ENERGIA

Zer da energia?

• Energia, lana egiteko ahalmena ematen digu.

• Beroa sortu , mugimendu eragitea…

• Inguruko objetuak aldatzen , dira : tostadak erre, bombilak piztu … energiaren eraginez gertatzen da.

Energia berriztagarria iturri naturaletatik sortzen den energia mota

da. Energia mota honek erabiltzen dituen baliabide naturalak oso ugariak dira baina hauek dira: eguzki-energigarrantzitsuenak a, haizea, euria, itsasaldiak eta bero geotermikoa.

Iturrenergia natural hauek, birtualki agortezinak dira daukaten energia kantitate izugarriagatik eta neurri naturalak erabiliz birsortzeko gai

direlako.

• Eguzki energia: eguzkia argi energia eta bero energia igortzen ditu lurrera.

• Energia mota hori eguzki plaken bidez jaso daiteke, eta energia elektrikoa lortzen da.

• Energia kimikoa:

materia organikoa energia kimikoa dauka.

Landare hondakinak (adibidez, zura),bio- erregaiak sortzeko berrerabil daitezke edota zuzenean erretzeko.

Energia ez berriztagarria, energia berriztagarriaren guztiz kontrakoa da. Energia mota honek, kantitate finko batean naturan aurkitzen diren energia iturriei erreferentzia egiten dio. Gainera, energia iturri hauek agortzen direnean, ezin dira ordezkatu, horretarako baliagarria den produkzio sistemarik existitzen ez delako.

Erregai fosilak: Hauen artean ikatza, petrolioa eta gas naturala aurkitzen dira. Erregai fosilak zuzenean erre daitezke beroa

eta mugimendua lortzeko motoretan, estufetan, galdaratan… Hauek elektrizitatea sortzeko ere zentral termikoetan erabili

daitezke.Erregai nuklearrak: Hauen artean plutonioa eta uranioa aurki

ditzakegu. Elementu kimiko hauek energia sortu dezakete fisio nuklearraren bidez. Energia nuklearra zentral

nuklearretan energia sortzeko erabiltzen da.

ENERGIA MEKANIKOA: gorputzek higiduraren bidez, duten energia da.

SOINU ENERIA: soinua garraiatzen du.

ARGI-ENERGIA: argiaren energia da. BERO- ENERGIA: bero modura transmititzen den energia da.

ENERGIA ELEKTRIKOA: zirkuitu batean zehar korronte elektrikoa garraiatzenduen energia da.

ENERGIA KIMIKOA: erregaiek,elikagaiek eta beste substantzia batzuek dute.

ENERGIA NUKLEARRA: uranioak, plutonioak eta beste substantzia batzuek energia nukearra dute

• Energia txarto erabiltzen badugu:errekuntzak gertatzen dira, planeta kutzatzen dela, animaliak hiltzen direla…

Hau aldatu ahal dugu gure planeta zaintzen.

• Zer da? Energia elektrikoa korronte elektrikoz ematen gaituen energia mota da. Energiaren elektrikoaren bidez funtzionatzen dute hainbat tresnak; besteak beste, txigorgailuek, bonbilek eta sakelako telefonoek. Erraza da energia elektrikoa eraldatzea eta beste energia mota batzuk lortzea.

• Energia hidroelektrikoa: uraren energia mekanikoa erabiltzen da mugimendua sortzeko.

• Energia eolikoa : haizearen mugimendua erabiltzen da.

Eguzki energia : eguzkiaren argia erabiltzen da.

Energia termikoa : ikatzaren, gasaren eta beste zenbait substantziaren errekuntzaren ondorioz sortzen da.

Energia nuklearra :zenbait mineral erradiaktiboak sortutako energia nuklearra erabiltzen da.

Zentral hidroelektrikoa

• Zentral eolikoa

Eguzki zentrala

• Zentral termikoa Zentral nuklearra

Zentraletan sortutako energia elektrikoa goi tentsioko sareen bitartez garraiatzen da.

Transformadore edo bihurgailuen beharra: Tentsio

altuetatik tentsio txikietara bihurtzeko, gure etxeetan erabiltzeko modukoa izateko.

• Zer da? Argia energia mota bat da. Gainerako energia

motek bezala, argia ere eragiteko gai da. Esate baterako, eguzkitik iristen den argiak guk ikusteko, landareak hasteko eta ura lurruntzeko beharrezkoa den energia ematen du.

• Argia oso abiadura handian edatzen da; izan ere, 300.000km egiten ditu segundo bakoitzeko.

Argi Energia

Mota hauek daude: Eguzkia, bonbilak, izarrak, ipurtargiak eta halako izaki bizidunak.

• GORPUTZ ARGIDUNEK Gorputz argidunek berezko argia dute,

eta naturalak ( adibidez, eguzkia) edo artifizialak, ( adibidez, bonbila) izan daitezke.

Gorputz argiztatuak (gardenak,zehargitzuak, opakoak)

Gorputz argiztatuek ez dute berezko argirik ;aitzitik,gorputz argidunen argia jasotzen dute. Gorputz argiztatuak gardenak, zeharrargitsuak eta opakuak izan daitezke.

OPAKUAK: ez diote pasatzen uzten argiari; ondorioz, haietan zehar ez da ezer ikusten.

GARDENAK: argi guztiari pasatezen uzten diote. Horregatik ederto ikus daiteke haietan zehar.

ZEHARRARGITSUAK: ez diote argi guztiari pasatzen uzten. Horregatik, haietan zehar ikusten diren gauzak lauso ageri dira.

• Fusioa edo urtzea egoera solidotik likidorako aldaketari deritzo. Solidotzea berriz, alderantzizko prozesua da, likidotik solidora doana.

• Lurrunketa egoera likidotik gasera igarotzean ematen da eta kondentsazioa edo likidotzea gasetik likidora pasatzean.

• Sublimazioa solidotik gasera igarotzean datza eta alderantzizko sublimazioa gasetik solidora.

Solidoa

likidoa

gasa

• Bero transmizioa janaria prestatzean, sukaldeak sortutako beroa ontzira elikagaietara pasatzen da, beroa materialetan zehar transmititzen baita.

• ● Beroa eramaten duten materialak metalak dira…Horregatik, sukaldeko ontzi asko

• metalez eginda daude.• ● Eroaten ez duten materialak artelazkia,

beira, artilea, zura eta plastikoak…dira.• Horregatik janzten ditugu artilezko arropak

neguan, beroa gure gorputzetik inguruko airera ez igarotzeko, inguruko airea hotzago baitago.

Energia mekanikoa• Zer da?• Energia mekanikoa mugitzen ari diren gorputzen

energia da. Ibaiko urak,kotze bat mugitzen denean oinez dabilen pertzonak edota zuhaitzetik erortzen ari den fruituak energia hori dute.

• Adibideak: Urtegia. Urtegietako urak energia mekanikoa du.Ubide batetik ateratzen utz baitaitake abiadura handian;mailu batek energia du,iltzen bat jos baitezake;altuera batean dauden gorputzek ere energia mekanikoa dute.

Motak·Energia hidraulikoa: Ura erortzen uzten da eta beraz baliaturik potentziala sortzen da.

Energi elektrikoa sortzen da.

·Energia eolikoa:Energi hau sortzeko elementu garratzitsuena haizea da. Haizea atmosferan sortzen da.Energi eletrikoa sortzeko erabitzen da.

·Olatu energia: Energi hau sortzeko olatuen indarra behar da. Energi elektrikoa sortzeko erabiltzen da.

Uraren gorde lekua.

Konpuertak.

Uraren erorketa

Uraren gorde lekua euria egiten duenean ura gordetzenda.

Konpuertak euria asko egiten duenean,irekitzen dira eta uraren gorde lekuan dagoen ura erortzen da.

Uraren erorketa da euria asko egiten duenean erortzen den ura.

Energia kimikoa

• Zer da?

• Motak:

Energia kimikoa : Adibidez petrolioa,ikatza,gasa erretzen dugunean energia kimikoa sortzen da.

Enlaze kimikoa:

Ionizazio kimikoa:

Zentral nuklearrak

• Uraneoa erabiltzen den energia da , desintegratzen denean lortzen da.

• Energia nuklearretatik elektrizitatea sortzen den lantegi bat da.

Hauek dira Espainako zentral nuklearrak :

Lemoiz Bizkaiko iparraldean eta kostaldean dagoen udalerria da. Lemoizko zentral nuklearra 1972 sortu zen eta1984 gelditu egin zen, Espainako gobernuarengatik (Felipe gonzalez). Lemoizko zentral nuklearra urtarrilaren 1982. urtean gelditu egin zen lege berri bat egin zutelako fabrika gelditzeko.

Amaiera

6B2