O Nacionalismo en Cataluña, o País Vasco e Galicia · O Nacionalismo Catalán O rexionalismo (ver...

Hai varios factores que desencadean o nacemento do na-cionalismo en Cataluña:- A tradición foral e o recordo do autogoberno. Un desexoancestral de descentralización e de demostración da parti-cularidade catalana.- O rexeitamento ó ‘Panespañolismo’ propio do romanticismoe do liberalismo centralista e uniformizador, enfrontado áscomunidades periféricas con costumes e linguas propios ediferentes do castelán.- A forza nesa época das ideas románticas de nación, raza,lingua, conservación da cultura propia e de idealización dunretorno ás orixes.- A importancia das decisións económicas que toma o go-berno central sobre os niveis de proteccionismo, que dan apercepción de que se favorece ou perxudica a Cataluña en-teira, coma entidade.

Este sentimento parecía ser recollido durante a Primeira Re-pública no que sería o proxecto de Pi e Margall de constitu-ción federal, pero ó non ser promulgada, o malestarcomezou a extenderse.

O rexionalismo Catalán, o ‘Memorial de Greugues’

Nun inicio o catalanismo sería un movemento cultural e lite-rario de defensa da cultura e tradicións propias. Pero prontosaltaría ó plano político. En 1885, os intelectuais e ricos co-merciantes cataláns quixeron protestar polos consideradosagravios (greugues) do centralismo ó propio rei -Afonso XII-durante unha visita a Barcelona. Alí pediuselle nun memorialque se considerara a posibilidade de que existisen corposlegais diferentes dentro do país (acabar co xacobinismo),que os cataláns acadasen certo nivel de autogoberno, recu-perando a ‘Generalitat’ e as cortes, e que se respetasen asparticularidades culturais catalanas, pero sen saírse do es-tado español. A morte do rei, pouco despois, deixou en nadacalquera movemento neste sentido.Máis adiante (1892), os rexionalistas máis conservadorescataláns firmarán as Bases de Manresa, unha especie dedeclaración de autonomía, na que esixirían: - Emprego exclusivo e oficial do catalán en cataluña- Unhas cortes estamentais propias- Un poder executivo propio, aínda que dependente dacoroa.- Moeda propia

Os partidos da restauración ignoraron por completo ó move-mento catalanista e o único que fixeron foi axeitar a políticaeconómica do país ós seus intereses. Para ambas partes foisuficiente durante un tempo.

O Nacionalismo en Cataluña, o País Vasco e Galicia

O xacobinismo

Foi a corrente defendida durante a R. Fran-cesa polos Xacobinos de Robespierre.Eran radicalmente igualitarios no legal, lai-cos, uniformizadores e centralistas.Seguindo eses valores, debíase acabarcoas particularidades do estado (foros, lin-guas periféricas, dereitos particulares, pri-vilexios...), e as decisións debían sempretomarse dende o poder central.

O Rexionalismo

Corrente política do SXIX e XX na quefronte á idea dun estado unitario e centrali-zado (xacobino) sen particularidades, al-gúns territorios demandan a diferenciaciónpropia dunha cultura e identidade históricase un certo nivel de autogoberno; pero man-tendo a unidade nacional. Tivo bastanteforza ata o fracaso da primeira república eo golpe de estado contra a idea dunhaconstitución federal.Tras deso, as forzas foron paseniñamentemutando en nacionalistas independentis-tas.

Postal conmemorativa de los10 años de la publicación de

las bases

O Nacionalismo Catalán

O rexionalismo (ver aparte) non acadou un certo nivel de au-togoberno nin de independecia política para Cataluña ó longodo século XIX e foi por iso que deixou paso ó nacionalismo.En Cataluña, dende a Guerra de Sucesión (1700-1714) ,existiu a sensación de que o nacionalismo español (panhis-panismo, ver aparte) trataba de subvertir (alterar para perxu-dicar) a orde e os costumes autóctonos, eliminandoparticularidades políticas (Cortes e Generalitat catalanas) eculturais (ámbitos de emprego do idioma catalán, tradicións)e sustituilas por elementos castelanizantes e centralizado-res.Na década dos 30 e dos 40 do S XIX a vaga nacionalista in-dependentisa que percorría europa prendeu en Cataluña,aínda que a idea expresábase dentro dun movemento des-centralizador e rexionalista, non independentista. O desenvolvemento industrial da década dos 30 e dos 40 doS.XIX deu en unha sensación de que Cataluña era diferentede España ata no económico, proceso que cristalizou co de-sastre de 1898 no que o prestixio nacional viuse moi mer-mado e os cataláns quixeron ver no goberno de Madrid todosos males do estado.Ademais, a chegada de xentes iletradas do resto de Españapara traballar na fructífera industria do algodón, deu unhasensación de necesidade de defensa da identidade nos gru-pos sociais de cartos de Cataluña. Aproveitaban así ade-mais, para marcar a diferencia de estátus social e detradición. A cultura catalana volveuse un símbolo de riqueza,prestixio e estatus social.Ademais, o estado centralizado propio do liberalismo euro-peo tratou de extender a idea de nación unica dende Madrid(como fixeran tamén París, en Francia, Roma en Italia ouBerlín en Alemaña). Para ilo, xerouse unha escola públicaque educaba ás masas na lingua e valores unificadores(moito máis tarde en España, de ahí pode ser que veña oéxito dos nacionalismos periféricos).

A República CatalanaDurante a Primeira República Española, houbo negociaciónspara declarar Cataluña un estado, pero federado, que nonchegaron a bo porto.En 1926, Francesc Maciá tratará de dar un golpe de estadodende Francia para declarar a república independente. En 1931 coa chegada da Segunda República a España, denovo Maciá declara a independencia de Cataluña, pero ape-nas dura tres días. A Generalitat, recén reformada, negociaa súa integración en España mediante un Estatuto de Auto-nomía.En 1934 coa victoria das dereitas, o Estatuto de Autonomíaqueda sen aprobar, o que xenera unha nova declaración deindependencia por parte do presidente da Generalitat, LluisCompanys. Isto foi reprimido militarmente polo goberno.

O Nacionalismo

O nacionalismo é o sentemento (irracionale romántico, non hai probas empíricas) depertenza a unha comunidade e que podeestar vertebrado pola idea de querer estargobernados mediante uns valores encomún (nacionalismo revolucionario-fran-cés) ou definido pola historia, a lingua, oscostumes e a étnia (historicista-alemán). Afinais do século XIX mesturáronse ambascorrentes, favorecidos polos gobernos dasnacións atuais mediante a escola pública.

O Panhispanismo

Corrente ideolóxica, cultural e política quedefende o nacionalismo español. Princi-palmente a idea do panhispanismo é a uni-ficación de todos os territorios onde se faleespañol e a procura do engrandecementoda nación española.O panhispanismo actual, ten unha base pa-cífica e céntrase principalmente na defensada lingua (contra a interferencia do inglésdende EE. UU.), pero os defensores da súarama política creen na eliminación das par-ticularidades lingüísticas e políticas dentrodo estado Español, é dicir, é un naciona-lismo centralista anti-nacionalista peri-férico.

A burguesía catalana, os propietarios

Representados historicamente por partidos comaa Lliga Regionalista (1901) e actualmente porPdeCat (Partit Demócrata de Catalunya (2016),anteriormente (1974) Converxencia Democráticade Catalunya, que fora unida a un partido rexio-nalista coma Unión Democrática de Catalunyaformando as siglas CiU ata 2015). Este grupo social é claramente de dereitas, de-sexa o libre mercado, a contención das reivindi-cacións obreiras e a descentralización do poderestatal, en busca dun maior desenvolvemento depolíticas favorables ós seus intereses económi-cos. As capas sociais que o apoian son os co-merciantes, moitos dos campesiños propietariosdo interior (clases medias terratenentes tradicio-nais) e por suposto os industriais das cidades.

O proletariado catalánEn Cataluña existen dúas tradicións políticasdende hai cento cincuenta anos:- A tradición socialista: Defendida por ERC (Es-querra Republicana de Catalunya -1931-); son osrepresentantes do republicanismo socialdemó-crata nacionalista.- A tradición comunista: Representada por ICV(Inisiativa per Catalunya, els Verds). Dende 1936era polo PSUC (Partido Socialista Unificado deCatalunya), e antes co POUM que estudaremosposteriormente, pero que non tiña relevanciacoma nacionalista.

- A tradición anarquista: Representada polasCUP (Candidatura d’Unidat Popular -1979-), de-sexan a formación dunha república catalana edun estado de claro corte social e de esquerdas.

En Cataluña o anarquismo ten unha ampla tradi-ción, foi onde se formou en 1870 a sede da Aso-ciación Internacional de Traballadores (AIT,Primeira Internacional). Aínda que os acordos daPrimeira Internacional de Londres (1864) favore-ceron os plantexamentos socialistas e comunis-tas, o enviado por esta a España foi o anarquistaGiuseppe Fanelli, quen extendeu entre os prole-tarios cataláns principalmente a súa visión domovemento obreiro, que se fixo claramentemaioritaria.

A Descentralización

A toma de decisións dende a chegada dos borbóns aEspaña foi centralizada, quere dicir, que dende unpunto concreto (Madrid) e dunha autoridade única (acoroa ou o goberno) se tomaron todas as decisións queabranguían ás diferentes áreas do país. A descentralización defende que certas ou todas asáreas de decisións se acheguen máis ó cidadán, e quese tomen as decisións dende os distintos territorios oucomunidades cun crecente nivel de autogoberno.Os foros vasco-navarros foron os últimos restos de res-peto ás particularidades e os privilexios de algunha co-munidade dentro do estado. Tras da Terceira GuerraCarlista (1872/76) desaparecerán os foros e nacerá oconcerto económico, que con variacións aínda está vi-xente e que permite a Euskadi tratar coa facenda na-cional a súa aportación ó erario público.

O Nacionalismo Vasco

A entidade política vasca foi perdendo atribuciónscoa chegada primeiro dos borbóns centralizadores(pero que respetaron os fueros e os privilexios fis-cais) e logo do liberalismo (que trataron de uniformi-zar legal e fiscalmente todo o territorio).Durante a maioría do século XIX o movemento vascoatopou a súa expresión mediante o carlismo. Perotras da última guerra (1876) os herdeiros da tradicióndescentralizadora e particularista de Navarra e deEuskadi acabaron por facer súas as teses do nacio-nalismo de Sabino Arana e o seu partido, o PNV.A chegada de miles de inmigrantes castelanoparlan-tes, e a diferencia social entre os ricos naturais dolugar (ou por seren propietarios de terras ou porseren industriais) e os pobres chegados de fora xe-raron tensións culturais e de clase (era de pobres sófalar castelán; ter apelidos vascos era propio dexente de boa familia...).Ademais, unha particularidade do nacionalismovasco é o seu extremado carácter católico, que o

facía enfrontarse moitas veces ó movemento obreiro,que é case por definición anticlerical.Coa Segunda República, comezouse a negociar unEstatuto de Autonomía que recollía parte das peti-cións vascas, coma un autogoberno e que se respe-tase o concerto económico coa facenda estatal. Estedocumento será aprobado (1936) meses despois doinicio da guerra civil.

Árbore de Guernica, onde se xura respetaras tradicións vascas.