EUSKARA LABURPENAK 6-9

6. GAIAEuskara laburpenak

Lexikoa 6 - Irakurgaia lantzen

-Tar, -Dar eta -Ar atzizkiak.

ADIBIDEZ:

Herritar, urtar, menditar, Irundar, Andaluziar, lehortar…

ADIBIDEZ: (esaldietan)

Arrainak animaliak urtarrak dira.

Fermin Muguruza musikari Irundarra da.

Gramatika 6 - DeklinabideakKASUA Mugagabea Mugatu

singularraMugatu plurala

NOR (normal) - a - ak

NORK - (e)k - ak - ek

NORI - (r)i - ari - ei

KASUA Mugagabea Mugatu singularra Mugatu plurala

NOR Lagun hori Hiri nire laguna da Horiek nire lagunak dira

NORK Katuak edo etxeek Bilboko lagunak erosi dit

Bilboko lagunek

NORI Etxeri edo Laguni Bilboko lagunari erosi diot

Bilboko etxeei leihoak apurtu zaizkie

ADIBIDEAK:

Gramatika 6 - Esapideak

PENTSATU: Buruari eragin

OSO GAIZKI IGARO: Gorriak ikusi

AMAIERARA IRITSI: Norbaitenak egin

ABIATU: Bideari ekin

TXANTXETAN IBILI: Adarra jo

Gramatika 6 - Aditz laguntzaileak

NOR KASUAN - izan

NORK KASUAN - ukan

ADIBIDEZ:

Etorri naiz (nor - izan)

Lagundu diot (nork - ukan)

Joan gara (nor - izan)

Ortografia 6 - Komaren erabileraKoma hitz-zerrendak egitean erabiltzen ditugu: Adibidez: Platanoa, txokolatea, esnea, galletak, sagarrak eta madariak erosi ditut.

BAINA hitzaren aurrean ere koma erabiltzen dugu: Adibidez: Berandu da, baina ez gara etxera joan nahi.

Norbait deitzerakoan, haren izena koma artean jartzen dugu: Adibidez: Aizu, Mikel, goazen etxera!!

Koma artean doaz halako hitzak: berriz, hala ere, behintzat, adibidez…

Esaldi batean, esandakoa osatzeko beste esaldi bat tartekatzean: Adibidez: Ainara, Beñaten arreba txikia gurekin dabil musikan.

Lexikoa 6 - Hitz elkartuak

Hitz bikote asko “eta” hitza ezabatzean sortzen dira:

- Izenetan: aitona-amonak

- Aditzetan: joan-etorri

- izenondoetan: zuri-beltz

- aditzondoetan: atzera-aurrera

7. GAIAEuskara laburpenak

Lexikoa 7 - Esanahiak ESANAHIAK:

Gizakiak ikertzen duen aditua: Antropologoa

Antzinako zibilizazioak aztertzen dituen aditua: Arkeologoa

Giza taldeak eta haien kultura ikertzen dituen adituak: Etnologoa

Lexikoa 7 - Zein datoz “harri” hitzatik?HARRI:

Harrobi - Harriak ateratzen diren tokia

Harpe - Koba edo kobazuloa

Armarri - Harriz egindako eskudoa, normalean etxeko atean jartzen dena

Hargin - Edozer harriz egiten duen pertsona

Harreska - Antzina arropa garbitzeko erabiltzen zen tresna

Harmaila - Harriz egindako eskailerak

Ortografia 7 - H letraren erabilera

Erakusleak h letraz idazten dira, bai eta erakusleetatik sortzen diren hitzak ere:

●Hau, hori, hura, honetan, horretatik, hartara...

●Bi bokal berdinen artean, kasu gehienetan, h letra jartzen da:

●Mihi, ohol, zuhur, mahai…

●Hiru bokal elkarren segidan agertzen direnean, h ageri ohi da horien artean:

●Oihal, leiho, lehoi, oihu...

●Hitanoari (Hi forma) dagozkion aditzak h letraz idazten dira beti:

●Haiz, hintzen, hago, hengoen

Adibideak berdez daude

Gramatika 7 - Partitiboa

Partitiboa ZEREKIN kasua da, eta normalean, ezezko kasuetan eta galderetan erabiltzen da.

Gauza ezezagunei buruz hitz egiteko erabiltzen dugun marka: -(r)ik

ADIBIDEAK:

Ekarri duzu lagunik festara? (ez dakigunean ze lagun den) - Ez, ez ditut lagunik ekarri.

Ekarri duzu laguna festara? (dakigu ze lagun den) - Bai, ekarri du laguna.

Lexikoa 7 - Egile atzizkiak

EGILE ATZIZKIAK (-ari, -gile, -gin, -le, -tzaile)

Hitzei atzizkiak eransten zaizkionean hitz eratorriak sortzen dira:

Pilota + ari: Pilotari

Atzizkiei esker, familia bereko hitz berriak sortzen dira:

Pilotari, pilotagile, pilotakada…

ADIBIDEAK: - Ikusle, irakurle, asmatzaile, korrikalari, irudigile…

Lexikoa 7 - Esaera zaharrak

ESAERA ZAHARRAK:

●Errementariaren etxean zotza burruntzi.

●Pilotaria pilotan, errotaria errotan.

●Jokoan bat irabazle, gehienak galtzaile.

●Oilo ibiltaria azeriak jaten du.

●Sei liburu baino, irakasle on bat hobe.

8. GAIAEuskara laburpenak

Gramatika 8 - Deklinabidea

KASUA MUGAGABEA MUGATU SINGULARRA

MUGATU PLURALA

Zeren - (r) en - aren - enNongo - (e) tako - (e) ko - etako

ADIBIDEAK:- Begira katuen begi distiratsuak!- Nire etxeko jardineko loreak ederrak dira!- Nire herrietako sagarrak dira. Oso gozoak dira!

Gramatika 8 - Erlatibozko perpausak

Batzuetan, izenlagunaren funtzioa betetzeko, hitz bat erabili beharrean, esaldi edo perpaus bat erabiltzen dugu: erlatibozko perpausa.

Erlatibozko perpausak egiteko, - (e)n menderagailua eransten zaio aditzari.

ADIBIDEAK:

- Hor motxilak daude - eta hori nire motxila da:

Hor dagoen motxila nirea da.

Marka: - (e)n

N: Aditzari gehitzen zaio.

Ortografia 8 - Jatorri-atzizkiaren idazkera

Silaba bat edo bi duten izenekin edo kontsonantez amaitzen direnekin, -tar erabiltzen da:

- Kubatar, txinatar, urtar, zarauztar, estralutar...

Hala ere, m, n edo l letraz amaitzen diren izenekin, -dar erabiltzen da:

- Nepaldar, vietnamdar...

Bi silaba baino gehiago dituztenekin, eta bokalez edo t nahiz d letrez amaitutakoekin, -ar erabiltzen da:

- Donostiar, damaskoar...

Normalean:- tarM, n, l:- dar+2 silaba eta t, d:- ar

Ortografia 8 - Jatorri-atzizkia (salbuespenak)

Normalean, arau hauek errespetatzen dira, baina batzuetan, arau hauek ez dira betetzen, badaude salbuespen batzuk.

ADIBIDEZ:- Lapurdi - (nahiz eta 3 silaba izan -ar) LAPURTAR esaten da. - Donibane Garazi - DONIBANDARRA esaten da. - Nafarroa behera - BEHE NAFARRA esaten da. - Iruñea - IRUINDAR esaten da. - Nafarroa - NAFARRA esaten da. - Portugal - PORTUGALDARRAK esaten da.

Lexikoa 8 - Esapideak

Azpikoz gain: Buruz behera dagoena.

Barrukoz kanpo: Jertsea ondo jarrita eduki baina poltsikoak kanpora daudenean.

Atzekoz aurrera: Frakak alderantziz ipintzea.

Lexikoa 8 - Gailu, -gai eta -ki

Gai eta gaia:

Ikasgai, elikagai, osagaia eta salgaia.

Ki:

Euritik babesteko erabiltzen den tresna, euritako hitzaren sinonimoa: Aterki edo aterkia.

Altzairuzko hari kiribildu malgu edo elastikoa: Malguki edo malgukia.

Lexikoa 8 - Esaera zaharrak

Pazientzia zauri guztien gozagailu.

Eltze bakoitzak bere estalkia.

Ekaitza igaro eta aterkia ireki.

Ederrak ez du edergailurik behar.

9. GAIAEuskara laburpenak

Gramatika 9 - Deklinabidea

Kasua Mugagabea Singularra Plurala

NORENTZAT (r) entzat arentzat entzat

NOREKIN (r) ekin arekin ekin

ZEREZ ETA ZERTAZ

(e) z az ez

Gramatika 9 - Deklinabidea (adibideak)

Kasua Mugagabea Singularra Plurala

NORENTZAT Umerentzat Umearentzat Umeentzat

NOREKIN Umerekin Umearekin Umeekin

ZEREZ ETA ZERTAZ

Adreiluz Adreiluaz Adreiluez

Gramatika 9 - Aditzaren aldiak

Aditzaren aldiak:Aditzak ekintzari informazioa ematen digu.● Batzuetan, ekintza unean bertan gertatzen ari dela adierazten

du: Iratxe eskolatik dator. Orain , Jon telebista ikusten ari da.

● Beste batzuetan, ekintza beti edo maiz gertatzen dela adierazten digu: Iratxek hanka luzeak ditu. Jonek telebista ikusten du egunero.

● Besteetan, ekintza bukatuta dagoela adierazten digu: Gaur goizean, Iratxek ariketa egin du. Atzo, Jonek telebista ikusi zuen.

Gramatika 9 - Aditzaren aldiak (taula)

TAULA:

ORAIN BETI BUKATUA

-ten ari naiz -ten ari Aditzarik ez - IRAGANA

Lexikoa 9 - Atzizki materialak

Zeintzuk dira atzizki materialak?

Ki eta Kin

Zertarako erabiltzen dira?

Atzizki materialak, zerez eginda dauden gauzak esan nahi dute.

ADIBIDEZ:

Esneki (esnez) - Harrapakin (harrapatzen duzun animalia) - Barazki (barazkiz) etc…

Lexikoa 9 - Esapideak

Esapidea:

Otsoak ez du otsokirik jaten.

Esapide hau talde berekoak ez direla elkarren aurka jotzen.