνθανόμενος δὲ Μιθριδάτην τε καὶ Τι-γράνην εἰς Λυκαονίαν καὶ Κιλικίαν ὅσονοὔπω διαβιβάζειν δύναμιν, ὡς προτέρουςἐμβαλοῦντας εἰς τὴν Ἀσίαν, ἐθαύμαζε τὸνἈρμένιον, εἰ γνώμην ἔχων ἐπιθέσθαι Ῥω-μαίοις, ἀκμάζοντι μὲν οὐκ ἐχρῆτο Μιθρι-δάτῃ πρὸς τὸν πόλεμον, οὐδ' ἐρρωμένοιςτοῖς ἐκείνου τὰ παρ' αὑτοῦ συνῆπτεν, ἀπο-λέσθαι δ' ἐάσας καὶ συντριβῆναι, νῦν ἐπὶψυχραῖς ἐλπίσιν ἄρχεται πολέμου, τοῖςἀναστῆναι μὴ δυναμένοις συγκαταβάλλωνἑαυτόν.[24] Ἐπειδὴ δὲ καὶ Μαχάρης ὁ Μιθρι-δάτου παῖς, ἔχων τὸν Βόσπορον, ἔπεμψεναὐτῷ στέφανον ἀπὸ χρυσῶν χιλίων, δεόμε-νος Ῥωμαίων ἀναγραφῆναι φίλος καὶ σύμ-μαχος, οἰόμενος ἤδη τὰ τοῦ προτέρου πο-λέμου πέρας ἔχειν, Σωρνάτιον μὲν αὐτοῦ

116

τῆς πολιτείας, οἷς συνέβη τὰ οἰκεῖα κακὰφεύγουσιν ἀπολαῦσαι τῶν ἀλλοτρίων. ἀλλὰτούς γε σωθέντας αὐτῶν ὁ Λεύκολλος ἀμ-φιέσας καλῶς καὶ διακοσίας ἑκάστῳ δραχ-μὰς ἐπιδοὺς ἀπέστειλε.Τότε καὶ Τυραννίων ὁ γραμματικὸς ἑάλω·Μουρήνας δ' αὐτὸν ἐξῃτήσατο καὶ λαβὼνἀπηλευθέρωσεν, ἀνελευθέρως τῇ δωρεᾷχρησάμενος. οὐ γὰρ ἠξίου Λεύκολλος ἄν-δρα διὰ παιδείαν ἐσπουδασμένον δοῦλονγενέσθαι πρότερον, εἶτ' ἐλεύθερον. ἀφαίρε-σις γὰρ ἦν τῆς ὑπαρχούσης ἡ τῆς δοκούσηςἐλευθερίας δόσις. ἀλλὰ Μουρήνας μὲν οὐκἐνταῦθα μόνον ὤφθη πολὺ τῆς τοῦ στρατη-γοῦ καλοκαγαθίας ἀποδέων.[20] Λεύκολλος δὲ τρέπεται πρὸς τὰς ἐνἈσίᾳ πόλεις, ὅπως, τῶν πολεμικῶν ἔργωνσχολάζοντος αὐτοῦ, καὶ δίκης τινὸς με-τάσχῃ καὶ θεσμῶν, ὧν ἐπὶ πολὺν χρόνονἐνδεῆ τὴν ἐπαρχίαν οὖσαν ἄρρητοι καὶ ἄπι-στοι δυστυχίαι κατεῖχον, ὑπὸ τῶν τελωνῶν

105

τοῦ βασιλέως, ὡς ἐν τοῖς Ἀρχελάου καὶΜελανθίου ποιήμασιν εἰς αὐτὸν Κίμωναγεγραμμένοις ἱστόρηται. διὸ καὶ Θουκυδί-δης ὁ ἱστορικὸς τοῖς περὶ Κίμωνα κατὰγένος προσήκων Ὀλόρου τε πατρὸς ἦν, εἰςτὸν πρόγονον ἀναφέροντος τὴν ὁμωνυμίαν,καὶ τὰ χρυσεῖα περὶ τὴν Θρᾴκην ἐκέκτητο.καὶ τελευτῆσαι μὲν ἐν τῇ Σκαπτῇ (τοῦτο δ᾽ἔστι τῆς Θρᾴκης χωρίον) λέγεται φονευθε-ὶς ἐκεῖ, μνῆμα δ᾽ αὐτοῦ τῶν λειψάνων εἰςτὴν Ἀττικὴν κομισθέντων ἐν τοῖς Κιμωνεί-οις δείκνυται παρὰ τὸν Ἐλπινίκης τῆς Κί-μωνος ἀδελφῆς τάφον. ἀλλὰ Θουκυδίδηςμὲν Ἁλιμούσιος γέγονε τῶν δήμων, οἱ δὲπερὶ τὸν Μιλτιάδην Λακιάδαι.Μιλτιάδης μὲν οὖν πεντήκοντα ταλάντωνὀφλὼν δίκην καὶ πρὸς τὴν ἔκτισιν εἱρχθεὶςἐτελεύτησεν ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ, Κίμων δὲμειράκιον παντάπασιν ἀπολειφθεὶς μετὰτῆς ἀδελφῆς ἔτι κόρης οὔσης καὶ ἀγάμουτὸν πρῶτον ἠδόξει χρόνον ἐν τῇ πόλει καὶ

10

κακῶς ἤκουεν ὡς ἄτακτος καὶ πολυπότηςκαὶ τῷ πάππῳ Κίμωνι προσεοικὼς τὴν φύ-σιν, ὃν δι᾽ εὐήθειάν φασι Κοάλεμον προσα-γορευθῆναι. Στησίμβροτος δ᾽ ὁ Θάσιοςπερὶ τὸν αὐτὸν ὁμοῦ τι χρόνον τῷ Κίμωνιγεγονώς φησιν αὐτὸν οὔτε μουσικὴν οὔτεἄλλο τι μάθημα τῶν ἐλευθερίων καὶ τοῖςἝλλησιν ἐπιχωριαζόντων ἐκδιδαχθῆναι,δεινότητός τε καὶ στωμυλίας Ἀττικῆςὅλως ἀπηλλάχθαι, καὶ τῷ τρόπῳ πολὺ τὸγενναῖον καὶ ἀληθὲς ἐνυπάρχειν, καὶ μᾶλ-λον εἶναι Πελοποννήσιον τὸ σχῆμα τῆς ψυ-χῆς τοῦ ἀνδρός,φαῦλον, ἄκομψον, τὰ μέγιστ᾽ ἀγαθόν,κατὰ τὸν Εὐριπίδειον Ἡρακλέα· ταῦταγὰρ ἔστι τοῖς ὑπὸ τοῦ Στησιμβρότου γε-γραμμένοις ἐπειπεῖν.ἔτι δὲ νέος ὢν αἰτίαν ἔσχε πλησιάζειν τῇἀδελφῇ. καὶ γὰρ οὐδ᾽ ἄλλως τὴν Ἐλπινί-κην εὔτακτόν τινα γεγονέναι λέγουσιν,ἀλλὰ καὶ πρὸς Πολύγνωτον ἐξαμαρτεῖν τὸν

11

καὶ τῶν δανειστῶν πορθουμένην καὶ ἀνδρα-ποδιζομένην, πιπράσκειν ἰδίᾳ μὲν υἱοὺςεὐπρεπεῖς θυγατέρας τε παρθένους, δημο-σίᾳ δ' ἀναθήματα, γραφάς, ἱεροὺς ἀν-δριάντας ἀναγκαζομένων. αὐτοῖς δὲ τέλοςμὲν ἦν προσθέτοις γενομένοις δουλεύειν,τὰ δὲ πρὸ τούτου χαλεπώτερα, σχοινισμοὶκαὶ κιγκλίδες καὶ ἵπποι καὶ στάσεις ὕπαι-θροι, καύματος μὲν ἡλίῳ, ψύχους δ' εἰς πη-λὸν ἐμβιβαζομένων ἢ πάγον, ὥστε τὴνδουλείαν σεισάχθειαν δοκεῖν εἶναι καὶ εἰρή-νην. τοιαῦτα μὲν κακὰ Λεύκολλος εὑρὼν ἐνταῖς πόλεσιν, ὀλίγῳ χρόνῳ πάντων ἀπήλ-λαξε τοὺς ἀδικουμένους. πρῶτον μὲν γὰρἑκατοστὴν ἐκέλευσε καὶ μὴ πλέον εἰς τοὺςτόκους λογίζεσθαι, δεύτερον δὲ τοὺς μα-κροτέρους τοῦ ἀρχαίου τόκους ἀπέκοψε, τὸδὲ τρίτον καὶ μέγιστον ἔταξε τῶν τοῦ χρε-ωφειλέτου προσόδων τὴν τετάρτην μερίδακαρποῦσθαι τὸν δανειστήν· ὁ δὲ τόκον κε-φαλαίῳ συνάψας ἐστέρητο τοῦ παντός·

106

δὲ πόλιν εἷλε κατ' ἐκείνην τὴν ἡμέραν, καὶτοὺς ἐκπλέοντας τῶν Κιλίκων διώκων, ὁρᾷπαρὰ τὸν αἰγιαλὸν ἀνδριάντα κείμενον, ὃνἐκκομίζοντες οἱ Κίλικες οὐκ ἔφθησαν ἐμ-βαλέσθαι· τὸ δ' ἔργον ἦν Σθένιδος τῶν κα-λῶν. φράζει <δ'> οὖν τις ὡς Αὐτολύκουτοῦ κτίσαντος τὴν Σινώπην ὁ ἀνδριὰς εἴη.λέγεται δ' ὁ Αὐτόλυκος γενέσθαι τῶν ἐπὶτὰς Ἀμαζόνας ἐκ Θετταλίας Ἡρακλεῖ συ-στρατευσάντων, Δηιμάχου παῖς, ἐκεῖθεν δ'ἀποπλέων ἅμα Δημολέοντι καὶ Φλογίῳτὴν μὲν ναῦν ἀπολέσαι, περιπεσοῦσαν τῆςΧερρονήσου κατὰ τὸ καλούμενον Πη-δάλιον, αὐτὸς δὲ σωθεὶς μετὰ τῶν ὅπλωνκαὶ τῶν ἑταίρων πρὸς τὴν Σινώπην, ἀφε-λέσθαι τοὺς Σύρους τὴν πόλιν· Σύροι γὰραὐτὴν κατεῖχον, ἀπὸ Σύρου γεγονότες τοῦἈπόλλωνος ὡς λέγεται καὶ Σινώπης τῆςἈσωπίδος. ταῦτ' ἀκούων ὁ Λεύκολλος ἀνε-μιμνῄσκετο τῆς Σύλλα παραινέσεως· πα-ρῄνει δὲ διὰ τῶν ὑπομνημάτων ἐκεῖνος μη-

115

ἀφείλοντο τῆς ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῆς τὰςκρίσεις πλὴν ὀλίγων ἁπάσας, καὶ τῶν δικα-στηρίων κυρίους ἑαυτοὺς ποιήσαντες εἰςἄκρατον δημοκρατίαν ἐνέβαλον τὴν πόλιν,ἤδη καὶ Περικλέους δυναμένου καὶ τὰ τῶνπολλῶν φρονοῦντος. διὸ καὶ τοῦ Κίμωνος,ὡς ἐπανῆλθεν, ἀγανακτοῦντος ἐπὶ τῷ προ-πηλακίζεσθαι τὸ ἀξίωμα τοῦ συνεδρίου,καὶ πειρωμένου πάλιν ἄνω τὰς δίκας ἀνα-καλεῖσθαι καὶ τὴν ἐπὶ Κλεισθένους ἐγείρεινἀριστοκρατίαν, κατεβόων συνιστάμενοικαὶ τὸν δῆμον ἐξηρέθιζον, ἐκεῖνά τε τὰπρὸς τὴν ἀδελφὴν ἀνανεούμενοι καὶ Λακω-νισμὸν ἐπικαλοῦντες. εἰς ἃ καὶ τὰ Εὐπόλι-δος διατεθρύληται περὶ Κίμωνος, ὅτικακὸς μὲν οὐκ ἦν, φιλοπότης δὲ κἀμελής·κἀνίοτ᾽ ἂν ἀπεκοιμᾶτ᾽ ἂν ἐν Λακεδαίμονι,κἂν Ἐλπινίκην τήνδε καταλιπὼν μόνην.εἰ δ᾽ ἀμελῶν καὶ μεθυσκόμενος τοσαύταςπόλεις εἷλε καὶ τοσαύτας νίκας ἐνίκησε,δῆλον ὅτι νήφοντος αὐτοῦ καὶ προσέχοντος

40

μέν, ἀρέσασαν δὲ τῷ δήμῳ τότε φωνὴνἀφείς· "ὅταν γάρ," ἔφη, "μόνος ἀγωνισάμε-νος, ὦ Μιλτιάδη, νικήσῃς τοὺς βαρβάρους,τότε καὶ τιμᾶσθαι μόνος ἀξίου." διὰ τί τοί-νυν τὸ Κίμωνος ὑπερηγάπησαν ἔργον; ἢὅτι τῶν μὲν ἄλλων στρατηγούντων ὑπὲρτοῦ μὴ παθεῖν ἠμύνοντο τοὺς πολεμίους,τούτου δὲ καὶ ποιῆσαι κακῶς ἠδυνήθησανἐπὶ τὴν ἐκείνων αὐτοὶ στρατεύσαντες, καὶπροσεκτήσαντο χώρας αὐτήν τε τὴνἨϊόνα καὶ τὴν Ἀμφίπολιν οἰκίσαντες;ὤικισαν δὲ καὶ Σκῦρον ἑλόντος Κίμωνος ἐξαἰτίας τοιαύτης. Δόλοπες ᾤκουν τὴννῆσον, ἐργάται κακοὶ γῆς· ληϊζόμενοι δὲτὴν θάλασσαν ἐκ παλαιοῦ, τελευτῶντεςοὐδὲ τῶν εἰσπλεόντων παρ᾽ αὐτοὺς καὶχρωμένων ἀπείχοντο ξένων, ἀλλὰ Θεττα-λούς τινας ἐμπόρους περὶ τὸ Κτήσιον ὁρμι-σαμένους συλήσαντες εἷρξαν. ἐπεὶ δὲ δια-δράντες ἐκ τῶν δεσμῶν οἱ ἄνθρωποι δίκηνκατεδικάσαντο τῆς πόλεως Ἀμφικτυονι-

21

Ἐφέσῳ καθήμενος ἐδημαγώγει τὰςπόλεις. αἱ δ' ἀμειβόμεναι Λευκόλλειά τ'ἦγον ἐπὶ τιμῇ τοῦ ἀνδρός, καὶ τῆς τιμῆςἡδίονα τὴν ἀληθινὴν εὔνοιαν αὐτῷ παρε-ῖχον. ἐπεὶ δ' Ἄππιός θ' ἧκε καὶ πολεμη-τέον πρὸς Τιγράνην ἐφαίνετο, παρῆλθεναὖθις εἰς Πόντον, καὶ τοὺς στρατιώταςἀναλαβὼν ἐπολιόρκει Σινώπην, μᾶλλον δὲτοὺς κατέχοντας αὐτὴν βασιλικοὺς Κίλι-κας, οἳ πολλοὺς μὲν ἀνελόντες τῶν Σινω-πέων, τὴν δὲ πόλιν ἐμπρήσαντες, διὰ νυ-κτὸς ἔφυγον. αἰσθόμενος δ' ὁ Λεύκολλοςκαὶ παρελθὼν εἰς τὴν πόλιν, ὀκτακισχιλί-ους αὐτῶν τοὺς ἐγκαταληφθέντας ἀπέκτει-νε, τοῖς δ' ἄλλοις ἀπέδωκε τὰ οἰκεῖα, καὶτῆς πόλεως ἐπεμελήθη μάλιστα διὰ τὴντοιαύτην ὄψιν. ἐδόκει τινὰ κατὰ τοὺςὕπνους εἰπεῖν παραστάντα· "πρόελθε Λεύ-κολλε μικρόν· ἥκει γὰρ Αὐτόλυκος ἐντυχε-ῖν σοι βουλόμενος." ἐξαναστὰς δὲ τὴν μὲνὄψιν οὐκ εἶχε συμβαλεῖν εἰς ὅ τι φέροι, τὴν

114

ὥστ' ἐν ἐλάττονι χρόνῳ τετραετίας διαλυ-θῆναι τὰ χρέα πάντα, καὶ τὰς κτήσειςἐλευθέρας ἀποδοθῆναι τοῖς δεσπόταις. ἦνδὲ τοῦτο κοινὸν δάνειον ἐκ τῶν δισμυρίωνταλάντων οἷς τὴν Ἀσίαν ἐξημίωσεν ὁ Σύλ-λας, καὶ διπλοῦν ἀπεδόθη τοῖς δανείσασιν,ὑπ' ἐκείνων ἀνηγμένον ἤδη τοῖς τόκοις εἰςδώδεκα μυριάδας ταλάντων. ἐκεῖνοι μὲνοὖν ὡς δεινὰ πεπονθότες ἐν Ῥώμῃ τοῦΛευκόλλου κατεβόων, καὶ χρήμασιν ἀνί-στασαν ἐπ' αὐτὸν ἐνίους τῶν δημαγωγῶν,μέγα δυνάμενοι καὶ πολλοὺς ὑπόχρεως πε-ποιημένοι τῶν πολιτευομένων. ὁ δὲ Λεύ-κολλος οὐ μόνον ὑπὸ τῶν εὖ πεπονθότωνἠγαπᾶτο δήμων, ἀλλὰ καὶ ταῖς ἄλλαιςἐπαρχίαις ποθεινὸς ἦν, εὐδαιμονιζούσαιςτοὺς ἡγεμόνος τοιούτου τυχόντας.[21] Ἄππιος δὲ Κλώδιος, ὁ πεμφθεὶς πρὸςΤιγράνην -- ἦν δ' ὁ Κλώδιος ἀδελφὸς τῆςτότε Λευκόλλῳ συνοικούσης -- πρῶτον μὲνὑπὸ τῶν βασιλικῶν ὁδηγῶν κύκλον τινὰ

107

κήν, οὐ βουλομένων τὰ χρήματα τῶν πολ-λῶν συνεκτίνειν, ἀλλὰ τοὺς ἔχοντας καὶ δι-ηρπακότας ἀποδοῦναι κελευόντων, δείσα-ντες ἐκεῖνοι πέμπουσι γράμματα πρὸς Κί-μωνα, κελεύοντες ἥκειν μετὰ τῶν νεῶν λη-ψόμενον τὴν πόλιν ὑπ᾽ αὐτῶν ἐνδιδομένην.παραλαβὼν δ᾽ οὕτω τὴν νῆσον ὁ Κίμωντοὺς μὲν Δόλοπας ἐξήλασε καὶ τὸν Αἰγαῖονἠλευθέρωσε, πυνθανόμενος δὲ τὸν παλαιὸνΘησέα τὸν Αἰγέως φυγόντα μὲν ἐξ Ἀθη-νῶν εἰς Σκῦρον, αὐτοῦ δ᾽ ἀποθανόντα δόλῳδιὰ φόβον ὑπὸ Λυκομήδους τοῦ βασιλέως,ἐσπούδασε τὸν τάφον ἀνευρεῖν. καὶ γὰρ ἦνχρησμὸς Ἀθηναίοις τὰ Θησέως λείψανακελεύων ἀνακομίζειν εἰς ἄστυ καὶ τιμᾶν ὡςἥρωα πρεπόντως, ἀλλ᾽ ἠγνόουν ὅπου κε-ῖται, Σκυρίων οὐχ ὁμολογούντων οὐδ᾽ἐώντων ἀναζητεῖν. τότε δὴ πολλῇ φιλοτι-μίᾳ τοῦ σηκοῦ μόγις ἐξευρεθέντος, ἐνθέμε-νος ὁ Κίμων εἰς τὴν αὑτοῦ τριήρη τὰ ὀστᾶκαὶ τἆλλα κοσμήσας μεγαλοπρεπῶς κατή-

22

ἀλλὰ πλουτίζων ἀπὸ τῶν πολεμίων τὴνπόλιν ἀγάλλεσθαι. μνησθεὶς δὲ τῆς κρίσε-ως ἐκείνης ὁ Στησίμβροτός φησι τὴν Ἐλ-πινίκην ὑπὲρ τοῦ Κίμωνος δεομένην ἐλθεῖνἐπὶ τὰς θύρας τοῦ Περικλέους (οὗτος γὰρἦν τῶν κατηγόρων ὁ σφοδρότατος), τὸν δὲμειδιάσαντα "γραῦς εἶ," φάναι, "γραῦς, ὦἘλπινίκη, ὡς τηλικαῦτα διαπράττεσθαιπράγματα·" πλὴν ἔν γε τῇ δίκῃ πρᾳότατονγενέσθαι τῷ Κίμωνι καὶ πρὸς τὴν κατηγο-ρίαν ἅπαξ ἀναστῆναι μόνον, ὥσπερ ἀφο-σιούμενον.[15] ἐκείνην μὲν οὖν ἀπέφυγε τὴν δίκην· ἐνδὲ τῇ λοιπῇ πολιτείᾳ παρὼν μὲν ἐκράτεικαὶ συνέστελλε τὸν δῆμον ἐπιβαίνοντα τοῖςἀρίστοις καὶ περισπῶντα τὴν πᾶσαν εἰςἑαυτὸν ἀρχὴν καὶ δύναμιν· ὡς δὲ πάλιν ἐπὶστρατείαν ἐξέπλευσε, τελέως ἀνεθέντες οἱπολλοὶ καὶ συγχέαντες τὸν καθεστῶτα τῆςπολιτείας κόσμον τά τε πάτρια νόμιμα, οἷςἐχρῶντο πρότερον, Ἐφιάλτου προεστῶτος

39

καὶ περιβολὴν ἔχουσαν οὐκ ἀναγκαίαν καὶπολυήμερον ὁδὸν διὰ τῆς ἄνω χώραςἀγόμενος, μηνύσαντος αὐτῷ τὴν εὐθεῖανὁδὸν ἀπελευθέρου Σύρου τὸ γένος,ἐκτρέπεται τῆς μακρᾶς ἐκείνης καὶ σοφι-στικῆς, ἐρρῶσθαι φράσας πολλὰ τοῖς βαρ-βάροις ἀγωγοῖς, καὶ δι' ἡμερῶν ὀλίγων τὸνΕὐφράτην περάσας, εἰς Ἀντιόχειαν ἧκε τὴνἐπὶ Δάφνης. ἔπει<τα> δὲ Τιγράνην αὐτοῦκελευσθεὶς περιμένειν -- ἀπῆν γὰρ ἐνίας ἔτιτῶν ἐν Φοινίκῃ πόλεων καταστρεφόμενος-- , πολλοὺς μὲν ᾠκειώσατο τῶν ὑπούλωςἀκροωμένων τοῦ Ἀρμενίου δυναστῶν, ὧνεἷς ἦν καὶ Ζαρβιηνὸς ὁ τῆς Γορδυηνῆς βα-σιλεύς, πολλαῖς δὲ κρύφα τῶν δεδουλω-μένων πόλεων διαπεμπομέναις πρὸς αὐτὸνὑπέσχετο τὴν Λευκόλλου βοήθειαν, ἐν τῷπαρόντι κελεύσας ἡσυχάζειν. ἦν γὰρ οὐκἀνασχετὸς ἡ τῶν Ἀρμενίων ἀρχὴ τοῖς Ἕλ-λησιν, ἀλλὰ χαλεπή, καὶ μάλιστα τοῦ βασι-λέως αὐτοῦ τὸ φρόνημα τραγικὸν καὶ

108

τελείας φεισάμενος εἰς νεκρὸν ὃν ζῶνταπροὔδωκεν.Ἐτελεύτησε δὲ παρὰ τῷ Τιγράνῃ καὶ Ἀμ-φικράτης ὁ ῥήτωρ, εἰ δεῖ καὶ τούτου μνή-μην τινὰ γενέσθαι διὰ τὰς Ἀθήνας. λέγεταιγὰρ φυγεῖν μὲν αὐτὸν εἰς Σελεύκειαν τὴνἐπὶ Τίγριδι, δεομένων δ' αὐτόθι σοφιστεύ-ειν ὑπεριδεῖν καταλαζονευσάμενον, ὡςοὐδὲ λεκάνη δελφῖνα χωροίη, μεταστάνταδὲ πρὸς Κλεοπάτραν τὴν Μιθριδάτου θυγα-τέρα, Τιγράνῃ δὲ συνοικοῦσαν, ἐν διαβολῇγενέσθαι ταχύ, καὶ τῆς πρὸς τοὺς Ἕλλη-νας ἐπιμειξίας εἰργόμενον ἀποκαρτερῆσαι·ταφῆναι δὲ καὶ τοῦτον ἐντίμως ὑπὸ τῆςΚλεοπάτρας καὶ κεῖσθαι περὶ Σαφάν, ἐκεῖτι χωρίον οὕτω καλούμενον.[23] Λεύκολλος δὲ τὴν Ἀσίαν πολλῆς μὲνεὐνομίας, πολλῆς δ' εἰρήνης ἐμπεπληκώς,οὐδὲ τῶν πρὸς ἡδονὴν καὶ χάριν ἠμέλησεν,ἀλλὰ πομπαῖς καὶ πανηγύρεσιν ἐπινικίοιςκαὶ ἀγῶσιν ἀθλητῶν καὶ μονομάχων ἐν

113

ναυσὶ τρισκαίδεκα τὰς ἐκείνων ἔλαβεν,ἐξελάσας δὲ τοὺς Πέρσας καὶ κρατήσαςτῶν Θρᾳκῶν πᾶσαν ᾠκειώσατο τῇ πόλειτὴν Χεῤῥόνησον. ἐκ δὲ τούτου Θασίουςμὲν ἀποστάντας Ἀθηναίων καταναυμαχή-σας τρεῖς καὶ τριάκοντα ναῦς ἔλαβε καὶτὴν πόλιν ἐξεπολιόρκησε καὶ τὰ χρυσεῖατὰ πέραν Ἀθηναίοις προσεκτήσατο καὶχώραν, ἧς ἐπῆρχον Θάσιοι, παρέλαβεν.ἐκεῖθεν δὲ ῥᾳδίως ἐπιβῆναι Μακεδονίαςκαὶ πολλὴν ἀποτεμέσθαι παρασχόν, ὡςἐδόκει, μὴ θελήσας αἰτίαν ἔσχε δώροις ὑπὸτοῦ βασιλέως Ἀλεξάνδρου συμπεπεῖσθαι,καὶ δίκην ἔφυγε τῶν ἐχθρῶν συστάντωνἐπ᾽ αὐτόν. ἀπολογούμενος δὲ πρὸς τοὺς δι-καστὰς οὐκ Ἰώνων ἔφη προξενεῖν οὐδὲΘεσσαλῶν, πλουσίων ὄντων, ὥσπερἑτέρους, ἵνα θεραπεύωνται καὶ λαμβάνω-σιν, ἀλλὰ Λακεδαιμονίων, μιμούμενος καὶἀγαπῶν τὴν παρ᾽ αὐτοῖς εὐτέλειαν καὶ σω-φροσύνην, ἧς οὐδένα προτιμᾶν πλοῦτον,

38

γαγεν εἰς τὴν αὐτοῦ δι᾽ ἐτῶν σχεδὸν τετρα-κοσίων. ἐφ᾽ ᾧ καὶ μάλιστα πρὸς αὐτὸνἡδέως ὁ δῆμος ἔσχεν.ἔθεντο δ᾽ εἰς μνήμην αὐτοῦ καὶ τὴν τῶντραγῳδῶν κρίσιν ὀνομαστὴν γενομένην.πρώτην γὰρ διδασκαλίαν τοῦ Σοφοκλέουςἔτι νέου καθέντος, Ἀψεφίων ὁ ἄρχων, φιλο-νεικίας οὔσης καὶ παρατάξεως τῶν θεα-τῶν, κριτὰς μὲν οὐκ ἐκλήρωσε τοῦἀγῶνος, ὡς δὲ Κίμων μετὰ τῶν συστρατή-γων προελθὼν εἰς τὸ θέατρον ἐποιήσατοτῷ θεῷ τὰς νενομισμένας σπονδάς, οὐκἀφῆκεν αὐτοὺς ἀπελθεῖν, ἀλλ᾽ ὁρκώσαςἠνάγκασε καθίσαι καὶ κρῖναι δέκα ὄντας,ἀπὸ φυλῆς μιᾶς ἕκαστον. ὁ μὲν οὖν ἀγὼνκαὶ διὰ τὸ τῶν κριτῶν ἀξίωμα τὴν φιλοτι-μίαν ὑπερέβαλε. νικήσαντος δὲ τοῦ Σοφο-κλέους λέγεται τὸν Αἰσχύλον περιπαθῆ γε-νόμενον καὶ βαρέως ἐνεγκόντα χρόνον οὐπολὺν Ἀθήνησι διαγαγεῖν, εἶτ᾽ οἴχεσθαι δι᾽ὀργὴν εἰς Σικελίαν, ὅπου καὶ τελευτήσας

23

προσαγορεύεσθαι τοῦ βασιλέως. τοῦτον ὡςἔοικεν ὁ Τιγράνης πεμφθέντα πρεσβευτὴνὑπὸ τοῦ Μιθριδάτου πρὸς αὐτὸν δεομένουβοηθεῖν ἐπὶ Ῥωμαίους ἤρετο· "σὺ δ' αὐτὸςὦ Μητρόδωρε τί μοι περὶ τούτων παραινε-ῖς;" κἀκεῖνος, εἴτε πρὸς τὸ Τιγράνου συμ-φέρον, εἴτε Μιθριδάτην σῴζεσθαι μὴ βου-λόμενος, ὡς μὲν πρεσβευτὴς ἔφη κελεύειν,ὡς δὲ σύμβουλος ἀπαγορεύειν. ταῦτ' ἐξήνε-γκεν ὁ Τιγράνης τῷ Μιθριδάτῃ καὶ κατε-ῖπεν, ὡς οὐδὲν ἐργασομένῳ τὸν Μητρόδω-ρον ἀνήκεστον. ὁ δ' εὐθὺς ἀνῄρητο, καὶ με-τάνοια τὸν Τιγράνην εἶχεν, οὐ παντελῶςὄντα τῷ Μητροδώρῳ τῆς συμφορᾶς αἴτιον,ἀλλὰ ῥοπήν τινα τῷ πρὸς αὐτὸν ἔχθει τοῦΜιθριδάτου προσθέντα. πάλαι γὰρ ὑπού-λως εἶχε πρὸς τὸν ἄνδρα, καὶ τοῦτ' ἐφω-ράθη τῶν ἀπορρήτων αὐτοῦ γραμμάτωνἁλόντων, ἐν οἷς ἦν καὶ Μητρόδωρον ἀπο-λέσθαι διατεταγμένον. ἔθαψεν οὖν ὁ Τι-γράνης λαμπρῶς τὸ σῶμα, μηδεμιᾶς πολυ-

112

ὑπέρογκον ἐν ταῖς μεγάλαις εὐτυχίαις ἐγε-γόνει, πάντων ὅσα ζηλοῦσιν οἱ πολλοὶ καὶθαυμάζουσιν οὐ μόνον <ὄν>των περὶαὐτόν, ἀλλὰ καὶ δι' αὐτὸν γεγονέναι δοκού-ντων. ἀρξάμενος γὰρ ἀπὸ μικρᾶς καὶ κατα-φρονουμένης ἐλπίδος, ἔθνη πολλὰ κατε-στρέψατο, καὶ τὴν Πάρθων ὡς ἄλλος οὐδε-ὶς δύναμιν ἐταπείνωσεν, Ἑλλήνων δὲ τὴνΜεσοποταμίαν ἐνέπλησε, πολλοὺς μὲν ἐκΚιλικίας, πολλοὺς δ' ἐκ Καππαδοκίας ἀνα-σπάστους κατοικίζων. ἐκίνησε δ' ἐξ ἠθῶνκαὶ Ἄραβας τοὺς Σκηνίτας, μεταγαγὼνκαὶ πλησίον ἱδρύσας, ὅπως χρῷτο δι' ἐκεί-νων ταῖς ἐμπορίαις. βασιλεῖς δὲ πολλοὶ μὲνἦσαν οἱ θεραπεύοντες αὐτόν, τέσσαρες δ'οὓς ἀεὶ περὶ αὑτὸν εἶχεν ὥσπερ ὀπαδοὺς ἢδορυφόρους, ἱππότῃ μὲν ἐλαύνοντι πεζοὺςπαραθέοντας ἐν χιτωνίσκοις, καθημένῳ δὲκαὶ χρηματίζοντι περιεστῶτας ἐπηλλαγ-μέναις δι' ἀλλήλων ταῖς χερσίν, ὅπερἐδόκει μάλιστα τῶν σχημάτων ἐξομολόγη-

109

περὶ Γέλαν τέθαπται.[9] συνδειπνῆσαι δὲ τῷ Κίμωνί φησιν ὁἼων παντάπασι μειράκιον ἥκων εἰς Ἀθή-νας ἐκ Χίου παρὰ Λαομέδοντι· καὶ τῶνσπονδῶν γενομένων παρακληθέντος ᾆσαι,καὶ ἄσαντος οὐκ ἀηδῶς ἐπαινεῖν τοὺς πα-ρόντας ὡς δεξιώτερον Θεμιστοκλέους·ἐκεῖνον γὰρ ᾄδειν μὲν οὐ φάναι μαθεῖν οὐδὲκιθαρίζειν, πόλιν δὲ ποιῆσαι μεγάλην καὶπλουσίαν ἐπίστασθαι· τοὐντεῦθεν, οἷονεἰκὸς ἐν πότῳ, τοῦ λόγου ῥυέντος ἐπὶ τὰςπράξεις τοῦ Κίμωνος καὶ μνημονευομένωντῶν μεγίστων, αὐτὸν ἐκεῖνον ἓν διελθεῖνστρατήγημα τῶν ἰδίων ὡς σοφώτατον.ἐπεὶ γὰρ ἐκ Σηστοῦ καὶ Βυζαντίου πολλοὺςτῶν βαρβάρων αἰχμαλώτους λαβόντες οἱσύμμαχοι τῷ Κίμωνι διανεῖμαι προσέτα-ξαν, ὁ δὲ χωρὶς μὲν αὐτούς, χωρὶς δὲ τὸνπερὶ τοῖς σώμασι κόσμον αὐτῶν ἔθηκεν,ᾐτιῶντο τὴν διανομὴν ὡς ἄνισον. ὁ δὲ τῶνμερίδων ἐκέλευσεν αὐτοὺς ἑλέσθαι τὴν

24

ἃ σκέλη καλοῦσι, συντελεσθῆναι μὲν ὕστε-ρον τὴν οἰκοδομίαν, τὴν δὲ πρώτην θεμελί-ωσιν εἰς τόπους ἑλώδεις καὶ διαβρόχουςτῶν ἔργων ἐμπεσόντων ἐρεισθῆναι διὰ Κί-μωνος ἀσφαλῶς, χάλικι πολλῇ καὶ λίθοιςβαρέσι τῶν ἑλῶν πιεσθέντων, ἐκείνου χρή-ματα πορίζοντος καὶ διδόντος. πρῶτος δὲταῖς λεγομέναις ἐλευθερίοις καὶ γλαφυραῖςδιατριβαῖς, αἳ μικρὸν ὕστερον ὑπερφυῶςἠγαπήθησαν, ἐκαλλώπισε τὸ ἄστυ, τὴν μὲνἀγορὰν πλατάνοις καταφυτεύσας, τὴν δ᾽Ἀκαδήμειαν ἐξ ἀνύδρου καὶ αὐχμηρᾶς κα-τάῤῥυτον ἀποδείξας ἄλσος ἠσκημένον ὑπ᾽αὐτοῦ δρόμοις καθαροῖς καὶ συσκίοις περι-πάτοις.[14] ἐπεὶ δὲ τῶν Περσῶν τινες οὐκ ἐβούλο-ντο τὴν Χεῤῥόνησον ἐκλιπεῖν, ἀλλὰ καὶτοὺς Θρᾷκας ἄνωθεν ἐπεκαλοῦντο κατα-φρονοῦντες τοῦ Κίμωνος μετ᾽ ὀλίγων πα-ντάπασι τριήρων Ἀθήνηθεν ἐκπεπλευ-κότος, ὁρμήσας ἐπ᾽ αὐτοὺς τέσσαρσι μὲν

37

σις εἶναι δουλείας, οἷον ἀποδομένων τὴνἐλευθερίαν καὶ τὸ σῶμα τῷ κυρίῳ παρε-χόντων παθεῖν ἑτοιμότερον ἢ ποιῆσαι.Ταύτην μέντοι τὴν τραγῳδίαν οὐχ ὑπο-τρέσας οὐδ' ἐκπλαγεὶς ὁ Ἄππιος, ὡς ἔτυχελόγου πρῶτον, ἄντικρυς ἥκειν ἔφη Μιθρι-δάτην ἀπάξων, ὀφειλόμενον τοῖς Λευκόλ-λου θριάμβοις, ἢ καταγγελῶν Τιγράνῃπόλεμον, ὥστε τὸν Τιγράνην, καίπερ ἐνδιαχύσει τοῦ προσώπου καὶ μειδιάματι πε-πλασμένῳ πειρώμενον ἀκούειν τῶν λόγων,μὴ λαθεῖν τοὺς παρόντας ἠλλοιωμένον τῇπαρρησίᾳ τοῦ νεανίσκου, φωνῆς σχεδὸνἐλευθέρας ἀκούοντα διὰ πέντε καὶ εἴκοσινἐτῶν· τοσαῦτα γὰρ ἐβασίλευσε, μᾶλλον δ'ὕβρισεν. ἀπεκρίνατο μὲν οὖν τῷ Ἀππίῳ μὴπροήσεσθαι Μιθριδάτην, καὶ Ῥωμαίουςπολέμου ἄρχοντας ἀμυνεῖσθαι. Λευκόλλῳδ' ὀργιζόμενος, ὅτι βασιλέα μόνον αὐτόν,οὐ <βασιλέα> βασιλέων ἐν τῇ ἐπιστολῇπροσηγόρευσεν, οὐδ' αὐτὸς ἀντιγράφων

110

αὐτοκράτορα προσεῖπεν. ἔπεμψε δὲ δῶρατῷ Ἀππίῳ λαμπρά, καὶ μὴ λαβόντος, ἄλλαπλείω προσέθηκεν. ἐκ τούτων ὁ Ἄππιος,οὐκ ἐθέλων δοκεῖν ἔχθρᾳ τινὶ διωθεῖσθαι,φιάλην δεξάμενος μίαν ἀπέπεμψε τὰ λοι-πά, καὶ διὰ ταχέων ἀπήλαυνε πρὸς τὸναὐτοκράτορα.[22] Τιγράνης δὲ Μιθριδάτην πρότερον μὲνοὐδ' ἰδεῖν ἠξίωσεν οὐδὲ προσειπεῖν, οἰκεῖονἄνδρα βασιλείας ἐκπεπτωκότα τηλικαύ-της, ἀλλ' ἀτίμως καὶ ὑπερηφάνως ἀπω-τάτω περιεῖδεν αὐτὸν τρόπον τινὰ φρου-ρούμενον ἐν χωρίοις ἑλώδεσι καὶ νοσεροῖς·τότε δὲ σὺν τιμῇ καὶ φιλοφροσύνῃ μετε-πέμψατο αὐτὸν εἰς τὰ βασίλεια, καὶ δὴλόγων γενομένων ἀπορρήτων, τὰς πρὸς ἀλ-λήλους ἐθεράπευον ὑποψίας ἐπὶ κακῷ τῶνφίλων, εἰς ἐκείνους τὰς αἰτίας τρέποντες.ὧν ἦν καὶ Μητρόδωρος ὁ Σκήψιος, ἀνὴρεἰπεῖν οὐκ ἀηδὴς καὶ πολυμαθής, ἀκμῇ δὲφιλίας τοσαύτῃ χρησάμενος, ὥστε πατὴρ

111

δρόμον ἀεὶ τῆς Ἑλληνικῆς ἀπέχειν θαλάσ-σης, ἔνδον δὲ Κυανέων καὶ Χελιδονίων μα-κρᾷ νηῒ καὶ χαλκεμβόλῳ μὴ πλέειν.καίτοι Καλλισθένης οὔ φησι ταῦτα συν-θέσθαι τὸν βάρβαρον, ἔργῳ δὲ ποιεῖν διὰφόβον τῆς ἥττης ἐκείνης, καὶ μακρὰνοὕτως ἀποστῆναι τῆς Ἑλλάδος, ὥστε πε-ντήκοντα ναυσὶ Περικλέα καὶ τριάκονταμόναις Ἐφιάλτην ἐπέκεινα πλεῦσαι Χελι-δονίων καὶ μηδὲν αὐτοῖς ναυτικὸν ἀπα-ντῆσαι παρὰ τῶν βαρβάρων. ἐν δὲ τοῖς ψη-φίσμασιν, ἃ συνήγαγε Κρατερός, ἀντίγρα-φα συνθηκῶν ὡς γενομένων κατατέτακται.φασὶ δὲ καὶ βωμὸν εἰρήνης διὰ ταῦτα τοὺςἈθηναίους ἱδρύσασθαι, καὶ Καλλίαν τὸνπρεσβεύσαντα τιμῆσι διαφερόντως.πραθέντων δὲ τῶν αἰχμαλώτων λαφύρωνεἴς τε τὰ ἄλλα χρήμασιν ὁ δῆμος ἐῤῥώσθη,καὶ τῇ ἀκροπόλει τὸ νότιον τεῖχος κατε-σκεύασεν ἀπ᾽ ἐκείνης εὐπορήσας τῆς στρα-τείας. λέγεται δὲ καὶ τῶν μακρῶν τειχῶν,

36

ἑτέραν, ἣν δ᾽ ἂν ἐκεῖνοι καταλίπωσιν, ἀγα-πήσειν Ἀθηναίους. Ἡροφύτου δὲ τοῦ Σα-μίου συμβουλεύσαντος αἱρεῖσθαι τὰ Περ-σῶν μᾶλλον ἢ Πέρσας, τὸν μὲν κόσμοναὐτοὶ ἔλαβον, Ἀθηναίοις δὲ τοὺς αἰχμα-λώτους ἀπέλιπον. καὶ τότε μὲν ὁ Κίμωνἀπῄει γελοῖος εἶναι δοκῶν διανομεύς, τῶνμὲν συμμάχων ψέλια χρυσᾶ καὶ μανιάκαςκαὶ στρεπτοὺς καὶ κάνδυας καὶ πορφύρανφερομένων, τῶν δ᾽ Ἀθηναίων γυμνὰ σώμα-τα κακῶς ἠσκημένα πρὸς ἐργασίαν παρα-λαβόντων. μικρὸν δὲ ὕστερον οἱ τῶν ἑαλω-κότων φίλοι καὶ οἰκεῖοι καταβαίνοντες ἐκΦρυγίας καὶ Λυδίας ἐλυτροῦντο μεγάλωνχρημάτων ἕκαστον, ὥστε τῷ Κίμωνι τεσ-σάρων μηνῶν τροφὰς εἰς τὰς ναῦς ὑπάρξαικαὶ προσέτι τῇ πόλει χρυσίον οὐκ ὀλίγονἐκ τῶν λύτρων περιγενέσθαι.[10] ἤδη δ᾽ εὐπορῶν ὁ Κίμων ἐφόδια τῆςστρατηγίας ἃ καλῶς ἀπὸ τῶν πολεμίωνἔδοξεν ὠφελῆσθαι κάλλιον ἀνήλισκεν εἰς

25

μον τοῦ βασιλέως μητρόπολιν ἀποδει-χθῆναι τῆς Ἀρμενίας. ἐπὶ ταύτην τοῦ Λευ-κόλλου βαδίζοντος, οὐκ ἠνέσχετο Τι-γράνης, ἀλλὰ τὴν δύναμιν ἀναλαβὼν ἡμέρᾳτετάρτῃ παρεστρατοπέδευσε τοῖς Ῥωμαί-οις, ἐν μέσῳ λαβὼν τὸν Ἀρσανίαν ποτα-μόν, ὃν ἐξ ἀνάγκης διαβατέον ἦν τοῖς Ῥω-μαίοις τὴν ἐπ' Ἀρταξάτων πορευομένοις.θύσας δὲ τοῖς θεοῖς Λεύκολλος ὡς ἐν χερ-σὶν οὔσης τῆς νίκης, διεβίβαζε τὸν στρατὸνἐν δώδεκα σπείραις προτεταγμέναις, ταῖςδ' ἄλλαις ἐπιτεταγμέναις πρὸς τὰς κυ-κλώσεις τῶν πολεμίων. πολλοὶ γὰρ ἦσανἱππεῖς καὶ λογάδες ἀντιπαρατεταγμένοι,πρὸ δ' αὐτῶν ἱπποτοξόται Μάρδοι καὶ λογ-χοφόροι Ἴβηρες, οἷς μάλιστα τῶν ξένων ὁΤιγράνης ἐπίστευεν ὡς μαχιμωτάτοις. οὐμὴν ἐπράχθη τι λαμπρὸν ὑπ' αὐτῶν, μικρὰδὲ τοῖς ἱππεῦσι τῶν Ῥωμαίων διαπληκτι-σάμενοι, τοὺς πεζοὺς ἐπιόντας οὐχ ὑπέμει-ναν, ἀλλ' ἑκατέρωσε τῇ φυγῇ σχισθέντες,

140

ἤδη κατεζεύγνυεν, ἡ δ' ἔτι προσῄει. τῶν δὲσκοπῶν αὐτῷ φρασάντων ἐπελαύνοντα τὸνβάρβαρον, ἔδεισε μὴ χωρὶς ὄντας καὶ οὐκἐν τάξει προσπεσὼν ταράξῃ, καὶ αὐτὸς μὲνκαθίστατο τὴν στρατοπεδείαν, Σεξτίλιονδὲ πρεσβευτὴν ἔπεμψεν, ἱππεῖς ἔχοντα χι-λίους ἑξακοσίους, ὁπλίτας δὲ καὶ ψιλοὺς οὐπολλῷ πλείονας, κελεύσας ἐγγὺς προσελ-θόντα τοῖς πολεμίοις μένειν, ἕως ἂν πύθη-ται τοὺς μετ' αὐτοῦ κατεστρατοπεδευ-κότας. ἐβούλετο μὲν οὖν ὁ Σεξτίλιος ταῦταποιεῖν, ἐβιάσθη δ' ὑπὸ τοῦ Μιθροβαρζάνουθρασέως ἐπελαύνοντος εἰς χεῖρας ἐλθεῖν,καὶ γενομένης μάχης ὁ μὲν Μιθροβαρ-ζάνης ἔπεσεν ἀγωνιζόμενος, οἱ δ' ἄλλοιφεύγοντες ἀπώλοντο πλὴν ὀλίγων ἅπα-ντες.Ἐκ τούτου Τιγράνης μὲν ἐκλιπὼν Τιγρα-νόκερτα, μεγάλην πόλιν ἐκτισμένην ὑπ'αὐτοῦ, πρὸς τὸν Ταῦρον ἀνεχώρησε, καὶτὰς δυνάμεις πανταχόθεν ἐνταῦθα συνῆγε·

121

τοὺς πολίτας. τῶν τε γὰρ ἀγρῶν τοὺςφραγμοὺς ἀφεῖλεν, ἵνα καὶ τοῖς ξένοις καὶτῶν πολιτῶν τοῖς δεομένοις ἀδεῶς ὑπάρχῃλαμβάνειν τῆς ὀπώρας, καὶ δεῖπνον οἴκοιπαρ᾽ αὐτῷ λιτὸν μέν, ἀρκοῦν δὲ πολλοῖς,ἐποιεῖτο καθ᾽ ἡμέραν, ἐφ᾽ ὃ τῶν πενήτων ὁβουλόμενος εἰσῄει καὶ διατροφὴν εἶχενἀπράγμονα, μόνοις τοῖς δημοσίοις σχο-λάζων. ὡς δ᾽ Ἀριστοτέλης φησίν, οὐχἁπάντων Ἀθηναίων, ἀλλὰ τῶν δημοτῶναὐτοῦ Λακιαδῶν παρεσκευάζετο τῷ βουλο-μένῳ τὸ δεῖπνον. αὐτῷ δὲ νεανίσκοι παρεί-ποντο συνήθεις ἀμπεχόμενοι καλῶς, ὧνἕκαστος, εἴ τις συντύχοι τῷ Κίμωνι τῶνἀστῶν πρεσβύτερος ἠμφιεσμένος ἐνδεῶς,διημείβετο πρὸς αὐτὸν τὰ ἱμάτια· καὶ τὸγινόμενον ἐφαίνετο σεμνόν. οἱ δ᾽ αὐτοὶ καὶνόμισμα κομίζοντες ἄφθονον παριστάμενοιτοῖς κομψοῖς τῶν πενήτων ἐν ἀγορᾷ σιωπῇτῶν κερματίων ἐνέβαλλον εἰς τὰς χεῖρας.ὧν δὴ καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς ἐν Ἀρχι-

26

τῶν Ἀθηναίων ἄνδρες ἀγαθοὶ καὶ τοῖςἀξιώμασι πρῶτοι καὶ διαπρεπεῖς ἔπεσον.πολλῷ δ᾽ ἀγῶνι τρεψάμενοι τοὺς βαρ-βάρους ἔκτεινον, εἶτα ᾕρουν αὐτούς τε καὶσκηνὰς παντοδαπῶν χρημάτων γεμούσας.Κίμων δ᾽ ὥσπερ ἀθλητὴς δεινὸς ἡμέρᾳ μιᾷδύο καθῃρηκὼς ἀγωνίσματα, καὶ τὸ μὲν ἐνΣαλαμῖνι πεζομαχίᾳ, τὸ δ᾽ ἐν Πλαταιαῖςναυμαχίᾳ παρεληλυθὼς τρόπαιον, ἐπηγω-νίσατο ταῖς νίκαις, καὶ τὰς ὀγδοήκονταΦοινίσσας τριήρεις, αἳ τῆς μάχης ἀπελεί-φθησαν, Ὕδρῳ προσβεβληκέναι πυθόμε-νος διὰ τάχους ἔπλευσεν, οὐδὲν εἰδότωνβέβαιον οὔπω περὶ τῆς μείζονος δυνάμεωςτῶν στρατηγῶν, ἀλλὰ δυσπίστως ἔτι καὶμετεώρως ἐχόντων· ᾗ καὶ μᾶλλον ἐκπλα-γέντες ἀπώλεσαν τὰς ναῦς ἁπάσας, καὶτῶν ἀνδρῶν οἱ πλεῖστοι συνδιεφθάρησαν.τοῦτο τὸ ἔργον οὕτως ἐταπείνωσε τὴνγνώμην τοῦ βασιλέως, ὥστε συνθέσθαι τὴνπεριβόητον εἰρήνην ἐκείνην, ἵππου μὲν

35

Λεύκολλος δὲ τῇ παρασκευῇ χρόνον οὐ δι-δούς, Μουρήναν μὲν ἐξέπεμψεν <ἐν>οχλή-σοντα καὶ περικόψοντα τοὺς ἀθροιζομένουςπρὸς τὸν Τιγράνην, Σεξτίλιον δὲ πάλινἈράβων χεῖρα μεγάλην ἀνείρξοντα βασιλεῖπροσιοῦσαν. ὁμοῦ δὲ Σεξτίλιος μὲν ἐπιπε-σὼν στρατόπεδον ποιουμένοις τοῖς Ἄραψιτοὺς πλείστους διέφθειρε, Μουρήνας δ'ἑπόμενος Τιγράνῃ, τραχὺν αὐλῶνα καὶστενόπορον στρατῷ μακρῷ διεκβάλλοντι,καιροῦ παρασχόντος ἐπιτίθεται, καὶ φεύγειμὲν αὐτὸς Τιγράνης, προέμενος τὴν ἀπο-σκευὴν ἅπασαν, ἀποθνῄσκουσι δὲ πολλοὶκαὶ πλείονες ἁλίσκονται τῶν Ἀρμενίων.[26] Οὕτω δὲ τούτων προχωρούντων, ἄραςὁ Λεύκολλος ἐπορεύετο πρὸς Τιγρανόκερ-τα, καὶ περιστρατοπεδεύσας ἐπολιόρκειτὴν πόλιν. ἦσαν δ' ἐν αὐτῇ πολλοὶ μὲν Ἕλ-ληνες τῶν ἀναστάτων ἐκ Κιλικίας, πολλοὶδὲ βάρβαροι τοῖς Ἕλλησιν ὅμοια πεπον-θότες, Ἀδιαβηνοὶ καὶ Ἀσσύριοι καὶ Γορδυ-

122

περιέστησεν ἀπορίαν. ἐπεὶ δὲ προκαλούμε-νος εἰς μάχην αὐτούς, περιταφρεύων τὸνχάρακα καὶ πορθῶν ἐν ὄψει τὴν χώραν,οὐκ ἐκίνει πεπληγότας πολλάκις, ἀναστὰςἐβάδιζεν ἐπ' Ἀρτάξατα τὸ Τιγράνου βασί-λειον, ὅπου καὶ παῖδες αὐτῷ νήπιοι καὶ γα-μεταὶ γυναῖκες ἦσαν, οὐκ ἂν οἰόμενος ἀμα-χεὶ προήσεσθαι ταῦτα τὸν Τιγράνην. λέγε-ται δ' Ἀννίβαν τὸν Καρχηδόνιον, Ἀντιόχουκαταπολεμηθέντος ὑπὸ Ῥωμαίων, μετα-βάντα πρὸς Ἀρτάξαν τὸν Ἀρμένιον ἄλλωντε πολλῶν εἰσηγητὴν καὶ διδάσκαλον αὐτῷγενέσθαι χρησίμων, καὶ τῆς χώρας κατα-μαθόντα τόπον εὐφυέστατον καὶ ἥδιστονἀργοῦντα καὶ παρορώμενον, σχῆμα πόλεωςἐν αὐτῷ προϋπογράψασθαι, καὶ τὸν Ἀρ-τάξαν ἐπαγαγόντα δεῖξαι καὶ παρορμῆσαιπρὸς τὸν οἰκισμόν. ἡσθέντος δὲ τοῦ βασι-λέως καὶ δεηθέντος ὅπως αὐτὸς ἐπιστατή-σῃ τοῦ ἔργου, μέγα τι καὶ πάγκαλον χρῆμαπόλεως ἀναστῆναι, καὶ γενομένην ἐπώνυ-

139

ἀποστρέφοντες ἐξέπιπτον οἱ πρῶτοι καὶκατέφευγον εἰς τὸ πεζὸν ἐγγὺς παρατεταγ-μένον, οἱ δὲ καταλαμβανόμενοι διεφθείρο-ντο μετὰ τῶν νεῶν. ᾧ καὶ δῆλόν ἐστιν, ὅτιπάμπολλαί τινες αἱ πεπληρωμέναι τοῖςβαρβάροις νῆες ἦσαν, ὅτε πολλῶν μέν, ὡςεἰκός, ἐκφυγουσῶν, πολλῶν δὲ συντριβει-σῶν, ὅμως αἰχμαλώτους διακοσίας ἔλαβονοἱ Ἀθηναῖοι.[13] τῶν δὲ πεζῶν ἐπικαταβάντων πρὸςτὴν θάλασσαν μέγα μὲν ἔργον ἐφαίνετο τῷΚίμωνι τὸ βιάζεσθαι τὴν ἀπόβασιν καὶκεκμηκότας ἀκμῆσι καὶ πολλαπλασίοιςἐπάγειν τοὺς Ἕλληνας, ὅμως δὲ ῥώμῃ καὶφρονήματι τοῦ κρατεῖν ὁρῶν ἐπηρμένουςκαὶ προθύμους ὁμόσε χωρεῖν τοῖς βαρ-βάροις, ἀπεβίβαζε τοὺς ὁπλίτας ἔτι θερμο-ὺς τῷ κατὰ τὴν ναυμαχίαν ἀγῶνι μετὰκραυγῆς καὶ δρόμου προσφερομένους. ὑπο-στάντων δὲ τῶν Περσῶν καὶ δεξαμένωνοὐκ ἀγεννῶς κρατερὰ μάχη συνέστη· καὶ

34

λόχοις ἔοικε μεμνῆσθαι διὰ τούτων·κἀγὼ γὰρ ηὔχουν Μητρόβιος ὁ γραμματε-ὺςσὺν ἀνδρὶ θείῳ καὶ φιλοξενωτάτῳκαὶ πάντ᾽ ἀρίστῳ τῶν Πανελλήνων πρὸτοῦΚίμωνι λιπαρὸν γῆρας εὐωχούμενοςαἰῶνα πάντα συνδιατρίψειν. ὁ δὲλιπὼν βέβηκε πρότερος.ἔτι τοίνυν Γοργίας μὲν ὁ Λεοντῖνός φησιτὸν Κίμωνα τὰ χρήματα κτᾶσθαι μὲν ὡςχρῷτο, χρῆσθαι δὲ ὡς τιμῷτο, Κριτίας δὲτῶν τριάκοντα γενόμενος ἐν ταῖς ἐλεγείαιςεὔχεται·πλοῦτον μὲν Σκοπαδῶν, μεγαλοφροσύνηνδὲ Κίμωνος,νίκας δ᾽ Ἀρκεσίλα τοῦ Λακεδαιμονίου.καίτοι Λίχαν γε τὸν Σπαρτιάτην ἀπ᾽ οὐδε-νὸς ἄλλου γινώσκομεν ἐν τοῖς Ἕλλησινὀνομαστὸν γενόμενον ἢ ὅτι τοὺς ξένους ἐνταῖς γυμνοπαιδίαις ἐδείπνιζεν· ἡ δὲ Κίμω-

27

Πόντον ἔρημον ἀπολιπόντες. ταῦτα πρὸςΛεύκολλον ἀπαγγελθέντα καὶ τοὺς ἐκεῖπροσδιέφθειρε στρατιώτας, ἤδη μὲν ὑπὸπλούτου καὶ τρυφῆς βαρεῖς γεγονόταςπρὸς τὴν στρατείαν καὶ σχολῆς δεομένους,ὡς δὲ τὴν ἐκείνων ἐπύθοντο παρρησίαν, ἄν-δρας αὐτοὺς ἀπεκάλουν καὶ μιμητέον αὐτο-ὺς ἔφασαν εἶναι· πολλὰ γὰρ αὐτοῖς ἄξιασωτηρίας καὶ ἀναπαύσεως κατειργάσθαι.[31] Τοιούτων δὲ καὶ πονηροτέρων ἔτιλόγων αἰσθόμενος ὁ Λεύκολλος τὴν ἐπὶΠάρθους στρατείαν ἀφῆκεν, αὖθις δ' ἐπὶτὸν Τιγράνην ἐβάδιζε θέρους ἀκμάζοντος,καὶ τὸν Ταῦρον ὑπερβαλὼν ἠθύμησε χλω-ρῶν τῶν πεδίων ἐκφανέντων· τοσοῦτον αἱὧραι διὰ τὴν ψυχρότητα τοῦ ἀέρος ὑστερί-ζουσιν. οὐ μὴν ἀλλὰ καταβὰς καὶ δὶς ἢ τρὶςἀνατολμήσαντας ἐπ' αὐτὸν τοὺς Ἀρμενίουςτρεψάμενος, ἀδεῶς ἐπόρθει τὰς κώμας, καὶτὸν παρεσκευασμένον τῷ Τιγράνῃ σῖτονἐξαιρῶν, ἣν αὐτὸς ἐφοβεῖτο τοῖς πολεμίοις

138

ηνοὶ καὶ Καππάδοκες, ὧν κατασκάψας τὰςπατρίδας, αὐτοὺς δὲ κομίσας ἐκεῖ κατοικε-ῖν ἠνάγκασεν. ἦν δὲ καὶ χρημάτων ἡ πόλιςμεστὴ καὶ ἀναθημάτων, παντὸς ἰδιώτουκαὶ δυνάστου τῷ βασιλεῖ συμφιλοτιμου-μένου πρὸς αὔξησιν καὶ κατασκευὴν τῆςπόλεως. διὸ καὶ συντόνως ἐπολιόρκει [ὁ]Λεύκολλος αὐτήν, οὐκ ἀνέξεσθαι τὸν Τι-γράνην οἰόμενος, ἀλλὰ καὶ παρὰ γνώμηνὑπ' ὀργῆς καταβήσεσθαι διαμαχούμενον·ὀρθῶς οἰόμενος. πολλὰ δὲ Μιθριδάτηςἀπηγόρευσεν, ἀγγέλους πέμπων καὶ γράμ-ματα, μὴ συνάπτειν μάχην, ἀλλὰ τοῖς ἱπ-πεῦσι περικόπτειν τὴν ἀγοράν· πολλὰ δὲΤαξίλης ἥκων παρ' αὐτοῦ καὶ συστρατεύ-ων ἐδεῖτο τοῦ βασιλέως φυλάττεσθαι καὶφεύγειν ὡς ἄμαχον πρᾶγμα τὰ Ῥωμαίωνὅπλα. καὶ τά γε πρῶτα πρᾴως ἤκουε τού-των. ἐπεὶ δὲ πανστρατιᾷ μὲν αὐτῷ συνῆλ-θον Ἀρμένιοι καὶ Γορδυηνοί, πανστρατιᾷδὲ Μήδους καὶ Ἀδιαβηνοὺς ἄγοντες οἱ βα-

123

νος ἀφθονία καὶ τὴν παλαιὰν τῶν Ἀθηναί-ων φιλοξενίαν καὶ φιλανθρωπίαν ὑπερέβα-λεν. οἱ μὲν γάρ, ἐφ᾽ οἷς ἡ πόλις μέγα φρο-νεῖ δικαίως, τό τε σπέρμα τῆς τροφῆς εἰςτοὺς Ἕλληνας ἐξέδωκαν ὑδάτων τε πηγαί-ων ... καὶ πυρὸς ἔναυσιν χρῄζουσιν ἀν-θρώποις ἐδίδαξαν, ὁ δὲ τὴν μὲν οἰκίαν τοῖςπολίταις πρυτανεῖον ἀποδείξας κοινόν, ἐνδὲ τῇ χώρᾳ καρπῶν ἑτοίμων ἀπαρχὰς καὶὅσα ὧραι καλὰ φέρουσι χρῆσθαι καὶ λαμ-βάνειν ἅπαντα τοῖς ξένοις παρέχων,τρόπον τινὰ τὴν ἐπὶ Κρόνου μυθολογου-μένην κοινωνίαν εἰς τὸν βίον αὖθις κα-τῆγεν. οἱ δὲ ταῦτα κολακείαν ὄχλου καὶδημαγωγίαν εἶναι διαβάλλοντες ὑπὸ τῆςἄλλης ἐξηλέγχοντο τοῦ ἀνδρὸς προαιρέσε-ως ἀριστοκρατικῆς καὶ Λακωνικῆς οὔσης,ὅς γε καὶ Θεμιστοκλεῖ πέρα τοῦ δέοντοςἐπαίροντι τὴν δημοκρατίαν ἀντέβαινε μετ᾽Ἀριστείδου, καὶ πρὸς Ἐφιάλτην ὕστερονχάριτι τοῦ δήμου καταλύοντα τὴν ἐξ Ἀρεί-

28

δέκα τάλαντα δόντες ἀκολουθῶσι καὶ συ-στρατεύωσιν ἐπὶ τοὺς βαρβάρους.ἔφορος μὲν οὖν Τιθραύστην φησὶ τῶν βασι-λικῶν νεῶν ἄρχειν καὶ τοῦ πεζοῦ Φερεν-δάτην, Καλλισθένης δ᾽ Ἀριομάνδην τὸνΓωβρύου κυριώτατον ὄντα τῆς δυνάμεωςπαρὰ τὸν Εὐρυμέδοντα ταῖς ναυσὶ παρορ-μεῖν, οὐκ ὄντα μάχεσθαι τοῖς Ἕλλησιπρόθυμον, ἀλλὰ προσδεχόμενον ὀγδοήκο-ντα ναῦς Φοινίσσας ἀπὸ Κύπρου προσπλε-ούσας.ταύτας φθῆναι βουλόμενος ὁ Κίμων ἀνή-χθη, βιάζεσθαι παρεσκευασμένος, ἂνἑκόντες μὴ ναυμαχῶσιν. οἱ δὲ πρῶτον μέν,ὡς μὴ βιασθεῖεν, εἰς τὸν ποταμὸν εἰσωρμί-σαντο, προσφερομένων δὲ τῶν Ἀθηναίωνἀντεξέπλευσαν, ὡς ἱστορεῖ Φανόδημος,ἑξακοσίαις ναυσίν, ὡς δ᾽ Ἔφορος, πεντή-κοντα καὶ τριακοσίαις. ἔργον δὲ κατὰ γοῦντὴν θάλατταν οὐδὲν ὑπ᾽ αὐτῶν ἐπράχθητῆς δυνάμεως ἄξιον, ἀλλ᾽ εὐθὺς εἰς τὴν γῆν

33

σιλεῖς παρῆσαν, ἧκον δὲ πολλοὶ μὲν ἀπὸτῆς ἐν Βαβυλῶνι θαλάσσης Ἄραβες, πολ-λοὶ δ' ἀπὸ τῆς Κασπίας Ἀλβανοὶ καὶ Ἴβη-ρες Ἀλβανοῖς προσοικοῦντες, οὐκ ὀλίγοι δὲτῶν περὶ τὸν Ἀράξην νεμομένων ἀβασίλευ-τοι χάριτι καὶ δώροις πεισθέντες ἀπήντη-σαν, ἐλπίδων δὲ καὶ θράσους καὶ βαρβαρι-κῶν ἀπειλῶν μεστὰ μὲν ἦν τὰ συμπόσιατοῦ βασιλέως, μεστὰ δὲ τὰ συμβούλια, πα-ρεκινδύνευσε μὲν ὁ Ταξίλης ἀποθανεῖν,ὑπεναντιούμενος τῇ γνώμῃ τῆς μάχης,ἐδόκει δὲ καὶ Μιθριδάτης φθονῶν ἀπο-τρέπειν μεγάλου κατορθώματος. ὅθεν οὐδ'ἀνέμεινεν αὐτὸν ὁ Τιγράνης, μὴ μετάσχοιτῆς δόξης, ἀλλ' ἐχώρει παντὶ τῷ στρατῷ,σφόδρα δυσφορῶν ὡς λέγεται πρὸς τοὺςφίλους, ὅτι πρὸς Λεύκολλον αὐτῷ μόνον,οὐ πρὸς ἅπαντας ὁ ἀγὼν ἔσοιτο τοὺς Ῥω-μαίων στρατηγοὺς ἐν ταὐτῷ γενομένους.καὶ οὐ παντάπασιν ἦν τὸ θράσος αὐτοῦ μα-νιῶδες οὐδ' ἄλογον, ἔθνη τοσαῦτα καὶ βα-

124

ρίζοντα τῇ γνώμῃ καὶ μισθὸν αἰτοῦντακρύφα τοῦ συμμαχῆσαι τῷ Τιγράνῃ τὴνΜεσοποταμίαν. ὡς οὖν ταῦθ' ὁ Λεύκολλοςᾔσθετο, Τιγράνην μὲν ἔγνω καὶ Μιθρι-δάτην παρελθεῖν ὥσπερ ἀνταγωνιστὰςἀπειρηκότας, ἀποπειρᾶσθαι δὲ τῆς Πάρ-θων δυνάμεως καὶ στρατεύειν ἐπ' αὐτούς,καλὸν ἡγούμενος μιᾷ ῥύμῃ πολέμου τρεῖςἐφεξῆς ὥσπερ ἀθλητὴς βασιλεῖς καταπα-λαῖσαι καὶ διὰ τριῶν τῶν ὑπὸ τὸν ἥλιον με-γίστων ἡγεμονιῶν ἀήττητος καὶ νικῶν διε-ξελθεῖν. ἔπεμψεν οὖν εἰς Πόντον τοῖς περὶΣωρνάτιον ἡγεμόσιν, ἐπιστείλας ἄγειν τὴνἐκεῖ στρατιὰν πρὸς αὐτόν, ὡς ἐκ τῆς Γορ-δυηνῆς ἀναβησόμενος. οἱ δὲ καὶ πρότερονχαλεποῖς χρώμενοι καὶ δυσπειθέσι τοῖςστρατιώταις, τότε παντελῶς ἀπεκάλυψαναὐτῶν τὴν ἀκολασίαν, οὐδενὶ τρόπῳ πειθο-ῦς οὐδ' ἀνάγκης εὑρόμενοι προσαγαγέσθαι,μαρτυρομένους καὶ βοῶντας ὡς οὐδ'αὐτόθι μενοῦσιν, ἀλλ' οἰχήσονται τὸν

137

καὶ βουλόμενος αὐτοῖς ἄπλουν καὶ ἀνέμβα-τον ὅλως ὑπὸ φόβου τὴν ἐντὸς Χελιδονίωνποιήσασθαι θάλατταν, ὥρμησεν ἄρας ἀπὸΚνίδου καὶ Τριοπίου διακοσίαις τριήρεσι,πρὸς μὲν τάχος ἀπ᾽ ἀρχῆς καὶ περιαγωγὴνὑπὸ Θεμιστοκλέους ἄριστα κατεσκευα-σμέναις, ἐκεῖνος δὲ τότε καὶ πλατυτέραςἐποίησεν αὐτὰς καὶ διάβασιν τοῖς κατα-στρώμασιν ἔδωκεν, ὡς ἂν ὑπὸ πολλῶνὁπλιτῶν μαχιμώτεραι προσφέροιντο τοῖςπολεμίοις. ἐπιπλεύσας δὲ τῇ πόλει τῶνΦασηλιτῶν, Ἑλλήνων μὲν ὄντων, οὐ δεχο-μένων δὲ τὸν στόλον οὐδὲ βουλομένων ἀφί-στασθαι βασιλέως, τήν τε χώραν κακῶςἐποίει καὶ προσέβαλλε τοῖς τείχεσιν. οἱ δὲΧῖοι συμπλέοντες αὐτῷ, πρὸς δὲ τοὺς Φα-σηλίτας ἐκ παλαιοῦ φιλικῶς ἔχοντες, ἅμαμὲν τὸν Κίμωνα κατεπράϋνον, ἅμα δὲ το-ξεύοντες ὑπὲρ τὰ τείχη βιβλίδια προσκεί-μενα τοῖς ὀϊστοῖς ἐξήγγελλον τοῖς Φασηλί-ταις. τέλος δὲ διήλλαξεν αὐτούς, ὅπως

32

ου πάγου βουλὴν διηνέχθη, λημμάτων δὲδημοσίων τοὺς ἄλλους πλὴν Ἀριστείδουκαὶ Ἐφιάλτου πάντας ἀναπιμπλαμένουςὁρῶν, αὑτὸν ἀδέκαστον καὶ ἄθικτον ἐκ τῇπολιτείᾳ δωροδοκίας καὶ πάντα προῖκα καὶκαθαρῶς πράττοντα καὶ λέγοντα διὰτέλους παρέσχε.λέγεταί γέ τοι Ῥοισάκην τινὰ βάρβαρονἀποστάτην βασιλέως ἐλθεῖν μετὰ χρη-μάτων πολλῶν εἰς Ἀθήνας, καὶ σπαρατ-τόμενον ὑπὸ τῶν συκοφαντῶν καταφυγεῖνπρὸς Κίμωνα, καὶ θεῖναι παρὰ τὴν αὔλειοναὐτοῦ φιάλας δύο, τὴν μὲν ἀργυρείωνἐμπλησάμενον Δαρεικῶν, τὴν δὲ χρυσῶν·ἰδόντα δὲ τὸν Κίμωνα καὶ μειδιάσαντα πυ-θέσθαι τοῦ ἀνθρώπου, πότερον αἱρεῖται Κί-μωνα μισθωτὸν ἢ φίλον ἔχειν· τοῦ δὲ φή-σαντος φίλον "οὐκοῦν," φάναι, "ταῦτ᾽ ἄπιθιμετὰ σεαυτοῦ κομίζων· χρήσομαι γὰραὐτοῖς ὅταν δέωμαι φίλος γενόμενος."[11] ἐπεὶ δ᾽ οἱ σύμμαχοι τοὺς φόρους μὲν

29

Ζαρβιηνοῦ, καὶ πυρὰν ἐσθῆτι καὶ χρυσῷβασιλικῷ καὶ τοῖς ἀπὸ Τιγράνου κοσμήσαςλαφύροις αὐτὸς παρὼν ὑφῆψε, καὶ χοὰςἐπήνεγκε μετὰ φίλων καὶ οἰκείων τοῦ ἀν-δρός, ἑταῖρον ἑαυτοῦ καὶ Ῥωμαίων σύμμα-χον ἀνακαλούμενος. ἐκέλευσε δὲ καὶ μνη-μεῖον ἀπὸ χρημάτων αὐτῷ συχνῶν γε-νέσθαι· πάμπολλα γὰρ εὑρέθη καὶ χρυσὸςκαὶ ἄργυρος ἐν τοῖς τοῦ Ζαρβιηνοῦ βασι-λείοις, σίτου δ' ἀπέκειντο μυριάδες τρια-κόσιαι μεδίμνων, ὥστε καὶ τοὺς στρα-τιώτας ὠφελεῖσθαι καὶ τὸν Λεύκολλον θαυ-μάζεσθαι, ὅτι δραχμὴν μίαν ἐκ τοῦ δημοσί-ου ταμιείου μὴ λαβὼν αὐτὸν ἐξ αὑτοῦ δι-ῴκει τὸν πόλεμον.[30] Ἐνταῦθα καὶ παρὰ τοῦ Πάρθων βασι-λέως ἧκε πρεσβεία παρ' αὐτόν, εἰς φιλίανπροκαλουμένου καὶ συμμαχίαν. ἦν δ'ἀσμένῳ ταῦτα τῷ Λευκόλλῳ, καὶ πάλινἀντέπεμψε παρ' ἑαυτοῦ πρέσβεις πρὸς τὸνΠάρθον, οἳ κατεφώρασαν αὐτὸν ἐπαμφοτε-

136

σιλεῖς ἑπομένους καὶ φάλαγγας ὁπλιτῶνκαὶ μυριάδας ἱππέων ἀποβλέποντος. το-ξότας μὲν γὰρ καὶ σφενδονήτας δισμυρίουςἦγεν, ἱππεῖς δὲ πεντακισμυρίους καὶ πε-ντακισχιλίους, ὧν ἑπτακισχίλιοι καὶ μύριοικατάφρακτοι ἦσαν, ὡς Λεύκολλος ἔγραψεπρὸς τὴν σύγκλητον, ὁπλιτῶν δέ, τῶν μὲνεἰς σπείρας, τῶν δ' εἰς φάλαγγας συντεταγ-μένων, πεντεκαίδεκα μυριάδας, ὁδοποιοὺςδὲ καὶ γεφυρωτὰς καὶ καθαρτὰς ποταμῶνκαὶ ὑλοτόμους καὶ τῶν ἄλλων χρειῶν ὑπη-ρέτας τρισμυρίους καὶ πεντακισχιλίους, οἳτοῖς μαχομένοις ἐπιτεταγμένοι κατόπινὄψιν ἅμα καὶ ῥώμην παρεῖχον.[27] Ὡς δ' ὑπερβαλὼν τὸν Ταῦρον ἄθρουςκατεφάνη καὶ κατεῖδε πρὸς τοῖς Τιγρανο-κέρτοις ἐπικαθήμενον τὸ στράτευμα τῶνῬωμαίων, ὁ μὲν ἐν τῇ πόλει βάρβαρος ὅμι-λος ὀλολυγῇ καὶ κρότῳ τὴν ὄψιν ἐδέξατο,καὶ τοῖς Ῥωμαίοις ἀπὸ τῶν τειχῶν ἀπειλο-ῦντες ἐδείκνυσαν τοὺς Ἀρμενίους· Λευκόλ-

125

ἐτέλουν, ἄνδρας δὲ καὶ ναῦς ὡς ἐτάχθησανοὐ παρεῖχον, ἀλλ᾽ ἀπαγορεύοντες ἤδη πρὸςτὰς στρατείας, καὶ πολέμου μὲν οὐδὲν δε-όμενοι, γεωργεῖν δὲ καὶ ζῆν καθ᾽ ἡσυχίανἐπιθυμοῦντες, ἀπηλλαγμένων τῶν βαρ-βάρων καὶ μὴ διοχλούντων, οὔτε τὰς ναῦςἐπλήρουν οὔτ᾽ ἄνδρας ἀπέστελλον, οἱ μὲνἄλλοι στρατηγοὶ τῶν Ἀθηναίων προση-νάγκαζον αὐτοὺς ταῦτα ποιεῖν καὶ τοὺς ἐλ-λείποντας ὑπάγοντες δίκαις καὶ κολάζο-ντες ἐπαχθῆ τὴν ἀρχὴν καὶ λυπηρὰν ἐποί-ουν, Κίμων δὲ τὴν ἐναντίαν ὁδὸν ἐν τῇστρατηγίᾳ πορευόμενος βίαν μὲν οὐδενὶτῶν Ἑλλήνων προσῆγε, χρήματα δὲ λαμ-βάνων παρὰ τῶν οὐ βουλομένων στρατεύε-σθαι καὶ ναῦς κενάς, ἐκείνους εἴα δελεαζο-μένους τῇ σχολῇ περὶ τὰ οἰκεῖα διατρίβειν,γεωργοὺς καὶ χρηματιστὰς ἀπολέμους ἐκπολεμικῶν ὑπὸ τρυφῆς καὶ ἀνοίας γινο-μένους, τῶν δ᾽ Ἀθηναίων ἀνὰ μέρος πολλο-ὺς ἐμβιβάζων καὶ διαπονῶν ταῖς στρατεί-

30

αις ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ τοῖς παρὰ τῶν συμ-μάχων μισθοῖς καὶ χρήμασι δεσπόταςαὐτῶν τῶν διδόντων ἐποίησε. πλέονταςγὰρ αὐτοὺς συνεχῶς καὶ διὰ χειρὸς ἔχο-ντας ἀεὶ τὰ ὅπλα καὶ τρεφομένους καὶἀσκοῦντας ἐκ τῆς αὐτῶν ἀστρατείας ἐθι-σθέντες φοβεῖσθαι καὶ κολακεύειν, ἔλαθονἀντὶ συμμάχων ὑποτελεῖς καὶ δοῦλοι γεγο-νότες.[12] καὶ μὴν αὐτοῦ γε τοῦ μεγάλου βασι-λέως οὐδεὶς ἐταπείνωσε καὶ συνέστειλε τὸφρόνημα μᾶλλον ἢ Κίμων. οὐ γὰρ ἀνῆκενἐκ τῆς Ἑλλάδος ἀπηλλαγμένον, ἀλλ᾽ὥσπερ ἐκ ποδὸς διώκων, πρὶν διαπνεῦσαικαὶ στῆναι τοὺς βαρβάρους, τὰ μὲν ἐπόρθεικαὶ κατεστρέφετο, τὰ δὲ ἀφίστη καὶ προ-σήγετο τοῖς Ἕλλησιν, ὥστε τὴν ἀπ᾽ Ἰωνί-ας Ἀσίαν ἄχρι Παμφυλίας παντάπασι Περ-σικῶν ὅπλων ἐρημῶσαι. πυθόμενος δὲ τοὺςβασιλέως στρατηγοὺς μεγάλῳ στρατῷ καὶναυσὶ πολλαῖς ἐφεδρεύειν περὶ Παμφυλίαν,

31

λῳ δὲ σκοποῦντι περὶ τῆς μάχης οἱ μὲνἄγειν ἐπὶ Τιγράνην ἐάσαντα τὴν πολιορκί-αν συνεβούλευον, οἱ δὲ μὴ καταλιπεῖν ὀπί-σω πολεμίους τοσούτους μηδ' ἀνεῖναι τὴνπολιορκίαν. ὁ δ' εἰπὼν ἑκατέρους μὲν οὐκὀρθῶς, ἀμφοτέρους δὲ καλῶς παραινεῖν,διεῖλε τὴν στρατιάν, καὶ Μουρήναν μὲνἑξακισχιλίους ἔχοντα πεζοὺς ἐπὶ τῆς πο-λιορκίας ἀπέλιπεν, αὐτὸς δὲ τέσσαρας καὶεἴκοσι σπείρας ἀναλαβών, ἐν αἷς οὐ πλείο-νες ἦσαν μυρίων ὁπλιτῶν, καὶ τοὺς ἱππεῖςἅπαντας καὶ σφενδονήτας καὶ τοξότας περὶχιλίους ἐχώρει. καὶ παρὰ τὸν ποταμὸν ἐνπεδίῳ μεγάλῳ καταστρατοπεδεύσας, πα-ντάπασι μικρὸς ἐφάνη Τιγράνῃ, καὶ τοῖςκολακεύουσιν αὐτὸν διατριβὴν παρεῖχεν. οἱμὲν γὰρ ἔσκωπτον, οἱ δ' ὑπὲρ τῶν λαφύρωνἐν παιδιᾷ διεβάλλοντο κλῆρον, τῶν δὲστρατηγῶν καὶ βασιλέων ἕκαστος ᾐτεῖτοπροσιὼν αὐτοῦ μόνου γενέσθαι τὸ ἔργον,ἐκεῖνον δὲ καθέζεσθαι θεατήν. βουλόμενος

126

θρωπίας ἐπαίνων ὀρεγομένῳ μᾶλλον ἢ τῶνἐπὶ τοῖς πολεμικοῖς κατορθώμασιν. ἐκεί-νων μὲν γὰρ οὐκ ὀλίγον ἡ στρατιὰ καὶ πλε-ῖστον ἡ τύχη μετεῖχε, ταῦτα δ' ἦν ἡμέρουψυχῆς καὶ πεπαιδευμένης ἐπίδειξις, οἷς ὁΛεύκολλος τότε χωρὶς ὅπλων ἐχειροῦτοτοὺς βαρβάρους. καὶ γὰρ Ἀράβων βασιλεῖςἧκον πρὸς αὐτὸν ἐγχειρίζοντες τὰ σφέτε-ρα, καὶ τὸ Σωφηνῶν ἔθνος προσεχώρει. τὸδὲ Γορδυηνῶν οὕτω διέθηκεν, ὥστε βούλε-σθαι τὰς πόλεις ἐκλιπόντας ἀκολουθεῖνἐκείνῳ μετὰ παίδων καὶ γυναικῶν ἐθελο-ντὰς ἐξ αἰτίας τοιᾶσδε. Ζαρβιηνὸς γὰρ ὁτῶν Γορδυηνῶν βασιλεὺς ὥσπερ εἴρηται δι'Ἀππίου κρύφα Λευκόλλῳ διείλεκτο περὶσυμμαχίας, τὴν Τιγράνου τυραννίδα βαρυ-νόμενος· μηνυθεὶς δ' ἀπεσφάγη, καὶ παῖδεςαὐτοῦ καὶ γυνὴ συναπώλοντο, πρὶν ἢ Ῥω-μαίους εἰς Ἀρμενίαν ἐμβαλεῖν. τούτων οὐκἠμνημόνησεν ὁ Λεύκολλος, ἀλλὰ παρελθὼνεἰς τὴν Γορδυηνῶν, ταφὰς προὔθετο τοῦ

135

φανέντων, αὐτὸς δὲ διασωθεὶς κατήγετολαμπρῶς εἰς Ἀλεξάνδρειαν. ἀπήντησε γὰραὐτῷ σύμπας ὁ στόλος, ὥσπερ εἰώθει βα-σιλεῖ καταπλέοντι, κεκοσμημένος ἐκπρε-πῶς, καὶ τὸ μειράκιον ὁ Πτολεμαῖος ἄλληντε θαυμαστὴν ἐπεδείκνυτο φιλοφροσύνηνπρὸς αὐτόν, οἴκησίν τε καὶ δίαιταν ἐν τοῖςβασιλείοις ἔδωκεν, οὐδενός πω ξένουπρότερον ἡγεμόνος αὐτόθι καταχθέντος.δαπάνην δὲ καὶ σύνταξιν οὐχ ὅσην ἐδίδουτοῖς ἄλλοις, ἀλλὰ τετραπλῆν ἐκείνῳ παρε-ῖχεν, οὐ προσιεμένῳ τῶν ἀναγκαίων πλέονοὐδὲν οὐδὲ δῶρον λαβόντι, καίπερ ὀγδοή-κοντα ταλάντων ἄξια πέμψαντος αὐτῷ.λέγεται δὲ μήτ' εἰς Μέμφιν ἀναβῆναι μήτ'ἄλλο τῶν θαυμαζομένων ἐν Αἰγύπτῳ καὶπεριβοήτων ἱστορῆσαι· σχολάζοντος γὰρεἶναι ταῦτα θεατοῦ καὶ τρυφῶντος, οὐχ ὡςαὐτὸς ἐν ὑπαίθρῳ τὸν αὐτοκράτορα σκηνο-ῦντα παρὰ ταῖς ἐπάλξεσι τῶν πολεμίωνἀπολελοιπότος.

60

οὐδεὶς ἂν οὔτε τῶν πρότερον οὔτε τῶνὕστερον Ἑλλήνωνπαρῆλθε τὰς πράξεις.[16] ἦν μὲν οὖν ἀπ᾽ ἀρχῆς φιλολάκων· καὶτῶν γε παίδων τῶν διδύμων τὸν ἕτερονΛακεδαιμόνιον ὠνόμασε, τὸν δ᾽ ἕτερονἨλεῖον, ἐκ γυναικὸς αὐτῷ Κλειτορίας γε-νομένους, ὡς Στησίμβροτος ἱστορεῖ· διὸπολλάκις τὸν Περικλέα τὸ μητρῷον αὐτοῖςγένος ὀνειδίζειν. Διόδωρος δ᾽ ὁ Περιηγη-τὴς καὶ τούτους φησὶ καὶ τὸν τρίτον τῶνΚίμωνος υἱῶν Θεσσαλὸν ἐξ Ἰσοδίκης γε-γονέναι τῆς Εὐρυπτολέμου τοῦ Μεγα-κλέους. ηὐξήθη δ᾽ ὑπὸ τῶν Λακεδαιμονίωνἤδη τῷ Θεμιστοκλεῖ προσπολεμούντωνκαὶ τοῦτον ὄντα νέον ἐν Ἀθήναις μᾶλλονἰσχύειν καὶ κρατεῖν βουλομένων. οἱ δ᾽ Ἀθη-ναῖοι τὸ πρῶτον ἡδέως ἑώρων οὐ μικρὰτῆς πρὸς ἐκεῖνον εὐνοίας τῶν Σπαρτιατῶνἀπολαύοντες· αὐξανομένοις γὰρ αὐτοῖςκατ᾽ ἀρχὰς καὶ τὰ συμμαχικὰ πολυπραγ-μονοῦσιν οὐκ ἤχθοντο τιμῇ καὶ χάριτι τοῦ

41

τῇ πόλει θησαυροὺς παρελάμβανε, τὴν δὲπόλιν διαρπάσαι παρέδωκε τοῖς στρα-τιώταις, μετὰ τῶν ἄλλων χρημάτων ὀκτα-κισχίλια τάλαντα νομίσματος ἔχουσαν. χω-ρὶς δὲ τούτων ὀκτακοσίας δραχμὰς κατ'ἄνδρα διένειμεν ἀπὸ τῶν λαφύρων. πυνθα-νόμενος δὲ πολλοὺς ἐν τῇ πόλει κατει-λῆφθαι τῶν περὶ τὸν Διόνυσον τεχνιτῶν,οὓς ὁ Τιγράνης πανταχόθεν ἠθροίκει, μέλ-λων ἀναδεικνύναι τὸ κατεσκευασμένον ὑπ'αὐτοῦ θέατρον, ἐχρήσατο τούτοις πρὸςτοὺς ἀγῶνας καὶ τὰς θέας τῶν ἐπινικίων.τοὺς δ' Ἕλληνας εἰς τὰς αὐτῶν πατρίδαςἔπεμψε προσθεὶς ἐφόδια, καὶ τῶν βαρ-βάρων ὁμοίως τοὺς ἠναγκασμένους κατοι-κεῖν, ὥστε συνέβη μιᾶς πόλεως διαλυθεί-σης πολλὰς ἀνοικίζεσθαι πάλιν, κομιζο-μένας τοὺς αὑτῶν οἰκήτορας, ὑφ' ὧν ὡςεὐεργέτης ὁ Λεύκολλος καὶ κτίστης ἠγα-πᾶτο. Προὐχώρει δὲ καὶ τἆλλα κατ' ἀξίαντἀνδρί, τῶν ἀπὸ δικαιοσύνης καὶ φιλαν-

134

δέ τι καὶ αὐτὸς ὁ Τιγράνης χαρίεις εἶναικαὶ σκωπτικός, εἶπε τὸ θρυλούμενον· "εἰμὲν ὡς πρεσβευταί, πολλοὶ πάρεισιν· εἰ δ'ὡς στρατιῶται, ὀλίγοι." καὶ τότε μὲνοὕτως εἰρωνευόμενοι καὶ παίζοντες διε-τέλεσαν.Ἅμα δ' ἡμέρᾳ Λεύκολλος ὡπλισμένην τὴνδύναμιν ἐξῆγε, καὶ πρὸς ἕω μὲν ἦν τοῦ πο-ταμοῦ τὸ βαρβαρικὸν στράτευμα, τοῦ δὲῥεύματος ἀποστροφὴν λαμβάνοντος ἐπὶτὰς δύσεις, ᾗ μάλιστα περάσιμον ἦν, ἀντι-παρεξάγων τὴν δύναμιν καὶ σπεύδων, ἔδο-ξεν ἀποχωρεῖν τῷ Τιγράνῃ, καὶ καλέσαςτὸν Ταξίλην ἅμα γέλωτι "τοὺς ἀμάχους"ἔφη "Ῥωμαίων ὁπλίτας οὐχ ὁρᾷς φεύγο-ντας;" καὶ ὁ Ταξίλης "βουλοίμην ἄν" εἶπεν"ὦ βασιλεῦ γενέσθαι τι τῷ σῷ δαίμονι τῶνπαραλόγων, ἀλλ' οὔτ' ἐσθῆτα λαμπρὰν οἱἄνδρες λαμβάνουσιν ὁδοιποροῦντες, οὔτεθυρεοῖς ἐκκεκαθαρμένοις χρῶνται καὶκράνεσι γυμνοῖς, ὥσπερ νῦν τὰ σκύτινα

127

Κίμωνος. τὰ γὰρ πλεῖστα δι᾽ ἐκείνου τῶνἙλληνικῶν διεπράττετο, πρᾴως μὲν τοῖςσυμμάχοις, κεχαρισμένως δὲ τοῖς Λακε-δαιμονίοις ὁμιλοῦντος. ἔπειτα δυνατώτεροιγενόμενοι καὶ τὸν Κίμωνα τοῖς Σπαρ-τιάταις οὐκ ἠρέμα προσκείμενον ὁρῶντεςἤχθοντο. καὶ γὰρ αὐτὸς ἐπὶ παντὶ μεγαλύ-νων τὴν Λακεδαίμονα πρὸς Ἀθηναίους, καὶμάλιστα ὅτε τύχοι μεμφόμενος αὐτοῖς ἢπαροξύνων, ὥς φησι Στησίμβροτος, εἰώθειλέγειν· "ἀλλ᾽ οὐ Λακεδαιμόνιοί γε τοιο-ῦτοι." ὅθεν φθόνον ἑαυτῷ συνῆγε καὶ δυ-σμένειάν τινα παρὰ τῶν πολιτῶν.ἡ δ᾽ οὖν ἰσχύσασα μάλιστα κατ᾽ αὐτοῦ τῶνδιαβολῶν αἰτίαν ἔσχε τοιαύτην. Ἀρχι-δάμου τοῦ Ζευξιδάμου τέταρτον ἔτος ἐνΣπάρτῃ βασιλεύοντος ὑπὸ σεισμοῦ μεγί-στου δὴ τῶν μνημονευομένων πρότερον ἥτε χώρα τῶν Λακεδαιμονίων χάσμασινἐνώλισθε πολλοῖς καὶ τῶν Ταϋγέτων τινα-χθέντων κορυφαί τινες ἀπεῤῥάγησαν, αὐτὴ

42

Ῥοδιακαῖς, πρὸς μέγα πέλαγος καὶ ναῦςπολεμίας πανταχόσε τῷ κρατεῖν πολλὰςδιαφερομένας παραβαλλόμενος. οὐ μὴνἀλλὰ καὶ Κρήτην κατάρας ὠκειώσατο, καὶΚυρηναίους καταλαβὼν ἐκ τυραννίδων συ-νεχῶν καὶ πολέμων ταραττομένους ἀνέλα-βε, καὶ κατεστήσατο τὴν πολιτείαν Πλα-τωνικῆς τινος φωνῆς ἀναμνήσας τὴν πόλιν,ἣν ἐκεῖνος ἀπεθέσπισε πρὸς αὐτούς· δεο-μένων γὰρ ὡς ἔοικεν ὅπως τε νόμουςγράψῃ καὶ τὸν δῆμον αὐτῶν εἰς τύπον τινὰκαταστήσῃ πολιτείας σώφρονος, ἔφη χαλε-πὸν εἶναι Κυρηναίοις οὕτως εὐτυχοῦσι νο-μοθετεῖν· οὐδὲν γὰρ ἀνθρώπου δυσαρ-κτότερον εὖ πράσσειν δοκοῦντος, οὐδ' αὖπάλιν δεκτικώτερον ἐπιστασίας συστα-λέντος ὑπὸ τῆς τύχης. ὃ καὶ τότε Κυρηναί-ους νομοθετοῦντι Λευκόλλῳ πρᾴους πα-ρέσχεν.Ἐκεῖθεν δ' ἀναχθεὶς ἐπ' Αἰγύπτου, τὰ πλε-ῖστα τῶν σκαφῶν ἀπέβαλε πειρατῶν ἐπι-

59

τῶν ὅπλων σκεπάσματα περισπάσαντες,ἀλλὰ μαχουμένων ἐστὶν ἡ λαμπρότης αὕτηκαὶ βαδιζόντων ἤδη πρὸς τοὺς πολεμίους."ταῦτα λέγοντος ἔτι τοῦ Ταξίλου, καταφα-νὴς ἦν <ὁ> πρῶτος ἀετὸς ἐπιστρέφοντοςτοῦ Λευκόλλου καὶ τάξιν αἱ σπεῖραι κατὰλόχους λαμβάνουσαι πρὸς τὴν διάβασιν,καὶ μόλις ὥσπερ ἐκ μέθης τινὸς ἀναφέρωνὁ Τιγράνης δὶς ἢ τρὶς ἐξέκραγεν "ἐφ' ἡμᾶςοἱ ἄνδρες;" ὥστε θορύβῳ πολλῷ τὸ πλῆθοςεἰς τάξιν καθίστασθαι, βασιλέως μὲν αὐτοῦτὸ μέσον ἔχοντος, τῶν δὲ κεράτων τὸ μὲνἀριστερὸν τῷ Ἀδιαβηνῷ, τὸ δὲ δεξιὸν τῷΜήδῳ παραδόντος, ἐφ' οὗ καὶ τῶν κατα-φράκτων ἐν προτάγματι τὸ πλεῖστον ἦν.Λευκόλλῳ δὲ μέλλοντι διαβαίνειν τὸν πο-ταμὸν ἔνιοι τῶν ἡγεμόνων παρῄνουν φυ-λάττεσθαι τὴν ἡμέραν, μίαν οὖσαν τῶνἀποφράδων ἃς μελαίνας καλοῦσιν· ἐν ἐκεί-νῃ γὰρ [τῇ ἡμέρᾳ] ἡ μετὰ Καιπίωνοςἀπώλετο στρατιὰ συμβαλοῦσα Κίμβροις. ὁ

128

πώποτε ἡγεμόνων τῇ μελλήσει μὲν ἔργῳ,τῇ τόλμῃ δ' ὑπὲρ ἀσφαλείας χρησάμενος.[29] Διὸ καὶ Μιθριδάτης οὐ συνέτεινεν ἐπὶτὴν μάχην, τῇ συνήθει τὸν Λεύκολλονεὐλαβείᾳ καὶ παραγωγῇ πολεμήσειν οἰόμε-νος, ἀλλὰ καθ' ἡσυχίαν ἐπορεύετο πρὸς τὸνΤιγράνην, καὶ πρῶτον μὲν ὀλίγοις τῶν Ἀρ-μενίων ἐντυχὼν καθ' ὁδὸν ἐπτοημένοις καὶπεριφόβοις ἀπιοῦσιν, εἴκασε τὸ πάθος, εἶτ'ἤδη πλειόνων γυμνῶν καὶ τετρωμένωνἀπαντώντων πυθόμενος τὴν ἧτταν, ἐζήτειτὸν Τιγράνην. εὑρὼν δὲ πάντων ἔρημον καὶταπεινόν, οὐκ ἀνθύβρισεν, ἀλλὰ καταβὰςκαὶ συνδακρύσας τὰ κοινὰ πάθη, θεραπείαντε τὴν ἑπομένην αὐτῷ βασιλικὴν ἔδωκεκαὶ κατεθάρρυνε πρὸς τὸ μέλλον. οὗτοι μὲνοὖν αὖθις ἑτέρας δυνάμεις συνῆγον.Ἐν δὲ τῇ πόλει τοῖς Τιγρανοκέρτοις τῶνἙλλήνων πρὸς τοὺς βαρβάρους στασια-σάντων καὶ τῷ Λευκόλλῳ τὴν πόλιν ἐνδι-δόντων, προσβαλὼν εἷλε, καὶ τοὺς μὲν ἐν

133

νόμος αἱρεθῆναι.[2] Νέος δ' ὢν ἐν τῷ Μαρσικῷ πολέμῳπολλὰ μὲν τόλμης δείγματα παρέσχε καὶσυνέσεως, μᾶλλόν γε μὴν αὐτὸν δι'εὐστάθειαν καὶ πρᾳότητα Σύλλας προση-γάγετο, καὶ χρώμενος ἀπ' ἀρχῆς ἐπὶ τὰπλείστης ἄξια σπουδῆς διετέλεσεν. ὧν ἦνκαὶ ἡ περὶ τὸ νόμισμα πραγματεία· δι'ἐκείνου γὰρ ἐκόπη τὸ πλεῖστον ἐν Πελο-ποννήσῳ περὶ τὸν Μιθριδατικὸν πόλεμον,καὶ Λευκόλλειον ἀπ' ἐκείνου προσηγορεύ-θη καὶ διετέλεσεν ἐπὶ πλεῖστον, ὑπὸ τῶνστρατιωτικῶν χρειῶν ἐν τῷ πολέμῳ λαμ-βάνον ἀμοιβὴν ταχεῖαν. ἐκ τούτου τῆς μὲνγῆς ἐπικρατῶν ὁ Σύλλας ἐν ταῖς Ἀθήναις,περικοπτόμενος δὲ τὴν ἀγορὰν ἐκ τῆς θα-λάττης ὑπὸ τῶν πολεμίων ναυκρατούντων,ἐξέπεμψεν ἐπ' Αἰγύπτου καὶ Λιβύης τὸνΛεύκολλον, ἄξοντα ναῦς ἐκεῖθεν. ἦν μὲνοὖν ἀκμὴ χειμῶνος, ἐξέπλευσε δὲ τρισὶνἙλληνικοῖς μυοπάρωσι καὶ δικρότοις ἴσαις

58

δ᾽ ἡ πόλις ὅλη συνεχύθη πλὴν οἰκιῶνπέντε, τὰς δ᾽ ἄλλας ἤρειψεν ὁ σεισμός.ἐν δὲ μέσῃ τῇ στοᾷ γυμναζομένων ὁμοῦτῶν ἐφήβων καὶ τῶν νεανίσκων λέγεται μι-κρὸν πρὸ τοῦ σεισμοῦ λαγὼν παραφανῆναι,καὶ τοὺς μὲν νεανίσκους, ὥσπερ ἦσαν ἀλη-λιμμένοι, μετὰ παιδιᾶς ἐκδραμεῖν καὶδιώκειν, τοῖς δ᾽ ἐφήβοις ὑπολειφθεῖσιν ἐπι-πεσεῖν τὸ γυμνάσιον καὶ πάντας ὁμοῦ τε-λευτῆσαι. τὸν δὲ τάφον αὐτῶν ἔτι νῦν Σει-σματίαν προσαγορεύουσι.ταχὺ δὴ συνιδὼν ἀπὸ τοῦ παρόντος τὸνμέλλοντα κίνδυνον ὁ Ἀρχίδαμος, καὶ τοὺςπολίτας ὁρῶν ἐκ τῶν οἰκιῶν τὰ τιμιώταταπειρωμένους σώζειν, ἐκέλευσε τῇ σάλπιγγισημαίνειν, ὡς πολεμίων ἐπιόντων, ὅπωςὅτι τάχιστα μετὰ τῶν ὅπλων ἀθροίζωνταιπρὸς αὐτόν. ὃ δὴ καὶ μόνον ἐν τῷ τότε και-ρῷ τὴν Σπάρτην διέσωσεν. οἱ γὰρ εἵλωτεςἐκ τῶν ἀγρῶν συνέδραμον πανταχόθεν ὡςἀναρπασόμενοι τοὺς σεσωσμένους τῶν

43

διαφυγεῖν. Ῥωμαίων δ' ἑκατὸν ἐτρώθησαν,ἔπεσον δὲ πέντε. ταύτης τῆς μάχης Ἀντίο-χος ὁ φιλόσοφος ἐν τῇ "Περὶ θεῶν" γραφῇμνησθεὶς οὔ φησιν ἄλλην ἐφεωρακέναιτοιαύτην τὸν ἥλιον. Στράβων δ', ἕτερος φι-λόσοφος, ἐν τοῖς ἱστορικοῖς ὑπομνήμασιναὐτοὺς λέγει τοὺς Ῥωμαίους αἰσχύνεσθαικαὶ καταγελᾶν ἑαυτῶν ἐπ' ἀνδράποδα τοια-ῦτα δεηθέντας ὅπλων. Λίουϊος δ' εἴρηκενὡς οὐδέποτε Ῥωμαῖοι πολεμίοις ἀποδέο-ντες τοσοῦτον πλήθει παρετάξαντο· σχεδὸνγὰρ οὐδ' εἰκοστόν, ἀλλ' ἔλαττον ἐγένοντομέρος οἱ νικῶντες τῶν ἡσσημένων. Ῥωμαί-ων δ' οἱ δεινότατοι στρατηγοὶ καὶ πλεῖσταπολέμοις ὡμιληκότες ἐπῄνουν μάλιστα τοῦΛευκόλλου τὸ δύο βασιλεῖς τοὺς ἐπιφανε-στάτους καὶ μεγίστους δυσὶ τοῖς ἐναντιω-τάτοις, τάχει καὶ βραδυτῆτι, καταστρατη-γῆσαι· Μιθριδάτην μὲν γὰρ ἀκμάζονταχρόνῳ καὶ τριβῇ κατανάλωσε, Τιγράνην δὲτῷ σπεῦσαι συνέτριψεν, ἐν ὀλίγοις τῶν

132

δ' ἀπεκρίνατο τὴν μνημονευομένην φωνήν·"ἐγὼ γάρ" ἔφη "καὶ ταύτην εὐτυχῆ ποιήσωῬωμαίοις τὴν ἡμέραν." ἦν δ' <ἡ> πρὸ μιᾶςνωνῶν Ὀκτωβρίων.[28] Ταῦτα δ' εἰπὼν καὶ θαρρεῖν κελεύσας,τόν τε ποταμὸν διέβαινε καὶ πρῶτος ἐπὶτοὺς πολεμίους ἡγεῖτο, θώρακα μὲν ἔχωνσιδηροῦν φολιδωτὸν ἀποστίλβοντα, κροσ-σωτὴν δ' ἐφεστρίδα, τὸ δὲ ξίφος αὐτόθενὑποφαίνων γυμνόν, ὡς εὐθὺς εἰς χεῖρας ἵε-σθαι δέον ἑκηβόλοις ἀνδράσι καὶ συναιρεῖντὴν διατοξεύσιμον χώραν τῷ τάχει τῆςἐπαγωγῆς. ἐπεὶ δὲ τὴν κατάφρακτον ἵπ-πον, ἧς πλεῖστος ἦν λόγος, κατεῖδε συντε-ταγμένην ὑπὸ λόφῳ τινὶ τὴν ἄνω χώρανἐπίπεδον καὶ πλατεῖαν ἔχοντι, πρόσβασινδὲ τεττάρων σταδίων οὐ παντάπασι χαλε-πὴν οὐδ' ἀποκεκομμένην, Θρᾷκας μὲν ἱπ-πεῖς καὶ Γαλάτας οὓς εἶχεν ἐκέλευσεν ἐκπλαγίου προσφερομένους παρακρούεσθαιταῖς μαχαίραις τοὺς κοντούς. μία γὰρ ἀλκὴ

129

Σπαρτιατῶν. ὡπλισμένους δὲ καὶ συντε-ταγμένους εὑρόντες ἀνεχώρησαν ἐπὶ τὰςπόλεις καὶ φανερῶς ἐπολέμουν, τῶν τε πε-ριοίκων ἀναπείσαντες οὐκ ὀλίγους, καὶΜεσσηνίων ἅμα τοῖς Σπαρτιάταις συνεπι-θεμένων.πέμπουσιν οὖν οἱ Λακεδαιμόνιοι Περικλεί-δαν εἰς Ἀθήνας δεόμενοι βοηθεῖν, ὅν φησικωμῳδῶν Ἀριστοφάνης καθεζόμενον ἐπὶτοῖς βωμοῖς ὠχρὸν ἐν φοινικίδι στρατιὰνἐπαιτεῖν. Ἐφιάλτου δὲ κωλύοντος καὶ δια-μαρτυρομένου μὴ βοηθεῖν μηδ᾽ ἀνιστάναιπόλιν ἀντίπαλον ἐπὶ τὰς Ἀθήνας, ἀλλ᾽ ἐᾶνκεῖσθαι καὶ πατηθῆναι τὸ φρόνημα τῆςΣπάρτης, Κίμωνά φησι Κριτίας τὴν τῆςπατρίδος αὔξησιν ἐν ὑστέρῳ θέμενον τοῦΛακεδαιμονίων συμφέροντος ἀναπείσαντατὸν δῆμον ἐξελθεῖν βοηθοῦντα μετὰ πολ-λῶν ὁπλιτῶν. ὁ δ᾽ Ἴων ἀπομνημονεύει καὶτὸν λόγον, ᾧ μάλιστα τοὺς Ἀθηναίους ἐκί-νησε, παρακαλῶν μήτε τὴν Ἑλλάδα χωλὴν

44

λάζειν καὶ ἀναπαύεσθαι, τὸ θεωρητικὸναὐτῆς ἐγείρας, καταλύσας δ' ἐν καιρῷ καὶκολούσας τὸ φιλότιμον ἐκ τῆς πρὸς Πο-μπήιον διαφορᾶς. περὶ μὲν οὖν τῆς φιλολο-γίας αὐτοῦ πρὸς τοῖς εἰρημένοις καὶ ταῦταλέγεται· νέον ὄντα πρὸς Ὁρτήσιον τὸν δι-κολόγον καὶ Σισεννᾶν τὸν ἱστορικὸν ἐκπαιδιᾶς τινος εἰς σπουδὴν προελθούσηςὁμολογῆσαι, προθεμένων ποίημα καὶ λόγονἙλληνικόν τε καὶ Ῥωμαϊκόν, εἰς ὅ τι ἂνλάχῃ τούτων, τὸν Μαρσικὸν ἐντενεῖν πόλε-μον. καί πως ἔοικεν εἰς λόγον Ἑλληνικὸν ὁκλῆρος ἀφικέσθαι· διασῴζεται γὰρ Ἑλλη-νική τις ἱστορία τοῦ Μαρσικοῦ πολέμου.Τῆς δὲ πρὸς τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ Μᾶρκονεὐνοίας πολλῶν τεκμηρίων ὄντων μάλισταῬωμαῖοι τοῦ πρώτου μνημονεύουσι. πρε-σβύτερος γὰρ ὢν αὐτοῦ λαβεῖν ἀρχὴνμόνος οὐκ ἠθέλησεν, ἀλλὰ τὸν ἐκείνου και-ρὸν ἀναμείνας, οὕτως ἐπηγάγετο τὸνδῆμον, ὥστε σὺν ἐκείνῳ μὴ παρὼν ἀγορα-

57

τῶν καταφράκτων κοντός, ἄλλο δ' οὐδὲνοὔθ' ἑαυτοῖς οὔτε τοῖς πολεμίοις χρῆσθαιδύνανται διὰ βάρος καὶ σκληρότητα τῆςσκευῆς, ἀλλ' ἐγκατῳκοδομημένοις ἐοίκα-σιν. αὐτὸς δὲ δύο σπείρας ἀναλαβὼν ἡμιλ-λᾶτο πρὸς τὸν λόφον, ἐρρωμένως ἑπο-μένων τῶν στρατιωτῶν διὰ τὸ κἀκεῖνον ἐντοῖς ὅπλοις ὁρᾶν πρῶτον κακοπαθοῦνταπεζὸν καὶ προσβιαζόμενον. γενόμενος δ'ἄνω καὶ στὰς ἐν τῷ περιφανεῖ τοῦ χωρίου,μέγα βοήσας "νενικήκαμεν" ἔφη, "νενική-καμεν ὦ συστρατιῶται." καὶ τοῦτ' εἰπὼνἐπῆγε τοῖς καταφράκτοις, κελεύσας μηδὲνἔτι χρῆσθαι τοῖς ὑσσοῖς, ἀλλ' ἐκ χειρὸςἕκαστον διαλαβόντα παίειν τῶν πολεμίωνκνήμας τε καὶ μηρούς, ἃ μόνα γυμνὰ τῶνκαταφράκτων ἐστίν. οὐ μὴν ἐδέησέ τι ταύ-της τῆς μάχης· οὐ γὰρ ἐδέξαντο τοὺς Ῥω-μαίους, ἀλλ' ἀλαλάξαντας [καὶ] <μόνον>φεύγοντες αἴσχιστα πάντων ἐνέωσαν ἑαυ-τούς τε καὶ τοὺς ἵππους βαρεῖς ὄντας εἰς

130

τὰ τῶν πεζῶν ὅπλα, πρὶν ἄρξασθαί τινοςἐκείνους μάχης, ὥστε μήτε τραύματος γε-νομένου μήθ' αἵματος ὀφθέντος ἡττᾶσθαιτὰς τοσαύτας μυριάδας. ὁ δὲ πολὺς φόνοςἤδη φευγόντων ἐγίνετο, μᾶλλον δὲ βουλο-μένων φεύγειν· οὐ γὰρ ἐδύναντο, πυκνότη-τι καὶ βάθει τῶν τάξεων ὑφ' αὑτῶν ἐμποδι-ζόμενοι.Τιγράνης δ' ἐξελάσας ἐν ἀρχῇ μετ' ὀλίγωνἔφευγε, καὶ τὸν υἱὸν ὁρῶν κοινωνοῦντα τῆςαὐτῆς τύχης, περιεσπάσατο τὸ διάδηματῆς κεφαλῆς κἀκείνῳ δακρύσας παρέδωκε,σῴζειν ἑαυτὸν ὅπως δύναται καθ' ἑτέραςὁδοὺς κελεύσας. ὁ δὲ νεανίας ἀναδήσασθαιμὲν οὐκ ἐτόλμησε, τῶν δὲ παίδων τῷ πι-στοτάτῳ φυλάττειν ἔδωκεν. οὗτος ἁλοὺςκατὰ τύχην ἀνήχθη πρὸς Λεύκολλον, ὥστεμετὰ τῶν ἄλλων αἰχμάλωτον καὶ τὸ διάδη-μα γενέσθαι τοῦ Τιγράνου. Λέγεται δὲ τῶνμὲν πεζῶν ὑπὲρ δέκα μυριάδας διαφθα-ρῆναι, τῶν δ' ἱππέων ὀλίγους παντάπασι

131

μένους ὁρᾶν ὥσπερ θηρίοις εὐγενεῖς σκύλα-κας. οὐ μὴν ἀλλὰ μεγάλης περὶ τὴν δίκηνἐκείνην φιλονικίας γενομένης, ὥστε καὶτρωθῆναί τινας καὶ πεσεῖν, ἀπέφυγεν ὁ Σε-ρουίλιος.Ὁ δὲ Λεύκολλος ἤσκητο καὶ λέγειν ἱκα-νῶς ἑκατέραν γλῶτταν, ὥστε καὶ Σύλλαςτὰς αὑτοῦ πράξεις ἀναγράφων ἐκείνῳ προ-σεφώνησεν ὡς συνταξομένῳ καὶ διαθήσο-ντι τὴν ἱστορίαν ἄμεινον. ἦν γὰρ οὐκ ἐπὶτὴν χρείαν μόνην ἐμμελὴς αὐτοῦ καὶπρόχειρος ὁ λόγος, καθάπερ ὁ τῶν ἄλλωντὴν μὲν ἀγορὰνθύννος βολαῖος πέλαγος ὣς διεστρόβει,γενόμενος δὲ τῆς ἀγορᾶς ἐκτὸς "αὖος,ἀμουσίᾳ τεθηπώς", ἀλλὰ καὶ τὴν ἐμμελῆταύτην καὶ λεγομένην ἐλευθέριον ἐπὶ τῷκαλῷ προσεποιεῖτο παιδείαν ἔτι καὶ μει-ράκιον ὤν· γενόμενος δὲ πρεσβύτερος, ἤδηπαντάπασιν ὥσπερ ἐκ πολλῶν ἀγώνωνἀφῆκε τὴν διάνοιαν ἐν φιλοσοφίᾳ σχο-

56

μήτε τὴν πόλιν ἑτερόζυγα περιϊδεῖν γεγε-νημένην.[17] ἐπεὶ δὲ βοηθήσας τοῖς Λακεδαιμονίοιςἀπῄει διὰ Κορίνθου τὴν στρατιὰν ἄγων,ἐνεκάλει Λάχαρτος αὐτῷ πρὶν ἐντυχεῖντοῖς πολίταις εἰσαγαγόντι τὸ στράτευμα·καὶ γὰρ θύραν κόψαντας ἀλλοτρίαν οὐκεἰσιέναι πρότερον ἢ τὸν κύριον κελεῦσαι.καὶ ὁ Κίμων "ἀλλ᾽ οὐχ ὑμεῖς," εἶπεν, "ὦΛάχαρτε, τὰς Κλεωναίων καὶ Μεγαρέωνπύλας κόψαντες, ἀλλὰ κατασχίσαντες εἰσε-βιάσασθε μετὰ τῶν ὅπλων ἀξιοῦντες ἀνε-ῳγέναι πάντα τοῖς μεῖζον δυναμένοις."οὕτω μὲν ἐθρασύνατο πρὸς τὸν Κορίνθιονἐν δέοντι, καὶ μετὰ τῆς στρατιᾶς διεξῆλ-θεν.οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι τοὺς Ἀθηναίους αὖθιςἐκάλουν ἐπὶ τοὺς ἐν Ἰθώμῃ Μεσσηνίουςκαὶ εἵλωτας, ἐλθόντων δὲ τὴν τόλμαν καὶτὴν λαμπρότητα δείσαντες ἀπεπέμψαντομόνους τῶν συμμάχων ὡς νεωτεριστάς. οἱ

45

δρομὰς ἰχθυοτρόφους τοῖς οἰκητηρίοις πε-ριελίσσοντος, καὶ διαίτας ἐναλίους κτίζο-ντος, ὁ Στωικὸς Τουβέρων θεασάμενοςΞέρξην αὐτὸν ἐκ τηβέννου προσηγόρευσεν.ἦσαν δ' αὐτῷ περὶ Τοῦσκλον ἐγχώριοι δίαι-ται καὶ κατασκευαὶ περιόπτων καὶ ἀναπε-πταμένων ἀνδρώνων καὶ περιπάτων, ἐν αἷςὁ Πομπήιος γενόμενος ἐμέμφετο τὸν Λεύ-κολλον, ὅτι πρὸς θέρος ἄριστα διαθεὶς τὴνἔπαυλιν ἀοίκητον ἐν χειμῶνι πεποίηκε. γε-λάσας οὖν ἐκεῖνος "εἶτα" ἔφη "σοὶ δοκῶἐλάττονα τῶν γεράνων νοῦν ἔχειν καὶ τῶνπελαργῶν, ὥστε ταῖς ὥραις μὴ συμμετα-βάλλειν τὰς διαίτας;" στρατηγοῦ δέ ποτεφιλοτιμουμένου περὶ θέας, καὶ χορῷ τινικόσμον αἰτουμένου πορφυρᾶς χλαμύδας,ἀπεκρίνατο σκεψάμενος ἂν ἔχῃ δώσειν,εἶτα μεθ' ἡμέραν ἠρώτησεν αὐτὸν ὁπόσωνδέοιτο. τοῦ δ' ἑκατὸν ἀρκέσειν φήσαντος,ἐκέλευσε λαβεῖν δὶς τοσαύτας· εἰς ὃ καὶΦλάκκος ὁ ποιητὴς ἐπιπεφώνηκεν, ὡς οὐ

160

ἐπεσπάσαντο τοὺς ἱππεῖς πρὸς τὴν δίωξιν.ἅμα δὲ τῷ τούτους διασπαρῆναι τῶν περὶτὸν Τιγράνην ἐξιππασαμένων, ἰδὼν τὴνλαμπρότητα καὶ τὸ πλῆθος ὁ Λεύκολλοςἔδεισε, καὶ τοὺς μὲν ἱππεῖς ἀπὸ τῆς διώξε-ως ἀνεκαλεῖτο, πρῶτος δ' αὐτὸς ἀντέστητοῖς Ἀτροπατηνοῖς κατ' αὐτὸν οὖσι μετὰτῶν ἀρίστων, καὶ πρὶν εἰς χεῖρας ἐλθεῖνφοβήσας ἐτρέψατο. τριῶν δ' ὁμοῦ παρατε-ταγμένων βασιλέων αἴσχιστα δοκεῖ φυγεῖνὁ Ποντικὸς Μιθριδάτης, οὐδὲ τὴν κραυγὴντῶν Ῥωμαίων ἀνασχόμενος. γενομένης δὲτῆς διώξεως μακρᾶς καὶ δι' ὅλης νυκτός,οὐ μόνον κτείνοντες αὐτούς, ἀλλὰ καὶ ζω-γροῦντες καὶ χρήματα καὶ λείαν ἄγοντεςκαὶ φέροντες ἀπεῖπον οἱ Ῥωμαῖοι. φησὶ δ'ὁ Λίουϊος ἐν μὲν τῇ προτέρᾳ μάχῃ πλείο-νας, ἐν δὲ ταύτῃ γνωριμωτέρους πεσεῖν καὶληφθῆναι τῶν πολεμίων.[32] Ἐκ τούτου Λεύκολλος μὲν ἐπηρμένοςκαὶ τεθαρρηκὼς ἄνω προάγειν διενοεῖτο

141

δὲ πρὸς ὀργὴν ἀπελθόντες ἤδη τοῖς λακω-νίζουσι φανερῶς ἐχαλέπαινον, καὶ τὸν Κί-μωνα μικρᾶς ἐπιλαβόμενοι προφάσεωςἐξωστράκισαν εἰς ἔτη δέκα· τοσοῦτον γὰρἦν χρόνου τεταγμένον ἅπασι τοῖς ἐξοστρα-κιζομένοις.ἐν δὲ τούτῳ τῶν Λακεδαιμονίων, ὡς ἐπα-νήρχοντο Δελφοὺς ἀπὸ Φωκέων ἐλευθε-ρώσαντες, ἐν Τανάγρᾳ καταστρατοπεδευ-σάντων Ἀθηναῖοι μὲν ἀπήντων διαμαχού-μενοι, Κίμων δὲ μετὰ τῶν ὅπλων ἧκεν εἰςτὴν αὑτοῦ φυλὴν τὴν Οἰνηΐδα, πρόθυμοςὢν ἀμύνεσθαι τοὺς Λακεδαιμονίους μετὰτῶν πολιτῶν. ἡ δὲ βουλὴ τῶν πεντακοσίωνπυθομένη καὶ φοβηθεῖσα, τῶν ἐχθρῶναὐτοῦ καταβοώντων ὡς συνταράξαι τὴνφάλαγγα βουλομένου καὶ τῇ πόλει Λακε-δαιμονίους ἐπαγαγεῖν, ἀπηγόρευσε τοῖςστρατηγοῖς μὴ δέχεσθαι τὸν ἄνδρα. κἀκε-ῖνος μὲν ᾤχετο δεηθεὶς Εὐθίππου τοῦ Ἀνα-φλυστίου καὶ τῶν ἄλλων ἑταίρων, ὅσοι

46

ΛΕΥΚΟΛΛΟΣ

[1] Τῷ δὲ Λευκόλλῳ πάππος μὲν ἦν ὑπατι-κός, θεῖος δὲ πρὸς μητρὸς Μέτελλος ὁ Νο-μαδικὸς ἐπικληθείς. τῶν δὲ γονέων ὁ μὲνπατὴρ ἑάλω κλοπῆς, Κεκιλία δ' ἡ μήτηρἠδόξησεν ὡς οὐ βεβιωκυῖα σωφρόνως.αὐτὸς δ' ὁ Λεύκολλος ἔτι μειράκιον ὤν,πρὶν ἀρχήν τινα μετελθεῖν καὶ πολιτείαςἅψασθαι, πρῶτον ἔργον ἐποιήσατο τὸν τοῦπατρὸς κατήγορον κρῖναι Σερουίλιοναὔγουρα, λαβὼν ἀδικοῦντα δημοσίᾳ. καὶτὸ πρᾶγμα λαμπρὸν ἐφάνη Ῥωμαίοις, καὶτὴν δίκην ἐκείνην ὥσπερ ἀριστείαν διὰστόματος ἔσχον. ἐδόκει δὲ καὶ ἄλλως αὐτο-ῖς ἄνευ προφάσεως οὐκ ἀγεννὲς εἶναι τὸτῆς κατηγορίας ἔργον, ἀλλὰ καὶ πάνυ τοὺςνέους ἐβούλοντο τοῖς ἀδικοῦσιν ἐπιφυο-

55

καὶ καταστρέφεσθαι τὴν βάρβαρον· ὥρᾳ δ'ἰσημερίας φθινοπωρινῆς οὐκ ἂν ἐλπίσαντιχειμῶνες ἐπέπεσον βαρεῖς, τὰ μὲν πλεῖστακατανίφοντες, ἐν δὲ ταῖς αἰθρίαις πάχνηνἐπιφέροντες καὶ πάγον, ὑφ' οὗ χαλεποὶ μὲνἦσαν οἱ ποταμοὶ τοῖς ἵπποις πίνεσθαι διὰψυχρότητος ὑπερβολήν, χαλεπαὶ δ' αὐτῶναἱ διαβάσεις, ἐκρηγνυμένου τοῦ κρυστάλ-λου καὶ διακόπτοντος τὰ νεῦρα τῶν ἵππωντῇ τραχύτητι. τῆς δὲ χώρας ἡ πολλὴ συνη-ρεφὴς οὖσα καὶ στενόπορος καὶ ἑλώδης ἀεὶκαθύγραινεν αὐτούς, χιόνος ἀναπιμπλα-μένους ἐν ταῖς ὁδοιπορίαις καὶ κακῶς ἐντόποις νοτεροῖς νυκτερεύοντας. οὐ πολλὰςοὖν ἡμέρας ἀκολουθήσαντες τῷ Λευκόλλῳμετὰ τὴν μάχην ἠναντιοῦντο, πρῶτον δε-όμενοι καὶ τοὺς χιλιάρχους προσπέμπο-ντες, ἔπειτα θορυβωδέστερον συνιστάμενοικαὶ κατὰ σκηνὰς νυκτὸς ἀλαλάζοντες,ὅπερ εἶναι δοκεῖ σύμβολον ἀποστατικῶςἐχούσης στρατιᾶς. καίτοι πολλὰ προσελι-

142

κίαν ὄντος ἢ τοῦ πολιτεύεσθαι καὶ στρατη-γεῖν.[39] Ἔστι δ' οὖν τοῦ Λευκόλλου βίου κα-θάπερ ἀρχαίας κωμῳδίας ἀναγνῶναι τὰμὲν πρῶτα πολιτείας καὶ στρατηγίας, τὰ δ'ὕστερα πότους καὶ δεῖπνα καὶ μονονουχὶκώμους καὶ λαμπάδας καὶ παιδιὰν ἅπασαν.εἰς παιδιὰν γὰρ ἔγωγε τίθεμαι καὶ οἰκοδο-μὰς πολυτελεῖς καὶ κατασκευὰς περιπάτωνκαὶ λουτρῶν καὶ ἔτι μᾶλλον γραφὰς καὶ ἀν-δριάντας καὶ τὴν περὶ ταύτας τὰς τέχναςσπουδήν, ἃς ἐκεῖνος συνῆγε μεγάλοις ἀνα-λώμασιν, εἰς ταῦτα τῷ πλούτῳ ῥύδην κα-ταχρώμενος, ὃν ἠθροίκει πολὺν καὶ λα-μπρὸν ἀπὸ τῶν στρατειῶν, ὅπου καὶ νῦν,ἐπίδοσιν τοιαύτην τῆς τρυφῆς ἐχούσης, οἱΛευκολλιανοὶ κῆποι τῶν βασιλικῶν ἐν τοῖςπολυτελεστάτοις ἀριθμοῦνται. τὰ δ' ἐν τοῖςπαραλίοις καὶ περὶ Νέαν πόλιν ἔργα,λόφους ἀνακρεμαννύντος αὐτοῦ μεγάλοιςὀρύγμασι, καὶ τροχοὺς θαλάσσης καὶ δια-

159

54

μάλιστα τὴν τοῦ λακωνίζειν αἰτίαν ἔσχον,ἐῤῥωμένως ἀγωνίσασθαι πρὸς τοὺς πολεμί-ους καὶ δι᾽ ἔργων ἀπολύσασθαι τὴν αἰτίανπρὸς τοὺς πολίτας. οἱ δὲ λαβόντες αὐτοῦτὴν πανοπλίαν εἰς τὸν λόχον ἔθεντο· καὶμετ᾽ ἀλλήλων συστάντες ἐκθύμως ἑκατὸνὄντες ἔπεσον, πολὺν αὑτῶν πόθον καὶ με-ταμέλειαν ἐφ᾽ οἷς ᾐτιάθησαν ἀδίκως ἀπολι-πόντες τοῖς Ἀθηναίοις. ὅθεν οὐδὲ τῷ πρὸςΚίμωνα θυμῷ πολὺν χρόνον ἐνέμειναν, τὰμέν, ὡς εἰκός, ὧν ἔπαθον εὖ μεμνημένοι,τὰ δὲ τοῦ καιροῦ συλλαμβανομένου. νενι-κημένοι γὰρ ἐν Τανάγρᾳ μάχῃ μεγάλῃ καὶπροσδοκῶντες εἰς ὥραν ἔτους στρατιὰνΠελοποννησίων ἐπ᾽ αὐτοὺς ἐκάλουν ἐκ τῆςφυγῆς τὸν Κίμωνα· καὶ κατῆλθε τὸ ψήφι-σμα γράψαντος αὐτῷ Περικλέους. οὕτωτότε πολιτικαὶ μὲν ἦσαν αἱ διαφοραί,μέτριοι δ᾽ οἱ θυμοὶ καὶ πρὸς τὸ κοινὸν εὐα-νάκλητοι συμφέρον, ἡ δὲ φιλοτιμία πάντωνἐπικρατοῦσα τῶν παθῶν τοῖς τῆς πατρίδος

47

λῶν ἀγώνων καὶ πόνων οὐκ εὐτυχέστατοντέλος λαβόντων. οἱ μὲν γὰρ ἐπαινοῦσιναὐτοῦ τὴν τοσαύτην μεταβολήν, τὸ Μαρίουπάθος μὴ παθόντος, ὃς ἐπὶ ταῖς Κιμβρικα-ῖς νίκαις καὶ τοῖς καλοῖς καὶ μεγάλοις ἐκεί-νοις κατορθώμασιν οὐκ ἠθέλησεν αὑτὸνἀνεῖναι, τιμῇ τοσαύτῃ ζηλωτόν, ἀλλ' ἀπλη-στίᾳ δόξης καὶ ἀρχῆς νέοις ἀνδράσι γέρωνἀντιπολιτευόμενος, εἰς ἔργα δεινὰ καὶπάθη δεινότερα τῶν ἔργων ἐξώκειλε· βέλ-τιον δ' ἂν καὶ Κικέρωνα γηρᾶσαι μετὰ Κα-τιλίναν ὑποστειλάμενον, καὶ ΣκιπίωναΚαρχηδόνι προσθέντα Νομαντίαν, εἶταπαυσάμενον· εἶναι γάρ τινα καὶ πολιτικῆςπεριόδου κατάλυσιν· τῶν γὰρ ἀθλητικῶνἀγώνων τοὺς πολιτικοὺς οὐδὲν ἧττον ἀκ-μῆς καὶ ὥρας ἐπιλιπούσης ἐλέγχεσθαι. οἱδὲ περὶ τὸν Κράσσον καὶ Πομπήιονἐχλευάζον τὸν Λεύκολλον εἰς ἡδονὴν ἀφει-κότα καὶ πολυτέλειαν αὑτόν, ὥσπερ οὐ τοῦτρυφᾶν μᾶλλον τοῖς τηλικούτοις παρ' ἡλι-

158

πάρει Λεύκολλος, ἀξιῶν αὐτοὺς μακροθυ-μίαν ἐμβαλέσθαι ταῖς ψυχαῖς, ἄχρι οὗ τὴνἐν Ἀρμενίοις Καρχηδόνα λαβόντες ἀνδρὸςἐχθίστου (τὸν Ἀννίβαν λέγων) ἔργον ἀνα-τρέψωσιν. ὡς δ' οὐκ ἔπειθεν, ἀπῆγεν αὐτο-ὺς ὀπίσω, καὶ κατ' ἄλλας ὑπερβολὰς διελ-θὼν τὸν Ταῦρον, εἰς τὴν λεγομένην Μυγδο-νικὴν κατέβαινε, χώραν παμφόρον καὶ ἀλε-εινὴν καὶ πόλιν ἐν αὑτῇ μεγάλην καὶ πο-λυάνθρωπον ἔχουσαν, ἣν οἱ μὲν βάρβαροιΝίσιβιν, οἱ δ' Ἕλληνες Ἀντιόχειαν Μυγδο-νικὴν προσηγόρευον. ταύτην εἶχεν ἀξιώμα-τι μὲν ἀδελφὸς Τιγράνου Γούρας, ἐμπειρίᾳδὲ καὶ δεινότητι μηχανικῇ Καλλίμαχος ὁκαὶ περὶ Ἀμισὸν πλεῖστα πράγματα Λευ-κόλλῳ παρασχών. βαλόμενος δὲ στρατόπε-δον καὶ πᾶσαν ἰδέαν πολιορκίας ἐπαγαγών,ὀλίγῳ χρόνῳ κατὰ κράτος λαμβάνει τὴνπόλιν· καὶ Γούρᾳ μὲν ἑαυτὸν ἐγχειρίσαντιφιλανθρώπως ἐχρήσατο, Καλλιμάχῳ δ'ὑπισχνουμένῳ θήκας ἀπορρήτους μεγάλων

143

ὑπεχώρει καιροῖς.[18] εὐθὺς μὲν οὖν ὁ Κίμων κατελθὼν ἔλυ-σε τὸν πόλεμον καὶ διήλλαξε τὰς πόλεις·γενομένης δ᾽ εἰρήνης ὁρῶν τοὺς Ἀθηναίουςἡσυχίαν ἄγειν μὴ δυναμένους, ἀλλὰ κινε-ῖσθαι καὶ αὐξάνεσθαι ταῖς στρατείαις βου-λομένους, ἵνα μὴ τοῖς Ἕλλησι διοχλῶσιμηδὲ περὶ τὰς νήσους ἢ Πελοπόννησονἀναστρεφόμενοι ναυσὶ πολλαῖς αἰτίας ἐμ-φυλίων πολέμων καὶ συμμαχικῶν ἐγκλη-μάτων ἀρχὰς ἐπισπάσωνται κατὰ τῆςπόλεως, ἐπλήρου διακοσίας τριήρεις ὡςἐπ᾽ Αἴγυπτον καὶ Κύπρον αὖθις ἐκστρα-τευσόμενος, ἅμα μὲν ἐμμελετᾶν τοῖς πρὸςτοὺς βαρβάρους ἀγῶσι βουλόμενος τοὺςἈθηναίους, ἅμα δ᾽ ὠφελεῖσθαι δικαίως τὰςἀπὸ τῶν φύσει πολεμίων εὐπορίας εἰς τὴνἙλλάδα κομίζοντας.ἤδη δὲ παρεσκευασμένων ἁπάντων καὶ τοῦστρατοῦ παρὰ ταῖς ναυσὶν ὄντος ὄναρ εἶδενὁ Κίμων. ἐδόκει κύνα θυμουμένην ὑλακτεῖν

48

μέσαις ταῖς συμμάχοις καὶ φίλαις πόλεσινἀπολιπόντες, ὧν οὐδὲ γραμματοφόρος κα-τέβαινεν οὐδ᾽ ἵππος πρὸς θαλάσσῃ τετρα-κοσίων σταδίων ἐντὸς ὤφθη στρατηγο-ῦντος Κίμωνος. ὅτι μὲν οὖν εἰς τὴν Ἀττικὴν ἀπεκομίσθητὰ λείψανα αὐτοῦ, μαρτυρεῖ τῶν μνημάτωντὰ μέχρι νῦν Κιμώνεια προσαγορευόμενα·τιμῶσι δὲ καὶ Κιτιεῖς τάφον τινὰ Κίμωνος,ὡς Ναυσικράτης ὁ ῥήτωρ φησίν, ἐν λοιμῷκαὶ γῆς ἀφορίᾳ τοῦ θεοῦ προστάξαντοςαὐτοῖς μὴ ἀμελεῖν Κίμωνος, ἀλλ᾽ ὡς κρείτ-τονα σέβεσθαι καὶ γεραίρειν. τοιοῦτος μὲνὁ Ἑλληνικὸς ἡγεμών.

53

χρημάτων ἀνακαλύψειν οὐ προσέσχεν, ἀλλ'ἐκέλευσεν ἐν πέδαις κομίζεσθαι, δίκηνὑφέξοντα τοῦ πυρὸς ᾧ τὴν Ἀμισηνῶν δια-λυμηνάμενος πόλιν ἀφείλετο φιλοτιμίαναὐτοῦ καὶ χρηστότητος ἐπίδειξιν πρὸςτοὺς Ἕλληνας.[33] Μέχρι τοῦδε φαίη τις ἂν Λευκόλλῳτὴν τύχην ἑπομένην συστρατηγεῖν. ἐντε-ῦθεν δ' ὥσπερ πνεύματος ἐπιλιπόντος προ-σβιαζόμενος πάντα καὶ παντάπασιν ἀντι-κρούων, ἀρετὴν μὲν ἐπεδείκνυτο καὶ μα-κροθυμίαν ἡγεμόνος ἀγαθοῦ, δόξαν δὲ καὶχάριν οὐδεμίαν αἱ πράξεις ἔσχον, ἀλλὰ καὶτὴν προϋπάρχουσαν ἐγγὺς ἦλθε δυσπρα-γῶν καὶ διαφερόμενος μάτην ἀποβαλεῖν.τῶν δ' αἰτιῶν αὐτὸς οὐχὶ τὴν ἐλαχίστην εἰςτοῦτο παρέσχεν, οὐκ ὢν θεραπευτικὸς πλή-θους στρατιωτικοῦ, καὶ πᾶν τὸ πρὸς ἡδο-νὴν τοῦ ἀρχομένου γινόμενον ἀρχῆς ἀτιμί-αν καὶ κατάλυσιν ἡγούμενος· τὸ δὲ μέγι-στον, οὐδὲ τοῖς δυνατοῖς καὶ ἰσοτίμοις

144

ἕκαστος ἐνακοσίας καὶ πεντήκοντα δραχ-μὰς ἔλαβεν. ἐπὶ τούτοις τήν τε πόλιν εἱστί-ασε λαμπρῶς καὶ τὰς περιοικίδας κώμας,ἃς οὐΐκους καλοῦσι.[38] Τῆς δὲ Κλωδίας ἀπηλλαγμένος, οὔσηςἀσελγοῦς καὶ πονηρᾶς, Σερουϊλίαν ἔγημεν,ἀδελφὴν Κάτωνος, οὐδὲ τοῦτον εὐτυχῆγάμον. ἓν γὰρ οὐ προσῆν αὐτῷ τῶν Κλωδί-ας κακῶν μόνον, ἡ <ἐπὶ> τῷ ἀδελφῷ δια-βολή· τἆλλα δὲ βδελυρὰν ὁμοίως οὖσαν καὶἀκόλαστον ἠναγκάζετο φέρειν αἰδούμενοςΚάτωνα, τέλος δ' ἀπεῖπεν. Ἐλπίδας δὲθαυμαστὰς τῇ βουλῇ παρασχών, ὡς ἐχού-σῃ τὸν ἄνδρα τοῦτον ἀντίταγμα πρὸς τὴνΠομπηίου τυραννίδα καὶ τῆς ἀριστοκρατί-ας πρόμαχον, ἀπὸ δόξης καὶ δυνάμεως ὁρ-μώμενον μεγάλης, ἐγκατέλιπε καὶ προήκα-το τὴν πολιτείαν, εἴτε δυσκάθεκτον ἤδηκαὶ νοσοῦσαν ὁρῶν, εἴθ', ὥς φασιν ἔνιοι,μεστὸς ὢν δόξης καὶ πρὸς τὸ ῥᾷστον ἀνα-πίπτων τοῦ βίου καὶ μαλακώτατον ἐκ πολ-

157

αἰσθομένων ἀσφαλῶς αὐτοὺς ἀνακομι-σθῆναι στρατηγουμένους ὑπὸ Κίμωνος, ὥςφησι Φανόδημος, τεθνηκότος ἐφ᾽ ἡμέραςτριάκοντα.μετὰ δὲ τὴν ἐκείνου τελευτὴν πρὸς μὲντοὺς βαρβάρους οὐδὲν ἔτι λαμπρὸν ὑπ᾽οὐδενὸς ἐπράχθη στρατηγοῦ τῶν Ἑλλή-νων, ἀλλὰ τραπέντες ὑπὸ δημαγωγῶν καὶπολεμοποιῶν ἐπ᾽ ἀλλήλους, οὐδενὸς τὰςχεῖρας ἐν μέσῳ διασχόντος, συνεῤῥάγησανεἰς τὸν πόλεμον, ἀναπνοὴ μὲν τοῖς βασι-λέως πράγμασι γενόμενοι, φθόρον δ᾽ ἀμύ-θητον τῆς Ἑλληνικῆς δυνάμεως ἀπεργα-σάμενοι. ὀψὲ δ᾽ οἱ περὶ τὸν Ἀγησίλαον εἰςτὴν Ἀσίαν ἐξενεγκάμενοι τὰ ὅπλα βραχέοςἥψαντο πολέμου πρὸςτοὺς ἐπὶ θαλάσσῃ βασιλέως στρατηγούς·καὶ λαμπρὸν οὐδὲν οὐδὲ μέγα δράσαντες,αὖθις δὲ ταῖς Ἑλληνικαῖς στάσεσι καὶ τα-ραχαῖς ἀφ᾽ ἑτέρας ἀρχῆς ὑπενεχθέντες,ᾤχοντο τοὺς Περσῶν φορολόγους ἐν

52

πρὸς αὐτόν, ἐκ δὲ τῆς ὑλακῆς μεμιγμένονἀφεῖσαν ἀνθρώπου φθόγγον εἰπεῖν·στεῖχε· φίλος γὰρ ἔσῃ καὶ ἐμοὶ καὶ ἐμοῖςσκυλάκεσσιν.οὕτω δὲ δυσκρίτου τῆς ὄψεως οὔσης Ἀστύ-φιλος ὁ Ποσειδωνιάτης, μαντικὸς ἀνὴρ καὶσυνήθης τῷ Κίμωνι, φράζει θάνατον αὐτῷπροσημαίνειν τὴν ὄψιν, οὕτω διαιρῶν·κύων ἀνθρώπῳ, πρὸς ὃν ὑλακτεῖ,πολέμιος· πολεμίῳ δ᾽ οὐκ ἄν τις μᾶλλον ἢτελευτήσας φίλος γένοιτο· τὸ δὲ μῖγμα τῆςφωνῆς Μῆδον ἀποδηλοῖ τὸν ἐχθρόν· ὁ γὰρΜήδων στρατὸς Ἕλλησιν ὁμοῦ καὶ βαρ-βάροις μέμικται. μετὰ δὲ ταύτην τὴν ὄψιναὐτοῦ τῷ Διονύσῳ θύσαντος ὁ μὲν μάντιςἀπέτεμε τὸ ἱερεῖον, τοῦ δ᾽ αἵματος τὸ πη-γνύμενον ἤδη μύρμηκες πολλοὶ λαμβάνο-ντες κατὰ μικρὸν ἔφερον πρὸς τὸν Κίμωνακαὶ τοῦ ποδὸς περὶ τὸν μέγαν δάκτυλον πε-ριέπλαττον, ἐπὶ πολὺν χρόνον λανθάνοντες.ἅμα δέ πως ὅ τε Κίμων τῷ γινομένῳ προ-

49

διεκόσμησε· καὶ θέα τις ἦν αὐτὴ καθ' ἑαυ-τὴν οὐκ εὐκαταφρόνητος· ἐν δὲ τῇ πομπῇτῶν τε καταφράκτων ἱππέων ὀλίγοι καὶτῶν δρεπανηφόρων ἁρμάτων δέκα παρῆλ-θον, ἑξήκοντα δὲ φίλοι καὶ στρατηγοὶ τῶνβασιλικῶν, μακραὶ δὲ χαλκέμβολοι νῆεςἑκατὸν καὶ δέκα ἅμα παρεκομίσθησαν,αὐτοῦ τε Μιθριδάτου χρύσεος ἑξάπους κο-λοσσός, καὶ θυρεός τις διάλιθος, καὶ φορή-ματα εἴκοσι μὲν ἀργυρῶν σκευῶν, χρυσῶνδ' ἐκπωμάτων καὶ ὅπλων καὶ νομίσματοςδύο καὶ τριάκοντα. ταῦτα μὲν οὖν ἄνδρεςπαρεκόμιζον· ἡμίονοι δ' ὀκτὼ κλίνας χρυ-σᾶς ἔφερον, ἓξ δὲ καὶ πεντήκοντα κεχωνευ-μένον ἀργύριον, ἄλλοι δ' ἑκατὸν ἑπτὰ νομί-σματος [καὶ] ἀργυροῦ μικρῷ τινι δεούσαςἑβδομήκοντα καὶ διακοσίας μυριάδας. ἐνδὲ δέλτοις ἀναγραφαὶ τῶν ἤδη δεδομένωνχρημάτων ὑπ' αὐτοῦ Πομπηίῳ πρὸς τὸνπειρατικὸν πόλεμον καὶ τοῖς ἐπὶ τοῦ δημο-σίου ταμείου, καὶ χωρὶς ὅτι στρατιώτης

156

εὐάρμοστος εἶναι πεφυκώς, ἀλλὰ πάντωνκαταφρονῶν καὶ μηδενὸς ἀξίους πρὸςαὑτὸν ἡγούμενος. ταῦτα γὰρ ὑπάρξαι Λευ-κόλλῳ κακὰ λέγουσιν ἐν πᾶσι τοῖς ἄλλοιςἀγαθοῖς· καὶ γὰρ μέγας καὶ καλὸς καὶ δει-νὸς εἰπεῖν καὶ φρόνιμος ὁμαλῶς ἐν ἀγορᾷκαὶ στρατοπέδῳ δοκεῖ γενέσθαι. Σαλού-στιος μὲν οὖν φησι χαλεπῶς διατεθῆναιτοὺς στρατιώτας πρὸς αὐτὸν εὐθὺς ἐν ἀρχῇτοῦ πολέμου πρὸς Κυζίκῳ καὶ πάλιν πρὸςἈμισῷ, δύο χειμῶνας ἑξῆς ἐν χάρακι δια-γαγεῖν ἀναγκασθέντας. ἠνίων δ' αὐτοὺς καὶοἱ λοιποὶ χειμῶνες· ἢ γὰρ ἐν τῇ πολεμίᾳδιεχείμαζον, ἢ παρὰ τοῖς συμμάχοις ὕπαι-θροι σκηνοῦντες, εἰς δὲ πόλιν Ἑλληνίδακαὶ φίλην οὐδ' ἅπαξ εἰσῆλθε μετὰ στρατο-πέδου Λεύκολλος. οὕτω δὲ διακειμένοιςαὐτοῖς τὰς μεγίστας ἐνέδωκαν ἀπὸ τῆςῬώμης οἱ δημαγωγοὶ προφάσεις, φθόνῳτοῦ Λευκόλλου κατηγοροῦντες ὡς ὑπὸ φι-λαρχίας καὶ φιλοπλουτίας ἕλκοντος τὸν

145

σέσχε καὶ παρῆν ὁ θύτης ἐπιδεικνύμενοςαὐτῷ τὸν λοβὸν οὐκ ἔχοντα κεφαλήν.ἄλλ᾽ οὐ γὰρ ἦν ἀνάδυσις τῆς στρατείαςἐξέπλευσε, καὶ τῶν νεῶν ἑξήκοντα μὲνἀπέστειλεν εἰς Αἴγυπτον, ταῖς δ᾽ ἄλλαιςπάλιν ... ἔπλει. καὶ καταναυμαχήσας Φοι-νισσῶν νεῶν καὶ Κιλισσῶν βασιλικὸνστόλον ἀνεκτᾶτο τε τὰς ἐν κύκλῳ πόλειςκαὶ τοῖς περὶ Αἴγυπτον ἐφήδρευεν, οὐδὲνμικρόν, ἀλλ᾽ ὅλης ἐπινοῶν τῆς βασιλέωςἡγεμονίας κατάλυσιν, καὶ μάλιστα ὅτι τοῦΘεμιστοκλέους ἐπυνθάνετο δόξαν εἶναι καὶδύναμιν ἐν τοῖς βαρβάροις μεγάλην, ὑποδε-δεγμένου βασιλεῖ κινοῦντι τὸν Ἑλληνικὸνπόλεμον στρατηγήσειν. Θεμιστοκλῆς μὲνοὖν οὐχ ἥκιστα λέγεται τὰς Ἑλληνικὰςπράξεις ἀπογνούς, ὡς οὐκ ἂν ὑπερβαλόμε-νος τὴν Κίμωνος εὐτυχίαν καὶ ἀρετήν,ἑκὼν τελευτῆσαι, Κίμων δὲ μεγάλων ἐπαι-ρόμενος ἀρχὰς ἀγώνων καὶ περὶ Κύπρονσυνέχων τὸ ναυτικὸν ἔπεμψεν εἰς Ἄμμω-

50

νος ἄνδρας ἀπόῤῥητόν τινα μαντείαν ποιη-σομένους παρὰ τῷ θεῷ· γινώσκει γὰροὐδεὶς ὑπὲρ ὧν ἐπέμφθησαν, οὐδὲ χρησμὸναὐτοῖς ὁ θεὸς ἐξήνεγκεν, ἀλλ᾽ ἅμα τῷ προ-σελθεῖν ἐκέλευσεν ἀπιέναι τοὺς θεο-πρόπους· αὐτὸν γὰρ ἤδη τὸν Κίμωνα παρ᾽ἑαυτῷ τυγχάνειν ὄντα. ταῦτα ἀκούσαντεςοἱ θεοπρόποι κατέβαινον ἐπὶ θάλασσαν· γε-νόμενοι δὲ ἐν τῷ στρατοπέδῳ τῶν Ἑλλή-νων, ὃ τότε περὶ Αἴγυπτον ἦν, ἐπύθοντοτεθνάναι τὸν Κίμωνα· καὶ τὰς ἡμέρας πρὸςτὸ μαντεῖον ἀνάγοντες ἔγνωσαν ᾐνιγμένηντὴν τελευτὴν τοῦ ἀνδρός, ὡς ἤδη παρὰ θεο-ῖς ὄντος.[19] ἀπέθανε δὲ πολιορκῶν Κίτιον, ὡς οἱπλεῖστοι λέγουσι, νοσήσας· ἔνιοι δέ φασινἐκ τραύματος, ὃ πρὸς τοὺς βαρβάρουςἀγωνιζόμενος ἔσχε. τελευτῶν δὲ τοὺς περὶαὐτὸν ἐκέλευσεν εὐθὺς ἀποπλεῖν ἀποκρυ-ψαμένους τὸν θάνατον αὐτοῦ· καὶ συνέβημήτε τῶν πολεμίων μήτε τῶν συμμάχων

51

πόλεμον καὶ μονονοὺ κατέχοντος ἐν ταὐτῷΚιλικίαν, Ἀσίαν, Βιθυνίαν, Παφλαγονίαν,Γαλατίαν, Πόντον, Ἀρμενίαν, τὰ μέχριΦάσιδος, νυνὶ δὲ καὶ τὰ Τιγράνου βασίλειαπεπορθηκότος, ὥσπερ ἐκδῦσαι τοὺς βασι-λεῖς, οὐ καταπολεμῆσαι πεμφθέντος. τοῦτογὰρ εἰπεῖν φασιν ἕνα τῶν στρατηγῶν Λεύ-κιον Κοίντιον, ὑφ' οὗ μάλιστα πεισθέντεςἐψηφίσαντο πέμπειν διαδόχους τῷ Λευ-κόλλῳ τῆς ἐπαρχίας. ἐψηφίσαντο δὲ καὶτῶν ὑπ' αὐτῷ στρατευομένων πολλοὺςἀφεῖσθαι στρατείας.[34] Τούτοις δὲ τηλικούτοις οὖσι προσγίνε-ται τὸ μάλιστα Λευκόλλῳ διειργασμένοντὰς πράξεις, Πόπλιος Κλώδιος, ἀνὴρ ὑβρι-στὴς καὶ μεστὸς ὀλιγωρίας ἁπάσης καὶθρασύτητος. ἦν δὲ τῆς Λευκόλλου γυναι-κὸς ἀδελφός, ἣν καὶ διαφθείρειν ἔσχεν αἰτί-αν, ἀκολαστοτάτην οὖσαν. τότε δὲ τῷ Λευ-κόλλῳ συστρατεύων οὐχ ὅσης αὑτὸν ἠξίουτιμῆς ἐτύγχανεν· ἠξίου δὲ πρῶτος εἶναι,

146

ἀφροσύνῃ καὶ μαλακίᾳ τῶν πολεμίων,αὑτοῦ δὲ τόλμῃ καὶ δεινότητι περιγενόμε-νον. ἀλλὰ ταῦτα μὲν ὕστερον.[37] Ὁ δὲ Λεύκολλος ἀναβὰς εἰς Ῥώμην,πρῶτον μὲν κατέλαβε τὸν ἀδελφὸν Μᾶρκονὑπὸ Γαΐου Μεμμίου κατηγορούμενον ἐφ'οἷς ἔπραξε ταμιεύων Σύλλα προστάξαντος.ἐκείνου δ' ἀποφυγόντος, ἐπὶ τοῦτον αὐτὸνὁ Μέμμιος μεταβαλόμενος παρώξυνε τὸνδῆμον, καὶ ὡς πολλὰ νενοσφισμένῳ καὶ μη-κύναντι τὸν πόλεμον ἔπειθεν αὐτῷ μὴ δο-ῦναι θρίαμβον. ἐλθόντος δ' εἰς ἀγῶνα τοῦΛευκόλλου μέγαν, οἱ πρῶτοι καὶ δυνα-τώτατοι καταμείξαντες ἑαυτοὺς ταῖς φυλα-ῖς, πολλῇ δεήσει καὶ σπουδῇ μόλις ἔπεισαντὸν δῆμον ἐπιτρέψαι θριαμβεῦσαι Οὐχὥσπερ ἔνιοι μήκει τε πομπῆς καὶ πλήθειτῶν κομιζομένων ἐκπληκτικὸν καὶ ὀχλώδηθρίαμβον, ἀλλὰ τοῖς μὲν ὅπλοις τῶν πολε-μίων οὖσι παμπόλλοις καὶ τοῖς βασιλικοῖςμηχανήμασι τὸν Φλαμίνειον ἱππόδρομον

155

[10] Ἔοικε δὲ καὶ τὸ θεῖον ἐπιθαρρῦναιτοὺς Κυζικηνούς, ἀγασθὲν αὐτῶν τὴν ἀν-δραγαθίαν, ἄλλοις τε σημείοις ἐναργέσι,καὶ τῆς τῶν Φερεφαττίων ἑορτῆς ἐνε-στώσης, οἱ μὲν ἠπόρουν βοὸς μελαίνηςπρὸς τὴν θυσίαν, καὶ σταιτίνην πλάσαντεςτῷ βωμῷ παρέστησαν, ἡ δ' ἱερὰ καὶ τρεφο-μένη τῇ θεῷ νομὴν μὲν εἶχεν ὥσπερ τἆλλαβοτὰ τῶν Κυζικηνῶν ἐν τῇ περαίᾳ, κατ'ἐκείνην δὲ τὴν ἡμέραν ἀποκριθεῖσα τῆςἀγέλης μόνη διενήξατο πρὸς τὴν πόλιν καὶκατέστησεν ἐπὶ τὴν θυσίαν αὑτήν. ὄναρ δ'ἡ θεὸς Ἀρισταγόρᾳ τῷ τοῦ δήμου γραμμα-τεῖ παραστᾶσα· "καὶ μὴν ἔγωγε" εἶπεν"ἥκω τὸν Λιβυκὸν αὐλητὴν ἐπὶ τὸν Ποντι-κὸν σαλπιγκτὴν ἐπάγουσα. φράσον οὖνθαρρεῖν τοῖς πολίταις." θαυμαζόντων δὲτὴν φωνὴν τῶν Κυζικηνῶν, ἅμ' ἡμέρᾳσάλον εἶχεν ἡ θάλασσα κατιόντος ἀκρίτουπνεύματος, αἵ τε μηχαναὶ τοῦ βασιλέωςπαρεστῶσαι τοῖς τείχεσιν, ἔργα θαυμαστὰ

80

[3] Ἐπεὶ δ' ἀπεῖπε τὴν συμμαχίαν ὁ Πτο-λεμαῖος πρὸς τὸν πόλεμον ἀποδειλιάσας,ἐκείνῳ δὲ ναῦς ἄχρι Κύπρου πομποὺς πα-ρέσχε, καὶ περὶ τὸν ἔκπλουν αὐτὸν ἀσπα-ζόμενος καὶ θεραπεύων ἐδωρεῖτο χρυσένδε-τον σμάραγδον τῶν πολυτελῶν, τὸ μὲνπρῶτον ὁ Λεύκολλος παρῃτεῖτο, δείξαντοςδὲ τὴν γλυφὴν τοῦ βασιλέως εἰκόνα οὖσανἰδίαν, ἐφοβήθη διώσασθαι, μὴ παντάπασινἐχθρὸς ἀποπλεῖν νομισθεὶς ἐπιβουλευθείηκατὰ θάλατταν. ἐπεὶ δὲ πλῆθος ἐν πα-ράπλῳ νεῶν ἐκ τῶν παραλίων πόλεωνἀθροίσας, πλὴν ὅσαι πειρατικῶν μετεῖχονἀδικημάτων, εἰς τὴν Κύπρον διεπέρασεν,ἐνταῦθα πυνθανόμενος τοὺς πολεμίους ναυ-λοχοῦντας ἐπὶ ταῖς ἄκραις παραφυλάττειναὐτόν, ἐνεώλκησε τὰ σκάφη πάντα, καὶταῖς πόλεσιν ἔγραψε περὶ χειμαδίων καὶἀγορᾶς, ὡς αὐτόθι τὴν ὥραν ἀναμενῶν.εἶτα πλοῦ φανέντος, ἐξαπίνης κατασπάσαςτὰς ναῦς ἀνήχθη, καὶ μεθ' ἡμέραν μὲν ὑφει-

61

δρείας, ἐπιμελείας, συνέσεως, δικαιοσύνης,οὐκ ἂν εἶχεν ἡ Ῥωμαίων ἡγεμονία τὸνΕὐφράτην τῆς Ἀσίας ὅρον, ἀλλὰ τὰ ἔσχατακαὶ τὴν Ὑρκανίαν θάλασσαν, τῶν μὲν ἄλ-λων ἐθνῶν Τιγράνῃ προηττημένων, τῆς δὲΠάρθων δυνάμεως οὐχ ὅση κατὰ Κράσσονἐξεφάνη, τοσαύτης καὶ κατὰ Λεύκολλονοὔσης οὐδ' ὁμοίως συνεστώσης, ἀλλ' ὑπ'ἐμφυλίων καὶ προσοίκων πολέμων οὐδ'Ἀρμενίους ὑβρίζοντας ἐρρωμένης ἀμύνε-σθαι. νῦν δέ μοι δοκεῖ Λεύκολλος, ὧνὠφέλησε δι' αὑτοῦ τὴν πατρίδα, βλάψαιμείζονα δι' ἑτέρων. τὰ γὰρ ἐν Ἀρμενίᾳτρόπαια Πάρθων πλησίον ἑστῶτα καὶ Τι-γρανόκερτα καὶ Νίσιβις καὶ πλοῦτος ἐκτούτων πολὺς εἰς Ῥώμην κομισθεὶς καὶ τὸΤιγράνου διάδημα πομπευθὲν αἰχμάλωτονἐπῆρε Κράσσον ἐπὶ τὴν Ἀσίαν, ὡς λάφυρακαὶ λείαν τοὺς βαρβάρους, ἄλλο δ' οὐδὲνὄντας. ταχὺ μέντοι τοῖς Πάρθων τοξεύμα-σιν ἐντυχών, ἐπέδειξε τὸν Λεύκολλον οὐκ

154

καὶ πολλῶν ἀπολειπόμενος διὰ τὸν τρόπον,ὑπῳκούρει τὴν Φιμβριανὴν στρατιὰν καὶπαρώξυνε κατὰ τοῦ Λευκόλλου, λόγους<οὐ> χρηστοὺς εἰς οὐκ ἄκοντας οὐδ' ἀή-θεις τοῦ δημαγωγεῖσθαι διαδιδούς. οὗτοιγὰρ ἦσαν οὓς καὶ πρότερον ἀνέπεισε Φιμ-βρίας ἀποκτείναντας τὸν ὕπατον Φλάκκοναὑτὸν ἑλέσθαι στρατηγόν. διὸ καὶ τὸνΚλώδιον ἡδέως ἐδέχοντο καὶ φιλοστρα-τιώτην προσηγόρευον, ἀγανακτεῖν προ-σποιούμενον ὑπὲρ αὐτῶν εἰ πέρας οὐδὲνἔσται πολέμων τοσούτων καὶ πόνων, ἀλλὰπαντὶ μὲν ἔθνει μαχόμενοι, πᾶσαν δὲ γῆνπλανώμενοι κατατρίψουσι τὸν βίον, οὐδὲνἄξιον ἐκ τηλικαύτης φερόμενοι στρατείας,ἀλλὰ τὰς Λευκόλλου παραπέμποντεςἁμάξας καὶ καμήλους, ἐκπωμάτων χρυσῶνκαὶ διαλίθων γεμούσας, οἱ δὲ Πομπηίουστρατιῶται δῆμος ὄντες ἤδη που μετὰ γυ-ναικῶν καὶ τέκνων κάθηνται, γῆν εὐδαίμο-να καὶ πόλεις ἔχοντες, οὐ Μιθριδάτην καὶ

147

μένοις πλέων τοῖς ἱστίοις καὶ ταπεινοῖς,νύκτωρ δ' ἐπαιρομένοις, εἰς Ῥόδον ἐσώθη.Ῥοδίων δὲ ναῦς αὐτῷ προσπαρασχόντων,Κῴους ἔπεισε καὶ Κνιδίους τῶν βασιλικῶνἀπαλλαγέντας ἐπὶ Σαμίους συστρατεύειν.ἐκ δὲ Χίου τοὺς βασιλικοὺς αὐτὸς ἐξήλασε,Κολοφωνίους δ' ἠλευθέρωσε συλλαβὼνἘπίγονον τὸν τύραννον αὐτῶν.Ἐτύγχανε δὲ κατ' ἐκεῖνον τὸν χρόνον ἤδηΜιθριδάτης τὸ Πέργαμον ἐκλελοιπὼς καὶσυνεσταλμένος εἰς Πιτάνην. ἐκεῖ δὲ Φιμ-βρίου κατέχοντος αὐτὸν ἐκ γῆς καὶ πολιορ-κοῦντος, εἰς τὴν θάλατταν ἀφορῶν συνῆγεκαὶ μετεπέμπετο τοὺς πανταχόθεν στόλουςπρὸς αὑτόν, ἀνδρὶ τολμητῇ καὶ νενικηκότιτῷ Φιμβρίᾳ συμπλέκεσθαι καὶ πολεμεῖνἀπεγνωκώς. ὁ δὲ ταῦτα συνορῶν, ναυτικῷδὲ λειπόμενος, πρὸς Λεύκολλον ἔπεμψεν,ἥκειν τῷ στόλῳ δεόμενος καὶ συνεξελεῖνἔχθιστον καὶ πολεμιώτατον βασιλέων, ὡςμὴ τὸ μέγα καὶ διὰ πολλῶν ἀγώνων καὶ

62

ἐξεπλήσσοντο, τοσούτου πολέμου περικε-χυμένου μηδ' εἰ παραγένοιτο Λεύκολλοςχώραν ἔτι λελεῖφθαι βοηθείας ἐλπίζοντες.οὐ μὴν ἀλλὰ πρῶτος αὐτοῖς εἰσπεμφθεὶςὑπ' Ἀρχελάου Δημῶναξ ἔφρασε τὴν τοῦΛευκόλλου παρουσίαν. τούτῳ δ' ἀπιστού-ντων καὶ νομιζόντων αὐτὸν τῶν παρόντωνἐπὶ παρηγορίᾳ πεπλασμένα λέγειν, ἧκεπαιδάριον αἰχμάλωτον ἐκ τῶν πολεμίωνἀποδεδρακός. πυνθανομένων δ' αὐτῶν ποῦλέγοι τὸν Λεύκολλον εἶναι, κατεγέλα παί-ζειν αὐτοὺς οἰόμενον. ὡς δ' ἑώρα σπου-δάζοντας, ἐσήμηνε τῇ χειρὶ τὸν χάρακατῶν Ῥωμαίων, οἱ δ' ἀνεθάρσησαν. τῆς δὲΔασκυλίτιδος λίμνης πλεομένης ἀκατίοιςἐπιεικῶς εὐμεγέθεσι, τὸ μέγιστον αὐτῶν ὁΛεύκολλος ἀνελκύσας καὶ διαγαγὼν ἁμάξῃπρὸς τὴν θάλατταν, ὅσους ἐχώρει στρα-τιώτας ἐνεβίβασεν. ἔλαθον δὲ νυκτὸς δια-περάσαντες καὶ παρεισῆλθον εἰς τὴν πόλιν.

79

Τιγράνην εἰς τὰς ἀοικήτους ἐμβαλόντεςἐρημίας, οὐδὲ τῆς Ἀσίας τὰ βασίλεια κα-ταρρίψαντες, ἀλλὰ φυγάσιν ἀνθρώποις ἐνἸβηρίᾳ καὶ δραπέταις ἐν Ἰταλίᾳ πολεμή-σαντες. "τί οὖν, εἰ δεῖ μηδέποτε παύσασθαιστρατευομένους, οὐχὶ τοιούτῳ στρατηγῷκαὶ σώματα τὰ λοιπὰ καὶ ψυχὰς φυλάσσο-μεν, ᾧ κάλλιστος εἶναι δοκεῖ κόσμος ὁ τῶνστρατευομένων πλοῦτος;"Τοιαύταις αἰτίαις τὸ Λευκόλλου στράτευ-μα διαφθαρέν, οὔτ' ἐπὶ Τιγράνην ἠκολού-θησεν οὔτ' ἐπὶ Μιθριδάτην, αὖθις ἐξ Ἀρμε-νίας εἰς Πόντον ἐμβαλόντα καὶ τὴν ἀρχὴνἀναλαμβάνοντα, πρόφασιν δὲ τὸν χειμῶναποιούμενοι περὶ τὴν Γορδυηνὴν διέτριβον,ὅσον οὔπω Πομπήιον ἤ τιν' ἄλλον τῶν ἡγε-μόνων Λευκόλλῳ διάδοχον ἀφίξεσθαιπροσδοκῶντες.[35] Ἐπεὶ δὲ Μιθριδάτης ἤγγελτο Φάβιοννενικηκὼς ἐπὶ Σωρνάτιον καὶ Τριάριον βα-δίζειν, αἰσχυνθέντες εἵποντο τῷ Λευκόλ-

148

ἀνύδρων καὶ αὐχμηρῶν ὁδεύσαντος, τὰςδάφνας ξηρὰς περικειμένας ταῖς ῥάβδοιςἰδόντες οἱ τοῦ Λευκόλλου ῥαβδοφόροι φι-λοφρονούμενοι τοῖς ἐκείνου μετέδωκαν ἐκτῶν ἰδίων, προσφάτους καὶ θαλερὰς ἔχο-ντες. καὶ τὸ γινόμενον εἰς οἰωνὸν ἐτίθεντοχρηστὸν οἱ Πομπηίου φίλοι· τῷ γὰρ ὄντιτὴν ἐκείνου στρατηγίαν αἱ τούτου πράξειςἐκόσμησαν.Ἐκ δὲ τῶν λόγων πρὸς οὐδὲν ἐπιεικὲς συ-νέβησαν, ἀλλ' ἔτι μᾶλλον ἀλλοτριωθέντεςπρὸς ἀλλήλους ἀπῆλθον, καὶ τὰς ὑπὸ τοῦΛευκόλλου γενομένας διατάξεις ἠκύρωσενὁ Πομπήιος, στρατιώτας δὲ τοὺς ἄλλουςἀπαγαγών, μόνους αὐτῷ χιλίους ἑξακοσί-ους ἀπέλιπε συνθριαμβεύσοντας, οὐδὲ τού-τους μάλα προθύμως ἑπομένους. οὕτω τιςἦν ἀφυὴς ἢ δυστυχὴς ὁ Λεύκολλος πρὸς τὸπάντων ἐν ἡγεμονίᾳ πρῶτον καὶ μέγιστον·ὡς εἰ τοῦτο μετὰ τῶν ἄλλων ὑπῆρξεν αὐτῷτηλικούτων ὄντων καὶ τοσούτων, μετ' ἀν-

153

τιώτας, ἀλλ' ἅμα τῷ θέσθαι τὸ στρατόπε-δον καὶ ἀπὸ τῶν ἔργων γενέσθαι συναγα-γὼν αὐτοὺς ἐμεγαληγόρησεν, ὡς ὀλίγωνἡμερῶν ἀναιμωτὶ τὸ νίκημα παραδώσωναὐτοῖς.Κυζικηνοὺς δὲ Μιθριδάτης δέκα μὲν ἐκγῆς στρατοπέδοις περιλαβών, ταῖς δὲ ναυ-σὶν ἐκ θαλάσσης τὸν ἀπὸ τῆς ἠπείρουδιείργοντα τὴν πόλιν εὔριπον ἐμφράξας,ἑκατέρωθεν ἐπολιόρκει, τὰ μὲν ἄλλα δια-κειμένους πρὸς τὸν κίνδυνον εὐθαρσῶς καὶπᾶν ἕνεκα Ῥωμαίων ἐγνωκότας ἐκδέχε-σθαι δυσχερές, ἀγνοοῦντας δ' ὅπῃ Λεύκολ-λος εἴη, καὶ τῷ μηδὲν περὶ αὐτοῦ πεπύσθαιταραττομένους. καίτοι καταφανὴς ἦν ἡστρατοπεδεία καὶ ἄποπτος, ἀλλ' ὑπὸ τῶνΜιθριδατικῶν ἐξηπατῶντο. δεικνύντες γὰραὐτοῖς τοὺς Ῥωμαίους ἄνω παρεμβεβλη-κότας "ὁρᾶτε τούτους;" ἔφασαν "Ἀρμενίωνστρατός ἐστι καὶ Μήδων, Τιγράνου Μιθρι-δάτῃ καταπέμψαντος ἐπικουρίαν". οἱ δ'

78

πόνων διωκόμενον ἆθλον ἐκφύγοι Ῥωμαί-ους, Μιθριδάτης εἰς λαβὰς ἥκων καὶ γεγο-νὼς ἐντὸς ἀρκύων, οὗ ληφθέντος οὐδένατῆς δόξης οἴσεσθαι πλέον ἢ τὸν ἐμποδὼντῇ φυγῇ στάντα καὶ διαδιδράσκοντος ἐπι-λαβόμενον· <ὃν> ὑφ' ἑαυτοῦ μὲν ἐξεω-σμένον τῆς γῆς, ὑπ' ἐκείνου δὲ τῆς θαλάτ-της εἰργόμενον, ἀμφοτέροις ἀποδώσειν τὸκατόρθωμα, τὰς δὲ Σύλλα πρὸς Ὀρχομε-νῷ καὶ περὶ Χαιρώνειαν ὑμνουμένας ἀρι-στείας ἐν οὐδενὶ λόγῳ θήσεσθαι Ῥωμαί-ους. καὶ οὐδὲν ἦν ἀπὸ τρόπου τῶν λεγο-μένων, ἀλλὰ παντὶ δῆλον ὡς, εἰ Φιμβρίᾳτότε πεισθεὶς ὁ Λεύκολλος οὐ μακρὰν ὢνπεριήγαγεν ἐκεῖσε τὰς ναῦς καὶ συνέφραξετὸν λιμένα τῷ στόλῳ, πέρας ἂν εἶχεν ὁπόλεμος καὶ μυρίων ἀπηλλαγμένοι κακῶνἅπαντες ἦσαν. ἀλλ' εἴτε τὰ πρὸς Σύλλαν δί-καια πρεσβεύων πρὸ παντὸς ἰδίου τε καὶκοινοῦ συμφέροντος, εἴτε τὸν Φιμβρίανμιαρὸν ὄντα καὶ φονέα γεγενημένον ἔναγ-

63

τηγίας ἀναγκαζόμενος, ἀλλὰ τῶν ἐπάθλωντῆς στρατηγίας ἐξίστασθαι καὶ παραχωρε-ῖν ἑτέροις.[36] Ἔτι δὲ μᾶλλον ἐφάνη τὸ γινόμενοντοῖς ἐκεῖ παροῦσι νεμεσητόν. οὔτε γὰρ τι-μῆς ὁ Λεύκολλος οὔτε τιμωρίας τῶν ἐν πο-λέμῳ κύριος ὑπῆρχεν, οὐδ' εἴα τινὰ Πο-μπήιος βαδίζειν πρὸς αὐτὸν οὐδὲ προ-σέχειν οἷς ἐκεῖνος ἔγραφε καὶ διένεμε μετὰτῶν δέκα πρέσβεων, ἀλλ' ἐκώλυεν ἐκτιθεὶςδιαγράμματα καὶ φοβερὸς παρὼν ἀπὸ μεί-ζονος δυνάμεως. ὅμως δὲ τοῖς φίλοις ἔδοξεσυναγαγεῖν αὐτούς, καὶ συνῆλθον ἐν κώμῃτινὶ τῆς Γαλατίας καὶ προσεῖπον ἀλλήλουςφιλοφρόνως καὶ συνήσθησαν ἐπὶ τοῖς κα-τωρθωμένοις ἑκατέρῳ, πρεσβύτερος μὲνὢν ὁ Λεύκολλος, ἀξίωμα δ' ἦν τὸ Πομπηί-ου μεῖζον ἀπὸ πλειόνων στρατηγιῶν καὶδυεῖν θριάμβων. ῥάβδοι δ' ἀμφοτέρωνπροηγοῦντο δαφνηφόροι διὰ τὰς νίκας, καὶτοῦ γε Πομπηίου, μακρὰν ὁδὸν διὰ τόπων

152

λῳ. Τριάριος δ' ὡς ἕτοιμον ἁρπάσαι τὸ νί-κημα πρὶν ἐπελθεῖν Λεύκολλον ἐγγὺς ὄνταφιλοτιμούμενος, ἡττᾶται μάχῃ μεγάλῃ·λέγονται γὰρ ὑπὲρ ἑπτακισχιλίους Ῥωμαί-ων ἀποθανεῖν, ἐν οἷς ἑκατόνταρχοι μὲνἑκατὸν πεντήκοντα, χιλίαρχοι δ' εἴκοσι καὶτέσσαρες· τὸ δὲ στρατόπεδον εἷλε Μιθρι-δάτης. ἐπελθὼν δὲ Λεύκολλος ὀλίγαιςὕστερον ἡμέραις, Τριάριον μὲν ὑπὸ τῶνστρατιωτῶν ζητούμενον πρὸς ὀργὴνἐξέκλεψε, Μιθριδάτου δὲ μὴ θέλοντοςμάχεσθαι, ἀλλὰ Τιγράνην περιμένοντοςἤδη καταβαίνοντα μετὰ πολλῆς δυνάμεως,ἔγνω πρὶν ἀμφοτέρους συνελθεῖν πάλινἀπαντῆσαι καὶ διαγωνίσασθαι πρὸς τὸν Τι-γράνην. πορευομένῳ δ' αὐτῷ καθ' ὁδὸν οἱΦιμβριανοὶ στασιάσαντες ἀπέλιπον τὰςτάξεις, ὡς ἀφειμένοι δόγματι τῆς στρατεί-ας καὶ μηκέτι τῷ Λευκόλλῳ προσῆκον ἄρ-χειν, ἑτέροις ἀποδεδειγμένων τῶν ἐπαρχι-ῶν. οὐδὲν οὖν ἐστιν ὅ τι τῶν παρ' ἀξίαν ὁ

149

χος ἀνδρὸς φίλου καὶ στρατηγοῦ διὰ φιλαρ-χίαν προβαλλόμενος, εἴτε κατὰ θείαν δήτινα τύχην περιφεισάμενος [αὐτοῦ] Μιθρι-δάτου καὶ <αὑτῷ> φυλάξας ἀνταγωνιστήν,οὐχ ὑπήκουσεν, ἀλλὰ Μιθριδάτῃ μὲν ἐκ-πλεῦσαι παρέσχε καὶ καταγελάσαι τῆςΦιμβρίου δυνάμεως, αὐτὸς δὲ πρῶτον μὲνἐπὶ Λεκτοῦ τῆς Τρῳάδος βασιλικὰς ναῦςἐπιφανείσας κατεναυμάχησεν, αὖθις δὲπρὸς Τενέδῳ ναυλοχοῦντα μείζονι παρα-σκευῇ κατιδὼν Νεοπτόλεμον, ἐπέπλει πρὸτῶν ἄλλων, Ῥοδιακῆς πεντήρους ἐπιβεβη-κώς, ἧς ἐναυάρχει Δαμαγόρας, ἀνὴρεὔνους τε Ῥωμαίοις καὶ θαλασσίωνἀγώνων ἐμπειρότατος. ἐπελαύνοντος δὲῥοθίῳ τοῦ Νεοπτολέμου καὶ κελεύσαντοςεἰς ἐμβολὴν ἀγαγεῖν τὸν κυβερνήτην, δεί-σας ὁ Δαμαγόρας τὸ βάρος τῆς βασιλικῆςκαὶ τὴν τραχύτητα τοῦ χαλκώματος, οὐκἐτόλμησε συμπεσεῖν ἀντίπρῳρος, ἀλλ'ὀξέως ἐκ περιαγωγῆς ἀποστρέψας ἐκέλευ-

64

εἴχετο τοῦ χρόνου, καὶ συνῆγεν εἰς τὸνχάρακα παμπληθῆ σῖτον, ὡς ἐν ἀφθόνοιςδιάγων αὐτὸς ἐφεδρεύοι ταῖς ἐκείνων ἀπο-ρίαις.[9] Ἐν τούτῳ δὲ Μιθριδάτης ἐπεβούλευεΚυζικηνοῖς, πεπληγόσιν ἐν τῇ περὶ Χαλκη-δόνα μάχῃ· τρισχιλίων γὰρ ἀνδρῶν καὶδέκα νεῶν ἐστέρηντο. βουλόμενος οὖν λα-θεῖν τὸν Λεύκολλον, εὐθὺς ἀπὸ δείπνου νύ-κτα δυσφανῆ καὶ νοτερὰν ἔχων ἐκίνει, καὶφθάνει τῆς πόλεως ἄντικρυς ἅμ' ἡμέρᾳπερὶ τὸ τῆς Ἀδραστείας ὄρος ἱδρύσας τὴνδύναμιν. ὁ δὲ Λεύκολλος αἰσθόμενος καὶδιώξας, ἠγάπησε μὲν οὐκ ἐμπεσὼν ἀσύντα-κτος εἰς τοὺς πολεμίους, καθίζει δὲ τὸνστρατὸν περὶ τὴν Θρᾳκίαν λεγομένηνκώμην ἐν τόπῳ κατὰ τῶν ὁδῶν ἄριστα πε-φυκότι καὶ τῶν χωρίων, ἀφ' ὧν καὶ δι' ὧνἀναγκαῖον ἦν τοῖς Μιθριδατικοῖς τὰ ἐπιτή-δεια φοιτᾶν. διὸ καὶ περιλαβὼν τῇ διανοίᾳτὸ μέλλον, οὐκ ἀπεκρύψατο τοὺς στρα-

77

Λεύκολλος οὐχ ὑπέμεινεν, ἀντιβολῶν καθ'ἕνα καὶ κατὰ σκηνὰς περιιὼν ταπεινὸς καὶδεδακρυμένος, ἔστι δ' ὧν καὶ χειρὸςἁπτόμενος. οἱ δ' ἀπετρίβοντο τὰς δε-ξιώσεις καὶ κενὰ προσερρίπτουν βαλ-λάντια, καὶ μόνον μάχεσθαι τοῖς πολεμίοιςἐκέλευον, ἀφ' ὧν μόνος ἠπίστατο πλουτεῖν.οὐ μὴν ἀλλὰ τῶν ἄλλων στρατιωτῶν δεο-μένων, ἐκβιασθέντες οἱ Φιμβριανοὶ συνέθε-ντο παραμεῖναι τὸ θέρος· ἐὰν δὲ μηδεὶς ἐντῷ χρόνῳ τούτῳ κατίῃ πρὸς αὐτοὺς ἀγω-νιούμενος, ἀπηλλάχθαι. ταῦτ' ἔδει στέργεινἐξ ἀνάγκης τὸν Λεύκολλον, ἢ προέσθαιτοῖς βαρβάροις τὴν χώραν ἀπολειφθέντα.συνεῖχεν οὖν αὐτοὺς οὐκέτι προσβιαζόμε-νος οὐδὲ προάγων πρὸς μάχην, ἀλλ' εἰ πα-ραμένοιεν ἀγαπῶν, καὶ περιορῶν πορθου-μένην ὑπὸ Τιγράνου τὴν Καππαδοκίαν καὶπάλιν ὑβρίζοντα Μιθριδάτην, ὃν αὐτὸς ἐπε-στάλκει τῇ συγκλήτῳ γράφων καταπεπο-λεμῆσθαι· καὶ οἱ <δέκα> πρέσβεις πα-

150

ρῆσαν αὐτῷ πρὸς τὴν διάθεσιν τῶν ἐνΠόντῳ πραγμάτων, ὡς δὴ βεβαίως ἐχο-μένων. καὶ δὴ παρόντες ἑώρων οὐδ' αὑτοῦκύριον, ἀλλὰ παροινούμενον καὶ προπηλα-κιζόμενον ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν, οἷς γε το-σοῦτο περιῆν τῆς εἰς τὸν στρατηγὸν ἀσελ-γείας, ὥστε τοῦ θέρους λήγοντος ἐνδύντεςτὰ ὅπλα καὶ σπασάμενοι τὰς μαχαίραςπροεκαλοῦντο τοὺς μηδαμοῦ παρόντας,ἀλλ' ἀπηρκότας ἤδη πολεμίους. ἀλαλάξα-ντες δὲ καὶ σκιαμαχήσαντες ἀπεχώρησανἐκ τοῦ χάρακος, ἐπιμαρτυράμενοι πεπλη-ρῶσθαι τὸν χρόνον ὃν ὡμολόγησαν τῷΛευκόλλῳ παραμενεῖν. τοὺς δ' ἄλλουςἐκάλει διὰ γραμμάτων Πομπήιος· ἤδη γὰρἀποδέδεικτο τοῦ πρὸς Μιθριδάτην καὶ Τι-γράνην πολέμου στρατηγὸς χάριτι τοῦ δή-μου καὶ κολακείᾳ τῶν δημαγωγῶν, ἐπεὶ τῇγε βουλῇ καὶ τοῖς ἀρίστοις ἄδικα πάσχεινἐδόκει Λεύκολλος, οὐ πολέμου διαδόχους,ἀλλὰ θριάμβου λαμβάνων, οὐδὲ τῆς στρα-

151

ὤφθη μέγα σῶμα φλογοειδὲς εἰς μέσοντῶν στρατοπέδων καταφερόμενον, τὸ μὲνσχῆμα πίθῳ μάλιστα, τὴν δὲ χρόαν ἀργύ-ρῳ διαπύρῳ προσεοικός, ὥστε δείσανταςἀμφοτέρους τὸ φάσμα διακριθῆναι. τοῦτομὲν οὖν φασιν ἐν Φρυγίᾳ περὶ τὰς λεγο-μένας Ὀτρύας συμβῆναι τὸ πάθος. ὁ δὲΛεύκολλος οὐδεμιᾶς εἶναι νομίζων ἀνθρω-πίνης παρασκευῆς οὐδὲ πλούτου θρέψαιμυριάδας ἐπὶ πολὺν χρόνον ἀντικαθημένωνπολεμίων τοσαύτας ὅσας εἶχε Μιθριδάτης,ἐκέλευσεν ἀχθῆναι τῶν αἰχμαλώτων ἕνα,καὶ πρῶτον ἀνέκρινε μετὰ πόσων διαιτῷτοσυσκήνων, ἔπειτα πόσον ἐν τῇ σκηνῇ κατα-λέλοιπε σῖτον. ἀποκριναμένου δὲ τἀν-θρώπου, τὸν μὲν ἐκέλευσε μεταστῆναι,δεύτερον δὲ καὶ τρίτον ὁμοίως ἀνέκρινεν.εἶτα συνθεὶς τὸ τῆς παρεσκευασμένης τρο-φῆς πλῆθος πρὸς τὸ τῶν τρεφομένων, ἔγνωτριῶν ἢ τεσσάρων ἡμερῶν ἐπιλείψειν τὸνσῖτον τοὺς πολεμίους, καὶ πολὺ μᾶλλον

76

σεν ἐπὶ πρύμναν ὤσασθαι, καὶ πιεσθείσηςἐνταῦθα τῆς νεώς, ἐδέξατο τὴν πληγήν,ἀβλαβῆ γενομένην ἅτε δὴ τοῖς <μὴ> θα-λαττεύουσι τῆς νεὼς μέρεσι προσπεσο-ῦσαν. ἐν τούτῳ δὲ τῶν φίλων προσφερο-μένων, ἐγκελευσάμενος ὁ Λεύκολλος ἐπι-στρέφειν καὶ πολλὰ δράσας ἄξια λόγουτρέπεται τοὺς πολεμίους καὶ καταδιώκειτὸν Νεοπτόλεμον.[4] Ἐκεῖθεν δὲ Σύλλᾳ περὶ Χερρόνησονἤδη μέλλοντι διαβαίνειν συμβαλών, τόν τεπόρον ἀσφαλῆ παρεῖχε καὶ τὴν στρατιὰνσυνδιεβίβαζεν. ἐπεὶ δὲ συνθηκῶν γενο-μένων Μιθριδάτης μὲν ἀπέπλευσεν εἰς τὸνΕὔξεινον πόντον, Σύλλας δὲ τὴν Ἀσίαν δι-σμυρίοις ταλάντοις ἐζημίωσε, προσταχθὲναὐτῷ τά τε χρήματα ταῦτα πρᾶξαι καὶνόμισμα κόψαι, παραμύθιόν τι δοκεῖ τῆςΣύλλα χαλεπότητος γενέσθαι ταῖς πόλεσιν,οὐ μόνον καθαρὸν καὶ δίκαιον, ἀλλὰ καὶπρᾷον εἰς οὕτω βαρὺ καὶ σκυθρωπὸν ὑπη-

65

νομίζοι πλοῦτον, οὗ μὴ τὰ παρορώμενα καὶλανθάνοντα πλείονα τῶν φαινομένων ἐστί.[40] Νεόπλουτα δ' ἦν τοῦ Λευκόλλου τὰδεῖπνα τὰ καθ' ἡμέραν, οὐ μόνον στρωμνα-ῖς ἁλουργέσι καὶ διαλίθοις ἐκπώμασι καὶχοροῖς καὶ ἀκροάμασιν ἐπεισοδίοις, ἀλλ'ὄψων τε παντοδαπῶν καὶ πεμμάτων περιτ-τῶς διαπεπονημένων παρασκευαῖς ζηλω-τὸν ἀνελευθέροις ποιοῦντος ἑαυτόν. ὁ γοῦνΠομπήιος εὐδοκίμησεν <ὅτι> νοσῶν, τοῦμὲν ἰατροῦ κίχλην αὐτὸν λαβεῖν κελεύσα-ντος, τῶν δ' οἰκετῶν οὐκ ἂν εὑρεῖν ἀλλα-χόθι φαμένων θέρους ὥρᾳ κίχλην ἢ παρὰΛευκόλλῳ σιτευομένην, οὐκ εἴασε λαβεῖνἐκεῖθεν, ἀλλ' εἰπὼν πρὸς τὸν ἰατρόν "οὐκο-ῦν εἰ μὴ Λεύκολλος ἐτρύφα, Πομπήιος οὐκἂν ἔζησεν;" ἄλλο τι παρασκευάσαι τῶνεὐπορίστων ἐκέλευσε. Κάτων δ' ἦν αὐτῷφίλος καὶ οἰκεῖος, οὕτω δὲ τὸν βίον αὐτοῦκαὶ τὴν δίαιταν ἐδυσχέραινεν, ὥστε νέουτινὸς ἐν τῇ βουλῇ λόγον ἐπαχθῆ καὶ μα-

161

ρέτημα παρασχὼν ἑαυτόν.Μιτυληναίους δ' ἄντικρυς ἀφεστῶταςἐβούλετο μὲν εὐγνωμονῆσαι καὶ δίκης τυ-χεῖν μετρίας ἐφ' οἷς περὶ Μάνιον ἐξήμαρ-τον· ὡς δ' ἑώρα κακοδαιμονοῦντας, ἐπι-πλεύσας ἐκράτησε μάχῃ καὶ κατέκλεισενεἰς τὰ τείχη, καὶ πολιορκίαν συστησάμε-νος, ἐξέπλευσε μὲν ἡμέρας καὶ φανερῶς εἰςἘλαίαν, ὑπέστρεψε δὲ λεληθότως καὶ περὶτὴν πόλιν ὑφεὶς ἐνέδραν ἡσύχαζεν. ἐπεὶ δ'ἀτάκτως καὶ μετὰ θράσους ὡς ἔρημονἀναρπασόμενοι τὸ στρατόπεδον οἱ Μιτυλη-ναῖοι προῆλθον, ἐπεισπεσὼν αὐτοῖς ἔλαβέτε παμπόλλους ζῶντας καὶ τῶν ἀμυνο-μένων πεντακοσίους ἀπέκτεινεν, ἀνδρα-πόδων δὲ χιλιάδας ἓξ καὶ τὴν ἄλλην ἀνα-ρίθμητον ἠλάσατο λείαν.Τῶν δὲ περὶ τὴν Ἰταλίαν κακῶν, ἃ τότεΣύλλας καὶ Μάριος ἄφθονα καὶ παντοδαπὰτοῖς ἀνθρώποις παρεῖχον, οὐ πάνυ με-τέσχε, θείᾳ τινὶ τύχῃ περὶ τὰς ἐν Ἀσίᾳ

66

λεμίων σῶσαι Ῥωμαῖον ἢ πάντα λαβεῖν τὰτῶν πολεμίων· Ἀρχελάου δὲ τοῦ περὶΒοιωτίαν Μιθριδάτῃ στρατηγήσαντος, εἶτ'ἀποστάντος καὶ Ῥωμαίοις συστρατεύο-ντος, διαβεβαιουμένου <μόνον> ὀφθένταΛεύκολλον ἐν Πόντῳ πάντων ὁμοῦ κρατή-σειν, οὐκ ἔφη δειλότερος εἶναι τῶν κυνη-γῶν, ὥστε τὰ θηρία παρελθὼν ἐπὶ κενοὺςαὐτῶν τοὺς φωλεοὺς βαδίζειν. καὶ ταῦτ'εἰπὼν ἐπὶ Μιθριδάτην προῆγε, πεζοὺς μὲνἔχων τρισμυρίους, ἱππεῖς δὲ δισχιλίους πε-ντακοσίους. καταστὰς δ' εἰς ἔποψιν τῶνπολεμίων καὶ θαυμάσας τὸ πλῆθος, ἐβού-λετο μὲν ἀπέχεσθαι μάχης καὶ τρίβειν τὸνχρόνον, Μαρίου δ', ὃν Σερτώριος ἐξ Ἰβηρί-ας ἀπεστάλκει Μιθριδάτῃ μετὰ δυνάμεωςστρατηγόν, ἀπαντήσαντος αὐτῷ καὶ προ-καλουμένου, κατέστη μὲν εἰς τάξιν ὡς δια-μαχούμενος, ἤδη δ' ὅσον οὔπω συμφερο-μένων, ἀπ' οὐδεμιᾶς ἐπιφανοῦς μεταβολῆς,ἀλλ' ἐξαίφνης τοῦ ἀέρος ὑπορραγέντος,

75

κρὸν ἀκαίρως ὑπὲρ εὐτελείας καὶ σωφρο-σύνης διελθόντος, ἐπαναστὰς ὁ Κάτων "οὐπαύσῃ" ἔφη "σὺ πλουτῶν μὲν ὡς Κράσσος,ζῶν δ' ὡς Λεύκολλος, λέγων δ' ὡςΚάτων;" ἔνιοι δὲ τοῦτο ῥηθῆναι μὲν οὕτως,ὑπὸ Κάτωνος δ' οὐ λέγουσιν.[41] Ὁ μέντοι Λεύκολλος οὐχ ἡδόμενοςμόνον, ἀλλὰ καὶ σεμνυνόμενος τῷ βίῳ τού-τῳ δῆλος ἦν ἐκ τῶν ἀπομνημονευομένων.λέγεται γὰρ Ἕλληνας ἀνθρώπους ἀνα-βάντας εἰς Ῥώμην ἑστιᾶν ἐπὶ πολλὰςἡμέρας, τοὺς δ' ὄντως Ἑλληνικόν τι πα-θόντας, αἰσχύνεσθαι καὶ διωθεῖσθαι τὴνκλῆσιν, ὡς δι' αὐτοὺς καθ' ἡμέραν τοσού-των ἀναλισκομένων· τὸν οὖν Λεύκολλονεἰπεῖν μειδιάσαντα πρὸς αὐτούς· "γίνεταιμέν τι τούτων καὶ δι' ὑμᾶς ὦ ἄνδρες Ἕλ-ληνες· τὰ μέντοι πλεῖστα γίνεται διὰ Λεύ-κολλον." ἐπεὶ δὲ μόνου δειπνοῦντος αὐτοῦμία τράπεζα καὶ μέτριον παρεσκευάσθη δε-ῖπνον, ἠγανάκτει καλέσας τὸν ἐπὶ τούτῳ

162 179

Κόττας παρεσκευάζετο μάχεσθαι πρὸς Μι-θριδάτην, καὶ πολλῶν ἀπαγγελλόντων ἤδηΛεύκολλον ἐν Φρυγίᾳ στρατοπεδεύεινἐπιόντα, μόνον οὐκ ἐν ταῖς χερσὶν ἔχειν τὸνθρίαμβον οἰόμενος, ὡς μὴ μεταλάβῃ Λεύ-κολλος αὐτοῦ, συμβαλεῖν ἔσπευσε. πληγεὶςδ' ἅμα καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν,ἑξήκοντα μὲν ἀπώλεσεν αὔτανδρα σκάφη,πεζοὺς δὲ τετρακισχιλίους, αὐτὸς δὲ κατα-κλεισθεὶς εἰς Χαλκηδόνα καὶ πολιορκούμε-νος, εἰς τὰς Λευκόλλου χεῖρας ἀπέβλεπεν.ἦσαν μὲν οὖν οἱ τὸν Λεύκολλον ἀμελήσα-ντα Κόττα πρόσω χωρεῖν παρορμῶντες,ὡς ἔρημον αἱρήσοντα τὴν Μιθριδάτου βα-σιλείαν, καὶ μάλιστα τῶν στρατιωτῶνοὗτος ἦν ὁ λόγος, ἀγανακτούντων εἰ μὴμόνον αὑτὸν ἀπολεῖ καὶ τοὺς σὺν αὐτῷβουλευσάμενος κακῶς ὁ Κόττας, ἀλλὰ καὶσφίσιν ἐμποδὼν ἔσται, νικᾶν ἀμαχεῖ δυνα-μένοις· Λεύκολλος δὲ πρὸς μὲν τούτους δη-μηγορῶν εἶπεν, ὡς ἕνα βούλοιτ' ἂν ἐκ πο-

74

πράξεις βραδύνας. οὐ μὴν ἔλαττόν τι παρὰΣύλλα τῶν ἄλλων φίλων ἔσχεν, ἀλλὰ τήντε γραφὴν ὡς εἴρηται τῶν ὑπομνημάτωνἐκείνῳ δι' εὔνοιαν ἀνέθηκε, καὶ τελευτῶνἐπίτροπον τοῦ παιδὸς ἔγραψεν ὑπερβὰςΠομπήιον· καὶ δοκεῖ τοῦτο πρῶτον αὐτοῖςὑπάρξαι διαφορᾶς αἴτιον καὶ ζηλοτυπίας,νέοις οὖσι καὶ διαπύροις πρὸς δόξαν.[5] Ὀλίγῳ δ' ὕστερον ἢ Σύλλαν ἀποθανεῖνὑπάτευσε μετὰ Μάρκου Κόττα περὶ τὴνἕκτην καὶ ἑβδομηκοστὴν πρὸς ταῖς ἑκατὸνὀλυμπιάδα. πολλῶν οὖν αὖθις ἀνακινού-ντων τὸν Μιθριδατικὸν πόλεμον, ἔφη Μᾶρ-κος αὐτὸν οὐ πεπαῦσθαι, ἀλλ' ἀναπεπα-ῦσθαι. διὸ καὶ λαχὼν τῶν ἐπαρχιῶν ὁ Λεύ-κολλος τὴν ἐντὸς Ἄλπεων Γαλατίαν ἤχθε-το, πράξεων ὑποθέσεις μεγάλων οὐκ ἔχου-σαν. μάλιστα δ' αὐτὸν εὐδοκιμῶν Πομπή-ιος ἐν Ἰβηρίᾳ παρώξυνεν, ὡς ἄλλος οὐδεὶςἐπίδοξος ὤν, εἰ συμβαίη παύσασθαι τὸνἸβηρικὸν πόλεμον, εὐθὺς αἱρεθήσεσθαι

67

λαμβάνοντι δυσδιαίτητον εἶναι τὴν κρίσιν·ἐπεὶ καὶ τὸ δαιμόνιον ἀμφοτέροις ἔοικενεὐμενὲς γενέσθαι, τῷ μὲν ἃ χρὴ κατορθοῦν,τῷ δ' ἃ φυλάττεσθαι [χρὴ] προμηνῦον,ὥστε καὶ τὴν παρὰ τῶν θεῶν ψῆφον αὐτοῖςὑπάρχειν ὡς ἀγαθοῖς καὶ θείοις τὴν φύσινἀμφοτέροις.

178

τεταγμένον οἰκέτην. τοῦ δὲ φήσαντος ὡςοὐκ ᾤετο μηδενὸς κεκλημένου πολυτελοῦςτινος αὐτὸν δεήσεσθαι, "τί λέγεις;" εἶπεν"οὐκ ᾔδεις ὅτι σήμερον παρὰ Λευκόλλῳδειπνεῖ Λεύκολλος;" ὄντος δὲ περὶ τούτωνὡς εἰκὸς ἐν τῇ πόλει λόγου πολλοῦ, προ-σῆλθον αὐτῷ κατ' ἀγορὰν σχολὴν ἄγοντιΚικέρων καὶ Πομπήιος, ὁ μὲν ἐν τοῖς μάλι-στα φίλος ὢν καὶ συνήθης, Πομπηίῳ δ' ἦνμὲν ἐκ τῆς στρατηγίας διαφορὰ πρὸςαὐτόν, εἰώθεισαν δὲ χρῆσθαι καὶ διαλέγε-σθαι πολλάκις ἐπιεικῶς ἀλλήλοις. ἀσπα-σάμενος οὖν ὁ Κικέρων αὐτὸν ἠρώτησεν,ὅπως ἔχοι πρὸς ἔντευξιν· τοῦ δὲ φήσαντοςὡς ἄριστα καὶ παρακαλοῦντος ἐντυγ-χάνειν, "ἡμεῖς" ἔφη "βουλόμεθα δειπνῆσαιπαρὰ σοὶ τήμερον οὕτως ὅπως ἔσται σοιπαρεσκευασμένα." θρυπτομένου δὲ τοῦΛευκόλλου καὶ μεταλαβεῖν ἡμέραν ἀξιο-ῦντος, οὐκ ἔφασαν ἐπιτρέψειν, οὐδ' εἴωνδιαλέγεσθαι τοῖς οἰκέταις, ἵνα μή τι πλέον

163

στρατηγὸς ἐπὶ Μιθριδάτην. διὸ καὶ χρήμα-τα αἰτοῦντος αὐτοῦ καὶ γράφοντος, ὡς εἰμὴ πέμποιεν, ἀφεὶς Ἰβηρίαν καὶ Σερτώριονεἰς Ἰταλίαν ἀπάξοι τὰς δυνάμεις, συνέπρα-ξεν ὁ Λεύκολλος προθυμότατα πεμφθῆναιτὰ χρήματα καὶ μηδ' ἀφ' ἡστινοσοῦν προ-φάσεως ἐκεῖνον ἐπανελθεῖν ὑπατεύοντοςαὐτοῦ· πάντα γὰρ ἂν ἐπ' ἐκείνῳ γενήσε-σθαι τὰ τῆς πόλεως παρόντι μετὰ τοσαύ-της στρατιᾶς. καὶ γὰρ ὁ κρατῶν τότε τῆςπολιτείας τῷ πρὸς χάριν ἅπαντα καὶ λέγεινκαὶ πράττειν Κέθηγος ἔχθραν τινὰ πρὸςΛεύκολλον εἶχε, βδελυττόμενον αὐτοῦ τὸνβίον, αἰσχρῶν ἐρώτων καὶ ὕβρεως καὶπλημμελείας μεστὸν ὄντα. τοῦτον μὲν οὖνἄντικρυς ἐπολέμει· Λεύκιον δὲ Κοίντιον,ἄλλον δημαγωγόν, ἐπαναστάντα τοῖς Σύλ-λα πολιτεύμασι καὶ ταράττειν τὰ πράγμα-τα πειρώμενον ἐκ τοῦ καθεστῶτος, ἰδίᾳ τεπολλὰ παραμυθούμενος καὶ δημοσίᾳ νουθε-τῶν ἀπέστησε τῆς πείρας καὶ κατεστόρεσε

68

ἵππους, πεζῶν δὲ μυριάδας δώδεκα κατε-σκευασμένων εἰς φάλαγγα Ῥωμαϊκήν, ἱπ-πεῖς δὲ πρὸς μυρίοις ἑξακισχιλίους ἄνευτῶν δρεπανηφόρων τεθρίππων· ταῦτα δ' ἦνἑκατόν· ἔτι δὲ ναῦς οὐ χρυσορόφοις σκηνί-σιν οὐδὲ λουτροῖς παλλακίδων καὶ γυναι-κωνίτισι τρυφώσαις ἠσκημένας, ἀλλ'ὅπλων καὶ βελῶν καὶ χρημάτων γεμούσαςπαραρτισάμενος, ἐνέβαλεν εἰς Βιθυνίαν,τῶν πόλεων αὖθις ἀσμένως ὑποδεχομένωνοὐ μόνον τούτων, ἀλλὰ καὶ τὴν Ἀσίαν ὅληνὑποτροπὴ τῶν ἔμπροσθεν νοσημάτωνεἶχεν, ἀφόρητα πάσχουσαν ὑπὸ Ῥωμαϊκῶνδανειστῶν καὶ τελωνῶν· οὓς ὕστερον μὲνὥσπερ Ἁρπυίας τὴν τροφὴν ἁρπάζονταςαὐτῶν ὁ Λεύκολλος ἐξήλασε, τότε δὲ με-τριωτέρους ἐπειρᾶτο νουθετῶν ποιεῖν, καὶτὰς ἀποστάσεις κατέπαυε τῶν δήμων,οὐδενὸς ὡς ἔπος εἰπεῖν ἡσυχάζοντος.[8] Ὃν δὲ περὶ ταῦτα Λεύκολλος ἠσχολε-ῖτο χρόνον, αὑτοῦ καιρὸν εἶναι νομίζων ὁ

73

κελεύσῃ γενέσθαι τῶν αὐτῷ γινομένων,πλὴν τοσοῦτο μόνον αἰτουμένῳ συνεχώρη-σαν εἰπεῖν πρὸς ἕνα τῶν οἰκετῶν ἐναντίονἐκείνων, ὅτι τήμερον ἐν τῷ Ἀπόλλωνι δει-πνήσοι· τοῦτο γάρ τις εἶχε τῶν πολυτελῶνοἴκων ὄνομα. καὶ τοῦτο σεσοφισμένος ἐλε-λήθει τοὺς ἄνδρας. ἑκάστῳ γὰρ ὡς ἔοικεδειπνητηρίῳ τεταγμένον ἦν τίμημα δεί-πνου, καὶ χορηγίαν ἰδίαν καὶ παρασκευὴνἕκαστον εἶχεν, ὥστε τοὺς δούλους ἀκούσα-ντας ὅπου βούλεται δειπνεῖν, εἰδέναι πόσονδαπάνημα καὶ ποῖόν τι κόσμῳ καὶ διαθέσειγενέσθαι δεῖ τὸ δεῖπνον· εἰώθει δὲ δειπνεῖνἐν τῷ Ἀπόλλωνι πέντε μυριάδων· καὶ τότετοσούτου τελεσθέντος, ἐξέπληξε τοὺς περὶτὸν Πομπήιον ἐν τῷ μεγέθει τῆς δαπάνηςτὸ τάχος τῆς παρασκευῆς. εἰς ταῦτα μὲνοὖν ὑβριστικῶς ἐχρῆτο τῷ πλούτῳ κα-θάπερ ὄντως αἰχμαλώτῳ καὶ βαρβάρῳ.[42] Σπουδῆς δ' ἄξια καὶ λόγου τὰ περὶτὴν τῶν βιβλίων κατασκευήν. καὶ γὰρ πολ-

164

ἑαυτὸν γυμνὸν καὶ ἄνοπλον φέρων ὑπέρρι-ψε Πομπηίῳ, καὶ τὸ διάδημα τῆς κεφαλῆςἀφελόμενος ἔθηκε πρὸ τῶν ποδῶν, οὐ τοῖςἑαυτοῦ κολακεύων Πομπήιον, ἀλλὰ τοῖςὑπὸ Λευκόλλου τεθριαμβευμένοις. ἠγάπη-σε γοῦν ἀπολαμβάνων τὰ σύμβολα τῆς βα-σιλείας ὡς ἀφῃρημένος πρότερον. μείζωνοὖν στρατηγὸς ὥσπερ ἀθλητὴς ὁ τῷ μεθ'ἑαυτὸν ἀσθενέστερον παραδοὺς τὸν ἀντίπα-λον. ἔτι τοίνυν Κίμων μὲν συντετριμμένηντὴν βασιλέως δύναμιν καὶ τὸ Περσῶνφρόνημα συνεσταλμένον ἥτταις μεγάλαιςκαὶ ἀπαύστοις φυγαῖς ὑπὸ Θεμιστοκλέουςκαὶ Παυσανίου καὶ Λεωτυχίδου καταλα-βὼν ἐπενέβη καὶ πεπτωκότων καὶ προητ-τημένων ταῖς ψυχαῖς τὰ σώματα ῥᾳδίωςἐνίκησε, Λευκόλλῳ δὲ Τιγράνης ἀήττητοςἐκ πολλῶν ἀγώνων καὶ μέγα φρονῶν συ-νέπεσε. πλήθει δ' οὐδ' ἄξιον παραβαλεῖντοῖς ἐπὶ Λεύκολλον συνελθοῦσι τοὺς ὑπὸΚίμωνος κρατηθέντας. Ὥστε πάντῃ μετα-

177

τούτων τὸ θράσος ὁ Λεύκολλος ἐξέκοψεκαὶ τοὺς ἄλλους ἐπέστρεψε, τότε πρῶτονὡς ἔοικε πειρωμένους ἄρχοντος ἀληθινοῦκαὶ ἡγεμόνος· ἄλλως δ' ἐδημαγωγοῦντο,πρὸς ἡδονὴν ἐθιζόμενοι στρατεύεσθαι.Τὰ δὲ τῶν πολεμίων οὕτως εἶχε. Μιθρι-δάτης, ὥσπερ οἱ πολλοὶ τῶν σοφιστῶν κο-μπώδης ἐν ἀρχῇ καὶ σοβαρὸς ἐπὶ Ῥωμαί-ους ἀναστὰς διακένῳ δυνάμει, λαμπρᾷ δὲκαὶ πανηγυρικῇ τὴν ὄψιν, εἶτ' ἐκπεσὼν κα-ταγελάστως καὶ νουθετηθείς, ὅτε τὸ δεύτε-ρον πολεμεῖν ἔμελλεν, εἰς ἀληθινὴν καὶπραγματικὴν συνέστελλε τὰς δυνάμεις πα-ρασκευήν. ἀφελὼν γὰρ τὰ παντοδαπὰ πλή-θη καὶ τὰς πολυγλώσσους ἀπειλὰς τῶνβαρβάρων, ὅπλων τε διαχρύσων καὶ διαλί-θων κατασκευάς, ὡς λάφυρα τῶν κρατού-ντων, οὐκ ἀλκήν τινα τῶν κεκτημένωνὄντα, ξίφη μὲν ἠλαύνετο Ῥωμαϊκά, καὶ θυ-ρεοὺς ἐμβριθεῖς ἐπήγνυτο, καὶ γεγυμνα-σμένους μᾶλλον ἢ κεκοσμημένους ἤθροιζεν

72

τὴν φιλοτιμίαν, ὡς ἐνῆν μάλιστα πολιτι-κῶς καὶ σωτηρίως ἀρχὴν νοσήματος με-γάλου μεταχειρισάμενος.[6] Ἐν τούτῳ δ' ὁ τὴν Κιλικίαν ἔχωνὈκτάουϊος ἠγγέλθη τεθνηκώς. σπαρ-γώντων δὲ πολλῶν πρὸς τὴν ἐπαρχίαν καὶΚέθηγον ὡς δυνατώτατον ὄντα διαπράξα-σθαι θεραπευόντων, αὐτῆς μὲν ὁ Λεύκολ-λος Κιλικίας οὐ πολὺν εἶχε λόγον, οἰόμενοςδ' εἰ λάβοι ταύτην, ἐγγὺς οὔσης Καππαδο-κίας, ἄλλον οὐδένα πεμφθήσεσθαι πολεμή-σοντα Μιθριδάτην, πᾶσαν ἔστρεφε μηχα-νὴν ὑπὲρ τοῦ μὴ προέσθαι τὴν ἐπαρχίανἑτέρῳ, καὶ τελευτῶν ἔργον οὐ σεμνὸν οὐδ'ἐπαινετόν, ἄλλως δ' ἀνύσιμον πρὸς τὸτέλος ἐκ τῆς ἀνάγκης ὑπέμεινε παρὰ τὴνἑαυτοῦ φύσιν. Πραικία τις ἦν ὄνομα τῶνἐφ' ὥρᾳ καὶ λαμυρίᾳ διαβοήτων ἐν τῇπόλει, τὰ μὲν ἄλλα κρείττων οὐδὲν ἀνέδηνἑταιρούσης γυναικός, ἐκ δὲ τοῦ χρῆσθαιτοῖς ἐντυγχάνουσιν αὐτῇ καὶ διαλεγομένοις

69

τῶν βασιλέων, Τιγρανόκερτα καὶ Κάβηρακαὶ Σινώπην καὶ Νίσιβιν, ἑλὼν καὶ κατα-φλέξας, καὶ τὰ μὲν βόρεια μέχρι Φάσιδος,τὰ δ' ἑῷα μέχρι Μηδίας, τὰ δὲ πρὸς νότονκαὶ τὴν Ἐρυθρὰν θάλασσαν οἰκειωσάμενοςδιὰ τῶν Ἀραβικῶν βασιλέων, συντρίψας δὲτὰς δυνάμεις τῶν βασιλέων, ἀπολειφθεὶςδὲ μόνου τοῦ τὰ σώματα λαβεῖν, ὥσπερ θη-ρίων εἰς ἐρημίας καὶ ὕλας ἀστιβεῖς καὶἀβάτους ἀποδιδρασκόντων. τεκμήριον δὲμέγα· Πέρσαι μὲν γὰρ ὡς οὐδὲν μέγα πε-πονθότες ὑπὸ Κίμωνος εὐθὺς ἀντετάττοντοτοῖς Ἕλλησι, καὶ τήν γε πολλὴν δύναμιναὐτῶν ἐν Αἰγύπτῳ κρατήσαντες διέφθει-ραν, Τιγράνου δὲ καὶ Μιθριδάτου μετὰΛεύκολλον οὐδὲν ἄλλ' ἔργον ἐγένετο, ἀλλ'ὁ μὲν ἀσθενὴς ἤδη καὶ συγκεκομμένος ὑπὸτῶν πρώτων ἀγώνων οὐδ' ἅπαξ ἐτόλμησεδεῖξαι Πομπηίῳ τὴν δύναμιν ἔξω τοῦχάρακος, ἀλλὰ φυγὼν εἰς Βόσπορον κα-τέβη κἀκεῖ κατέστρεψε, Τιγράνης δ' αὐτὸς

176

λὰ καὶ γεγραμμένα καλῶς συνῆγεν, ἥ τεχρῆσις ἦν φιλοτιμοτέρα τῆς κτήσεως, ἀνει-μένων πᾶσι τῶν βιβλιοθηκῶν, καὶ τῶν περὶαὐτὰς περιπάτων καὶ σχολαστηρίων ἀκω-λύτως ὑποδεχομένων τοὺς Ἕλληνας,ὥσπερ εἰς Μουσῶν τι καταγώγιον ἐκεῖσεφοιτῶντας καὶ συνδιημερεύοντας ἀλλήλοις,ἀπὸ τῶν ἄλλων χρειῶν ἀσμένως ἀποτρέχο-ντας. πολλάκις δὲ καὶ συνεσχόλαζεν αὐτὸςἐμβάλλων εἰς τοὺς περιπάτους τοῖς φιλο-λόγοις, καὶ τοῖς πολιτικοῖς συνέπραττενὅτου δέοιντο· καὶ ὅλως ἑστία καὶ πρυτανε-ῖον Ἑλληνικὸν ὁ οἶκος ἦν αὐτοῦ τοῖς ἀφι-κνουμένοις εἰς τὴν Ῥώμην. φιλοσοφίαν δὲπᾶσαν μὲν ἠσπάζετο καὶ πρὸς πᾶσαν εὐμε-νὴς ἦν καὶ οἰκεῖος, ἴδιον δὲ τῆς Ἀκαδημεί-ας ἐξ ἀρχῆς ἔρωτα καὶ ζῆλον ἔσχεν, οὐ τῆςνέας λεγομένης, καίπερ ἀνθούσης τότε τοῖςΚαρνεάδου λόγοις διὰ Φίλωνος, ἀλλὰ τῆςπαλαιᾶς, πιθανὸν ἄνδρα καὶ δεινὸν εἰπεῖντότε προστάτην ἐχούσης τὸν Ἀσκαλωνίτην

165

πρὸς τὰς ὑπὲρ τῶν φίλων σπουδὰς καὶ πο-λιτείας προσλαβοῦσα τῇ λοιπῇ χάριτι τὸδοκεῖν φιλέταιρός τις εἶναι καὶ δραστήριος,ἴσχυσε μέγιστον. ὡς δὲ καὶ Κέθηγον ἀνθο-ῦντα τῇ δόξῃ τότε καὶ φέροντα τὴν πόλινὑπηγάγετο καὶ συνῆν ἐρῶντι, παντάπασινεἰς ἐκείνην περιῆλθεν ἡ τῆς πόλεως δύνα-μις· οὐ[δὲ] γὰρ ἐπράττετό τι δημοσίᾳ Κε-θήγου μὴ σπουδάζοντος, οὐδὲ Πραικίας μὴκελευούσης παρὰ Κεθήγῳ. ταύτην οὖνὑπελθὼν δώροις ὁ Λεύκολλος καὶ κολακεί-αις -- ἦν δέ που καὶ τῷ Λευκόλλῳ συμφιλο-τιμουμένην ὁρᾶσθαι μέγας γυναικὶ σοβαρᾷκαὶ πανηγυρικῇ μισθός -- εὐθὺς εἶχε τὸνΚέθηγον ἐπαινέτην καὶ προμνώμενον αὐτῷΚιλικίαν. ἐπεὶ δ' ἅπαξ ἔτυχε ταύτης, οὐδὲνἔτι Πραικίαν οὐδὲ Κέθηγον ἔδει παρακαλε-ῖν, ἀλλὰ πάντες ὁμαλῶς ἐκείνῳ φέροντεςἐνεχείρισαν τὸν Μιθριδατικὸν πόλεμον, ὡςὑφ' ἑτέρου μηδενὸς ἄμεινον διαπολεμη-θῆναι δυνάμενον, Πομπηίου μὲν ἔτι Σερτω-

70

ρίῳ προσπολεμοῦντος, Μετέλλου δ' ἀπει-ρηκότος ἤδη διὰ γῆρας, οὓς μόνους ἄν τιςἐναμίλλους ἐποιήσατο Λευκόλλῳ περὶ τῆςστρατηγίας ἀμφισβητοῦντας. οὐ μὴν ἀλλὰΚόττας ὁ συνάρχων αὐτοῦ πολλὰ λιπαρή-σας τὴν σύγκλητον ἀπεστάλη μετὰ νεῶντὴν Προποντίδα φυλάξων καὶ προπολεμή-σων Βιθυνίας.[7] Λεύκολλος δὲ τάγμα μὲν αὐτόθεν ἔχωνσυντεταγμένον ὑπ' αὐτοῦ διέβαινεν εἰς τὴνἈσίαν· ἐκεῖ δὲ τὴν ἄλλην παρέλαβε δύνα-μιν, πάντων μὲν πάλαι τρυφαῖς διεφθο-ρότων καὶ πλεονεξίαις, τῶν δὲ Φιμβριανῶνλεγομένων καὶ διὰ συνήθειαν ἀναρχίας δυ-σμεταχειρίστων γεγονότων. οὗτοι γὰρἦσαν οἱ Φλάκκον τε μετὰ Φιμβρίου τὸνὕπατον καὶ στρατηγὸν ἀνῃρηκότες αὐτόντε τὸν Φιμβρίαν Σύλλᾳ προδεδωκότες,αὐθάδεις μὲν ἄνθρωποι καὶ παράνομοι,μάχιμοι δὲ καὶ τλήμονες μετ' ἐμπειρίαςπολέμου. οὐ μὴν ἀλλὰ βραχεῖ χρόνῳ καὶ

71

Ἀντίοχον, ὃν πάσῃ σπουδῇ ποιησάμενοςφίλον ὁ Λεύκολλος καὶ συμβιωτὴν ἀντε-τάττετο τοῖς Φίλωνος ἀκροαταῖς, ὧν καὶΚικέρων ἦν καὶ σύγγραμμά γε πάγκαλονἐποίησεν εἰς τὴν αἵρεσιν, ἐν ᾧ τὸν ὑπὲρ τῆςκαταλήψεως λόγον Λευκόλλῳ περιτέθει-κεν, αὑτῷ δὲ τὸν ἐναντίον· Λεύκολλος δ'ἀναγέγραπται τὸ βιβλίον.Ἦσαν δ' ὥσπερ εἴρηται φίλοι σφόδρα καὶκοινωνοὶ τῆς ἐν πολιτείᾳ προαιρέσεως·οὐδὲ γὰρ αὖ πάμπαν ἀπηλλάχει τῆς πολι-τείας ἑαυτὸν ὁ Λεύκολλος, ἀλλὰ τὴν ὑπὲρτοῦ μέγιστος εἶναι καὶ πλεῖστον δύνασθαιφιλοτιμίαν καὶ ἅμιλλαν, ὡς οὔτ' ἀκίνδυνονοὔτ' ἀνύβριστον οὖσαν, εὐθὺς ἀφῆκε Κράσ-σῳ καὶ Κάτωνι· τούτους γὰρ οἱ τὴν Πο-μπηίου δύναμιν ὑφορώμενοι προεβάλλοντοτῆς βουλῆς, ἀπολεγομένου τοῦ Λευκόλλουτὰ πρωτεῖα· κατέβαινε δ' εἰς τὴν ἀγορὰνδιὰ τοὺς φίλους, εἰς δὲ τὴν σύγκλητον, εἰΠομπηίου τινὰ δέοι σπουδὴν ἢ φιλοτιμίαν

166

τὸν δ' οὐ παντελῶς ἄν τις ἐξέλοιτο τῆςπαρ' αὐτὸν αἰτίας, εἴτ' ἠγνόησεν εἴτ' οὐκἐθεράπευσε τὰς ἐν τῷ στρατιωτικῷ διαφο-ρὰς καὶ μέμψεις, ἀφ' ὧν εἰς τηλικαύταςἀπεχθείας προῆλθεν. ἢ τοῦτό γε καὶ πρὸςΚίμωνα κοινόν ἐστι; καὶ γὰρ ἐκεῖνον ὑπή-γαγον εἰς δίκας οἱ πολῖται καὶ τελευτῶντεςἐξωστράκισαν, ἵν' αὐτοῦ δέκα ἐτῶν ὥς φη-σιν ὁ Πλάτων τῆς φωνῆς μὴ ἀκούσωσιν. αἱγὰρ ἀριστοκρατικαὶ φύσεις ὀλίγα τοῖς πολ-λοῖς <συν>ᾴδουσι καὶ πρὸς ἡδονὴν ἔχουσι,τὰ δὲ πολλὰ προσβιαζόμεναι τῷ κατευθύ-νειν διαστρεφομένους ἀνιῶσιν ὥσπερ οἱτῶν ἰατρῶν δεσμοί, καίπερ εἰς τὰ κατὰ φύ-σιν ἄγοντες τὰς παραρθρήσεις. ταύτης μὲνοὖν ἴσως ἀπαλλακτέον τῆς αἰτίας ἑκάτε-ρον.[3] Πολὺ δ' ὁ Λεύκολλος προῆλθε τῷ πο-λέμῳ, τόν τε Ταῦρον ὑπερβαλὼν στρατο-πέδῳ Ῥωμαίων πρῶτος, καὶ τὸν Τίγρινδιαβάς, καὶ τὰ βασίλεια τῆς Ἀσίας ἐν ὄψει

175

φαὶ καὶ γυναῖκες οἰκτρῶς ἀπώλοντο, Μι-θριδάτου πέμψαντος ἐπ' αὐτὰς ἐκ τῆς φυ-γῆς Βακχίδην εὐνοῦχον. ἦσαν δὲ μετὰ πολ-λῶν ἀδελφαί τε δύο τοῦ βασιλέως, Ῥω-ξάνη καὶ Στάτειρα, περὶ τετταράκοντα ἔτηπαρθενευόμεναι, καὶ γαμεταὶ δύο, γένοςἸωνίδες, Βερενίκη μὲν ἐκ Χίου, Μονίμη δὲΜιλησία. ταύτης ὁ πλεῖστος ἦν λόγος ἐντοῖς Ἕλλησιν, ὅτι τοῦ βασιλέως πειρῶντοςαὐτὴν καὶ μυρίους πεντακισχιλίους χρυσο-ῦς προσπέμψαντος ἀντέσχε, μέχρι οὗγάμων ἐγένοντο συνθῆκαι καὶ διάδημαπέμψας αὐτῇ βασίλισσαν ἀνηγόρευσεν.αὕτη καὶ παρὰ τὸν ἄλλον χρόνον ἀνιαρῶςεἶχε, καὶ ἀπεθρήνει τὴν τοῦ σώματοςεὐμορφίαν, ὡς δεσπότην μὲν ἀντ' ἀνδρὸςαὐτῇ, φρουρὰν δὲ βαρβάρων ἀντὶ γάμουκαὶ οἴκου προξενήσασαν, πόρρω δέ πουτῆς Ἑλλάδος ἀπῳκισμένη τοῖς ἐλπισθεῖσινἀγαθοῖς ὄναρ σύνεστι, τῶν δ' ἀληθινῶνἐκείνων ἀπεστέρηται. καὶ δὴ τοῦ Βακχίδου

100

Νικωνίδου τοῦ Θεσσαλοῦ, ῥοίζῳ καὶ πα-τάγῳ πρῶτον ἀπεδήλουν τὸ μέλλον· εἶτανότος ἐκραγεὶς ἄπιστος τὸ μέγεθος τά τ'ἄλλα συνέτριψε μηχανήματα ὥρας βραχεῖμορίῳ, καὶ τὸν ξύλινον πύργον ἑκατὸν πη-χῶν ὕψος ὄντα διασείσας κατέβαλεν. ἱστο-ρεῖται δὲ τῶν ἐν Ἰλίῳ πολλοῖς καθ' ὕπνονὀφθῆναι τὴν Ἀθηνᾶν, ἱδρῶτι πολλῷ ῥεο-μένην καὶ ὑποφαίνουσάν τι τοῦ πέπλου πα-ρερρωγός, λέγουσαν ὡς ἀρτίως ἥκοι βοη-θήσασα Κυζικηνοῖς· καὶ στήλην τινὰ δόγ-ματα καὶ γράμματα περὶ τούτων ἔχουσανἐδείκνυον Ἰλιεῖς.[11] Μιθριδάτην δ', ἄχρι μὲν ὑπὸ τῶν ἑαυ-τοῦ στρατηγῶν φενακιζόμενος ἠγνόει τὸνἐν τῷ στρατοπέδῳ λιμόν, ἠνίων Κυζικηνοὶδιαφεύγοντες τὴν πολιορκίαν. ταχὺ δ' ἐξερ-ρύη τὸ φιλότιμον αὐτοῦ καὶ φιλόνικον ἐναἰσθήσει γενομένου τῶν ἀποριῶν, αἷς οἱστρατιῶται συνείχοντο, καὶ τῶν ἀνθρωπο-φαγιῶν, ἅτε δὴ μὴ θεατρικῶς μηδ' ἐπιδει-

81

θέντας ἐκβῆναι τῆς θαλάσσης, Λακεδαιμο-νίους δὲ πείσας ἑκόντας ἐκστῆναι.Εἰ τοίνυν μέγιστον ἔργον ἡγεμόνος εὐπεί-θειαν <ἐν>εργάσασθαι δι' εὐνοίας, Λεύκολ-λος μὲν ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν κατεφρονή-θη, Κίμων δ' ὑπὸ τῶν συμμάχων ἐθαυ-μάσθη· παρ' οὗ μὲν γὰρ ἀπέστησαν, πρὸςὃν δὲ μετέστησαν. καὶ ὁ μὲν ὧν ἄρχωνἐξῆλθεν, ὑπὸ τούτων ἀπολειφθεὶς ἐπανῆλ-θεν, ὁ δὲ μεθ' ὧν ἑτέροις ποιήσων τὸ προ-σταττόμενον ἐξεπέμφθη, τούτοις αὐτὸς δι-δοὺς τὸ παράγγελμα κατέπλευσε, τρία τὰπάντων δυσκολώτατα διαπεπραγμένοςὁμοῦ τῇ πόλει, πρὸς μὲν τοὺς πολεμίουςεἰρήνην, παρὰ δὲ τῶν συμμάχων ἡγεμονί-αν, πρὸς δὲ Λακεδαιμονίους ὁμόνοιαν.Μεγάλας τοίνυν ἐπιχειρήσαντες ἀμφότεροικαταλύειν ἡγεμονίας καὶ καταστρέφεσθαιτὴν Ἀσίαν πᾶσαν, ἀτελεῖς ἐγένοντο τῶνπράξεων· ὁ μὲν καθάπαξ διὰ τὴν τύχην·ἐτελεύτησε γὰρ στρατηγῶν καὶ εὐημερῶν·

174

ἐπηρεάσαι, καὶ τάς τε διατάξεις, ἃς ἐκε-ῖνος ἐποιήσατο τῶν βασιλέων κρατήσας,ἐξέκρουσε, καὶ νέμησίν τινα τοῖς στρα-τιώταις αὐτοῦ γράφοντος ἐκώλυσε δοθῆναισυμπράττοντος Κάτωνος, ὥστε Πομπήιονεἰς τὴν Κράσσου καὶ Καίσαρος φιλίαν,μᾶλλον δὲ συνωμοσίαν καταφυγεῖν καὶπληρώσαντα τὴν πόλιν ὅπλων καὶ στρα-τιωτῶν βίᾳ κυρῶσαι τὰ δόγματα, τοὺςπερὶ τὸν Κάτωνα καὶ Λεύκολλον ἐκβα-λόντα τῆς ἀγορᾶς. ἀγανακτούντων δὲ τῶνβελτίστων ἐπὶ τοῖς γινομένοις, προῆγον οἱΠομπηιανοὶ Βέττιόν τινα, συνειληφέναιλέγοντες ἐπιβουλεύοντα Πομπηίῳ, κἀκε-ῖνος ἀνακρινόμενος ἐν μὲν τῇ συγκλήτῳκατηγόρησεν ἑτέρων τινῶν, ἐν δὲ τῷ δήμῳΛεύκολλον ὠνόμασεν, ὡς ὑπ' ἐκείνου παρε-σκευασμένος ἀποκτεῖναι Πομπήιον. οὐδεὶςδὲ τῷ λόγῳ προσέσχεν, ἀλλὰ καὶ παραυτί-κα δῆλος ἦν ὁ ἄνθρωπος ἐπὶ συκοφαντίᾳκαὶ διαβολῇ προηγμένος ὑπ' αὐτῶν, καὶ

167

κτικῶς Λευκόλλου πολεμοῦντος, ἀλλὰ το-ῦτο δὴ τὸ λεγόμενον εἰς τὴν γαστέρα ἐναλ-λομένου καὶ ὅπως ὑφαιρήσει τὴν τροφὴνἅπαντα πραγματευομένου. διὸ καὶ φρού-ριόν τι πολιορκοῦντος αὐτοῦ, τῷ καιρῷχρήσασθαι σπεύδων ὁ Μιθριδάτης ἐξέπεμ-ψεν εἰς Βιθυνίαν τοὺς μὲν ἱππεῖς σχεδὸνἅπαντας μετὰ τῶν ὑποζυγίων, τῶν δὲ πε-ζῶν τοὺς ἀχρήστους. πυθόμενος δ' ὁ Λεύ-κολλος ἔτι νυκτὸς ἧκεν εἰς τὸ στρατόπε-δον, πρωὶ δὲ χειμῶνος ὄντος ἀναλαβὼνσπείρας δέκα καὶ τὴν ἵππον, ἐδίωκε νι-φόμενος καὶ κακοπαθῶν, ὥστε πολλοὺςὑπὸ κρύους ἐνδιδόντας ἀπολείπεσθαι τῶνστρατιωτῶν· τοῖς δ' ἄλλοις περὶ τὸν Ῥυν-δακὸν ποταμὸν καταλαβὼν τοὺς πολεμί-ους, τοσαύτην τροπὴν ἐποίησεν, ὥστε τὰςγυναῖκας ἐκ τῆς Ἀπολλωνίας προερχο-μένας ἀφαρπάζειν τὰ φορτία καὶ σκυλεύειντοὺς φονευομένους. πολλῶν δ' ὡς εἰκὸςἀποθανόντων, ἑάλωσαν ἵπποι μὲν ἑξακι-

82

διώκοντας, ἁρπάζοντες καὶ συλλέγοντες τὸχρυσίον καὶ διαμαχόμενοι πρὸς ἀλλήλουςκαθυστέρησαν. καὶ οὐ τοῦτο μόνον αὐτῶνἀπέλαυσε τῆς πλεονεξίας Λεύκολλος, ἀλλὰκαὶ τὸν ἐπὶ τῶν ἀπορρήτων τοῦ βασιλέωςὄντα Καλλίστρατον ὁ μὲν ἄγειν ἐκέλευσεν,οἱ δ' ἄγοντες αἰσθόμενοι πεντακοσίουςχρυσοῦς ὑπεζωσμένον ἀπέκτειναν. οὐ μὴνἀλλὰ τούτοις μὲν ἐπέτρεψε τὸν χάρακαπορθῆσαι.[18] Τὰ δὲ Κάβηρα λαβὼν καὶ τῶν ἄλλωνφρουρίων τὰ πλεῖστα, θησαυρούς τε με-γάλους εὗρε καὶ δεσμωτήρια, πολλῶν μὲνἙλλήνων, πολλῶν δὲ συγγενῶν τοῦ βασι-λέως καθειργμένων, οἷς πάλαι τεθνάναι δο-κοῦσιν οὐ σωτηρίαν, ἀλλ' ἀναβίωσιν καὶδευτέραν τινὰ γέννησιν ἡ Λευκόλλου χάριςπαρέσχεν. ἑάλω δὲ καὶ ἀδελφὴ τοῦ Μιθρι-δάτου Νύσσα σωτήριον ἅλωσιν· αἱ δ' ἀπω-τάτω τοῦ κινδύνου καὶ καθ' ἡσυχίαν ἀπο-κεῖσθαι δοκοῦσαι περὶ Φαρνάκειαν ἀδελ-

99

μᾶλλον ἐφωράθη τὸ πρᾶγμα μετ' ὀλίγαςἡμέρας ῥιφέντος ἐκ τῆς εἱρκτῆς νεκροῦ, λε-γομένου μὲν αὐτομάτως τεθνάναι, σημεῖαδ' ἀγχόνης καὶ πληγῶν ἔχοντος· ἐδόκει<γὰρ> ὑπ' αὐτῶν ἀνῃρῆσθαι τῶν παρε-σκευακότων.[43] Ταῦτα δὴ καὶ μᾶλλον ἀπῆγε τῆς πολι-τείας τὸν Λεύκολλον. ἐπεὶ δὲ Κικέρωνἐξέπεσε τῆς πόλεως καὶ Κάτων εἰς Κύπρονἀπεστάλη, παντάπασιν ἐξελύθη. καὶ πρόγε τῆς τελευτῆς λέγεται νοσῆσαι τὴνδιάνοιαν αὐτῷ, κατὰ μικρὸν ἀπομαραινο-μένην. Νέπως δὲ Κορνήλιος οὐχ ὑπὸ γή-ρως φησὶν οὐδὲ νόσου παραλλάξαι τὸνΛεύκολλον, ἀλλὰ φαρμάκοις ὑπό τινος τῶνἀπελευθέρων Καλλισθένους διαφθαρέντα·τὰ δὲ φάρμακα δοθῆναι μὲν ὡς ἀγαπῷτομᾶλλον ὁ Καλλισθένης ὑπ' αὐτοῦ, τοιαύτηνἔχειν δοκοῦντα τὴν δύναμιν, ἐκστῆσαι δὲκαὶ κατακλύσαι τὸν λογισμόν, ὥστ' ἔτιζῶντος αὐτοῦ τὴν οὐσίαν διοικεῖν τὸν ἀδελ-

168

ῖς καὶ φιλοτίμοις φύσεσιν. εἰ γοῦν καὶ Λεύ-κολλος ἐτελεύτησεν ἀγωνιζόμενος καὶστρατηγῶν, οὐδ' ἂν ὁ ψογερώτατος καὶ φι-λομεμφότατος εὑρεῖν μοι δοκεῖ διαβολὴνἐπ' αὐτόν. καὶ ταῦτα μὲν περὶ τῆς διαίτης.[2] Ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ὅτι μὲν ἀμφότε-ροι καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλασσαν ἀγα-θοὶ γεγόνασιν ἀγωνισταί, δῆλον· ὥσπερ δὲτῶν ἀθλητῶν τοὺς ἡμέρᾳ μιᾷ πάλῃ [μιᾷ]καὶ παγκρατίῳ στεφανουμένους ἔθει τινὶπαραδοξονίκας καλοῦσιν, οὕτω Κίμων, ἐνἡμέρᾳ μιᾷ πεζομαχίας καὶ ναυμαχίας ἅματροπαίῳ στεφανώσας τὴν Ἑλλάδα, δίκαιόςἐστιν ἔχειν τινὰ προεδρίαν ἐν τοῖς στρατη-γοῖς. καὶ μὴν Λευκόλλῳ μὲν ἡ πατρίς, Κί-μων δὲ τῇ πατρίδι τὴν ἡγεμονίαν περιέθη-κε, καὶ ὁ μὲν ἀρχούσῃ τῶν συμμάχων προ-σεκτήσατο τὰ τῶν πολεμίων, ὁ δ' ἄλλοιςἑπομένην παραλαβών, ἅμα καὶ τῶν συμ-μάχων ἄρχειν καὶ τῶν πολεμίων κρατεῖνἐποίησε, Πέρσας μὲν ἀναγκάσας ἡττη-

173

Μιθριδάτης, οὔτ' ὀπαδοῦ τινος οὔθ' ἱππο-κόμου παραμείναντος αὐτῷ, συνεξέπεσενἀπὸ τοῦ στρατοπέδου τοῖς πολλοῖς ἀναμε-μειγμένος, οὐδ' ἵππου τῶν βασιλικῶν εὐπο-ρήσας, ἀλλ' ὀψέ που κατιδὼν αὐτὸν ἐν τῷῥεύματι τῆς τροπῆς ἐκείνης διαφερόμενονΠτολεμαῖος ὁ εὐνοῦχος ἵππον ἔχων αὐτὸςἀπεπήδησε καὶ παρέσχεν. ἤδη γὰρ αὐτὸνοἱ Ῥωμαῖοι κατεῖχον ἐπικείμενοι, καὶτάχει μὲν οὐκ ἀπελίποντο τοῦ λαβεῖναὐτόν, ἀλλ' ἦλθον ἔγγιστα τούτου, φιλο-πλουτία δὲ καὶ μικρολογία στρατιωτικὴ τὸπολλοῖς ἀγῶσι καὶ μεγάλοις κινδύνοις διω-κόμενον ἐκ μακροῦ θήραμα Ῥωμαίουςἀφείλετο καὶ Λεύκολλον ἀπεστέρησε νι-κῶντα τῶν ἐπάθλων. ἦν μὲν γὰρ ἐν ἐφικτῷτῆς διώξεως ὁ ὑπεκφέρων τὸν ἄνδρα ἵπ-πος, ἡμιόνου δὲ τῶν τὸ χρυσίον κομι-ζόντων μεταξὺ τοῦ βασιλέως εἴτ' ἀπὸ τα-ὐτομάτου παρεισπεσόντος, εἴτε τοῦ βασι-λέως ἐπίτηδες ἐμβαλόντος αὐτὸν εἰς τοὺς

98

σχίλιοι καὶ πλῆθος ἀναρίθμητον ὑποζυγί-ων, ἄνδρες δὲ μύριοι πεντακισχίλιοι· καὶτούτους ἄγων πάντας παρεξῄει παρὰ τὸστρατόπεδον τῶν πολεμίων. Σαλουστίουδὲ θαυμάζω, τότε πρῶτον ὦφθαι Ῥωμαί-οις καμήλους λέγοντος, εἰ μήτε πρότεροντοὺς μετὰ Σκιπίωνος νικήσαντας Ἀντίοχονᾤετο μήτε τοὺς ἔναγχος πρὸς Ὀρχομενῷκαὶ περὶ Χαιρώνειαν Ἀρχελάῳ μεμαχη-μένους ἐγνωκέναι κάμηλον.Ἀλλὰ τῷ γε Μιθριδάτῃ φεύγειν μὲν ἔγνω-στο τὴν ταχίστην, ἀνθολκὰς δὲ Λευκόλλῳκαὶ διατριβὰς ὀπίσω μηχανώμενος, ἔστελ-λε τὸν ναύαρχον Ἀριστόνικον ἐπὶ τὴν Ἑλ-ληνικὴν θάλασσαν, καὶ ὅσον οὔπω μέλλο-ντος ἐκπλεῖν ἐκ προδοσίας ὁ Λεύκολλοςἐκυρίευσε μετὰ χρυσῶν μυρίων, οὓς ἐκόμι-ζε διαφθερῶν τι τοῦ Ῥωμαϊκοῦ στρατεύ-ματος. ἐκ τούτου Μιθριδάτης μὲν ἔφυγενἐπὶ θάλασσαν, οἱ δὲ στρατηγοὶ πεζῇ τὸνστρατὸν ἀπήγαγον. ἐπιπεσὼν δὲ Λεύκολ-

83

λέσθη χρήμασι, τοὺς ἐν Νέᾳ πόλει θα-λάμους καὶ τὰς περικλύστους ἀπόψεις, ἃςΛεύκολλος ἀπὸ τῶν βαρβαρικῶν ἐξῳκο-δόμει λαφύρων· οὐδέ γε τῇ Κίμωνος τρα-πέζῃ τὴν Λευκόλλου παραβαλεῖν, τῇ δημο-κρατικῇ καὶ φιλανθρώπῳ τὴν πολυτελῆκαὶ σατραπικήν. ἡ μὲν γὰρ ἀπὸ μικρᾶς δα-πάνης πολλοὺς καθ' ἡμέραν διέτρεφεν, ἡ δ'εἰς ὀλίγους τρυφῶντας ἀπὸ πολλῶν παρε-σκευάζετο χρημάτων. εἰ μὴ νὴ Δία τῶνπραγμάτων ἐποίει διαφορὰν ὁ χρόνος· ἄδη-λον γὰρ εἰ καὶ Κίμων ἀπὸ τῶν πράξεωνκαὶ στρατηγιῶν εἰς ἀπόλεμον καὶ ἀπολί-τευτον γῆρας ἀφεὶς αὑτόν, ἔτι μᾶλλον ἂνἐχρήσατο σοβαρᾷ καὶ πρὸς ἡδονὴν ἀνει-μένῃ διαίτῃ· καὶ γὰρ φιλοπότης καὶ πανη-γυρικὸς καὶ τὰ πρὸς γυναῖκας ὡς προείρη-ται διαβεβλημένος. αἱ δὲ περὶ τὰς πράξειςκαὶ τοὺς ἀγῶνας κατορθώσεις, ἡδονὰςἑτέρας ἔχουσαι, τῶν χειρόνων ἐπιθυμιῶνἀσχολίαν ποιοῦσι καὶ λήθην ταῖς πολιτικα-

172

φόν. οὐ μὴν ἀλλ' ὡς ἀπέθανε, καθάπερ ἐνἀκμῇ τῆς στρατηγίας καὶ τῆς πολιτείαςαὐτοῦ τελευτήσαντος, ὁ δῆμος ἠχθέσθηκαὶ συνέδραμε, καὶ τὸ σῶμα κομισθὲν εἰςἀγορὰν ὑπὸ τῶν εὐγενεστάτων νεανίσκωνἐβιάζετο θάπτειν ἐν τῷ πεδίῳ τοῦ Ἄρεος,ὅπου καὶ Σύλλαν ἔθαψεν. οὐδενὸς δὲ τοῦτοπροσδοκήσαντος οὐδὲ ῥᾳδίας οὔσης τῆςπαρασκευῆς, ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ δεόμενοςκαὶ παραιτούμενος ἔπεισεν ἐπιτρέψαι τὴνπαρεσκευασμένην ἐν τῷ περὶ Τοῦσκλονἀγρῷ τοῦ νεκροῦ κηδείαν γενέσθαι. πολὺνδ' οὐδ' αὐτὸς προσεβίω χρόνον, ἀλλ' ὡςἡλικίᾳ καὶ δόξῃ μικρὸν ἀπελείφθη, καὶ τῷχρόνῳ τῆς τελευτῆς φιλαδελφότατος γε-νόμενος.

169

λος αὐτοῖς περὶ τὸν Γρανικὸν ποταμόν,εἷλέ τε παμπόλλους καὶ δισμυρίουςἀπέκτεινε. λέγονται δ' ἐκ τοῦ παντὸς ἀκο-λούθων τε καὶ μαχίμων ὄχλου μυριάδες οὐπολὺ δὴ τῶν τριάκοντα λείπουσαι διαφθα-ρῆναι.[12] Λεύκολλος δὲ πρῶτον εἰς Κύζικον πα-ρελθών, ἀπέλαυσεν ἡδονῆς καὶ φιλοφροσύ-νης πρεπούσης. ἔπειτα ναυτικὸν ἐξηρτύε-το, τὸν Ἑλλήσποντον ἐπιπορευόμενος. εἰςδὲ Τρῳάδα καταχθείς, ἐσκήνωσε μὲν ἐν τῷἱερῷ τῆς Ἀφροδίτης, κατακοιμηθεὶς δὲ νύ-κτωρ ἐδόκει τὴν θεὰν ὁρᾶν ἐφεστῶσαναὐτῷ καὶ λέγουσαν·τί κνώσσεις μεγάθυμε λέον; νεβροὶ δέ τοιἐγγύς.ἐξαναστὰς δὲ καὶ τοὺς φίλους καλέσας διη-γεῖτο τὴν ὄψιν ἔτι νυκτὸς οὔσης· καὶ πα-ρῆσαν ἐξ Ἰλίου τινὲς ἀπαγγέλλοντες ὦφθαιπερὶ τὸν Ἀχαιῶν λιμένα τρισκαίδεκα πε-ντήρεις τῶν βασιλικῶν ἐπὶ Λήμνου πλεού-

84

χον καὶ Μύρωνα, πολλῶν μὲν ἱππέων, πολ-λῶν δὲ πεζῶν ἡγουμένους. οὗτοι πάντες ὡςλέγεται πλὴν δυεῖν κατεκόπησαν ὑπὸ τῶνῬωμαίων. καὶ Μιθριδάτης μὲν ἔκρυπτετὴν συμφοράν, ὡς οὐ τοσαύτην οὖσαν ἀλλὰμικράν, προσκεκρουκότων ἀπειρίᾳ τῶνστρατηγῶν, Ἀδριανὸς δὲ λαμπρῶς παρη-μείβετο τὸ στρατόπεδον, πολλὰς κατάγωνἁμάξας σίτου καὶ λαφύρων γεμούσας,ὥστε δυσθυμίαν μὲν αὐτῷ, ταραχὴν δὲ καὶφόβον ἀμήχανον ἐμπεσεῖν τοῖς στρα-τιώταις. ἐδέδοκτο μὲν οὖν μηκέτι μένειν·ἐπεὶ δὲ προεξέπεμπον οἱ βασιλικοὶ τὰσφέτερα χρήματα καθ' ἡσυχίαν, τοὺς δ' ἄλ-λους ἐκώλυον, ἤδη καὶ πρὸς ὀργὴν ἐπὶ τὰςἐξόδους ὠθούμενοι καὶ βιαζόμενοι, τὰ μὲνχρήματα ἥρπαζον, αὐτοὺς δ' ἀπέσφαττον.ὅπου καὶ Δορύλαος ὁ στρατηγός, οὐδὲνἕτερον ἔχων ἢ τὴν πορφύραν περὶ αὑτόν,ἀπώλετο διὰ ταύτην, Ἑρμαῖος δ' ὁ θύτηςκατεπατήθη περὶ τὰς πύλας. αὐτὸς δ' ὁ

97

Κίμωνος και Λευκόλλου Σύγκρισις

[1] Μάλιστα δ' ἄν τις εὐδαιμονίσειε τοῦτέλους Λεύκολλον, ὅτι πρὸ τῆς μεταβολῆς,ἣν ἤδη κατὰ τῆς πολιτείας ἐτεκταίνετοτοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις τὸ πεπρωμένον,ἔφθη προαποθανὼν καὶ καταλύσας ἐν νο-σούσῃ μέν, ἔτι δ' ἐλευθέρᾳ τῇ πατρίδι τὸνβίον. καὶ τοῦτό γε πάντων αὐτῷ πρὸς Κί-μωνα κοινότατόν ἐστι. καὶ γὰρ ἐκεῖνοςοὔπω συντεταραγμένων τῶν Ἑλληνικῶν,ἀλλ' ἀκμὴν ἐχόντων ἐτελεύτησεν, ἐπὶστρατοπέδου μέντοι καὶ στρατηγῶν, οὐκἀπειρηκὼς οὐδ' ἀλύων, οὐδὲ τῶν ὅπλωνκαὶ τῶν στρατηγιῶν καὶ τῶν τροπαίωνἔπαθλον ποιούμενος εὐωχίας καὶ πότους,ὥσπερ Πλάτων ἐπισκώπτει τοὺς περὶ τὸνὈρφέα, τοῖς εὖ βεβιωκόσι φάσκοντας ἀπο-κεῖσθαι γέρας ἐν Ἅιδου μέθην αἰώνιον.

170

σχολὴ μὲν οὖν καὶ ἡσυχία καὶ διατριβὴπερὶ λόγους ἡδονήν τινα καὶ θεωρίαν ἔχο-ντας εὐπρεπέστατον ἀνδρὶ πρεσβύτῃ καὶπεπαυμένῳ πολέμων καὶ πολιτείας παρα-μύθιον· τὸ δ' ἐφ' ἡδονὴν ὡς τέλος κατα-στρέψαντα τὰς καλὰς πράξεις ἤδη λοιπὸνἈφροδίσια τῶν πολέμων καὶ στρατηγιῶνἄγοντα παίζειν καὶ τρυφᾶν οὐκ ἄξιον τῆςκαλῆς Ἀκαδημείας, οὐδὲ τὸν Ξενοκράτηζηλοῦντος, ἀλλ' ἐγκεκλικότος πρὸς τὸνἘπίκουρον. ὃ καὶ θαυμαστόν ἐστιν· ὑπενα-ντίως γὰρ ἡ νεότης τοῦ μὲν ἐπίψογος καὶἀκόλαστος γεγονέναι δοκεῖ, τοῦ δὲ πεπαι-δευμένη καὶ σώφρων. βελτίων οὖν ᾧ πρὸςτὸ βέλτιον ἡ μεταβολή· χρηστοτέρα γὰρ ἡφύσις ἐν ᾗ γηρᾷ μὲν τὸ χεῖρον, ἐπακμάζειδὲ τὸ ἄμεινον.Καὶ μὴν ὁμοίως γε πλουτήσαντες οὐχὁμοίως διέθεντο τὸν πλοῦτον. οὐ γὰρ ἄξιονὁμοιῶσαι τῷ νοτίῳ τείχει τῆς ἀκροπόλε-ως, ὃ τοῖς ὑπὸ Κίμωνος κομισθεῖσιν ἐτε-

171

ἔφη <καὶ> κωλύοντος εἰσελεύσεσθαι, περὶπράγματος ἀναγκαίου καὶ μεγάλου διαλε-χθῆναι βουλόμενος, ἤδη πρὸς ὀργὴν ὁ Με-νέδημος εἰπὼν "μηδὲν ἀναγκαιότερον τοῦσῴζεσθαι Λεύκολλον", ἀπεώσατο τὸν ἄν-θρωπον ἀμφοτέραις ταῖς χερσίν. ὁ δὲ δεί-σας ὑπεξῆλθε τοῦ χάρακος, καὶ λαβὼν τὸνἵππον ἀπήλασεν εἰς τὸ Μιθριδάτου στρα-τόπεδον ἄπρακτος. οὕτως ἄρα καὶ τοῖςπράγμασιν ὁ καιρὸς ὥσπερ τοῖς φαρμάκοιςκαὶ τὴν σῴζουσαν καὶ τὴν ἀναιροῦσαν ῥο-πὴν προστίθησιν.[17] Ἐκ τούτου Σωρνάτιος μὲν ἐπὶ σίτουκομιδὴν ἐπέμφθη μετὰ δέκα σπειρῶν, καὶκαταδιωχθεὶς ὑπὸ Μενάνδρου, τῶν Μιθρι-δάτου στρατηγῶν ἑνός, ἀντέστη καὶ συμ-βαλὼν φόνον ἐποίησε πολὺν καὶ τροπὴντῶν πολεμίων. αὖθις δὲ πεμφθέντοςἈδριανοῦ μετὰ δυνάμεως, ὅπως ἐκ περιου-σίας ἔχωσιν οἱ στρατιῶται σῖτον, οὐ περιε-ῖδε Μιθριδάτης, ἀλλ' ἀπέστειλε Μενέμα-

96

σας. εὐθὺς οὖν ἀναχθείς, τούτους μὲν εἷλεκαὶ τὸν στρατηγὸν αὐτῶν Ἰσίδωρονἀπέκτεινεν, ἐπὶ δὲ τοὺς ἄλλους ἔπλει πρω-ρέας. οἱ δ' ἔτυχον ὁρμοῦντες, καὶ τὰ πλοῖαπάντα πρὸς τὴν γῆν συνέλκοντες, ἀπὸ τῶνκαταστρωμάτων διεμάχοντο καὶ πληγὰςἐδίδοσαν τοῖς περὶ τὸν Λεύκολλον, οὔτεπεριπλεῦσαι τοῦ χωρίου διδόντος οὔτεβιάσασθαι ναυσὶ μετεώροις τὰς τῶν πολε-μίων, προσερηρεισμένας τῇ γῇ καὶ βεβη-κυίας ἀσφαλῶς. οὐ μὴν ἀλλὰ μόλις, ᾗ προ-σβολήν τιν' ἡ νῆσος εἶχεν, ἀποβιβάζει τῶνστρατιωτῶν τοὺς ἀρίστους, οἳ κατόπιν ἐπι-πεσόντες τοῖς πολεμίοις τοὺς μὲν διέφθει-ρον αὐτῶν, τοὺς δ' ἠνάγκαζον ἀποκόπτο-ντας τὰ πρυμνήσια τῶν νεῶν καὶ φεύγο-ντας ἐκ τῆς γῆς ἀλλήλοις τε συγκρούειν τὰπλοῖα καὶ ταῖς ἐμβολαῖς τῶν περὶ τὸν Λεύ-κολλον ὑποπίπτειν. πολλοὶ μὲν οὖν διε-φθάρησαν, ἐν δὲ τοῖς ἁλοῦσιν ἀνήχθη καὶΜάριος ὁ παρὰ Σερτωρίου στρατηγός· ἦν

85

γὰρ ἑτερόφθαλμος, καὶ παρήγγελτο τοῖςστρατιώταις εὐθὺς ἐπιπλέουσιν ὑπὸ Λευ-κόλλου μηδένα κτείνειν ἑτερόφθαλμον,ὅπως ἐξονειδισθεὶς καὶ καθυβρισθεὶς ἀπο-θάνοι.[13] Γενόμενος δ' ἀπὸ τούτων ἠπείγετοπρὸς τὴν αὐτοῦ Μιθριδάτου δίωξιν. ἤλπιζεγὰρ ἔτι περὶ Βιθυνίαν εὑρήσειν αὐτόν, ὑπὸΒοκωνίου φρουρούμενον, ὃν αὐτὸς ἐνστη-σόμενον τῇ φυγῇ μετὰ νεῶν ἀπεστάλκειπρὸς Νικομήδειαν. ἀλλὰ Βοκώνιος μὲν ἐνΣαμοθρᾴκῃ μυούμενος καὶ πανηγυρίζωνκαθυστέρησε, Μιθριδάτην δ' ἀναχθένταμετὰ τοῦ στόλου, σπεύδοντα πρὶν ἐπι-στρέφειν Λεύκολλον εἰς τὸν Πόντονεἰσπλεῦσαι, καταλαμβάνει χειμὼν πολύς,ὑφ' οὗ τὰ μὲν ἀφηρπάγη, τὰ δ' ἐβυθίσθητῶν σκαφῶν, πᾶσα δ' ἡ παραλία τῶν ναυα-γίων ἐκφερομένων ὑπὸ τοῦ κλύδωνος ἐπὶπολλὰς ἡμέρας ἦν περίπλεως. αὐτὸς δέ,τῆς ὁλκάδος ἐφ' ἧς ἔπλει μήτε πρὸς τὴν

86

γὰρ ἦν αὐτοῦ πολὺς ἐν τῷ στρατοπέδῳ),καὶ ταχὺ πειρώμενος ἠσπάζετο τήν τ' ἀγ-χίνοιαν αὐτοῦ καὶ τὸ λιπαρές, ὥστε τρα-πέζης καὶ συνεδρίου ποτὲ ποιεῖσθαι κοινω-νόν. ἐπεὶ δ' ἐδόκει καιρὸν ἔχειν ὁ Δαν-δάριος, τὸν μὲν ἵππον ἔξω τοῦ χάρακοςἐκέλευσε προαγαγεῖν τοὺς παῖδας, αὐτὸςδὲ μεσημβρίας οὔσης καὶ τῶν στρατιωτῶνἐνδιαζόντων καὶ ἀναπαυομένων ἐβάδιζενἐπὶ τὴν στρατηγικὴν σκηνήν, ὡς οὐδενὸςκωλύσοντος εἰσελθεῖν ἄνδρα συνήθη καὶλόγους τινὰς ἀξίους σπουδῆς τῷ στρατηγῷκομίζειν φάσκοντα. κἂν εἰσῆλθεν ἀδεῶς, εἰμὴ ὁ πολλοὺς ἀνῃρηκὼς στρατηγοὺς ὕπνοςΛεύκολλον ἔσωσεν. ἐτύγχανε γὰρ καθεύ-δων, καὶ Μενέδημος, εἷς τῶν κατευνα-στῶν, παρὰ ταῖς θύραις ἑστὼς οὐκ ἔφηκατὰ καιρὸν ἥκειν τὸν Ὀλθακόν, ἄρτιΛευκόλλου πρὸς ἀνάπαυσιν ἐκ μακρᾶςἀγρυπνίας καὶ πόνων τοσούτων δεδωκότοςἑαυτόν. ἐπεὶ δ' οὐκ ἀπῄει κελεύοντος, ἀλλ'

95