BIG BANG EDO LEHERKETA HANDIAREN

TEORIA

UNIBERTSOAREN SORRRERA

• Georges Lamaitre proposatu zuen 1927an.

• George Gamor garatu zuen teoria.• Teoria horren ondorioz unibertsoa

leherketa baten ondorioz sortu zen.

Prozesuaren jatorria

• Hasieran materia puntu batean kontzentraturik zegoen. Puntu hori jatorrizko atomoa deitzen zen.

Energia norabide guztietaan mugitzean, materia bihurtzen joan zen. Materia sortzearekin batera,esoazioa eta denbora ere sortu egin ziren.• Partikula subatomikoak sortzen hasi ziren:

hidrogeno eta helioa.• Tenperatura jaisten joan zen eta izarrak sortu

egin ziren.Izarretan hidrogeno eta heliotik elementu kimiko ezberdinak sortu ziren fusio prozesuen bidez

Bang-aren teoria

• Banga Unibertsoaren sorrera azaltzeko jaiotako teoria bat da. Bertan unibertsoaren jaiotza duela 14.000 milioi urte gertatu zela proposatzen da. Hasieran unibertsoko energia guztia puntu batean elkartuta zegoen. Leherketa bat egon zen, Big Bang- na, eta materia guztia aldentzen hasi zen heinean hozten zen. Apurka-apurka materia hori erakartzen hasi zen eta lehen galaxiak eta izarrak sortu ziren.

UNIBERTSOARENGARAPENA

• Orain dela 15.000 milioi urte. Unibertsoa eratu zen, leherketa izugarri baten ondorioz.

JARRAIPENA

• Leherketa hura gertatuaurretik, unibertsoko materia eta energia guztia izugarrizko dentsitatea zuen puntu batean kontzentraturik zegoen.

UNIBERTSOARENGARAPENA

• Hiru minutu beranduago.Leherketa gertatu eta hiru bat minutu beranduago partikula subatomikoetatik atomoen nukleoakeratzen hasi ziren. • 300.000 urteren buruan.

300.000 urte inguru behar izan ziren lehenengo materia-guneak osatzeko. Orain dela 14.000 milioi urte.Leherketa handia gertatu eta mila milioiurtera eratu ziren lehenengo galaxiak.

UNIBERTSOARENGARAPENA

Izarren argia unibertsoan barrena bidaiatzen hasi zen. Orain dela 13.000 milioi urte.Esne-Bideko lehen izarrak sortu ziren,helioz eta hidrogenoz osaturiko laino handi baten fragmentazioaren ondorioz.• Orain dela 4.600 milioi urte.

Eguzki-sistema garai horretan jaio zela estimatzen da.Errotazioan zebilen hodei bat eta bere inguruan zebiltzan izotz eta arroka puskak zeuden sorburuan.Bizia sortu zen Lurrean.

LURRAREN ATMOSFERA

• Lurra inguratzen duen gas geruza da. Osagai nagusiak hauek dira: nitrogenoa da (%78), oxigenoa (%21,12), argona (%0,93), karbono dioxidoa /%0,04), ur lurruna (%2 inguru) eta gainerakoa beste gas batzuen aztarnak.

• Atmosferak lur kanpoko erradiazioetatik babesten du, izpi ultramoreak xurgatuz. Ez du muga zehatzik, gainazaletik aldendu ahala bere dentsitatea jarraian jaisten baita. Askotan, atmosfera eta espazioaren arteko muga bezala Karman muga aipatzen da, 100 km-ko garaieran.

Geruzak

• Troposfera: Atmosferako geruza baxuena, lurrazalean hasten da eta 7 km-ko altuerara heltzen da poloetan eta 17 km-ra ekuatorean. Geruza guztietatik lodiena da tenperatura jaitsi egiten da altuera igo ahala

• Estratosfera: Troposferaren gainetik 50 bat km-ko altueraraino hedatzen da. Bertan dago ozono-geruza, ozono kontzentrazio handi samarreko eremua, izpi-ultramore gehienak xurgatzen dituena.

GERUZA• Mesosfera: 50 eta 80-85 km artean,

tenperatura jaitsi egiten da igo ahala.• Termosfera: 80-85 km-tik 640 km-raino

hedatzen da, tenperatura igoz altuerarekin, energia altuko erradiazioaren xurgaketagatik oxigeno atomoen aldetik.

• Ionosfera: Termosferaren barruan kokatua, erradiazioarengatik ionizatzen den atmosferaren zatia da. Magnetosferaren barruko muga da.

• Exosfera: Kanpoen dagoen geruza, 10.000 km-raino heda daiteke. Atmosferako atomo eta molekulak espaziora alde egin dezakete. Gas arinenek, hidrogeno eta helioa gehien bat, eratzen dute geruza hau.

AMAIERA

SILVIA BUJÁN 1ª D