Upload
mentxu-gandarias
View
1.879
Download
75
Embed Size (px)
Citation preview
MENTXU GANDARIAS IPIÑA
INDUSTRIA-
IRAULTZA
DEMOGRAFIA-IRAULTZA
LEHEN INDUSTRIA-
IRAULTZA
GARRAIOEN IRAULTZA
LEHEN
INDUSTRIA-IRAULTZA
BIGARREN INDUSTRIA-
IRAULTZA
BIZTANLERIA ETA HIRIAK
KLASE GIZARTEA
LANGILE MUGIMENDUA
ESPAINIAKO ETA EUSKAL
INDUSTRIALIZAZIOA
Hasiera
Hasiera
• XVIII.mendearen erdialdian, Britainia Handian (Ingalaterran, nagusiki) sorturiko aldaketa sozio-ekonomiko sakona. • Egitura tradizionalak erabat aldatu ziren • Nekazal bizitza atzean geratu zen • Bizimodu hiritarra eta ekoizpen industriala nagusitu
ziren.
• Frantziako Iraultzaz batera Aro Garaikidearen sortzailetzat har dezakegu egitura sozio-demografiko-ekonomikoak sakon eraldatzeagatik.
Industri Iraultzan hiru aldi nagusi bereizten dira: 1. Lehenengo Industria-Iraultza. 1760 inguruan hasita, ikatza
eta lurrun makinaren iraultza. Garrantzitsuena aldaketa handiak sortarazi baitzituen. Ez zen, ordea, aldi berean mundu osoan eman. Ingalaterra izan zen sortzailea. Beranduago Mendebaldeko Europa eta Estatu Batuetara heldu zen.
2. Bigarren Industria-Iraultza. 1870etik aurrera, argindarra (elektrizitatea) eta petrolioaren (leherpen motorea) iraultza.
3. Hirugarren Industria-Iraultza. Gaur egun bizi dugun prozesua, energia atomikoaren garaia
Lehen Industri Iraultza
Hasiera
Britainia Handian Industria-Iraultza sortzeko beharrezkoa izan zen lehenago beste hiru aldaketa/iraultza garrantzitsu gertatzea
1. Demografia-Iraultza
2. Nekazal Iraultza
3. Pentsamolde aldaketa
Hasiera
DEMOGRAFIA-IRAULTZA
NEKAZAL IRAULTZA
MENTALITATE ALDAKETA
Hasiera IN
DU
ST
RIA
-IR
AU
LT
ZA
AU
RR
EK
O I
RA
ULT
ZA
GA
RR
AN
TZ
ITS
UA
K
1. Demografia-Iraultza
Demografi Iraultza
•Aro Modernoa/Antzinako Erregimena: Jaiotza- eta heriotza-tasa altuak
•Aro Garaikidea: Jaiotza-tasa altua baina heriotza-tasaren jeitsiera
• Elikatze- baldintzak hobetu ziren (kantitatean eta kalitatean).
• Higiene-baldintzak hobetu ziren.
• Hilkortasun katastrofikoa asko murriztu zen (izurriteak). • Medikuntza eta osasun arloko aurrerapenak: txertoak,…
•Higiene pribatua eta publikoa.
• Hezkuntza eta kultura maila hobetu zen.
1. DEMOGRAFIA-IRAULTZA
Demografi Iraultza
1. Demografia-Iraultzak sorturiko kate-erreakzioa
Populazio igoera
Elikagaien eta manufakturen eskaeraren igoera
Ekoizpena handitzeko beharra
Berrikuntza teknologikoen laguntza
Industri Iraultza bultzatzeko faktorea
Demografi Iraultza
Nekazal Iraultza
2. NEKAZAL IRAULTZA
HIRU URTEKO TXANDAKATZE-SISTEMAren
BAZTERKETA
GARIA: trigo ZEKALEA: centeno OLOA: avena GARAGARRA: cebada
Lugorriaren desagerpena
Nekazal Iraultza
GARIA: trigo ARBIA: nabo HIRUSTA: trébol GARAGARRA: cebada
2. NEKAZAL IRAULTZA
Ureztatze-sistemen hobekuntza
Labore berri, emankor eta errentagorriagoen erabilpena
Nekazal Iraultza
Egurrezko goldearen bazterketa
2. NEKAZAL IRAULTZA
Nekazal makinaria
Nekazaria lurrun-goldeaz lanean
Nekazal Iraultza
2. NEKAZAL IRAULTZA
Makina berrien erabilpena: sega-makina, uzta batzekoa
Nekazal Iraultza
2. NEKAZAL IRAULTZA
Nekazal Iraultza
Jabetza pribatuaren bultzada
(herri-lurren desagerpena, elizaren kontrako desamortizazioak,…)
2. NEKAZAL IRAULTZA
Nekazal egituretan sorturiko aldaketak
Abeltzantzaren eraldaketa
Nekazal Iraultza
Nekazal ustiapenetan zati bat
bazka (forraje) ekoizteko uzten zen
Estabulazioa garatu zen
2. NEKAZAL IRAULTZA
Nekazaritza-iraultzaren ondorioak
• Nekazal ekoizpenaren igoera
• Dietaren hobekuntza: kantitatean eta kalitatean
• Hilkortasun-tasaren jeitsiera
• Soberakinak hiriak hornitu ahal izateko
• Berrikuntzek sorturiko nekazal exodoaren ondorioz,
langile asko hirietan industrietan aritzeko prest.
• Nekazal munduan manufakturen eskaeraren igoera
• Mekanizazioak burdingintzari emandako bultzada
Nekazal Iraultza
3. PENTSAMOLDE ALDAKETA
LIBERALISMO EKONOMIKOA ADAM SMITH
mentalitate kapitalista Jarrera irekia negozio aurrean
inbertsioaren beharra etekinak handitzeko
berrikuntza teknologikoak
ekimen pribatua
Pentsamolde kapitalista
DEMOGRAFIA-IRAULTZA
NEKAZAL IRAULTZA
MENTALITATE ALDAKETA
Hasiera IN
DU
ST
RIA
-IR
AU
LT
ZA
AU
RR
EK
O I
RA
ULT
ZA
GA
RR
AN
TZ
ITS
UA
K
Hasiera
INDUSTRIA-IRAULTZAREN AURREKO EGOERA
GARAIA
GEOGRAFI EREMUA
ENERGI ITURRIAK
MAKINAK
LANTOKIA
LANAREN ANTOLAKETA
EKOIZPEN MAILA
HELBURUA
MERKATU MOTA
GARRAIOBIDEAK
KAPITALAREN
ANTOLAKETA
Industri Iraultza aurreko egoera
2.SEKTOREAREN EZAUGARRIAK ANTZINAKO
ERREGIMENEAN
Eskulangileek eskuz
egiten zuten produkzioa.
Tresneria oso
tradizionala zen
Ura (errotak), egurra
edo abereen indarra
erabiltzen zen energia
lortzeko.
Tailer txikietan egiten
zen ekoizpena, eta artisau
bakoitzak pieza osoa
egiten zuen.
Gremioen kontrola oso
zorrotza zen..
Nekazarien eta
eskulangileen produkzioa
etxean kontsumitzeko
edo herriko merkatuetan
saltzeko zen.
Industri Iraultza aurreko egoera
Hasiera
Lehen Industria-Iraultza Industrializazio
prozesua
Fabrika
Lurrun-makina
Lurrun-makina
Ondorioak
Industria britainiarra
Industrializazioaren
mapa
Lehen Industri Iraultza
Fabrikak
Lehen Industri Iraultza Lehen Industria-Iraultza
Lurrun-makinaren eskema
Lehen Industri Iraultza Lehen Industria-Iraultza
Lehen Industri Iraultza Lehen Industria-Iraultza
Lehen Industri Iraultza Lehen Industri Iraultza Lehen Industria-Iraultza
Lehen Industri Iraultza Lehen Industria-Iraultza
Burdingintza
•Labe ugari
•Ikatz mineralak ordezkatu zuen landare-ikatza
•Burdinaren eskariaren igoera
•Makinak eta lanabesak
•Trenbide-sarea
•Lurrun-lokomotorak
•Artilearen ordezkoa.
•Inportazioen garrantzia.
•Makinaria berria:
•ehungailu mekanikoa
•iruteko makina
•aldizkako irungailua
Lehen Industri Iraultza Lehen Industria-Iraultza
Ehungintza: kotoigintza
Burdingintza
Lehen Industri Iraultza Lehen Industria-Iraultza
Lehen Industri Iraultza Lehen Industria-Iraultza
Garraioen iraultza
Suezeko kanala
Trenbidea
Trenbidearen
ondorioak
Denbora-aurrezkia
trenbidearekin
Trenbide-sarearen
bilakaera
Trenbidearen
bilakaera
Industria ekoizpena abiadura handian hazi zen, baina antzinako
garraiobideak (belaontziak, diligentziak…) motelak ziren eta
zama-edukiera txikia zuten. Garraiobide berriak behar ziren
merkataritza hobetzeko eta fabriken hornikuntza eta
merkantzien banaketa ziurtatzeko. XIX. mendean egoera aldatu
egin zen: lurrun-itsasontzia eta trenbidea agertu ziren.
Lehen Industri Iraultza Lehen Industria-Iraultza
Trenbidea
Lurrun-itsasontzia
Lehen Industri Iraultza Lehen Industria-Iraultza
Garraioen iraultza
Garraio zaharrak ez ziren gai behar berriak asetzeko
Arazoak: Motelak
Zama handiak garraiatzeko ahalmen falta
Suezeko kanala
Lehen Industri Iraultza Lehen Industria-Iraultza
Lurrun-itsasontzien garapena
Hotz-ganbaren erabilpena
Suezeko kanalaren irekiera
Lehenengo trenbidearen inaugurazioa Alemanian
Lehen Industri Iraultza Lehen Industria-Iraultza
Denbora-aurrezkia trenbidea iritsi eta gero
Lehen Industri Iraultza Lehen Industria-Iraultza
TRENAK ZIREN: BIZKORRAGOAK
SEGURUAGOAK
MERKEAGOAK
Trenbide europarraren bilakaera
Espainiako atzerapena
Lehen Industri Iraultza Lehen Industria-Iraultza
Trenbidearen bilakaera zenbait herrialdetan
Lehen Industri Iraultza Lehen Industria-Iraultza
Trenbidearen ondorioak
Migrazio mugimenduak
erraztea
Lehen Industri Iraultza Lehen Industria-Iraultza
Hasiera
Lehen Industri Iraultza
Industria britainiarra
Lehen Industri Iraultza Lehen Industria-Iraultza
ZERGATIK INDUSTRIA-IRAULTZA BRITAINIA HANDIAN BESTE EDONON BAINO LEHENAGO?
baliabide mineral ugari
hazkunde demografikoa
nekazal iraultza
nekazal exodoa
merkatu zabala garraiobide egokiak
barne aduanarik ez mentalitate kapitalista
langileak industrietan aritzeko
Industrializazioa Europan XIX. mendean
Lehen Industri Iraultza Lehen Industria-Iraultza
LEHEN INDUSTRIA-IRAULTZA
GARAIA 1780-1850
GEOGRAFI EREMUA Britainia Handia (Ingalaterra, Gales eta Eskoziako Hegoaldea)
ENERGI ITURRIAK Ikatz minerala lurruna sortzeko
MAKINA BERRIAK
Lurrun-makina
Oihalgintzan: anezka hegalaria (Mule-jenny gorua), ehungailu mekanikoa,, iruteko
makina, aldizkako irungailua.
Nekazaritzan: sega-makina
Lurrun-lokomotora
OINARRIZKO
INDUSTRIAK
Ehungintza (kotoia)
Burdingintza
GARRAIOBIDEAK Lurrun-trena eta lurrun-itsasontzia
ESKULANA
Industri langileak, langileen kontzentrazioa lantegi handietan, lanaren espezializazioa
(ekoizpen-prozesuko atal batean), ordutegi finkoak, makinek sorturiko erritmoa lanean.
Langileak antolatu gabe. Lehen urratsak.
NEKAZARITZA MOTA
Lugorriaren desagerpena, ongarrien erabilpena, ureztatze-sistemak, labore
emankorragoen landaketa, makinaria berria, nekazaritza-egituren aldaketa
arrazionalagoa, abeltzaintzaren garrantzia.
MERKATU MOTA Barnekoa. Nazionala
Nazioartekoa (Europa)
KAPITALAREN
ANTOLAKETA Jabe bat edo gehiagoren esku.
Hasiera
Industri Iraultzan hiru aldi nagusi bereizten dira: 1. Lehenengo Industria-Iraultza. 1760 inguruan hasita, ikatza
eta lurrun makinaren iraultza. Garrantzitsuena aldaketa handiak sortarazi baitzituen. Ez zen, ordea, aldi berean mundu osoan eman. Ingalaterra izan zen sortzailea. Beranduago Mendebaldeko Europa eta Estatu Batuetara heldu zen.
2. Bigarren Industria-Iraultza. 1870etik aurrera, argindarra (elektrizitatea) eta petrolioaren (leherpen motorea) iraultza.
3. Hirugarren Industria-Iraultza. Gaur egun bizi dugun prozesua, energia atomikoaren garaia
Lehen Industri Iraultza
Bigarren Industria-Iraultza
Energia-iturri berriak:
elektrizitatea eta petrolioa
Bigarren Industri Iraultza Bigarren Industria-Iraultza
Sektore berrien garrantzia: Siderurgia eta altzairua
Bessemer labearen asmakuntza: altzairua
Bigarren Industri Iraultza
Armagintzan Ontzigintzan Arkitekturan Ingenieritzan
Bigarren Industria-Iraultza
Sektore berrien garrantzia:
elektrizitate-industria, kimika-industria, automobilgintza
Bigarren Industri Iraultza
Makinak funtzionatzeko Garraio sistema: tranbiak Komunikazioak: telefonoa, irratia Kaleetako argindarra
Bigarren Industria-Iraultza
Garraioen berrikuntzak: kotxea eta hegazkina
Bigarren Industri Iraultza Bigarren Industria-Iraultza
Ekoizpen-sistema berriak: taylorismoa eta fordismoa
Bigarren Industri Iraultza Bigarren Industria-Iraultza
Ekoizpen-sistema berriak: taylorismoa
Bigarren Industri Iraultza Bigarren Industria-Iraultza
Hasieran,mihiztaketa egiteko, ibilgailua gune batera igotzen genuen. Piezaz pieza igotzen
zuten langileek, etxeak eraikitzean egiten den antzera, mihiztaketarako beharren arabera
[…].
Mihiztaketan egin genuen lehen aurrerapena lana langilearengana eramatea izan zen,
langilea lanera eraman beharrean. Egun, gure eragiketa guztietan, bi printzipio hauek dira
nagusi:
• inork ez du gauza bat baino gehiago egin behar
• ahal bada, inor ez da inoiz katetik atera behar…
Printzipio horiek aplikatzearen ondorioak hauek dira: langileak pentsatu beharrik ez
izatea, eta langilea ahalik eta gutxien mugitzea […].
Langileari behar duen denbora baino ez zaio eman behar, ez segundo bat gutxiago, ez
segundo bat gehiago […]. Bernoa jartzen duenak ez du azkoina jartzen. Azkoina jartzen
duenak ez du torlojutzen.
Henry FORD, Mi vida y mi obra, 1925
Ekoizpen-sistema berriak: fordismoa
Bigarren Industri Iraultza
Bigarren Industria-Iraultza
Bigarren Industri Iraultza
Ekoizpen-sistema berriak: fordismoa
Bigarren Industria-Iraultza
Bigarren Industri Iraultza Bigarren Industria-Iraultza
INBERTSIO HANDIAGOAK EGITEKO
ENPRESEN KONTZENTRAZIOAK
HORIZONTALAK BERTIKALAK
Produktu bat egiteko prozesua-
ren fase guztiak enpresa bakar
batean biltzea da, hasi lehen-
gaiak lortzetik merkatuan bana-
tzeraino.
Produktu bera fabrikatzen duten enpre-
sak biltzea da. Zuzendaritza talde baka-
rrak hartzen du, nahiz eta ekoizturiko
produktuek izen ezberdinak izan
Kapitalak antolatzeko formula berriak
MERKATUAK KONTROLATZEKO
LEHIA EZABATZEKO
Bigarren Industri Iraultza
ENPRESAK
ELKARTZEKO
JOERA
Bigarren Industria-Iraultza
ENPRESA HANDIEN KONTROLA/ZUZENDARITZA
KARTELA TRUSTA HOLDINGA
Enpresek autonomia gorde dezakete
baina merkatua euren artean bana-
tzeko eta produkzioaren bolumena
eta prezioak finkatzeko ados jarrita-
ko enpresen multzoa da.
Zuzendaritza talde bakar batek
kontrolatzen ditu enpresa guz-
tiak. Enpresek ez dute autono-
miarik euren kabuz erabakiak
hartzeko
Enpresa bakar bat gainerako
enpresen akzio gehienen jabea
denean. Helburua enpresen
jarduera ekonomikoa kontrolatzea
da eta akzio kopuruaren arabera
enpresen gaineko kontrola han-
diagoa edo txikiagoa izango da
Bigarren Industri Iraultza Bigarren Industria-Iraultza
Familia-enpresaren eta sozietate anonimoaren arteko konparazioa
1. Industri Iraultzan
2. Industri Iraultza
Bigarren Industri Iraultza Bigarren Industria-Iraultza
Munduko industria-ekoizpenaren banaketa
Bigarren Industri Iraultza Bigarren Industria-Iraultza
ETENGABEKO ASMAKIZUNAK
Bigarren Industri Iraultza Bigarren Industria-Iraultza
BIGARREN INDUSTRIA-IRAULTZA
GARAIA
GEOGRAFI EREMUA
ENERGI ITURRIAK
MAKINA BERRIAK
OINARRIZKO
INDUSTRIAK
GARRAIOAK
ESKULANA
EKOIZPEN-
SISTEMAK
NEKAZARITZA MOTA
MERKATU MOTA
KAPITALAREN
ANTOLAKETA
BIGARREN INDUSTRIA-IRAULTZA
GARAIA •1850-1930
GEOGRAFI EREMUA •Ingalaterra, Alemania, Frantzia, Belgika, AEB
ENERGI ITURRIAK •Elektrizitatea
•Petrolioa
MAKINA BERRIAK •Eztanda-motorea, motore elektrikoa, Bessemer bihurgailua.
OINARRIZKO
INDUSTRIAK
•Elektrikak
•Kimika
•Siderurgia (altzairua)
•Automobilgintza
GARRAIOAK •Automobila
•Hegazkina
ESKULANA
EKOIZPEN-SISTEMAK
•Lantoki erraldoietan, taylorismoak eta fordismoak bultzaturiko lan-sistema: lan
mekanizatua, neurtua eta kate-lanean eginda.
•Proletalgoaren bizi- eta lan-baldintza eskasak.
•Langile mugimenduaren jaiotza.
NEKAZARITZA MOTA •Merkataritzan oinarritua. Metodo eta laborantza berriak ekoizpena handitzeari begira.
•Nekazaritza intentsiboaren garapena.
MERKATU MOTA •Mundu osokoa. Hedapen koloniala. Inperialismoa
KAPITALAREN
ANTOLAKETA
•Teknika eta kapitalaren kontzentrazioa, monopolioak (kartela, trusta eta holdinga)
•Sozietate anonimoak eta akzioen burtsak.
Espainiako eta euskal industrializazioa
Espainiako industrializazioa: berantiarra eta desorekatua
ARRAZOIAK
nekazaritzaren
modernizazio urria
kapital falta inbertitzeko
Goi-mailakoen mentalitate
tradizionala
atzerapen
teknologikoa
NEKAZARITZAREN
NAGUSITASUNA
Espainiako industrializazioa
labore berrien hedapena
• bazka-laboreak
• lekadunak
jabetza pribatua defendatu
jabetza askea defendatu
politika liberala aplikatu
(Fdo VII.aren heriotzatik)
DESAGERTU Lur komunalak / herri-lurrak
Eliz lurrak
Maiorazkoak
Espainiako nekazaritza XIX.mendean
ALDAKETA NABARMENAK
Antzinako Erregimenak
merkatutik baztertuta utzi zituen
ondasunak merkatu askera
ateratzea.
maiorazkoen desagerpena
***maiorazkoaren bidez, aurreko mendeetan, nobleen etxeek euren ondasunik gehienak gorde ahal izan zituzten; etxeko seme nagusiak hartzen zituen ondasunak
oinordetzan, baina ez zen jabea, gozamenduna baino; ondasun gehiago erosteko aukera zuen, haina ezin zituen oinordetzan harturikoak saldu: bere oinordekoari
utzi behar zizkion.
lurren gaineko
loturak desagertaraztea
desamortizazioak
1836.Mendizabal.
Elizaren lurrak
1855.Madoz
Udal lurrak
•Lursail asko merkatuetara heldu zen
•Lurjabe berriak agertu ziren
•Laborantza-metodoak modernizatu ziren
•Ekoizpena handitu zen
•Latifundioen hedapena, hainbatetan
•Nekazarien egoera okertu zen udalen lurrak desagertzean
lurren liberalizazioa
Espainiako industrializazioa
Mendizabal eta Madozen desamortizazioak
Espainiako industrializazioa
ARRAZOIAK
Ikatzaren
arazoa
Nekazaritzaren
modernizazio urria
Amerikako
kolonien galera
kapital falta inbertitzeko
mentalitate
tradizionala
barne-merkatu
txikia
ezegonkortasun politikoa
Herritar gehienen erosteko
gaitasun txikia
atzerapen
teknologikoa
nekazaritzaren
nagusitasuna
eskaera txikia
manufakturen
prezio altua
Espainiako industrializazioa
lurralde oso menditsua
garraiobide sistemaren
gabeziak
Espainiako industrializazioa: berantiarra eta desorekatua
Espainiako industrializazioa: berantiarra eta desorekatua ARRAZOIAK
Ikatzaren
arazoa
Nekazaritzaren
modernizazio urria
Amerikako
kolonien galera
kapital falta inbertitzeko
mentalitate
tradizionala
barne-merkatu txikia
ezegonkortasun politikoa
Herritar gehienen erosteko
gaitasun txikia
atzerapen
teknologikoa
NEKAZARITZAREN
NAGUSITASUNA
eskaera txikia
manufakturen
prezio altua
Espainiako industrializazioa
lurralde oso menditsua
garraiobide sistemaren
gabeziak
EHUNGINTZA
Bessemer bihurgailua eta
Bizkaiko burdin ez-fosforikoa
Espainiako industrializazioa ESPAINIAKO INDUSTRIALIZAZIOA
MEATZARITZA
SIDERURGIA
Espainiako industria-Iraultza ahula
arazo handienak
lehiakortasun falta
eremu gutxitan kontzentraturik
protekzionismoa
lurraldeen arteko desorekak
Espainiako industrializazioa
Trenbidearen hedapena Espainian
Espainiako industrializazioa
1855eko MADOZEN DESAMORTIZAZIOA
1855ekoTRENBIDEEN LEGEA
Biztanleria espainiarraren banaketa 1857an
Espainiako industrializazioa
Espainiako biztanleriaren bilakaera
Espainiako industrializazioa
Alfabetizazioaren bilakaera
Espainiako industrializazioa
Inbertsioak azpiegituretan 1845 eta 1905 artean
Espainiako industrializazioa
Industrializazioaren ondorioak
Industrializazioaren ondorioak
biztanlerian eta hirietan Biztanleriaren
bilakaera
Industria-hiria
Biztanleriaren eta
hirien dentsitatea
Europako emigrazioa
Ameriketako Estatu
Batuetan
Emigranteak
Burges-auzo bat eta
langile-auzo bat
Etxe burgesa
Industrializazioaren ondorioak
Biztanleriaren hazkundearen arrazoiak
•Heriotza-tasaren jeitsiera oso arina: •Elikadura hobea •Garbitasun publikoaren hobekuntza etengabeak
•Zabor-bilketa •Estolderia-zerbitzuak •Uraren horniketa
•Ospital berrien eraikuntza
•Jaiotza-tasa altua mantentzea: •Ezkontzarako adinaren aurrerapena
Industrializazioaren ondorioak
Hazkunde demografikoa Europako estatu batzuetan
Industrializazioaren ondorioak
INDUSTRIA-HIRIA
•Migrazioen ondorioz hiriak etengabe hazi ziren
•Etorkinen etorrera bizkorregia izan zen eta hirien hazkundean ez
zen aldez aurretiko plangintzarik diseinatzeko aukerarik egon.
•Langileentzako kalitate txarreko etxeak baldintzarik gabeko
auzoetan pilaturik.
•Parke eta berdegunerik ez
•Zerbitzuek ez zuten populazioa era egokian etenditzen
•Hiri asko fabriken inguruan egituratu ziren
Industrializazioaren ondorioak
Industria-hiria (I)
Industrializazioaren ondorioak
•Garraioen iraultzak biztanle mugimenduak erraztu zituen.
•Langile-auzoak lantegietatik hurbil eraiki ohi ziren.
Industria-hiria (II)
Industrializazioaren ondorioak
•Gizarte berrian antolamendua aberastasun mailaren araberakoa zen
eta hirietan ere auzo ezberdinetan bizi ziren klase sozialak.
Industrializazioaren ondorioak biztanlerian eta hirietan
Industrializazioaren ondorioak
Burges-auzo bat eta langile-auzo bat
XIX.mendearen bigarren erdian, burgesiari begirako
auzo berri eta ongi antolaturik eraikitzen hasi ziren:
zabalguneak.
Industrializazioaren ondorioak
Hiri biztanleria eta
Europako hiriak
Industrializazioaren ondorioak
Emigranteak, Tommasi
• Migrazio mugimenduen igoera izugarria izan zen. •Halere, hiriek ez zuten nekazal exodo guztia hartzeko ahalmenik • Migrazio transozeanikoa: Amerika, Australia, Zeelanda Berria
Industrializazioaren ondorioak
Europako emigrazioa Ameriketako Estatu Batuetan
Industrializazioaren ondorioak
Aristokrazia
Burgesia
Industri Langileak
Klase gizartea
Nekazariak
•Legearen aurreko berdintasuna
•Ondasunen araberako gizarte antolamendua: estamentuzko gizartearen
desagerpena
•Goi-klasea, erdiko klasea eta behe-klasea
•Merituen bidezko kargu publikoak
•HALERE, EZ ZEGOEN BERDINTASUN EKONOMIKORIK!!!!
•EMAKUMEek ere ez zuten gizonek beste eskubide.
Industrializazioaren ondorioak
KLASE GIZARTEA
Klase gizartea
GOI-MAILAKOAK
•Aristokrazia •Goi-burgesia: (enpresariak, gobernuko politikariak, goi-mailako profesionalak,…) •Lurjabe handiak
ERDI-MAILAKOAK
•Langile kualifikatuak •Funtzionarioak •Lurjabe ertainak •Merkatari txikiak •…
BEHE-MAILAKOAK
•Industrietako langileak (proletalgoa) •Lurjabe txikiak •Lurrik gabeko nekazariak •Etxeko zerbitzariak •…
Aristokrazia familia
•Aurreko nagusitasuna galdu zuen. •Zergak ordaintzen hasi ziren. •Eskubide feudalak desagertu ziren.
•Ez zuten industrian inbertitu, mentalitate tradizionala. •Garrantzi soziala mantendu zuten. •Burgesekiko ezkontzak ugaritu ziren. •Goi-mailako kargu asko zituzten:
•Armadan •Justizian •Diplomazian •Politikan
ARISTOKRAZIA/NOBLEZIA
Klase gizartea: GOI-MAILAKOAK
Klase gizartea
GOI-BURGESIA •Aldaketa berrien ondorioz gehien hobetu zuen taldea. •Talde hiritarra hetereogeneoa:
•Enpresaburuak •Errentadunak •Goi-funtzionarioak •Lanbide liberaleko langileak (medikuak, abokatuak, …)
•Lanaren bidezko aberastasuna defendatzen zuten,. •Printzipio kapitalisten aldekoak: ekimen pribatua, indibidualismoa, lanaren esfortzua, …
Klase gizartea: GOI-MAILAKOAK
Klase gizartea
Klase gizartea: ERDIKO KLASEA
BEHE-BURGESIA
• Erdi mailako klasea. Langile kualifikatuak
• Egoera ekonomiko baxuagoa, goi burgesiarekin konbaratuz gero, baina langileriarena baino hobea. • Hezkuntza-mailan ere goi-burgesiak baino maila apalagoa zuten baina langile-klaseak baino hobea. • Talde hetereogeneoa: lantegitetako goi mailako langileak, administrazioko erdi mailako karguak, lurjabe ertainak, irakasleak,…. • Helburu nagusia etorkizun hobea eskuratzea zen. Bidea hezkuntza.
Klase gizartea
NEKAZARIAK
Alde handiak Europan
Klase gizartea. BEHE-MAILAKO KLASEA
Kualifikazio gabeko langileak
Landako emakumeak lanean, lursailetan
• Europako iparraldean eta mendebaldean,
nekazari gehienak lurjabe txikiak ziren. Erdiko
klasekoak. Makinak eta laborantza-teknika
berriak erabiltzen zituzten.
• Europako hegoaldean, nekazari askok
lurjabe handi baten latifundioan egiten
zuten lan. Jornalariak ziren eta bizimodu
gogorra.
• Europako erdialdean eta ekialdean, nekazariak oso egoera txarrean zeuden. Joputza
antzeko sistemak oraindik iraun zuen.
Klase gizartea
INDUSTRI LANGILEAK: PROLETALGOA
Klase gizartea. BEHE-MAILAKOAK
Emakumeak lanean, ikatz-meategi batean
•Fabriketan egiten zuten lan soldata baten
truke.
•Kualifikaziorik gabeko langileak.
•Soldata kaskarrak, aurrezteko aukerarik ez.
•Emakume eta umeen lana onartuta
•Lanaldi luzeak (12 ordu), atseden gutxikoak.
•Lan baldintza oso eskasak. Zapalkuntza.
•Gizarte-segurantzarik ez.
Klase gizartea
Testua: Industri langileen bizimodua
Klase gizartea.BEHE-MAILAKOAK
Klase gizartea
Testua: Zapalkuntza fabriketan
Esplotazioa
Fabriken jabeek, industria oparoa zen bitartean beren makinak gau eta egun
funtzionarazteko grinaz, gizonak, emakumeak eta haurrak enplegatzen zituzten, 12-16
orduko lanaldietarako, egunez eta gauez. Ekonomiaren depresio-faseak iristean, ez ziren
duda-mudatan ibiltzen langileak kaleratzeko, beti zuten-eta langabe ugari fabriken ateetan
zain,makinak berriro noiz funtzionaraziko zituzten itxaroten. Nagusiek ekoizpena handitu
nahi zutenean, langileak gogorrago lan egitera behartzen zituzten. Ekoizpena
murriztu behar zutenean, berriz, langileen kopuruamurrizten zuten, edo langileak aldi
laburretarako kontratatu, oso soldata kaskarren truke.
P. DEANE, La revolución industrial en Gran Bretaña, 1953
Klase gizartea. BEHE-MAILAKOAK
Klase gizartea
Familia burges baten eta familia langile baten bizitza-mailaren arteko konparazioa
Klase gizartean dauden ezberdintasunak
Klase gizartea
Klase gizartea
Zergatik esaten da XIX.mendeko gizartean, lege-berdintasuna izan arren,
benetan desberdintasunak zeudela?
Klase gizartea
Klase gizartea
LANGILE MUGIMENDUAREN SORRERA
INDUSTRIALIZAZIOA
PROLETALGOAREN BALDINTZA GOGORRAK
BIZITZEKO
LAN EGITEKO
1.etapa 2.etapa
tresna nagusiak
Langile mugimendua
Industri langileen lan baldintza eskasak
Zerbitzurik gabeko langile auzoetan pilaturik
Bizitza duina izateko gutxieneko baldintzarik ez
Segurtasun falta
Soldatepeko langileen kexa berberak
Langileen aldeko legedia falta
Ume eta emakumeen lan zapalkuntza
LANGILE
MUGIMENDUAREN
JAIOTZA
Langile mugimendua
ALDARRIKAPENAK
LORTZEKO
BATASUNA
KLASE
KONTZIENTZIA
Langile mugimendua
Tresna: makinak apurtzea: luddismoa
Langile mugimendua
•1824an, langileen elkartzeko eskubidea onartu zen Britainia Handian •Elkarri laguntza emateko elkarteak eta erresistentzia kutxak •Lanbide Elkarteak (Trade Unions) edo sindikatuak •KARTISMOA (1838-48). Britainia Handiko parlamentu aurrean.
Langileen lehenengo elkarteak
Langile mugimendua
Langile mugimendua: aldarrikapenak
Sozio-ekonomikoak •Lanaldien murrizketa •Haur-lanaren desagerpena •Soldata igoera, soldata duina •Fabriketako osasun-baldintzen hobekuntza •Langabezia-, gaixotasun- eta zahartzaro-aseguruak
Politikoak
•Gizonezkoen sufragio unibertsala •Demokrazia eta langileen aldeko legedia
Langile mugimendua
Greba, L. Adler (1889)
Langile mugimendua
Tresna: greba
Langile mugimendua
Langile mugimendua
Tresna: manifestapena
Langile mugimendua
Britainia Handiko lan-legediaren bilakaera
Langile mugimendua
Langile mugimenduaren garapena
Karl Marx marxismoa
Mihail Bakunin anarkismoa
Langile mugimendua
MARXISMOA ANARKISMOA
GARAI HISTORIKOA
IDEOLOGO NAGUSIAK
ETSAI NAGUSIAK
NAHI DUTEN GIZARTE
MOTA
NAHI DUTEN ESTATU
MOTA
KRITIKATZEN DUTEN
EKONOMIA SISTEMA
ALDARRIKATZEN DUTEN
EKONOMIA SIST.
ESKUBIDEAK
ALDERDI POLITIKOAK
HELBURUAK LORTZEKO
BIDEAK eta EKINTZAK
ALDAKETAREN
PROTAGONISTAK
Karl Marx marxismoa
Langile mugimendua
Ekonomiak baldintzatzen ditu arlo guztiak:
Legeak, literatura, ideiak, politika,…
Klase arteko borroka egon da historian zehar
(langile eta ekoizpen-bitartekoen jabeen artean).
XIX.mendean: burgesia VS proletalgoa
Estatuak burgesiaren interesak defendatzen ditu:
burgesiaren boterea eta kapitalismoa suntsitu
behar dira langileak boterera heltzeko.
Helburua ez da estatua suntsitzea baizik eta
kontrola ordezkatzea.
Tresna langileek sorturiko iraultza izango da.
Protagonista industri langilea.
Proletalgoak boterea lortu behar du. Proletalgoaren
diktadura bitarteko etapa izango da.
Geroago, sistema komunista ezarriko da,
klaserik eta jabetzarik gabeko gizartea.
Politikan parte hartu behar da, langile alderdiak sortuz.
Mihail Bakunin anarkismoa
Langile mugimendua
Edozein aginte motaren kontra egin behar
da. Autoritatearen kontrako mugimendua
(erlijioa, estatua, ejertzitoa). Askatasunaren
defentsa sutsua.
Estatua suntsitu beharra dago.
Goitik beherako agintearen desagerpenaren alde.
Burgesiaren boterea eta kapitalismoa suntsitu
behar dira.
Berez sorturiko iraultzak suntsituko du
sistema. Protagonistak nekazariak, ikasleak,…
Politikan parte hartzearen kontrakoak (burgesiaren
jokua). Ez dute hauteskundeetan parte hartzen.
Alderdiek ez dute gizartea aldatzeko balio.
Langile mugimenduaren garapena
INTERNATZIONALAK
Munduko langile-erakundeak elkartzeko beharraren ondorioz,
Langileen Nazioarteko Erakundea (LNE) sortu zen.
Aniztasun handikoa: herrialde ezberdinetako erakundeak,
sindikatuak, alderdi politikoak,…
Klase-kontzientzia eskuratzeko garrantzitsua.
Aldarrikapenak lortzeko indar handiagoa lortu zuten.
Marxista eta anarkisten arteko eztabaidek ahuldu zuten eta
azkenean desadostasunengatik desagertu egin zen.
Langile mugimendua
Langile mugimenduaren garapena
INTERNATZIONALAK
I.Internatzionala.1864. Marxisten eta anarkisten arteko istiluek
porrotara eraman zuten proiektua.
II.Internatzionala edo Internatzional Sozialista. 1889. Arazoak :
Barne-zatiketa: iraultzaren aldeko marxista ortodoxoak
(Rosa Luxenburgo) eta bakezaleak (bide politikoaren bidez).
I.Mundu Gerraren hasiera (1914-18). Gatazka ideologikoak:
Aberritasun sentimentuak (estatua defendatzearen alde)
Nazioarteko langileen sentimentuak (gerraren kontra,
burgesiaren interesak defendatzen zuelakoan).
III.Internatzionala edo Internatzional Komunista.1919.
Langile mugimendua
XIX.MENDEA
DEMOGRAFI ALDAKETAK
ALDAKETA IDEOLOGIKOA
KAPITALISMOA INDUSTRIALIZAZIOA
GIZARTE ALDAKETA
TRANTSIZIO DEMOGRAFIKOA
GIZARTE TALDEAK
ELIKADURA HOBEA
HERIOTZAREN JEITSIERA
OSASUNGINTZAREN HOBEKUNTZA
POPULAZIO HAZKUNDEA
HIRIGINTZAREN GARAPENA
BURGESIA LANGILEAK
NEKAZARIAK PROLETALGOA
ANARKISMOA MARXISMOA SOZIALISMO UTOPIKOA LAN BALDINTZA
HOBEAK
LANGILE MUGIMENDUAREN SORRERA
KARTISMOA LANBIDE
ELKARTEAK (sindikatuak)
LAGUNTZA ELKARTEAK
HIRIAK
GIZARTE ALDAKETAK ETA LANGILE MUGIMENDUA
antolamendu berria aldaketak
eraginda
eraginda
ezaugarriak ezaugarriak
handitzen dira
eragiten dute
honi esker
ondorioz
oinarriak lortzen du
oinarria
emigratu
borrokatzen dute
bi taldetan
Banaketa berria
borrokatzen dute
langileak elkartzen dira
EKINTZA LUDITAK
LANGILE ALDERDIAK
sortzen dituzte
LANGILEEN NAZIOARTEKO
ELKARTEAK
sortzen ditu
sortzen dituzte
LANGILE MUGIMENDUAREN OINARRI TEORIKOA
KONTROL EKONOMIKOA
Espainiako langile mugimendua
Espainiako langile mugimendua
Espainian
Espainiako langile mugimendua
Espainian
Espainiako langile mugimendua
Espainian
Euskal langile mugimendua
Euskal langile mugimendua
Euskal langile mugimendua
Bizkaiko burdin meategiak
Euskal langile mugimendua
Euskal langile mugimendua
Langileen kontzentrazioak
1879. Pablo Iglesiasek estatuko PSOE sortu zuen
•Madril,
•Asturias
• Bizkaia
gune
nagusiak •Bizkaiko enpresen tamaina handia
•Langile erakunde sendoen beharra
•Etorkinentzako integratzeko bidea
•Bilbo •Sestao
•Ortuella •Gallarta
•La Arboleda
sozialismoaren
monopolio sindikalista
Facundo Perezagua
•Ugazaben kontrako borrokaren
aldeko sozialismo erradikala
Euskal langile mugimendua
Sozialismoaren nagusitasuna
Euskal langile mugimendua
Euskal langile mugimendua
•Bizitzaren ikuspegi tradizionala
•Kapitalismoaren eta industrializazioaren aldaketen kontra
•Sozialismoaren kondena: maketoen eta ateoen ideologia
SABINO ARANAREN
IDEOLOGIAN
•Euskal independentzia
•Euskal foruen berreskurapena (galduta 1876an)
•Proletalgo euskalduna antolakuntzatzeko beharra
•Proletalgo euskalduna sozialismotik aldentzeko beharra
LAN- ETA BIZI-ARAZOAK
KONPONTZEKO
Euskal Langileen Alkartasuna (ELA-SOV/STV)
(1911)
Errepaso ariketak
Errepaso ariketak
MENTXU GANDARIAS IPIÑA