Erroma hiria izan zen erromatarren zibilizazioaren sorlekua.

K.a. 753. urtean sortu zen Tiber ibaiaren ondoko Lazio inguruan latina hitz egiten zuten herrixka batzuk elkartzean.

Lehendabizi, Italiar penintsulako lurraldeak hartu zituen; gero, Mediterraneoan hedatzen hasi zen.

LANDETAKO EKONOMIA HIRIETAKO EKONOMIA

NEKAZARITZA

Ustiategiak:oTxikiak: Nekazariek landu. Bizirik irauteko eta zergak ordaintzeko

oHandiak: Jabeek ez zuten lantzen, langile gehienak esklaboak izaten ziren. Ekoiztutakoa siloetan gorde eta errotetan eta dolareetan eraldatzen zuten

Labore nagusiak: mahatsondoak, olibondoak (Italian bertan) eta garia (probintzietan),Aurrerapenak:

oGolde erromatarraoUreztapen sistema (Ubideak)

ARTISAUTZA- Pertsona libreen tailerretan.- Esklaboek lana egiten zuten- Erremintak, ontziak, arropa, bitxiak…

MERKATARITZA- Asko garatu zen Inperioko hiriek premia handiak zituztelako. Garraioa errazteko galtzada sarea eta portuak eraiki zituzten.- Denetariko dendak eta azokak zeudenTrukea eta gero txaponak- Produktuak: Nekazaritza produktuak, mineralak, artisautza produktuak …

MEATZARITZA- Estatuarenak ziren- langile gehienak esklaboak- Urrea eta zilarra

Herritarrak

Ez- herritarrak

Patrizioak (ERROMAKO LEHENENGO BIZTANLEEN ONDORENGOAK. LUR JABEGOA HANDIAK ZITUZTEN ETA BOTERE POLITIKOAREN MONOPOLIOA)

PlebeioakZaldunak

Merkatariak

Artisauak

Nekazariak

Emakumeak ( EZ ZIREN HERRITARRAK; EZ ZUTEN ESKUBIDERIK; GIZONEN MENPE)

Esklaboak (EZ ZUTEN ESKUBIDERIK; LAN ASTUNENAK EGITEN ZUTEN. ASKATASUNA LORTUZ GERO

LIBERTOAK)

Erromako hedapenaNoiz?

Zertaz baliatuz?

Ondorioak

K.a. V. mendea

Legiotan antolatutako armada boteretsuaz Nola?

Lurren jabetza lortu ondoren kolonizatu egiten zuten “erromanizazioa” (galtzadak, zubiak, akueduktoak, dendak…)

Aberastasun handiak: esklaboak, zergak, janaria, lehengaiak

Erromatarren historian hiru aldi bereizten dira:MonarkiaErrepublika (demokraziaren antzekoa)Inperioa (diktaduraren antzekoa)

Erromatarren historiaren lehen mendetan, hiriko familia garrantzitsuenak (patrizioak) hautaturiko errege batek agintzen zuen . Erroman K.a. VI. mendean etruskoek Erroma mendean hartu zuen, baina K.a. 509. urtean gertaturiko matxinadan, azken errege etruskoa tronutik kendu zuten.

Romulo eta Remo bikiak Marte gerra jainkoaren semeak dira. Romulo, Erromako fundatzaile eta lehen errege mitologikoa zen. Leiendaren arabera, Amuliok, Alba Longa hiriko erregea izateko nahian, Numitor, bikien aitona eta benetako erregea, hiritik bota zuen. Romulo eta Remo, haztean aitonaren postua eskatu ez zezaten, hiltzea erabaki zuen Amuliok. Hala ere, bikiak hil behar zituen morroiak sehaska batean jarrita, ibaian utzi zituen. Tiberinok, ibaiko jainkoak salbatu zituen bikiak, eta Palatino Muinoko otseme batek bularra eman zien. Faustulok, Amulioren artzain batek, Romulo eta Remo aurkitu eta etxeratu zituen.

Garai eta indartsu hazi ziren bikiak, eta Faustulok haren leinu noblearen berri eman zien. Amulio eta Alba Longa eraso egindakoan, aitona kokatu zuten errege. Beste hiri bateko erregeak izan nahi zuten haiek.

Palatino Muinora ailegatu zirenean, Romulok esan zuen hor fundatu behar zutela haien hiri berria. Remok, ordea, Aventino Muinoa hobesten zuen. Erabakitzeko, jainkoen borondateari men egitea deliberatu zuten. Plutarkoren arabera, Remok sei bele ikusi zituen, eta Romulok, hamabi. Romulo idi pare baten bitartez hiriko mugak markatzen ari zela, Remok, jeloskor, madarikatu zuen hiria. Romulok bikia hil zuen.

Bere omenez, Erroma deitu zion hiri horri, eta lehen errege bihurtu zen.

Erromako fundatzaileak Erromako tradizioaren arabera:

Etruskoak bidali ostean, erromatarrek gobernu forma berri bat ezarri zuten: Errepublika. Hiru erakunde nagusi zituen: 1.Komizioak- Herritarren batzarrak , legeak bozkatzeko eta magistratuak hautatzeko2.Magistratuak- Kargu publikoak ziren3.Senatua- Legeak erabakitzen zituen. Biztanleen banaketa, denek ez zituzten eskubide berdinak, bi talde zeuden:Patrizioak: familia boteretsuenek osaturiko gutxiengoaPlebeioak: gainerakoak Zabalkundea: Errepublikaren garaian lurralde asko menderatu zituen eta horrek Kartagoaren kontra gatazkak sortu zituen : Gerra Punikoak

K.a. 27Errepublikan zeuden arazoak Oktaviok baretu zituen eta Augusto titulua eman zioten. Horrela gobernu forma aldatu zen, Inperioa hasiz.Enperadoreak botere guztiak zituen. Kargua bere bizitza osorako zuen.K.o. I eta II. mendetan lortu zuen erromatar zibilizazioaren goren unea. Aldi honi pax romana esaten zaio.III. mendetik aurrera Inperioa krisi egoera egon zen.395. urtean Inperioa bi zatitan banatu zen, errazago defendatzeko: Mendebaldeko Erromatar Inperioa eta Ekialdeko erromatar Inperioa. 476. Urtean herri inbaditzaileak Mendebaldeko enperadorea kendu zuten eta amaitu zen inperioa

Inperioren gain-beherakada

Inperioak K.a. 27. urtetik K.o. 476 arte

iraun zuen. Gainbehera bi eratako arrazoiengatik eman zen:• Barneko arrazoiak: gerra zibil

ugari egon ziren. Hauen ondorioz, • Merkataritzaren beherakada eman zen.• Nekazaritzaren beherakada eman zen ere. • Beste lurraldeetako ondasunak ez lortzean gero eta zerga gehiago jartzen hasi ziren armada eta zerbitzu publikoak.

• Kanpoko arrazoiak: Inperioko iparraldeko herri barbaroek erromatar inperioa eraso zuten.

Gobernatzea gero eta zailagoa zenez, Teodosio enperadoreahil ondoren (K.o. 395. urtean)inperioa zatitu zen: • Ekialdeko inperioa edo Bizantzio, Konstantinopla hiriburua

zelarik, eta • Mendebaldekoa, Erroma hiriburua izango duena.

Inperioren gainbeherakada

Inperioren gainbeherakada

476. urtean Mendebaldeko Inperioa barbaroen menpe erori eta lurralde askotan zatitu zen. Hauen hizkuntza latina zen eta erlijioa kristaua.

Bizantziok 1453. urte arte iraun zuen.

ANTZINAKO ERLIJIOAKRISTAUTASUNA

Politeistak ziren (jainko asko). Jainko nagusiak “hiruko kapitolinoa”,

Jupiter, Juno eta Minerva ziren. Menperatutako herrien jainkoak

gurtu zituzten. Greziar jainko-jainkosa guztiak beretzat hartu zituzten eta egokitu:

Afrodita: Venus (amodioa) Ares: Marte (gerra) Atena: Minerva (jakinduria) Hera: Junon Dioniso: Bako (ardoa eta

antzerkia) Hefesto: Vulkano (sua) Hermes: Merkurio (merkataritza) Poseidon: Neptuno (itsasoa) Zeus: Jupiter (jainko nagusia)

Enperadorea ere jainkotzat hartu eta gurtu egiten zituzten.

Jainkoak gurtzeko tenpluak eraiki zituzten, bertan errituak, sakrifizioak … egiten zituzten. Honetaz apaizak arduratzen ziren. Horrez gain, jokoak, festak… ospatzen ziren jainkoen ohorean.

- K.o. I mendean sortu zen erlijio berria, Jesus Nazaretekoak sortua.

- Monoteista zen (jainko bakarra). - Pertsona guztiak berdinak direla

pentsatzen dute eta hil ostean betirako bizia izango dutela.

- Lehenengo kristauek jazarpena, torturak, hilketak… jasan zituzten.

- 313an, Konstantino enperadore garaian, erlijio – askatasuna eman zen eta 380 an Teodosio enperadoreak Inperioaren erlijio ofizial bakarra izendatu zuen kristautasuna

ANTZINAKO ERLIJIOA KRISTAUTASUNA

-Politeistak (jainko asko)- Greziako jainko antzekoak

(Jupiter, Juno, Minerva, Neptuno, …)

- Jainkoak gurtu egiten zituzten:-Eskeintzak-Sakrifizioak-Jokoak-festak

-Monoteistak (jainko bat)- Gizaki guztiak berdinak- Geroko bizitza

HARREMAN TXARRAK

JazarpenakTorturak, hilketak

(katakunbak)Inperioko erlijio ofizial bihurtu

KULTURA ETA ARTE ERROMATARRA

Erromatar artea mediterranear kulturaren sintesi biribila da. Arte grekoa zuzeneanbereganatu zuen eta Mediterraneoko bestehainbat herriren elementu artistikoak ere.Etruskoengandik arkua, ganga eta

adreiluaren erabilpena.

Material berria: hormigoia

Eraikuntza-elementu berriak: Arkua Ganga kupula

ARKITEKTURA- Praktikotasuna nagusitu zen.- Eraikin berri asko sortu zituzten : basilika (negozio eta justiziarako gunea);zirkoak (gurdi lasterketetarako),

anfiteatroa,borroka- ikuskizunetarako lekua; antzokia(nahiz eta grekoek asmatua izan, erromatarrek eraberritu zuten) …

Bi berrikuntza handi ekarri zituen: • Erretratua:

• Benetako pertsonak, enperadoreak, patrizioak … irudikatzen zuten

• Garai batean errealismoa izango da nagusi.

• Gorputz osoko erretratuak, zaldi gainekoak, burukoak eta bustoak egiten dira. Pertsonaien ezaugarri fisiko eta psikologikoak adierazten dira

• Erliebe historikoa: erromatarren kanpaina eta garaipen handien kontakizunak

ESKULTURA

Pinturan fresko teknika. Marko gorria jartzen zieten. Eguneroko eszenak, paisaiak eta jainkoak irudikatzen zituzten.Mosaikoak zoladurak eta hormak apaintzeko. Irudi geometrikoak eta bestelakoak irudikatzen zituzten.

PINTURA eta MOSAIKOAK

1.- Osatu koadroa:Erromatarren Historia

Monarkia

Data:

• Gobernu erakundeak:

Errepublika

Data:

• Gobernu erakundeak:

• Arazo nagusiak:Inperioa

Data:

• Gobernu erakundeak:

• Aldiaren ezaugarriak:

2.-Osatu kadroa:

ERROMATARREN BIZIMODUAGizartea • Gizarte taldeak:

Ekonomia • Jarduera nagusiak:

Artea • Arkitekturaren ezaugariak:

• Eskulturaren ezaugarriak

• Mosaikoak