TEMA 11

Transformacións demográficasSociedade de clases

Continuidade do Réxime Demográfico Antigo

Taxas de mortalidade elevadas aínda a finais de século: entorno ó 3%:

Esperanza de vida moi baixa: entorno ós 35 anos a finais de século Malas condicións sanitarias Crises de subsitencia Epidemias: febre amarela,

cólera, variola, escarlatina Elevada mortalidade infantil

ordinaria Escas atención médica no

parto e primeira infancia Mala alimentación das nais Escas formación de nais e

pais

Taxas de natalidad elevada Baixo nivel de formación da

poboación Non disponibilidade de métodos

anticonceptivos Traballo infantil

Crecemento vexetativo Baixo: 0´8% en 1900

Inicios da Transición Demográfica A finais de século podemos observar

os primeiro indicios de cambio no modelo demográfco:

Lenta diminución da taxa de mortalidade Diminución das mortandades

catastróficas provocadas por epidemias e crises de subsistencia

Lixeira diminución da taxa de mortalidade ordinaria Melloras na alimentación

relacionadas coa mellora nos transportes, cultivos etc

Melloras médicas Aínda así boa parte das provincias

españolas manteñen taxas de natalidade (3,4-4%) e mortalidade ( 2´9-3´7%) moi elevadas a inicios do século XX

Cambios na distribución da poboación

Aumento da poboación na costa, especialmente do Mediterráneo.

Diminución no interior, excepto algunhas cidades.

Mantense o carácter rural da poboación española: En 1900 o 51% vive en

núcleos de menos de 5000 habitantes

En 1900 o 9% da poboación vive en núcleos de máis de 100.000 habitantes

Migracións exterioresProgresivo aumento das migracións

exteriores dende mediados de século:

Crecemento demográfico Atraso económco. A economía

española non pode soster a toda a súa poboación Escasa modernización no campo Atraso industrial

Mellora nos sistemas de transporte: ferrocarril, barcos, etc

Cambios legais que facilitan a emigración Entre 1951 e 1900 vanse

liminando as travas legais que o impedían emigrara ó extranxeiro

Procedencia e destino dos emigrantes

Zonas de procedencia dos emigrantes:

Galicia s aporta arredor do 35% dos emigrantes transoceánicos, cando non representa máis do 10% da poboación española. Entre 1860 e 1910 case 500.000 emigrantes galegos Presión demográfica Agotamenyto dos métodos

tradicionais de crecemento agrario

Posibilidades dos galegos de emigrar: sistema de herencia

Destino dos emigrantes Cuba, Arxentina, Brasil,México,

Uruguai

Migracións interioresÉxodo rural. Ritmo moito máis lento que

noutras zonas de Europa Menos modernización do

campo, que aínda ocupa moita man de obra

Menos industrialización, que demanda menos man de obra nas cidades

Concentrada nunhas poucas cidades

Madrid, Barcelona, Bilbao, etc Cidades da costa MediterraneaCrecemento Urbano Cidades aínda pequenas Crecemento desordenado:

barrios obreiros Escasa planificación urbanística

Sociedade declases

REVOLUCIÓN LIBERAL

Igualdade ante a leiFin privilexios

Poder para a burguesía

REVOLUCIÓN INDUSTRIALRiqueza: criterio de organización social

Grandes diferencias sociaisMaior movilidade social

Protagonismo da burguesía Protagonismo proletariado

Perden protagonismo campesiños e nobreza

Novos criterios de xerarquización social.

Os cambios económicos (desamortización, desenvolvemento do comercio, avance da industrialización especialmente no último tercio do século) e políticos (o estado organizado a partir dos principios do liberalismo), están acompañados de importantes cambios socias.

A abolición do sistema señorial e dos privilexios da nobreza e o clero, establecendo a igualdade xurídica, marcaron o fin da sociedade estametal. A igualdade dos homes ante a lei (non total, recordade o sufraxio masculino e censatario) non significa a súa igualdade económica e social, de feito as diferencia entre os grupos sociais seguen a ser enormes. Xa non falamos de estamentos senón de clases sociais.

Unha vez desaparecidos os privilexios xurídicos e establecida a igualdade ante a lei a riqueza vai ser o criterio de diferenciación social fundamental.

As diferencias económicas lonxe de desaparecer aumentan. O tipo de traballo do individuo (propietario con empregados ou asalariado) a súa maior ou menor participación no poder, prestixio social da súa profesión, a cultura son outros elementos que nos axudan a determinar a posición social dun individuo, a clase social á que pertence.

SOCIEDADE ESTAMENTAL/SOCIEDADE DE CLASES

Sociedade estamental Privilexiados

Nobreza Clero

Non privilexiados Campesiños

Propietarios Arrendatarios Xornaleiroa

Burguesía Clases populares

urbanas Asalariados (talleres,

servicio doméstico, tcomercio, etc)

Pobres

Sociedade de clases Clases Altas

Vella Nobreza Alta Burgueía

Clases Medias Pequena Burguesía Campesiños propietarios de

terras Clases Baixas

Obreiros fábricas Asalariados talleres Asalariados sector terciario Servicio doméstico Pequenos arrendatarios Xornaleiros

Estructura sociedade española

Un enorme proletariado rural (xornaleiros e labregos con pequenas explotacións arrendadas) ó que se engade un crecente proletariado industrial, que en conxunto representa o 81% da poboación

Unhas débiles clases medias que representan o 13% da poboación

Unha clase alta, a aristocracia e a alta burguesía que sendo o 6% da poboación concentra nas súas mans a maior parte da riqueza do país.

Clases altas: a vella aristocracia A vella nobreza perdeu os seu privilexios xurídicos pero

conservou e incluso incrementou o seu patrimonio. A abolición do réxime señorial supuxo inicialmente a perda de

certos ingresos; os procedentes do exercicio da xurisdicción señorial. Pero desvinculación dos morgados e sobre todo a desamortización das terras do clero permitíronlle manter e aumentar a súa riqueza.

Algúns investiron en actividades productivas Mantén unha importante influencia política

polo seu papel na corte a súa presencia nun senado nomeado polo rei o exercicio do sufraxio censatario Politicamente móvese entre o carlismo e o liberalismo

moderado que acaba por aceptar. É unha clase terratenente, que comeza a participar en negocios

financeiros e interesada en manter a orde social necesaria para asegurar os seus negocios e rendas.

Clases altas: Alta burguesía Burguesía comercial

Ligada ó comercio internacional e colonial Localizada en cidades portuarias

Burguesía industrial Gana peso a finais de século Liberalismo conservador, proteccionismo Cataluña, Pais Vasco

Burguesía financeira Banqueios, especuladores de terreos,

inversores en bolsa etc. Proceden da burguesía comercial e

industrial Burguesía terrateniente

Compradores de terras desamortizadas e campesiños porpietarios de grandes explotacións

Mentalidade moi conservadora no político e tamén no económico e social

Pouco dados as innovacións técnicas Importante peso político, son os caciques

Alta burguesía O seu peso económico vai medrar co

crecemento da actividade industrial e comercial.

Aspira a se integrar na aristocracia, coa que ten cada vez máis intereses e elementos comúns.

Xunto coa vella nobreza forman a nova oligarquía.

Apoia as reformas do liberalismo moderado que aseguren o seu desenvolvemento e o seu control do estado, pero teme a aplicación radical destes principios.

Por iso unha vez logradas estes obxectivos adopta posturas cada vez máis conservadoras, as do liberalismo moderado (partido conservador durante a restauración).

O sufraxio censatario vai ser un dos medios fundamentais para asegurar ese control

Clases medias: pequena e media burguesía

Entre o 5 e o 10% da poboación. Aumenta cara a finais de século. Máis numeroso que o anterior pero con menos peso económico e político. Pequena burguesía: artesáns, pequenos comerciantes, profesións

liberais e funcionarios. Clase media rural: propietarios agrícloas.

Segundo a situación económica poden ascender e outros descender na escala social

Grande protagonismo político, social e cultural Protagonista da “revolución liberal” O seu posicionamento político varia dende o republicanismo

democrático ata o liberalismo conservador Aspiran a incrementar a súa participación política demandando

sufraxio universal, ampliación de dereitos e liberdades, etc, pero a súa vez teme o radicalismo das clases baixas.

CLASES POPULARES: CAMPESIÑOS A finais de século seguen a ser máis do

60% Nivel de vida en xeral moi baixo. A súa situación non mellorou no XIX e

nalgúns casos e incluso empeorou. Coa desamortización perderon o uso

das terras comunais Coa desamortización labregos

perderon as terras que tiñan arrendades convertíndose en xornaleiros

Emigración cara as cidades Un 25% son propietarios ou

arrenadatarios con terras suficientes. Algúns deles os podemos considerar clase media.

Pequenos arrendatarios con poucas terras e rendas elevadas

Xornaleiros: casi o 60% son xornaleiros sen terras.

Xornaleiros

Moi numerosos en Estremadura, Castela a Mancha e andalucía

O traballo concéntrase nunhas épocas do ano (colleita, sementeira); o resto do ano non hai traballo para todos.

Os salarios son moi baixos, ten que traballar toda a familia

O nivel de vida era moi baixo, miserable: infravivendas, enfermidades, elevadísima mortalidade infantil, baixa esperanza de vida, etc

Dependen dos terratenientes, dos caciques para obter traballo: tensión social

Clases populares urbanas Grupo heterexeneo, cunha

características comúns Casi todos asalariados O seu nivel de ingresos e vida e

baixo. Pode variar en función do tipo de traballo.

Nivel de formación escaso Durante boa parte do século

quedan ó marxe do xogo político

Algúns ascende as clases medias Asalariados especializados Pequenos artesáns, etc

Traballadores do sector terciario: Transporte, comercio, etc

Servicio doméstico. Son sobre todo mulleres

Traballadores dos talleres artesanais. (podemos incluir algúns propietarios) Grupo moi numeroso aínda que

tende a diminuir ó longo do século (a finais de século hai aínda maís traballadores de talleres artesanais que industriais)

As suas condicións de traballo endurécense: xornadas máis longas, etc

Traballadores das fábricas Aumentan cara a finais de

século Concentrados en poucas

cidades Gañan protagonismo social Condicións de traballo moi duras

Marxinados

O PROLETARIADO industrial Inmigrantes do campo trasladados á

cidade en busca de traballo Formado principalmente polo obreiros

da industria, dos talleres artesanais, das minas

O proletariado industrial aumentou moito dende mediados de século

Condicións traballo moi duras Xornadas laborais longas

(12-14 horas) seis días á semana

Salarios baixos que subían por debaixo do incremento dos prezos.

Traballo nas fábricas en malas condicións: sen seguros de enfermidade nunhas fábricas insalubres, con escasa seguridade, sen imdenizacións en caso de acidente

Traballo infantil. Os nenos deben traballar dende os 8 ou 9 anos

O nivel de vida da clase obreira As ¾ partes dos ingresos dunha

familia obreira gastábanse en alimentación e vivenda.

O tempo para o ocio e a cultura era practicamente inexistente.

As posibilidades de formación eran escasas e polo tanto a promoción social moi difícil.

Vivendas en pésimas condicións: pisos compartidos por varias familias, sobrados,

Nas cidades vanse formando barrios obreiros de crecemento rápido, mal urbanizados, densamente poboados, sen as condición hixiénicas necesarias.

Comparación gastos burguesía-obreiros

Explotación débese a

O aumento da man de obra: crecemento da poboación, emigración campo-cidade.

Concentración da propiedade en poucas mans A búsqueda do máximo beneficio por parte dos

propietarios O control do estado pola burguesía

Non hai lexislación laboral ou cando a hai é favorable ós propietarios

Durante a meirande parte do século non se recoñece o dereito de asociación os obreiros

Sistema fabril

Marxinados Mendigos e pobres de pedir

viuvas de xornaleiros, orfos, vellos, mulleres repudiadas, etc

Caridade a cargo da Igrexa, concellos e particulares

Vagabundos Prostitutas Delincuentes Chegan a sumar a finais de

século un 3% da poboación. Casi 500.000 persoas

As mulleres Discriminación legal

Estaban xuridicamente sometidas ó home: pai ou marido Non podía dispor libremente

dos seus bens Non podía votar

Discriminación laboral Non pode acceder a certos

oficios. Non está ben visto que unha muller traballe fora da casa. A muller burguesa non traballa fora da casa

Non podían ser funcionarias A muller obreira que traballa fora

da casa cobra menos que o home

Dobre xornada laboral: fora e na casa

Discriminación social Considerada inferior ó home non

disfruta da mesma consideración social

O seu ámbito é o fogar. Non pode facer moitas cousas que si están ben vistas ou toleradas para os homes

Discriminación cultural O seu acceso á cultura e ós

estudios está maís limitado, incluso en clases altas e medias Para ir a universidade tiñan

que obter un permiso especial ata inicios do século XX

As taxas de analfabetismo son máis elevadas entre mulleres que entre varóns (1880 81% fronte a 62%)

A educación está orientada aprender as tarefas do fogar e servir ó home

Discriminación da muller

Art. 57. O marido debe protexer a muller, e esta obedecer ó marido

Art. 59. O marido é o administrados dos bens da sociedade conxugal

Art. 60. O marido é o representante da muller. Esta non pode, sen a súa licencia, comparecer en xuízo

Art. 62. As compras de xoias (…9 feitas sen licencia do marido so serán válidas no caso de que este lle consinta á súa muller a utilización dos citados obxectos

Código Civil de 1889