Eklipseak

Eguzkia, Lurra eta Ilargia espazioan dauden esferak dira;bata finkoa (Eguzkia) da eta beste biak (Lurra eta Ilargia) harenorbitan zehar higitzen dira. Hiru esferak plano berean baleude,Ilargia Eguzkiaren eta Lurraren artean egonda, Eguzki-eklipseagertatuko litzateke, hau da, Ilargiaren itzalak ez luke LurretikEguzkia ikusten utziko. Aldiz, Lurra Eguzkiaren eta Ilargiarenartean jarrita, Lurraren itzalak ez lieke eguzki-izpiei Ilargiarenlurrazalean islatzen utziko. Beraz, Ilargiak Lurraren inguruanhilean behin bira oso bat egiten duenez, hilean behin ilargi-eklip-se bat eta eguzki-eklipse bat izango lirateke: ilbetean LurraEguzkiaren eta Ilargiaren artean ezarri eta ilargi-eklipsea izangolitzateke; ilberrian berriz, Ilargiak Eguzkiaren eta Lurraren arteanezarri eta Eguzki-eklipsea sortuko luke.

Baina hiru esferak ez daude plano berean. Ilargiak Lurrareninguruan orbitatzen duen planoak Lurrak Eguzkiaren inguruanorbitatzen duen planoarekiko, eliptikarekiko alegia, 50 ingurukoinklinazioa du. Beraz, Eguzkiak eta Lurrak osatzen duten planoaIlargiak zeharkatzen duenean, hiru esferak lerrokatuta badaude(ilberria edo ilbetea baldin bada), eta orduan bakarrik, izaten diraeklipseak. Hiru astroak guztiz lerro berean daudenean bakarrikgertatuko da eklipse osoa; guztiz lerrokaturik ez badaude, hauda Ilargia oso gertu bai baina ekliptikan erabat ez badago, eklip-se partziala izango da: Ilargia eguzki-diskoaren alde baten gai-

netik igaroko da (eguzki-eklipse partziala) eta ez da osorik sar-tuko Lurraren itzal-konoaren barnean (ilargi-eklipse partziala).

Ilargi-eklipse bakoitzeko hiru eguzki-eklipse gertatzen dira;hala ere, hauek Lurreko eremu txiki batean baino ezin dira ikusi.Izan ere, Eguzkiaren diametrotik Ilargiaren diametrora alde han-dia dago eta Ilargiaren itzal-konoak Lurraren azaleko eremu txikibat baino ez du estaltzen. Beraz, behatzailea eremu horretatikkanpo baldin badago, nahiz eta eremu horren ondoan egon, ezdu eklipse osoa ikusiko, partziala baizik.

Urtean 2tik 7ra eklipse izaten dira. Adibidez, XX. mendean226 eguzki-eklipse eta 230 ilargi-eklipse izango dira.

Ilargiak ez du berezko argirik,Eguzkitiko argia islatu baino ez du egi-ten. Lurraren inguruan biraka ari denez,

Ilargiaren hemisferio bat Eguzkiakargiztatua dago beti eta bestean gaua da.Lurretik ikusita ordea, Ilargia ez da beti

berdin ikusten eta zati argiztatuarenforma aldatu egiten da: ilargi-faseen feno-menoa da. Zikloaren hasieran, IlargiaEguzkiaren eta Lurraren artean dago etaguri erakusten digun aurpegia ilundago; fase honi ilberri deritzo. Bere ibil-bideari ekiten diolarik, haren zati argiz-tatua Lurretik ikusten hasten da eta dis-koaren zati gero eta handiagoa ikustenda. Aurpegiaren erdia ikusten deneanilgora da (Ilargiak D letraren tankerazageri da). Handik egun batzuetara,Lurra Eguzkiaren eta Ilargiaren arteanegongo da eta Lurretik Ilargiaren hemis-ferio argiztatua oso-osorik ikusiko da;ilbetea izango da. Ondoren, ikusten denIlargiaren zati argiztatua txikiagotzenhasiko da; aurpegiaren erdia baino ikus-ten ez denean (Ilargiak C letraren tanke-raz ageri da), ilbera da. Gero eta zati txi-kiagoa ikusiko da, ilberrira iritsi arte.

ilunabarra

egunsentia

Ilargiaren faseak

Batez besteko diametroaMasaBolumenaBatez besteko dentsitateaGrabitatearen azelerazioa ekuatoreanLurrazaleko tenperaturaBatez besteko presio atmosferikoa lurrazaleanLurrerainoko batez besteko distantziaEszentrikotasunaTranslazio-periodoaErrotazio-periodoa

3. 476 km73,4 x 1021 kg22 x 199 km3

3,34 g/cm3

1,627 m/s2

+ 1200C-tik -1800C-ra g.g.b. 10-14 bar384.400 km0,054927 egun, 7 ordu 43 min, 11,5 stranslazio-periodoaren berdina

LurraIlargiaEguzkia

LurraIlargiaEguzkia

Lurra IlargiaEguzkia

Eguzki-eklipsea

Ilargi-eklipsea

partziala

osoa

partziala

partziala

osoa

partziala

marea biziak

mareahilak