Harremana eta koordinazioa

KontzeptuaKontzeptua: harremanei esker, izaki bizidunak gai dira gorputzaren barruan nahiz kanpoan gertatzen diren estimuluak hauteman eta hauei erantzuteko.

Elementuak

1.Estimulua1.Estimulua

2.Errezeptoreak2.Errezeptoreak: Estimuluak hautematen dituzten egiturak (zentzumen organoak)

3.Koordinatzaileak3.Koordinatzaileak: Errezeptoreek bidalitako informazioa jasotzen duten organoak (nerbio sistema eta sistema endokrinoa).

4.Efektoreak4.Efektoreak:

KontzeptuaKontzeptua: Estimuluak hautematen dituzten egiturak dira.

•Fisikoak � argia, tenperatura, soinua, presioa..

•Kimikoak � barne nahiz kanpo inguruneko substantzia kimikoek eragindakoa (ura, gatza, toxikoak)

•Biotikoak � beste izaki batzuk bertan egoteak sortzen duen estimuluak

Inguruneko aldaketak dira, erantzunak sorrarazteko gai dira. Bi mota daude: kanpokoak eta barnekoak.

Motak

• Mugimenduzko erantzunak: Erantzuna mugimendua da. Lokomozio aparatuak egiten du, organo efektoreak giharrak dira.

•Jariatzeko erantzunak: Erantzuna substantzia jakin bat jariatzea da, organo efektoreak guruinak dira.

Erantzunak gauzatzen dituzten egiturak dira (giharrak eta guruinak).

Motak

• Kanpotik datozen estimuluak hautemateko.koordinazioa

2.Errezeptoreak

Sailkapena

• Kanpo-errezeptoreak

1, 2, 5, 6, 7 1, 2, 5, 6, 7 ariketakariketak

Kopiatu 51. Kopiatu 51. orriko taulaorriko taula

Kokapenaren arabera

Estimulu motaren arabera

• Barne-errezeptoreak

• Kanpotik datozen estimuluak hautemateko.

• Azalean daude� adibidez zentzumen organoak• Organismo barrutik datozen estimuluak hautemateko.

• Barnealdean daude� gosea eta egarria hautematen dituzten errezeptoreak

• Errezepetore mekanikoak: Ukipenerako, soinuarekiko, etab. sentikorrak dira.

• Errezeptore kimikoak: Ingurunean zenbait substantzia daudela hautematen dute (dastamen zelulak, usaimen zelulak..)

• Bero errezeptoeak: ingurunean tenperatura aldaketarik izan den hautematen dute (larruazala)

• Argi-errezeptoreak: Argia hautematen dute (begiak)

3.Koordinazio-sistemak

KontzeptuaKontzeptua: Errezeptoreek bidalitako informazioa jasotzen duten organoak.

2 koordinazio-sistema

Nerbio sistema

Sistema endokrinoa

• Nerbio sistemaren bidez koordinatzen dira organismoaren funtzioak. Erantzun azkarrak eta iraupen laburrekoak

• Neuronaz osatuta dago (zelula bereiztuak), hauek nerbio bulkadetan parte hartzen dute (intentsitate txikiko korronte elektrikoa) nerbioetan zehar informazioa eramanez.

• Substantzia kimikoen jariatzeaz erregulatzen eta koordinatzen ditu funtzioak. Erantzun motelak eta iraunkorrak

• Guruin endokrinoz osatuta dago � hormonak sortzen dituzte.

Harremana eta koordinazioa

Nerbio-sistema (3.Koordinazioa)(3.Koordinazioa)

KontzeptuaKontzeptua: Nerbio zelulek eratutako organo eta egitura guztien multzoa, jasotako estimuluakkoordinatu eta efektoreei erantzuna eramaten die.

Nerbio-sitema ezberdinak

Ornogabeena

Ornodunena

• NerbioNerbio sareaksareak: nerbio-zelulek sare zehaztugabea osatu eta nerbio bulkadak bazterguztietara heltzen dira. (Zelenteratuek)

• GongoilGongoil sistemasistema: Gorputz osoan zehar gongoilak dituzte nerbio korden bidez lotuak, bertannerbio-zelulak daude, gongoilik handiena buruan � garuna (Anelidoek, artropodoek, krustazeoek eta moluskuek).

• NerbioNerbio zentroakzentroak: Errezeptoreen informazioa jasotzen dute eta erantzunaprozesatzen, garuna eta bizkarrezur muina dira.

• Zentzumen nerbioak: Errezeptoreetatik nerbio zentroetara eraman informazioa

• Nerbio motorrak: nerbio-zentroetatik organo efektoreetara eraman informazioa

• Erantzunmotak

• BorondatezkoakBorondatezkoak: Ez dira ekintza automatikoak, nahita egiten da eta kontrolatzen da (garuna).

•• OharkabekoakOharkabekoak: Ekintza-erreflexuak dira, ez dira nahita egiten, ezin dirakontrolatu (bizkar- hezur muina).

Sistema endokrinoa KontzeptuaKontzeptua: Guruin endokrino deritzen organo bereiztuez osatuta dago, hormonak isurtzen dira.

• NerbioakNerbioak: Neuronaz osatuta daude � nerbiozuntzak. Erantzuna gorputz osotik zehar bidaltzendute.

koordinazioa

11, 13, 14, 15, 11, 13, 14, 15, 18, 19, 20 18, 19, 20 ariketakariketak

endokrinoa

(3.Koordinazioa)(3.Koordinazioa)Hormonak: Guruin endokrinoek odolera jariatzen dituzten substanziak dira, erantzunjakin bat bilatzen dute (esnea ematea, ugaltzea..)

Lokomozioaparatua(4.Efektoreak)

KontzeptuaKontzeptua: Animaliei mugimenduak egiteko aukera ematen duten organoen multzoa.

Ornogabeena

Ornodunena

Lokomozio -aparatu ezberdinak

Exoeskeletoaz (kanpoko eskeletoa) baliatzen dira mugitzeko. Intsektuena artikulatua dago. Hazi ahal izateko mudatzen dute.

Endoeskeletoa dute (barne eskeletoa), hezurrez eta hauen artikulazioetaz baliatzen dira mugitzeko. Giharrak eskeletora tendoein bidez lotuta daude eta uzkurtuz eta erlaxatuz estimuluei erantzuna ematen diete.

Landareen erantzunak estimuluekiko

KontzeptuaKontzeptua: Landareek ere estimuluak hauteman eta erantzuna ematen diete (motela).

Estimuluak Argi-estimuluak, grabitazio-estimuluak, estimulu-mekanikoak, estimulu kimikoak, bero-estimuluak, estimulu hidrikoak.

Erantzunak

-- TropismoakTropismoak: Landarea, estimulu jakin bati erantzuna emanez, norabide jakin batean era

iraunkorrez haztea da: Fototropismoa (estimulua argia da), Geotropismoa (estimulua grabitateada), Tigmotropismoa (estimulua zerbait ukitzea da), Hidrotropismoa (estimulua ura da) -- NastiakNastiak: Landarea, estimulu jakin bati erantzuna emanez, era ez iraunkorrean mugitzen da.Hormonak: Landareen bizi-funtzioak erregulatzen eta koordinatzen dituzten substantzia kimikoak.

Ezaugarriak Nerbio-sistema Sistema endokrinoa

Zer bide erabiltzen du? Nerbioak Odola

Zeren bidez helarazten du Nerbio-bulkada Hormonak

Nerbio-sistema eta endokrinoaren arteko konparaketa

ITZULI

Erantzunaren lastertasuna Azkarra Motela

Erantzunaren iraupena Laburra Iraunkorra

Zer funtzio erregulatzen eta koordinatzen ditu?

Erantzun azkarrak eskatzen dituztenak, adibidez, lokomozioa.

Erantzun iraunkorrak eskatzen dituztenak, hau da, haztea, garapena eta metabolismoa.

Nerbio-sareakSare zehaztugabea

Marmoka

Itsasloreak

Ornogabeen nerbio-sistema

Gongoil-sistema

Garuna

Nerbio-kordoia

Itsasloreak

ArtropodoakGongoilak

Garuna

Nerbioak

Bizkarrezur-muina

Ornodunen nerbio-sistema

Guruin endokrinoak

HipofisiaGiltzurrun gaineko guruinaTiroidea eta paratiroidea

Tiroidea eta

paratiroidea Hipofisia

Sistema endokrinoa

TestikuluakPankrea

PankreaGiltzurrun gaireko guruinaObulutegiak

Muda

Exoeskeleto gogor eta zurruna

Ornogabeen lokomozio - aparatua

Lokomozio azkarreko animaliak

IRTEN

Substratuari itsatsita bizi

diren animaliak

zurruna

Exoeskeleto arina eta artikulazioetan

malgua

Ornodun baten sistema eskeletikoa

Barrunbe torazikoa Bizkarrezurra

Ornodunen lokomozio-aparatua

Buruezurra

Gorputz-adarrak

Landareak estimuluak hautematen

Argizkoak Grabitaziozkoak Mekanikoak

Kimikoak Termikoak Hidrikoak

ITZULI Erantzun iraunkorrak

Tropismoak

Fototropismoa Geotropismoa

Tigmotropismoa

Hidrotropismoa

Gau-loreak Idi-bihotzak

Iluntzean zabaltzean dira eta egunez itxi

Tenperaturaren arabera

zabaltzen edo ixten dira

Erantzun iragankorrak

Nastiak

Landare haragijaleak

Mimosa minberak

Hostoak ixten dituzte intsektu

bat bertan gelditzean

Ukitzean hostoak biltzen

dituzte

Landare-hormonen ekoizpena

Landare-hormonak

Loraketa Hazkundearen estimulua

Fruituak umotzea Hostoak erortzea