Actividades de reforzo - Galiciacentros.edu.xunta.es/iesastelleiras/depart/bioxeo/reforzo/textos/txt/... · Departamento de Bioloxía e Xeoloxía ACTIVIDADES – ESO 3 A osmose No

Actividades de reforzoESO 3

Departamento de Bioloxía e Xeoloxía ACTIVIDADES – ESO 3

Índice de actividades:

A osmose................................................................................................................................3

Órganos artificiais..................................................................................................................3

As lambetadas ......................................................................................................................4

Instinto de supervivencia en mar aberto ...............................................................................6

A circulación sanguínea.........................................................................................................7

A resposta do organismo á altitude.......................................................................................8

Viaxe alucinante ....................................................................................................................9

Santiago Ramón y Cajal e a estrutura dos sistema nervioso..............................................11

O mecanismo da adicción ...................................................................................................12

Un xordo xenial....................................................................................................................14

Á conquista do Anapurna.....................................................................................................15

O reto do embarazo.............................................................................................................16

A peste.................................................................................................................................19

Os leprosos de Yamabuki....................................................................................................19

O bosque no verán...............................................................................................................20

Un burato no aire?...............................................................................................................21

O concepto budista da natureza..........................................................................................23

A eficiencia enerxética.........................................................................................................24

O plantador de árbores........................................................................................................26

Páxina - 2


A osmose

No laboratorio dun centro escolar realizouse o seguinte experimento:

1. Preparáronse tres portaobxectos cunha pinga de sangue cada un e rotuláronse con A, B e C.2. No portaobxectos A engadiuse unha pinga de auga; no B, unha gota de soro fisiolóxico, e no C,

unha pinga de auga con alta concentración de sal.3. Observáronse as seguintes imaxes das tres preparacións cun microscopio óptico.

O que ocorre débese ao paso de auga a través da membrana plasmática, proceso que se coñece como osmose.

1. O soro fisiolóxico é un preparado acuoso que ten a mesma concentración de sales ca o citoplasma celular. Que variable é diferente en cada unha das tres preparacións do experimento?

2. Asocia cada un dos seguintes debuxos co proceso que cres que ocorreu:

3.- Os alumnos ofreceron diversas explicacións para os resultados obtidos. Cal é a explicación correcta en cada caso? Por que?

Preparación A Preparación B Preparación C

□ A auga entrou ao interior dos glóbulos vermellos, para igualar as concentracións a ambos os lados da membrana. As células incharon ata que romperon.□ A auga disolveu as células sanguíneas e por iso se observa todo homoxéneo.

□ O soro non pode atravesar a membrana, polo que non afecta ás células.

□ A concentración de sales dentro e fóra das células é a mesma, polo que se manteñen no seu estado natural.

□ A auga do citoplasma sae do interior celular para igualar a concentración de sales a ambos os lados da membrana, iso fai que os glóbulos vermellos perdan auga e se engurren.

□ Un medio salino non afecta ás células. Aparecen engurrada pola calor da luz do microscopio.

4.- Se a cantidade de sales a ambos os lados da membrana non varía. Explica como é posible que cambie a súa concentración ao pasar a auga a través da membrana.

Páxina - 3


Órganos artificiais

Nos tres próximos decenios, a medicina irá máis alá do transplante e entrará nunha era nova de fabricación de tecidos corporais. En vez de cambiar os órganos de sitio, construíranse. Os avances en bioloxía molecular e en elaboración de plásticos xa permitironfabricar tecidos artificiais que se parecen aos seus equivalentes naturais e funcionan coma eles. A enxeñaría xenética pode producir células transplantables universais (células que non provocan rexeitamento por parte do sistema inmunitario) que poderán utilizarse en tecidos deseñados para cada caso.

Coa axuda de programas de deseño asistido por ordenador e novos procesos de elaboración, conseguirase moldear plásticos que sirvan de leito para que fagan de soporte e imiten a estrutura de tecidos específicos e incluso de órganos. Este tipo de estada someterase a tratamentos con compostos que faciliten a adhesión e

multiplicación das células sementadas sobre el. A medida que as células se dividan, o plástico irá desaparecendo. Ao final só permanecerá un tecido cohesionado. O paciente recibirá despois o implante do novo tecido.

O tecido natural conseguido por bioenxeñaría xenética terminará por ocupar o posto das próteses de metal ou de plástico empregadas para reparar lesións óseas e articulacións. Estes implantes vivos uníranse sen costuras co tecido circundante, eliminando problemas de infeccións ou de desgaste que adoitan acompañar as próteses actuais. Poderán xerarse estruturas con formas complexas, feitas a medida, como un nariz ou unha orella, sementando, con células de cartilaxe, matrices plásticas deseñadas por ordenador. Outros tecidos estruturais, desde un uréter ata o tecido mamario, poden fabricarse segundo este mesmo principio.

Por último, coa bioenxeñaría de tecidos conseguirase incluso producir membros máis complexos: un brazo ou unha man, que teñen unha estrutura que se logra xa coa axuda dunha estada polimérica, e a maioría dos seus tecidos pertinentes (músculo, óso, cartilaxe, tendón, ligamentos e pel) crecen en cultivo. Podería deseñarse un biorreactor mecánico que proporcionase nutrientes e intercambio de gases, eliminase produtos de refugo e modulase a temperatura mentres maduran os tecidos. Pero antes deberá vencerse a resistencia que opón o tecido nervioso a rexenerarse. Ninguén puido, ata agora, desenvolver cultivos de neuronas humanas. Pero son moitos os investigadores que se afanan niso e confían en alcanzar pronto o resultado desexado.

ROBERT LANGER e JOSEPH P. VACANTI Técnicas del FuturoInvestigación y Ciencia nº 230. Novembro 1995.

1. Que é posible fabricar nestes momentos coa tecnolóxica biolóxica?

2. De que estaría formada a estada de que se fala no segundo parágrafo? Que función tería?

3. Segundo os autores, como se poderán reconstruír tecidos que substitúan outros tecidos danados?

4. Cres que a creación de tecidos naturais contribuirá á cura dalgunhas enfermidades? Xustifica a resposta.

5. Cres que os autores do artigo son periodistas ou científicos? Argumenta a resposta pensando en como está escrito o artigo.

Páxina - 4


As lambetadas

Certamente, os doces son alimentos moi enerxéticos: por exemplo, 100 g de turrón brando achegan 530 calorías, que proveñen do seu contido en hidratos de carbono (35 g) e graxas (37 g). Tamén son moi nutritivos, pois son fonte de proteínas, azucres, ácidos graxos, minerais e vitaminas que complementan as necesidades diarias destes nutrientes. Agora ben, non todos os doces teñen as mesmas propiedades. As lambetadas, que coas súas atractivas formas atraen a nenos e maiores, a penas achegan nutrientes e si moitas calorías. Ademais,o seu consumo frecuente ao longo do día, acompañado dunha deficiente hixiene bucal, promove a aparición da carie. É por iso polo que os pediatras recomendan un consumo moderado, xa que as lambetadas quitan o apetito e, por iso, restan nutrientes da comida normal. Pero moitos pais ceden ante a chantaxe emocional dos fillos e fan que os doces pasen a converterse nun ingrediente habitual na dieta. Esta é unha das causas da actual incidencia da obesidade infantil: o 14 % dos nenos e mozos españois teñen problemas de sobrepeso.

No organismo, o exceso de hidratos de carbono, onde se inclúen os azucres, transfórmase en graxa. As lambetadas están constituídas principalmente por azucres simples, como a glicosa, a sacarosa e a frutosa. Ao seren metabolizados, estes converten a glicosa, que é absorbida nos intestinos e levada ata o fígado. Alí este azucre transfórmase en glicóxeno e almacénase na glándula hepática ata unha cantidade máxima de 100 g e nos músculos, ata un tope de 200 g. Cando a inxesta de glicosa supera estes límites de almacenamento, o excedente de glicosa en sangue viaxa ata o tecido adiposo e convértese en graxa. Esta almacénase nos adipocitos, células cuxo número vai crecendo segundo a graxa que lles chega.

Na boca, os azucres das lambetadas e outros doces, principalmente a sacarosa, transfórmanse en ácidos pola acción das bacterias. Estes ácidos mestúranse coa saliva e as partículas da boca formando unha placa que se adhire e ataca o esmalte. Unha vez que conseguen perforalo, os ácidos pasan á dentina e de alí á polpa, onde a infección se instala. A carie está servida. Pero isto só ocorre se a hixiene dental é insuficiente, como demostran algúns estudos epidemiolóxicos. Estes confirman que nos países onde o coidado bucodental é satisfactorio e os niveis de consumo de azucres se manteñen nuns límites razoables, a presenza de carie dental é cada vez menor.

Outro alimento doce sobre o que planan mitos e erros dietéticos é o chocolate. A este e aos seus derivados acusáronos de provocar enfermidades como dor de cabeza, acne, alerxia, carie ou obesidade. E que din os médicos ao respecto? Estes conviñeron en que non son os seus causantes se o consumo é moderado. Máis ben, o chocolate está sendo obxecto de numeroso estudos debido ás súas supostas propiedades benéficas. Como alimento, o chocolate puro, que é o que contén un 70 % ou máis de cacao na súa composición, é o máis beneficioso para a saúde.

ENRIQUE M.COPERÍAS Serie Alimentación. “Los dulces una irresistible tentación”.Muy Interesante nº 296. Xaneiro 2006

Páxina - 5


1. Que consecuencias negativas pode ter un consumo elevado de lambetadas?

2. Son todos os doces igual de nutritivos?

3. Os pais de Xoán preguntan ao pediatra se o seu fillo debe ou non comer doces. Que cres que lle responderá

4. Cres que o autor emprega un ton adecuado para convencer á xente do perigo das lambetadas?

Páxina - 6


Instinto de supervivencia en mar aberto

Tarde ou cedo, o nadador que loita pola súa vida comezará a respirar en momentos en que non debe facelo e, en consecuencia, a encher a boca de auga. A auga que non se expulsa, só ten dous lugares onde ir: polo esófago cara ao estómago ou pola traquea cara aos pulmóns. O estómago utilízase para recibir a auga que se traga. Pero cando comeza a conter cantidades demasiado grandes, disténdese e presiona contra os pulmóns. Aos pulmóns, á súa vez, cústalles moito obter aire, o último que necesitan é unha compresión desde abaixo, que lles impide expandirse por completo.

O estómago ten un mecanismo de defensa para contrarrestar a distensión:o vómito. Aínda

que ao afogar non sexa o mellor momento para que o estómago afronte á súa irritación, o vómito é outro reflexo sobre o que non temos ningún control, e as cousas empeoran ao forzar máis líquidos e sólidos cara á boca. A auga de mar e os contidos estomacais que non se expulsan ou tragan só teñen un lugar por onde ir: pola traquea aos pulmóns. Na súa abertura, a traquea ten músculos que se contraen e se pechan hermeticamente cando perciben a presenza dun líquido ou dun sólido. Esa función protectora chámase reflexo nauseoso, e é o que impide que a comida “vaia polo camiño equivocado”. De aí que sexa recomendable non comer e falar ao mesmo tempo, nin tampouco sexa unha boa idea ter auga de mar na boca e respirar á vez. Non obstante, un nadador que está afogando non ten outra opción. A traquea ábrese en busca de aire e, en cambio, recibe auga. E quizais, tamén, vómito. Todo isto invade as vías respiratorias. Como o estómago, os pulmóns posúen unha defensa secundaria. Como reacción a esa invasión, impulsan a súa reserva de aire cara arriba para tratar de eliminar ese material: o reflexo da tose. Tusir pode ser un recurso salvavidas na terra. No mar, obriga a abrir a boca, co cal entra incluso máis auga no corpo.

Os pulmóns non son branquias; son un conxunto de miles de alvéolos, pequenos globos que se enchen de aire con cada respiración. A medida que o aire entra en contacto co revestimento deses alvéolos, o osíxeno é e extraído e aspirado a través da membrana cara á superficie exterior. Cada alvéolo apóiase nunha rede de vasos sanguíneos que absorben o osíxeno e que o cargan non glóbulos vermellos que viaxan a través do torrente sanguíneo como o fan as carretas con minerais polo túnel dunha mina.

KENNETH KAMLER Sobrevivir al límiteEd. Destino. Colección Imago mundi. Vol. 78

1. Que é o que fai o estómago cando recibe demasiada auga?

2. Supón a tose unha axuda ou un perigo cando estamos afogando? Por que?

3. Que reaccións se producen no noso corpo cando estamos afogando?

4. Como se produce o aumento no ritmo da respiración despois de correr ou de facer un esforzo prolongado?

5. Que relación encontras entre o título do texto “Instinto de supervivencia en alta mar” e as ideas que aparecen nel?

Páxina - 7


A circulación sanguínea

Ata o século XVI, as ideas que tiñan os médicos sobre como circulaba o sangue polo interior do organismo estaban baseadas nas doutrinas de Galeno, un médico grego do século II.

Segundo Galeno, o sangue saía do corazón cara ás diferentes partes do corpo e volvía a el utilizando os mesmos condutos. Defendeu así mesmo a idea de que o órgano central do sistema circulatorio era o fígado.

No século XVI Miguel Servet, un médico español, rebateu algunhas ideas. Servet chegou á conclusión, revolucionaria para a época, de que o sangue pasaba a través dos pulmóns para alí recibir a “ánima”, describindo con iso a circulación pulmonar. Tal afirmación,xunto con certas ideas teolóxicas, fixo que o queimasen na fogueira por herexía.

Case un século despois, o médico William Harvey estableceu definitivamente todo o proceso circulatorio do sangue, describindo a dobre

circulación sanguínea. Harvey logrou demostrar as súas investigacións con diferentes experimentos, o que lle permitiu aclarar as dúbidas dos médicos da súa época.

1. Cres que son certas algunhas das ideas propostas por Galeno? Comenta cales son os seus principais erros.

2. Que cres que é a ”ánima” á que se refería Miguel Servet?

3. Que sucedería se o sangue non circulase polos pulmóns?

4. Por que o sangue ten cor vermella?

5. Harvey supuxo que entre os vasos sanguíneos polos que circulaba o sangue debía existir algunha conexión; non obstante, nunca a encontrou. Que tipo de conexión sabemos hoxe que se produce? Por que cres que Harvey non chegou a descubrila?

6. Por que se di que a circulación sanguínea das persoas é dobre? Fai un debuxo da mesma, indicando o sentido da circulación.

Páxina - 8


A resposta do organismo á altitude

No ano 1968 as olimpíadas celebráronse en México. Cando o Comité Olímpico Internacional tomou esta decisión, xerouse unha gran controversia na sociedade internacional, debido á altura de Cidade de México (2 240m sobre o nivel do mar), xa que pensaron que supoñería un descenso no rendemento dos deportistas. Non obstante, batéronse 257 marcas olímpicas e 27 mundiais, entre as que destacan a marca mundial en salto de lonxitude e os 400 metros lisos establecidas, respectivamente, por Bob Beamon e Lee Evans.

1. Como cres que se viu afectado o funcionamento do aparello respiratorio dos deportistas en Cidade de México?

2. Aos poucos días de permanecer os deportistas en Cidade de México, detectouse nas súas análises un aumento considerable de glóbulos vermellos. Que explicación darías a este feito?

3. Explica por que os individuos que viviron en grandes altitudes, como Cidade de México, desde a infancia adoitan ter un corazón maior ca os que viven a nivel do mar.

4. Os deportistas que se incorporaron ás probas desde o primeiro día que chegaron a Cidade de México mostraron fatiga, mareos e dificultades para andar e respirar. Os que se incorporaron despois de varios días de permanencia na cidade non o mostraron. Como explicarías este feito?

Páxina - 9


Viaxe alucinante

Grant mirou na dirección sinalada polo dedo do doutor. Viu uns obxectos miúdos e en forma de variña, que empuxaban fragmentos e desperdicios e, sobre todo, glóbulos vermellos e máis glóbulos vermellos. Despois descubriu a cousa que lle sinalaba Michaels.

Era grande, leitosa e pulsátil. Tiña un aspecto granuloso, no seu interior percibíase un negro escintileo, uns escintileos negros tan intensos que eran como unha antiluz cegadora.

Dentro da súa masa había unha zona máis escura que mantiña, dentro do ámbito leitoso, unha forma regular e inmutable. A silueta do obxecto era bastante confusa; de pronto, apareceu unha especie de enseada leitosa na parede da arteria, e aquela masa pareceu somerxerse nela. Perdeuse de vista, escurecida polo obxectos máis próximos e perdéndose no remuíño.

– Que demos era iso? -̶ preguntou Grant.– Unha célula branca, naturalmente. Son pouco numerosas, polo menos en relación cos glóbulos

vermellos. Hai uns seiscentos cincuenta destes por cada unha daquelas. En cambio, os glóbulos brancos son moito maiores, e poden moverse con independencia. Algúns deles poden saír incluso do vaso sanguíneo. Vistos a esta escala infunden temor. Non querería que outro se nos achegase máis ca este.

– Son os varredores do sangue, non?– Moi ben. Dentro duns segundos penetraremos na aurícula dereita, ou sexa, a primeira cámara do

corazón..., e entón o que teñen que facer os de arriba é paralo. Grant, transmita por radio a nosa posición.

Naquel momento, Grant atopábase fascinado pola paisaxe que tiña diante. A vea cava era a maior do corpo, pois recollía na súa parte inferior todo o sangue do corpo, a excepción da dos pulmóns. E, ao aproximarse á aurícula, convertérase nunha vasta cámara de resonancia das que as paredes se perderan de vista, de maneira que o Proteus parecía atoparse nun escuro e inmenso océano. Os latexos retumbaban agora lentos e terribles, e cada un deles a nave parecía levantarse e tremer.

Michaels tivo que chamar a Grant por segunda vez para que este volvese en si e se dirixise ao transmisor.

– Válvula tricúspide á vista! -̶ gritou Owens.

Os outros miraron cara a diante. E vírona na distancia, ao final dun longo, longuísimo corredor. Tres brillantes láminas vermellas, que se separaban e abrían, enormes, ao afastarse da nave. Unha grande abertura ensanchábase a medida que as cúspides da válvula se recollían ao seu lado respectivo. Máis alá, estaba o ventrículo dereito, unha das dúas cámaras principais do corazón.

ISAAC ASIMOV Viaxe alucinante. Ed. Debolsillo

Páxina - 10


1. Cal é a vea máis grande do corpo? Por que non recolle a sangue dos pulmóns?

2. Por que nun momento dado os latexos comezaron a ser máis lentos e fortes?

3. Onde se encontra a nave “Proteus”? Cara onde se dirixe?

4. Que ocorrería se unha célula branca se achegase máis ao “Proteus”?

5. Se estas viaxes puidesen levarse a cabo, que beneficios terían?

6. Que ideas da lectura che parecen invención e que outras non son invención? Razoa a resposta e cita tres de cada tipo.

Páxina - 11


Santiago Ramón y Cajal e a estrutura do sistema nervioso

Ata finais do século XIX sabíase pouco sobre a estrutura e funcionamento do sistema nervioso. Os chamados “reticulistas” crían que o tecido nervioso estaba formado por miles de millóns de células, unidas unhas a outras formando unha enmarañada rede, con multitude de prolongacións que dificultaban o seu estudo.

En 1875, Camilo Golgi deu cun método mediante o cal, ao azar, só unha porción moi pequena de células se tinxían á vez e o facían por enteiro. En lugar daquela maraña de células inservible, a tinguidura de Golgi permitía observar ao microscopio só unhas cantas células nerviosas, diferenciándoas dos tecidos que se encontraban arredor delas. Esta foi unha técnica revolucionaria, xa que permitiu ver por primeira vez estruturas nerviosas descoñecidas ata o momento.

Non obstante, o descubrimento da estrutura do sistema nervioso débese ao español Santiago Ramón y Cajal, que, mellorando a tinguidura, revelou que este sistema estaba constituído por células separadas, ben definidas e que se comunicaban entre si a través de espazos baleiros. O investigador español decidiu enfrontarse coa súa teoría “anti-reticulista” aos grandes científicos da época, encontrou en Golgi o seu máis firme detractor.

Os traballos de Ramón y Cajal sobre o sistema nervioso víronse referendados coa concesión, en 1906, do premio Nobel de Fisioloxía e Medicina, galardón que compartiu con Golgi. Aínda con iso, este último persistiu na súa teoría e negouse a apoiar as investigacións de Ramón y Cajal.

1. Por que era difícil realizar boas observacións do tecido nervioso?

2. Cal foi a achega máis importante de Ramón y Cajal á estrutura do sistema nervioso?

3. Como se denominan as células nerviosas? Que función teñen? Como se denominan os espazos “baleiros” entre neuronas?

4. Cales son os sistemas de coordinación? Que función realiza cada un deles?

Páxina - 12


O mecanismo da adicción

Cando se fala de drogas e de drogadicción non adoita repararse en aspectos que transforman o problema de maneira fundamental. Que é o que produce a adicción? Como actúa sobre o cerebro unha determinada droga? Que é o que fai que un individuo se “enganche”? Todas as drogas se caracterizan por actuar no sistema nervioso central, ben estimulando, ben deprimindo as súas conexións e accións. Dispoñemos dun cerebro que provén dunha evolución de moitos millóns de anos. Posuímos un cerebro de tipo réptil, outro de tipo premamífero e finamente o do Homo sapiens. Do primeiro conservamos a deglutición, a respiración, o equilibrio, a locomoción e a articulación de sons. Do premamífero temos a agresividade, o pracer, os instintos sexuais e o instinto de conservación da especie. Do Homo sapiens temos a atención, a aprendizaxe, o razoamento, a intuición, a creatividade, a linguaxe... Todo isto témolo nesa masa agrisada, chea de sucos, e que pesa arredor de 1300 gramos. Estes sucos son o sinal da evolución. Nós desenvolvemos máis o cerebro ca os nosos antecesores e por iso tivo que ir pregándose no cranio. É o neocórtex. Se despregásemos todas as dobreces do cerebro, necesitaríamos ter un cranio tres veces maior. Esa masa, que parece uniforme, é nada menos que o resultado da unión de dez mil millóns de células (neuronas) que malia estaren individualizadas, están conectadas entre si. Un exemplo citábase na Exposición sobre o Cerebro do Museo da Ciencia de Barcelona: se cada neurona fose un gran de arroz necesitaríamos 240 camións de dez toneladas para transportar o noso cerebro. As posibles combinacións das conexións neuronais do cerebro superan unha cifra de 23 ceros. Nel radica, como órgano de concentración, de regulación e de integración, o sistema nervioso central. E sobre el actúan as drogas.

O máis impresionante do noso cerebro é que as neuronas, os axóns, transmiten os impulsos nerviosos, pero non se tocan entre si. Non se avisan un a outro, nunha cadea, porque entre neurona e neurona hai un espazo en branco,en onde quimicamente se produce o aviso. Este espazo chámase sinapse e é aí onde as substancias químicas actúan como neurotransmisores.

Páxina - 13


Isto explica ademais os trastornos sensoriais ou de percepción que distintas drogas producen. Cando un impulso nervioso chega, a neurona segrega o neurotransmisor que se acopla ao receptor específico da neurona seguinte. Así, o individuo normal actúa, vive, reacciona... Non obstante baixo o efecto de certas substancias químicas, o impulso nervioso ao emprender o seu camiño encóntrase con que os receptores de moitas neuronas están ocupados, o que produce unha distorsión do propio impulso. Segundo sexa a substancia química, así será a reacción ou a distorsión da marcha cerebral e, polo tanto, da percepción da realidade.

RAMÓN SÁNCHEZ OCAÑA. El universo de las drogas. Ed. Planeta

1. Que funcións do noso cerebro proveñen do cerebro dos réptiles?

2. No neocórtex obsérvanse moitos sucos, por que?

3. Como se comunican as neuronas entre si?

4. Como actuaríamos se o noso cerebro fose liso?

5. Cres que o texto ten un estilo científico ou divulgativo? Razoa a resposta.

Páxina - 14


Un xordo xenial

Un dos detalles máis sorprendentes do xenial compositor Ludwig van Beethoven é que era xordo. Como pode un músico carecer do que se supón é o seu sentido máis importante? Como puido entón compoñer pezas musicais maxistrais?

A xordeira de Beethoven non foi completa desde o primeiro momento. Á idade de 28 anos tivo as primeiras manifestacións de xordeira, cando a súa vida comezaba a recoller os froitos do seu traballo musical. Nestes primeiros anos axudábase amplificando a súa audición co uso das rudimentarias trompetas acústicas da época.

Os zunidos no oído e a perda de audición acentuáronse entre os 30 e os 40 anos, e nos últimos días da súa vida a súa xordeira foi total, polo que se viu obrigado a usar un caderno de notas para comunicarse. O máis sorprendente é que a medida que a súa xordeira progresaba a súa obra agrandábase.

Ao quedar xordo, Beethoven apoiaba os seus dentes nunha taboíña que colocaba sobre a tapa do piano, para captar os cambios de vibración. Esta manobra é proba evidente para os otorrinos de que a súa xordeira era por enfermidade do oído medio, que posteriormente lesionou o nervio auditivo, xa que grazas ao oído interno podía recibir o son transmitido polos ósos.

1. Fai un debuxo explicando o proceso da audición.

2. Que sentidos se encontran situados no interior do oído? Onde se encontran os receptores sensoriais da audición?

3. Dos sentidos, cales che parece que son os máis importantes para poder vivir? Por que?

Páxina - 15


Á conquista do Anapurna

Páxina - 16

Intentar chegar ao Anapurna, unha das montañas máis altas da cordilleira do Himalaia, en pleno século XXII, era para moitos unha insensata ocorrencia. Sobre todo, cando os aventureiros estaban dispostos a escalar ao estilo do século XX: sen cápsulas de osíxeno, nin músculos biónicos, nin articulacións servoasistidas, nin sequera coa axuda de implantes nanomédicos.

Ánimo, un esforzo máis! Estamos a punto de chegar!

Menos mal. Estou realmente esgotada, Xa case non teño forzas para continuar

Oe, Giovanni, Que tempo

teremos mañá?

Podemos avanzar a bo ritmo pero a

calor debilitará a neve

Vaia! Alégrame pero esas son boas e malas

noticiasSol durante todo o día e aumento da temperatura

Teremos que ter coidado

de onde pisamos

Oh, ceos unha greta!

Que ninguén se mova. Plantade os

crampóns no chan e botade o corpo para

atrás

Karl, Karl, estás ben? Martiño

podes ver onde está?

Si. Véxoo alá no fondo. Karl,

oésme?

Si. Non me podo mover, creo que rompín as pernas

Martiño, dille que non se mova, tendes que subilo. Vou baixando

ao campamento a preparar as unidades

nanomédicas e o radiógrafo para facer

un diagnóstico

Que mala sorte, a unhas poucas

horas de alcanzar o

cume!

Non te preocupes. Partiches a tibia e o peroné da perna dereita e o fémur da esquerda pero son fracturas limpas.

Mañá poderás camiñar. Este cóctel de

nanorrobots, hormonas e calcio vante deixar como nove en doce

horas

Os robots da inxección

localizarán as fracturas nas

que depositarán o calcio.

Engadín uns antiinflamatorios e un relaxante para que poidas durmir ben. Mañá teremos

un longo día por diante.

AI!


1. De que maneira cociñan os excursionistas?

2. Como solucionan o problema de Karl para que poida ascender ao Anapurna?

3. Resume o que ocorre o día que retoman a ascensión tras montar a segunda base, desde o comezo ata o final.

4. Cres que é importante coñecer a previsión meteorolóxica neste tipo de expedicións? Por que?

Páxina - 17


O reto do embarazo− Eduard Punset: Profesor Campbell, a xente -e eu mesmo-

preguntámonos a miúdo que pode estar a facer esa cousiña aí, durante nove meses, por si soa, probablemente aburrida. E cando un dos pacientes, che fixo esta pregunta ti contestácheslle que nunca máis volvería estar tan contenta. Que é o que querías dicir exactamente?

− Stuart Campbell: Ben, dixen que o feto está nun medio temperado, dentro do útero da nai, protexido da luz e do ruído, nunca ten fame porque a placenta lle proporciona a alimentación (glicosa, aminoácidos, proteínas, graxas ...), sempre ten osíxeno e está moi a gusto, oe os sons da nai e o latexo do seu corazón; o feto está moi próximo á nai. Creo que intelectualmente o feto non está moi desenvolvido, os centros superiores aínda non se desenvolveron porque o feto... as conexións nerviosas aínda non están desenvolvidas no cerebro, pero seguro que o feto instintivamente ten que estar moi contento, e podémolo observar pola cara risoña que ten despois de 20 semanas.

− Eduard Punset: Vin algunhas das túas imaxes, por exemplo, en posición de bocexo, ou de camiñar, cousa que non necesita; cres que estes son exercicios de preparación, como se estivese nunha cámara simuladora?

− Stuart Campbell: Si, o feto ten que aprender moitas cousas para prepararse para proceso do nacemento. Ten que aprender a succionar, xa que ten que mamar, ten que aprender como abrir os ollos, porque aínda que está nunha escuridade total pódese ver como abre os ollos. Pero o feto non pestanexa, aínda que eu mesmo utilicei esta palabra; pero ás veces vese como abre os ollos durante 10 ou 20 segundos, e non os cerra, e é algo bastante estraño. Ou sexa, que aprende a succionar, a agarrar cousas e a como ser un meniño para cando estea fóra. Se fai todo isto, respirar, chorar, etc., é porque estivo practicando no útero, e por suposto non fixo prácticas de respirar aire, porque só hai auga arredor del, pero pódese ver como o feto practica a respiración para que os músculos estean preparados para despois do nacemento.

− Eduard Punset: Nas túas imaxes das ecografías pódese ver como bocexan, e non é porque estean aburridos. Hai uns que bocexen máis ca outros?

− Stuart Campbell: Si, o feto fai cousas dentro do útero que despois non fai tanto cando está fóra. Bocexar dentro do útero é algo moi normal. Ás veces vémolos cando están bocexando: primeiro un bocexo, despois outro, etc., pode facer ata unha sucesión de 10 bocexos. É un misterio, pero hai outros moitos. Unha das cousas que fai o feto é sacar a lingua, e en ocasións sácaa moitísimo; non obstante, un meniño que acaba de nacer non saca a lingua. E tamén sorri moito dentro do

útero e, en cambio despois do nacemento non se lle ve sorrir, leva un certo tempo -varias semanas- ata que sorri. Hai certos reflexos que desenvolve que son necesarios para a supervivencia, pero hai outros reflexos que non os volvemos ver tanto.

Páxina - 18


− Eduard Punset: Desde a túa experiencia de traer meniños ao mundo, onde hai tantas alegrías e tantas penas, se tiveses que elixir de novo a túa profesión, volverías facer o mesmo?

− Stuart Campbell: Si, definitivamente ten moitas recompensas, e creo que o feto dentro do útero, e a nai, e todo o proceso do embarazo son un reto inmenso, e ten alegrías, penas, traxedias..., todas as experiencias humanas están no proceso do parto dun meniño, pero ten tantas recompensas para os que traballan con isto.

Eduard Punset a Stuart CampbellExtracto da entrevista “O útero artificial”. TVE 2, 4 de outubro de 2005

1. Que aprende o feto dentro do útero?

2. Por que o profesor Campbell dixo que os fetos “nunca volverán estar tan contentos”?

3. En síntese, como vive e que fai o feto dentro do útero?

4. Por que di Punset que a profesión de traer nenos ao mundo dá moitas alegrías pero tamén moitas penas?

Páxina - 19


A peste

No século XIV houbo un pequeno cambio climático en Europa. As temperaturas baixaron e, durante varios anos os veráns foron húmidos e fríos. Moitas colleitas de cereais estragáronse e foi necesario importar grandes cantidades de trigo e arroz de Asia.

Os cargamentos chegaban en barcos que, xunto cos cereais, trouxeron tamén ratas. Estas ratas tiñan parasitos, unhas pulgas que, no seu aparato dixestivo, portaban a bacteria da peste bubónica.

Cando as pulgas pasaron das ratas aos humanos, inoculáronlles a enfermidade e declarouse a epidemia de peste en Europa. En apenas tres anos morreron máis de vinte millóns de persoas, aproximadamente un terzo da poboación europea. A falta de hixiene e de coñecementos científicos fixo imposible controlala.

1. Cal era o animal vector da peste neste caso?

2. Que medidas cres que se tomarían actualmente nun caso así, para evitar a propagación da enfermidade?

3. Por que cres que o sistema inmunitario das persoas europeas non estaba preparado para protexer o organismo fronte á bacteria da peste?

4. Organiza cronoloxicamente as seguintes frases:

A. Importación de trigo e arroz

B. Morte dun terzo da poboación

C. Ausencia de colleitas

D. As pulgas das ratas pasan ás persoas.

E. Cambio climático

F. Epidemia de peste bubónica

5. Actualmente o desenvolvemento dos medios de transporte e o tipo de turismo que se realiza fan que as viaxes a países tropicais sexan frecuentes. Por que é necesario vacinarse contra determinadas enfermidades, que non son frecuentes en Europa, para ir a estes países?

Páxina - 20

Yersinia pestis: a bacteria causante da peste


Os leprosos de YamabukiTodos os primeiros traballos foron moi rápidos.

Ao día seguinte da miña chegada e ademais de atender algúns enfermos, fixen abrir os vellos barracóns de estilo colonial e dispuxen que os mozos de clínica, voluntariamente axudados polos enfermeiros, tendesen as camas e colocasen as mesiñas, moitas delas rotas pero con capacidade para terse en pé grazas ás ataduras de pequenas e verdes canas de bambú ou de finísimas liana. Moi pronto naqueles barracóns semiabandonados e baleiros volveron estar a punto para recibir os enfermos aínda que a situación non fose desde logo a ideal.

Faltaban sabas, non nos chegaban nin para cubrir a metade das camas que tiñamos dispostas. Pero todo se iría solucionando. O importante agora era que fosen chegando os enfermos e que o persoal, entre o que, por certo, estaba un enfermeiro que xa traballara comigo en

Buta, mantivese a moral alta, cusa que eu estaba disposto de garantir ao pouco tempo de coñecelo. Eu mesmo estaba entregado desde o primeiro momento e disposto a levar a misión que me encomendaran ao mellor porto posible. Non ía regatear esforzos no empeño.

E empezaron a chegar os enfermos, xa o creo, incluso en número superior á nosa capacidade. O persoal médico soubo efectivamente facer honor ás esperanzas que eu puxera nel e aos manifestos desexos de traballar.

Eu fun sempre un home inquedo, incapaz de estar man sobre man. Así, despois de deixar tempo suficiente para o descanso e os mínimos momentos de ocio fronte ao taboleiro de xadrez ou ante unha Italia luminosa que brotaba dos beizos dos misioneiros, decateime de que aínda me quedaban libres algunhas horas á semana e, sobre todo, de que había aínda mías necesidades ca as do hospital. O azoute das enfermidades alcanzaba en Basoko múltiples ramificacións e a máis dramática, era a lepra.

A lepra era unha verdadeira praga nesta rexión e moi frecuente no resto do país. Separados de todos, aterrorizados ante a súa propia enfermidade, miserables, vagando coma animais solitarios, os leprosos constituían como nas máis sinistras lendas da antigüidade unha clase social aparte, un grupo humano ao que ninguén quería achegarse e do que case ninguén quería oír falar.

Pero en Stanleyville espertara o meu interese por esta enfermidade e a presenza de tantos enfermos (enfermos leves) nas rúas de Basoko,cuxo prolongado contacto con familiares, especialmente con nenos, podía ser a causa, e sen dúbida que o era, de numerosos contaxios, impulsoume a visitar a leprosaría de Yamabuki situada a uns dez quilómetros da cidade. Nnguén me mandara facelo non era en realidade asunto da miña incumbencia profesional, pero non podía desatender a toda aquela pequena poboación.

JOAQUÍN SANZ GADEA Un médico no Congo Ed. Temas de Hoy S.A.

1. A que se debía que a xente se contaxiase da lepra en Basoko?

2. Que houbo que facer para poñer a punto os barracóns e poder recibir os enfermos?

3. Por que o protagonista comeza a coidar leprosos?

4. Que enfermidade actual che parece tan dramática como o foi a lepra en tempos pasados? Por que?

a) Cancro b) SIDA c) Gripe

Páxina - 21


O bosque no veránEsa tarde, despois de ter a fortuna de ver

funcionar a vida a diferentes niveis en apenas unha hora, quedou clara para min a visión do bosque como un “todo” unitario. O bosque non é unha mera catedral da natureza, senón un gran “teatro” vivente no que, ao contrario ca o prado, a marisma ou a ladeira dunha montaña, existen moitos escenarios distintos.

O primeiro escenario é a rocha e o subsolo onde os porcos teixos escavan os seus tobos e onde teñen as súas raíces as árbores e as plantas.

O segundo escenario é o solo do bosque, de terra e humus, do que dependen todos os seres

vivos do bosque e onde se inicia realmente a cadea alimentaria natural. Aquí, as bacterias, tan minúsculas que unha soa, dividíndose ad infinitum, pode producir unha descendencia de 16 millóns en apenas vinte e catro horas, son axudadas por un grande exército de ácaros, tisanuros, sambesugas, cochinillas, cempés, cardadores, cadeliñas de frade, arañas, segadores, escaravellos e miñocas para descompoñer as árbores caídas, as follas e as plantas mortas para formar o rico humus que precisan todas as plantas para crecer. Os vellos cepos e as árbores mortas proporcionan a base para o crecemento de mofos, liques e fungos que tamén contribúen ao proceso de descomposición.

O terceiro escenario é a zona de plantas e arbustos onde encontran alimento as larvas de numerosos insectos e onde teñen os niños moitos paxaros pequenos. Tamén aquí acode o corzo (e o cervo na temporada invernal) para mordiscar as plantas, as follas e os talos de certos arbustos ou os suculentos gromos desprotexidos das árbores, ou incluso para dar atrevidos bocados ás espiñentas follas inferiores do acivro.

O cuarto escenario é o tronco das árbores baixo as copas, onde se alimentan moitas máis larvas e onde paxaros como as estreliñas riscadas, os ferreiriños e os pimpíns dan conta delas e dos gromos termos e as sementes outonais, ademais de construír nel os seus niños.

O quinto escenario é a gran cuberta de follaxe das árbores, utilizadas principalmente por larvas de insectos e por paxariños que se alimentan de gromos, sementes e larvas, ademais de servir de refuxio e lugar de aniñamento para aves de maior tamaño como corvos, garzas, miñatos e falcóns.

O sexto escenario son os claros de bosque entre as árbores e constitúe o máis interesante de todos. Tamén aquí acoden as avelaíñas que axudan a moscas e abellas a polinizar os arbustos e plantas en flor, que localizan mediante as súas antenas sensibles aos olores mentres as bolboretas permanecen en repouso. Ao anoitecer, acoden os morcegos comúns para participaren nun festín coa abundancia de insectos; os morcegos orelludos anticípanse sempre aos seus pequenos conxéneres ao capturar as súas presas directamente no alto das pólas.

MIKE TOMKIES O último lugar salvaxe Edicións Martínez Roca S.A.

1. O autor di que “tivo a visión do bosque como un “todo” unitario”.Que formaba ese todo? Por que formaba algo unitario?

2. Que teñen en común as bacterias, os ácaros, as cochinillas, os mofos e os fungos?

3. Como describe o autor o bosque: por capas, unhas máis altas ca outras, ou por zonas que están unhas ao lado doutras?

4. Que consecuencias ten que se queime o solo do bosque?

Páxina - 22


Un burato no aire?

A uns 40 ou 50 km de altitude, a radiación ultravioleta do Sol produce a rotura das moléculas de osíxeno en dous átomos libres deste elemento. Estes átomos únense facilmente a outras moléculas de osíxeno e forman unha molécula de tres átomos (O3), que é o ozono.

A radiación ultravioleta tamén fai que as moléculas de ozono “rompan”, dando lugar a un átomo de osíxeno e unha molécula de O2, que poden volver formar novas moléculas de ozono, polo que o proceso se repite indefinidamente. Desta forma, a capa de ozono filtra a maior parte da radiación ultravioleta prexudicial que nos chega do Sol.

Os gases CFC son moi lixeiros e ascenden rapidamente á estratosfera. Alí, debido a súa alta capacidade de unirse a átomos de osíxeno, impiden a formación de moléculas de ozono. Por iso o vertido á atmosfera destes gases produciu unha perda de eficacia da ozonosfera.

O termo “burato na capa de ozono” non é moi apropiado. Trátase máis ben dunha diminución da cantidade deste gas na estratosfera e dunha perda de eficacia na retención da radiación ultravioleta.

1. Que é e onde se encontra a ozonosfera?

2. De que está formada unha molécula de ozono? Como se forma?

3. Por que o termo “burato na capa de ozono” non é adecuado? Suxire un termo para a situación descrita.

4. Utilizando os seguintes termos, escribe unha frase que describa como afectan os gases CFC á ozonosfera: Átomos de osíxeno, moléculas de O2, ozono (O3), radiación ultravioleta, CFC, ozonosfera.

Páxina - 23

Radiación ultravioleta

Átomo de osíxeno

Molécula de osíxeno

Molécula de ozono

Formación e destrución do ozono

CFCl3

CFCl2

Monóxido de cloro (ClO)

Átomo de cloroDestrución do ozono polos CFC


O concepto budista da natureza

Durante máis dun milenio, nosoutros, os tibetanos, respectamos os valores espirituais e ambientais que aseguran o delicado equilibrio da vida na alta meseta en que habitamos. Inspirados na mensaxe da non-violencia e compaixón do Buda e protexidos polas nosas montañas, procuramos respectar toda forma de vida, mentres os nosos veciños vivían sen perturbacións.

Nestes almacéns de tesouros naturais, os nosos médicos encontran as prezadas herbas e plantas con que preparar as súas menciñas e os nómades dispoñen de ricos pastos para os seus

rabaños, algo fundamental para a economía tibetana. Pero de maior alcance aínda, as montañas do “País das Neves” son a orixe de moitos dos grandes ríos de Asia. As recentes inundacións masivas no subcontinente indio e en China poden ser, en parte, atribuíbles á deforestación incontrolada e á destrución ambiental que seguiron á violenta ocupación chinesa do Tibet.

Posto que creo firmemente que os seres humanos son basicamente dunha natureza benigna, creo que tamén a actitude humana cara ao medio natural ha de ser benigna. Creo que non soamente deberiamos de ter unha relación non violenta cos demais seres humanos, senón que deberíamos facer extensiva esa relación cara ao contorno natural. Creo que, moralmente falando, podemos pensar así e ocuparnos todos do noso medio natural.

Hai tamén outro punto de vista. Neste caso, non é unha cuestión de moral ou ética, senón de mera supervivencia humana. Non só para esta xeración, senón para as xeracións vindeiras, a protección do medio natural é algo esencial. Se explotamos o medio natural de maneira excesiva, talvez hoxe obteñamos algún beneficio, pero a non tan longo prazo, nós e as próximas xeracións sufriremos.

Cando o medio natural cambia, tamén cambian as condicións climáticas. Se este cambio é dramático, as estruturas económicas sofren alteracións, xunto a moitas outras cousas; aínda o noso corpo físico padece cambios.

Por esta razón, para lograr resultados máis efectivos e para conseguir a protección, conservación e preservación do medio natural, é importante alcanzar un equilibrio no interior dos seres humanos. Posto que a neglixencia cara ao medio natural - que tanto dano provoca á comunidade humana - orixínase ao non ter en conta a importancia do mesmo, creo que é esencial impartir tal coñecemento no interior humano; por iso, hai que lle ensinar á xente que ese respecto é o noso único beneficio.

En tal sentido, se a nosa xeración explota todo o que está ao seu alcance: árbores, auga, recursos minerais, ou o que sexa, sen ter en conta a próxima xeración, sen pensar no futuro, esa será a nosa culpa, non é así? Pero se en cambio temos un xenuíno sentido de responsabilidade universal, entón a nosa relación co medio natural será equilibrada.

XIV DALAI LAMA Sobre medio natural Ed. Icaria

1. Segundo o texto, a que poden deberse as inundacións que se produciron nalgunhas partes de Asia?

2. Con que fin propón o Dalai Lama unha educación ambiental?

3. Que actitude manifestan os budistas coa natureza?

4. Que podes facer na túa vida diaria para mostrar un sentido de “responsabilidade universal”?

5. O estilo do texto, está máis pensado para convencer, ou para informar? Por que?

Páxina - 24


A eficiencia enerxética

Aforrar enerxía é moi beneficioso para as economías familiares e o medio natural. Dos fogares depende o 25 % do consumo de enerxía. O aforro pódese conseguir en calquera actividade cotiá, aproveitando os adiantos tecnolóxicos. Algúns exemplos son:

Substituír unha lámpada por outra equivalente de baixo consumo supón un aforro do 80 %.

Un bo illamento térmico da casa permite aforrar ata o 50 % en calefacción.

Electrodomésticos e coches levan unha etiqueta de eficiencia enerxética, que vai dende o A ata ao G. Un frigorífico de clase A consume un 45 % menos ca un clase C de iguais características.

1. Unha lámpada tradicional de 100 W proporciona a mesma luz ca unha de baixo consumo de 20 W. Se ambas están acesas unhas 5 horas diarias, calcula o seu consumo eléctrico ao longo dun ano,en kWh, e o custo do mesmo se o kWh custa 0,1 €. Canto se aforra substituíndo unha por outra ao ano?

2. Durante a súa vida útil (8000 horas) a lámpada de baixo consumo de 20 W, evita a emisión de case media tonelada de CO2, ademais de aforrar 480 kWh e 48 €. Se na túa casa substitúes 10 lámpadas de 100 W polas súas equivalentes de baixo consumo, calcula a cantidade de enerxía e o diñeiro aforrados e estima as toneladas de CO2 que evitaches emitir durante a súa vida útil.

Páxina - 25


O plantador de árbores

Hai corenta anos fixen unha longa viaxe a pé a través de montañas completamente descoñecidas polos turistas, atravesando a antiga rexión onde os Alpes franceses penetran na Provenza. Cando empecei a miña viaxe por aquel lugar todo era estéril e sen cor, e a única cousa que medraba era a planta coñecida como lavanda silvestre. Pareceume albiscar na distancia unha pequena silueta negra vertical, que parecía o tronco dunha árbore solitaria. De todos os xeitos dirixinme cara el. Era un pastor. Alí empezou a cravar a súa variña de ferro na terra, facendo un burato no que introducía unha landra para cubrir

despois o burato. Estaba plantando un carballo. Pregunteille se esa terra lle pertencía, pero díxome que non. Sabía de quen era? Non, tampouco. Supoñía que era propiedade da comunidade, ou talvez pertencía a xente descoñecida. Non lle importaba en absoluto saber de quen era. Plantou as landras co máximo esmero. Despois da comida do mediodía retomou a súa sementadura. Deduzo que fun bastante insistente nas miñas preguntas, pois accedeu a responderme. Estivera plantando cen árbores ao día durante tres anos naquel deserto. Levaba plantadas unhas cen mil. Daquelas, só vinte mil brotaran. Destas, esperaba perder a metade por culpa dos roedores ou polos designios imprevisibles da providencia. Ao final quedarían dez mil carballos para crecer onde antes non medrara nada.

Ao terminar a guerra só tiña dúas cousas: unha pequena indemnización pola desmobilización e un gran desexo de respirar aire fresco durante un tempo. E paréceme que unicamente con este motivo tomei de novo a estrada cara a “terra estéril”.

A paisaxe non cambiara. Non obstante, máis alá da aldea abandonada, albisquei na distancia un certo tipo de néboa gris que cubría os cumes das montañas como unha alfombra. O día anterior empezara de pronto a recordar ao pastor que plantaba árbores. “Dez mil carballos - pensaba - ocupan realmente bastante espazo”. Como vira morrer a tantos homes durante aqueles cinco anos, non esperaba atopar a Elzearde Bouffier con vida, especialmente porque aos vinte anos un considera aos homes de máis de cincuenta como persoas vellas que se preparan para morrer... Pero non estaba morto, senón máis ben todo contrario: víase que estaba extremadamente áxil e despexado; cambiara as súas ocupacións e agora tiña soamente catro ovellas, pero en cambio posuía cen colmeas. Desfíxose das ovellas porque ameazaban ás árbores novas. Díxome - e vin por min mesmo - que a guerra non o molestara en absoluto. Continuara imperturbable plantando árbores. Os carballos de 1910 tiñan entón dez anos e eran máis altos ca calquera de nós os dous. Ofrecían un espectáculo impresionante. Quedei coa boca aberta, e como el tampouco falaba, paseamos o día enteiro en silencio polo seu bosque. Así tres seccións medían once quilómetros de longo e tres de largo. Ao recordar que todo isto agromara das mans e da alma dun home só, sen recursos técnicos, un decatábase de que os humanos poden ser tamén efectivos en termos opostos aos da destrución.

JEAN GIONO O home que plantou árbores e creceu felicidade Revista Integral (recollido por revista Yoga, nº 9. Novembro – decembro, 1991)

1. Como plantaba o pastor os carballos?

2. Por que unicamente quedarían 10000 árbores das 100000 que plantara nun principio?

3. En que cambiou a paisaxe na segunda visita do protagonista á Provenza?

Páxina - 26

Documents

Actividades de reforzo - Galiciacentros.edu.xunta.es/iesastelleiras/depart/bioxeo/reforzo/textos/txt/... · Departamento de Bioloxía e Xeoloxía ACTIVIDADES – ESO 3 A osmose No